Świętokrzyski park narodowy

ŚWIĘTOKRZYSKI PARK NARODOWY

Świętokrzyski Park Narodowy utworzono w 1950 roku. Po rozszerzeniu jego granic w 1996 roku uzyskał łączną powierzchnie 7626,45 ha. Zajmuje centralną część Gór Świętokrzyskich, którą stanowią Łysogóry, a także Pasmo Klonowskie oraz Dolinę Czarnej Wody, Dolinę Dębniańską i Dolinę Wilkowską. Według podziału administracyjnego znajduje się on na terytorium gmin: Bodzentyn, Bieliny, Górno, Masłów, Łączna oraz Nowa Słupia.

Jednym z nielicznych przykładów ograniczenia ingerencji w naturalny krajobraz Polski jest Pasmo Łysogórskie i Klonowskie - wyspa pierwotnych lasów położona w centrum silnie przekształconych Gór Świętokrzyskich. Niespotykane walory estetyczne i naukowe obu pasm górskich zauważono w początkach XX wieku. Już wtedy utworzono pierwsze rezerwaty przyrody chroniące lasy pierwotnej Puszczy Jodłowej. Rząd Polski wyłączył teren Parku z działalności gospodarczej, aby zachować go w niezmienionym stanie dla badań naukowych oraz zwiedzania i wypoczynku. Osoby zwiedzające Park mogą przebywać tylko na wyznaczonych obszarach. Istnieje tu ponad 30 km szlaków pieszych, które umożliwiają poznanie wszystkich najbardziej interesujących miejsc.

Gołoborza
Gołoborza stanowią charakterystyczny element przyrody nieożywionej Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Do wielu walorów przyrodniczych składających się na niepowtarzalny charakter tego Parku należą niewątpliwie gołoborza świętokrzyskie, będące miejscami nagromadzenia się dużych ilości głazów kambryjskiego piaskowca kwarcytowego. Obecnie cały teren wokół gołoborzy porośnięty jest w przeważającej części borem. Gołoborza występujące w Świętokrzyskim Parku Narodowym powstały w klimacie peryglacjalnym, stwarzającym sprzyjające warunki do wietrzenia mrozowego, będącego przyczyną dezintegracji macierzystej skały. Składają się one z ostrokrawędzistych głazów. Najwyraźniej gołoborza eksponują się na Łysicy i Łysej Górze. Występują one na obu stokach ze zróżnicowanym natężeniem, na stoku północnym widoczne są na trzech poziomach, a na stoku o wystawie południowej wyraźnie zarysowują się tylko dwa poziomy, z których najdłuższy ma 2 km. Największe gołoborze o powierzchni 3,84 ha znajduje się na Łysej Górze.

Charakterystycznym elementem przyrodniczym występującym na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego w rezerwacie "Chełmowa Góra" jest modrzew polski, będący reliktem występujących tu w okresie wczesnego postglacjału lasów. Rezerwat ten powstał w 1921 roku jako jeden z pierwszych w Polsce. W drzewostanie Chełmowej Góry aktualnie występuje około 140 drzew pomnikowych, co sprawia, iż teren ten posiada unikatową wartość zarówno turystyczną, jak i naukową. Do równie cennych walorów przyrodniczych Parku należy zaliczyć drzewostany, ze szczególnym uwzględnieniem drzewostanów jodłowych. Drzewostany jodły pospolitej w większości są w wieku od 80 do 120 lat. Jodły porastające górne partie Łysogór tworzą okazałe drzewostany będące kiedyś natchnieniem dla wspaniałych opisów Puszczy Jodłowej przez Stefana Żeromskiego. Charakterystycznym elementem florystycznym Parku jest również zespół jarzębiny świętokrzyskiej, który wykształcił się na obrzeżach gołoborzy.

Klasztor
Klasztor Relikwii Krzyża Świętego na Łysej Górze wybudowano na początku XII w. w miejscu dawnego ośrodka kultu pogańskiego.
Góry Świętokrzyskie należą do najstarszych gór w Polsce. Łysogóry jako centralna ich część zbudowane są ze skał paleozoicznych sprzed 300 mln lat. Pasmo Łysogórskie nie posiada całkowitej symetrii budujących je utworów. Centralne miejsce w budowie geologicznej pasma zajmują utwory kambru, na północ od niego zalegają utwory ordowiku, syluru oraz dewonu, a południowa część pasma nie wykazuje już takiego następstwa warstw, gdyż za utworami kambru zalegają tylko utwory dewonu bez ordowiku i syluru. Wskazuje to jednoznacznie, że fałd łyso-górski jest fałdem obalonym, nasuniętym na południe, z wyprasowanym fałdem brzusznym.

