Czym jest GPW?

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Czym jest GPW?
Przed przystąpieniem do lektury należałoby podać, czym w ogóle jest giełda papierów wartościowych i choć w minimalnym stopniu naszkicować jej działanie i funkcje.
Giełda pieniężna (jest to synonim tytułu tegoż referatu) to instytucjonalna forma rynku kapitałowego.

Przedmiotem operacji na tej giełdzie mogą być papiery wartościowe (o których później) a także środki płatnicze (np. waluty) oraz kruszce (złoto, srebro, platyna). Uczestnikami sesji giełdowych są przede wszystkim pośrednicy (maklerzy), samodzielni uczestnicy giełdy (np. przedstawiciele banków, instytucji lokacyjnych), urzędnicy (osoby okresowo dopuszczone do obrotu giełdowego, zawierajęce transakcje w imieniu i na rachunek przedsiębiorstw, których są pracownikami) oraz ?goście? (personel giełdy, pomocniczy personel biur maklerskich, obserwatorzy, dziennikarze).

Organizacje i zasady działania giełdy określa regulamin. W skład organów giełdowych wchodzą zazwyczaj: zarząd giełdy, komisja do spraw dopuszczeń, izba maklerów, sad rozjemczy i honorowy oraz biuro rozliczeniowe.

Giełda pełni również trzy ważne funkcje gospodarcze:

- mobilizująca kapitał,
- transformująca kapitał
- oceny kapitału.

Do najważniejszych giełd papierów wartościowych w świecie należą giełdy w: Nowym Jorku, Tokio, Londynie, Frankfurcie nad Menem, Amsterdamie i Paryżu.

O papierach wartościowych słów kilka
Papier wartościowy to dokument przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe.

Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje, obligacje, bony skarbowe, bony oszczędnościowe, banknoty, czeki i weksle, a także losy loteryjne.
Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych można je podzielić na papiery wartościowe reprezentujące współwłasność (akcje) albo wierzytelność (pozostałe).

Charakter dochodu uzyskiwanego dzięki posiadaniu papierów wartościowych pozwala wyodrębnić papiery wartościowe przynoszące :
-> stały dochód (akcje uprzywilejowane, obligacje o kuponie zerowym lub stałej stopie oprocentowania, weksle)
-> papiery wartościowe przynoszące zmienny dochód (m.in. akcje zwykle, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych).

W zależności od sposobu przenoszenia praw własności rozróżnia się:

-> papiery wartościowe imienne - nazwisko (nazwa) właściciela umieszczona jest na papierze, a przeniesienie praw własności może odbyć się na drodze umowy notarialnej, często tylko za zgodą emitenta (wymaga tez odnotowania w odpowiednim rejestrze) .
-> papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie praw własności odbywa się przez wręczenie ich innej osobie.

Papiery wartościowe mogą mieć określony okres funkcjonowania na rynku finansowym, po upływie którego podlegają obowiązkowo wykupowi przez emitenta (np. obligacje, bony skarbowe, weksle) lub umorzeniu (np. losy loteryjne). Mogą mieć tez charakter bezterminowy i nie podlegać obowiązkowi wykupu (np. akcje, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, banknoty).

Powstawanie Giełdy Papierów Wartościowych(GPW)
Warunki do powstania giełdy papierów wartościowych nastały w Polsce dopiero w 1989r. Od tego czasu przeżywamy wielką przemianą ustrojową. Konsekwentnie odchodzimy od socjalistycznego gospodarowania (którego, niestety, znamiona jeszcze są obecne we współczesnej gospodarce), gdzie nie było miejsc dla giełd kapitałowych, do ustroju kapitalistycznego, w którym rynki papierów wartościowych są jednym z najważniejszych ogniw gospodarki. Pierwszym trudnym dylematem przy tworzeniu giełdy, był wybór sposobu notowań. Polscy twórcy rynku nie posiadali dużego doświadczenia i odpowiedniego systemu komputerowego. Dlatego też zdecydowano się na podjęcie współpracy z giełdą "zachodnią" w celu pozyskania niezbędnych doradców i środków. Wygrała oferta francuska, rząd francuski udzielił wsparcia finansowego i przysłał ekspertów, a sama giełda warszawska została wzorowana na giełdzie w Lyonie.

(R)Ewolucja giełdy

Pierwsza sesja Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (WGPW) odbyła się 16 kwietnia 1991 roku. Rynek ten przeszedł długą ewolucję, począwszy od malutkiej giełdy, z 5 spółkami i symbolicznymi obrotami, poprzez stopniowe osuwanie się cen akcji w dół w 1992 roku, euforyczne wzrosty na przełomie 1993/1994r., wielki krach (03.1994r.) i kilkudziesięciu procentową przecenę walorów, po stopniowy wzrost liczby spółek, obrotów, profesjonalizmu firm "obsługujących" giełdę i wszechstronnej wiedzy inwestorów

Prawne kryteria funkcjonowania giełd
Na GPW obrót papierami wartościowymi traktuje się jako transakcje zawierane na rynku wtórnym. Mianowicie na takim, na którym nie występuje eminent, czyli instytucja, która dokonuje emisji papieru wartościowego. Precyzuje to ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Giełda jest traktowana jako instytucja publiczno-prawna, czyli taka gdzie każdy podmiot posiadający zezwolenie na działalność maklerską może stać się udziałowcem giełdy i ma prawo przeprowadzać na niej transakcje. Giełdy papierów wartościowych w Polsce nie mogą mieć celu zarobkowego, ich akcje są tylko imienne i nie mają prawa do dywidendy (czyli części zysków spółki przypadających na dana ilość posiadanych akcji owej spółki).