Łysogóry, zbudowane w centralnej części z odpornych piaskowców kwarcytowych, wyróżniają się jako najwyższe pasmo względem otaczającego je terenu. Również w obrębie tego pasma zauważamy zróżnicowanie terenu uwarunkowane geologicznym charakterem podłoża, co ma swój wyraz w zaznaczonych w rzeźbie stoku północnego wyraźnych progach powstałych na mało odpornych względem piaskowców kwarcytowych łupkach. Z powodu dużej odporności skał wyraźnie zostało wyeksponowane Pasmo Klonowskie. Doliny: Wilkowska, Czarnej Wody i Dębniańska położone na wysokości około 300 m n.p.m., zostały wypreparowane w mało odpornych sylurskich łupkach i szarogłazach.

Buk zwyczajny
Buk zwyczajny po jodle pospolitej jest najważniejszym gatunkiem lasotwórczym; zajmuje obecnie 29,7% powierzchni leśnej.
Licznie rozbudowana flora Świętokrzyskiego Parku Narodowego i jego otuliny liczy ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych. W samym Parku aktualnie występuje 859 gatunków roślin. Jest to typowy park leśny z zespołami wyżynnego jodłowego boru mieszanego, buczyny karpackiej oraz niewielkiego zespołu jarzębiny świętokrzyskiej. Najpospolitszymi gatunkami drzew występującymi w Parku są: buk, jodła, modrzew, sosna, świerk, lipa drobnolistna, a do rzadkich należą: lipa szerokolistna, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły oraz cis pospolity. Z krzewów najczęściej występuje tu leszczyna oraz trzmielina brodawkowata. Do licznych gatunków runa leśnego należy zaliczyć m.in. narecznicę samczą, zawilec gajowy, gajowiec żółty, turzycę palczastą, szczawik zajęczy, konwalijkę dwulistną oraz narecznicę szerokolistną. Do rzadkich roślin występujących w Parku należą: podrzeń żebrowiec, pomocnik baldaszkowy, śmiałek pogięty, goryczka wąskolistna. Zespołem roślinnym zasługującym na szczególną uwagę jest zespół jarzębiny świętokrzyskiej z charakterystycznymi dla tego zespołu gatunkami: jarząbem pospolitym, paprotką zwyczajną i bodziszkiem cuchnącym. Z klasy mchów najczęściej spotykany jest płonnik włosisty i sierpowiec haczykowaty. Rośliny wyróżniające ten zespół to: narecznica szerokolistna, malina właściwa, jak również narecznica krótkoostra oraz szczawik zajęczy.

Zróżnicowanie terenu i bogactwo roślinne Parku stwarza dogodne warunki do rozwoju licznych gatunków przedstawicieli świata zwierzęcego. Występuje tu około 4 tys. gatunków zwierząt. Fauna reprezentowana jest szczególnie licznie przez gatunki leśne, do których zaliczamy m.in. krocionogi, zaleszczotki, korniki i wiele gatunków chrząszczy. Góry Świętokrzyskie, a więc i Świętokrzyski Park Narodowy, wyróżnia od otaczającego terenu udział gatunków górskich. Najliczniej reprezentowany jest on przez chrząszcze, zaleszczotki oraz niektóre gatunki lądowych ślimaków. Płazy i gady reprezentowane są przez niespełna 20 gatunków, do których należy charakterystyczna dla tego regionu traszka górska, żaba trawna, ropucha szara, jaszczurka zwinka i padalec zwyczajny. Świat ptaków reprezentowany jest przez około 100 gatunków, głównie przedstawicieli ptaków środowisk leśnych. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć ziębę, dzięcioła dużego, kowalika, strzyżyka, myszołowa, oraz puszczyka. Ze ssaków spotyka się tu sarny, jelenie oraz dziki, z mniejszych przedstawicieli tej grupy występuje kuna leśna, nornica ruda i mysz leśna.

Z licznych walorów kulturowych Parku należy wspomnieć o benedyktyńskim klasztorze Relikwii Krzyża Świętego, wybudowanym na początku XII wieku na Łysej Górze. Klasztor ten od początków swego istnienia stał się miejscem licznych pielgrzymek wiernych. Ufundowany został przez Bolesława Krzywoustego i Wojsława z rodu Toporczyków, a następnie zasiedlony przez mnichów sprowadzonych z klasztoru w Tyńcu. Po II wojnie światowej rozpoczęto odbudowę zniszczonego zespołu klasztornego. Z chwilą utworzenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego przekazano zachodnie skrzydło na potrzeby Parku. W znajdującym się tu muzeum możemy podziwiać eksponaty z zakresu przyrody nieożywionej, fauny i flory oraz ochrony przyrody ze szczególnym uwzględnieniem terenu Łysogór.