Akcje giełdy wg polskich przepisów mogą nabywać wyłącznie :
- Skarb Państwa,
- przedsiębiorstwa maklerskie,
- banki,
- firmy ubezpieczeniowe,
- fundusze inwestycyjne,
- emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu.

W Polsce istnieje tylko jedna giełda, jednak Ustawa nie zamyka drogi do powstawania następnych. Przewiduje ona jednak pewne warunki przed podmiotem chcącym prowadzić taką działalność. Musi on bowiem złożyć wniosek do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG), w którym przedstawia m. in. posiadane środki techniczne i źródło finansów niezbędnych do utworzenia giełdy i deklaracji co najmniej 10 podmiotów prowadzących działalność maklerską do przeprowadzania transakcji na nowej giełdzie. Przedmiotową decyzję nie wydaje jednak KPWiG, lecz Rada Ministrów.

Podmioty przeprowadzające transakcje
Transakcje na polskich giełdach mogą wykonywać jedynie dopuszczone do tego instytucje. Tymi instytucjami są niezależne domy maklerskie, które w przypadku, gdy należą do banku muszą zostać z niego podmiotowo wydzielone. Przedsiębiorstwo maklerskie, aby móc przeprowadzać transakcje na giełdzie musi stać się najpierw bezpośrednim uczestnikiem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, a następnie złożyć wniosek do Rady Giełdy. Rada wydając zezwolenie włącza podmiot na listę akcjonariuszy i przedsiębiorstwo maklerskie staje się członkiem WGPW.

Dopuszczenie do obrotu publicznego
Aby dany papier wartościowy mógł być notowany na giełdzie musi spełnić szereg warunków. Pierwszym z nich, który musi być w zasadzie bezwzględnie spełniony jest dopuszczenie do publicznego obrotu. Skoro na giełdzie współcześnie dominują akcje, skoncentrujmy się na warunkach, jakie muszą spełnić spółki akcyjne, aby uzyskać zgodę na notowania na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Po pierwsze: notowana może być tylko i wyłącznie spółka akcyjna, która przedstawiła w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd odpowiedni wniosek wraz z prospektem emisyjnym i została przez nią dopuszczona do obrotu publicznego.
Po spełnieniu powyższych warunków, spółka składa wniosek do organów giełdy z prośbą o zgodę na notowanie jej akcji na giełdzie. Rada Giełdy podejmuje przedmiotową decyzje na wniosek Zarządu Giełdy w terminie 6 tygodni od daty złożenia wniosku przez emitenta. Gdyby spółka otrzymała decyzję odmowną przysługuje jej prawo do odwołania i do ponownego złożenia wniosku o notowania. Szczegółowy tryb odwoławczy precyzują szczegółowe przepisy. Jednak w praktyce w większości wypadków Rada podejmuje decyzję pozytywną określając przy tym, na którym rynku będą notowane przedmiotowe papiery wartościowe.

Wprowadzenie do obrotu
W zasadzie możemy powiedzieć, że papiery wartościowe mogą być wprowadzone do obrotu giełdowego na dwa sposoby:
-> zwykłym: papiery wartościowe emitenta zostają po raz pierwszy notowane w terminie nie krótszym niż 14 dni od daty podjęcia stosownej uchwały o dopuszczeniu do obrotu giełdowego,
-> publicznej sprzedaży: wprowadzenia dokonuje członek Giełdy przedkładający ofertę sprzedaży - sposób często wykorzystywany przez Skarb Państwa podczas sprzedaży posiadanych przez siebie akcji inwestorom w czasie dużych prywatyzacji.

Rynki notowań
Na GPW papiery wartościowe mogą być notowane na rynku:
- podstawowym,
- równoległym,
- wolnym,
- praw pochodnych.
Poszczególne rynki posiadają swoje cechy charakterystyczne. Pierwsze trzy rynki to rynki akcji, różniące się od siebie szczegółowymi kryteriami narzucanymi na notowane spółki i wynikającym z tego prestiżem spółki w zależności od rodzaju rynku, na którym jest notowana (poniższe liczby obrazują owy prestiż i niebanalne kryteria idealnie). Dodatkowo na rynku podstawowym notowane są obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Oto szczegółowe kryteria notowań na poszczególnych rynkach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie :

-> podstawowym :
~ zbywalność akcji jest nieograniczona,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 24 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 12 mln zł,
~ kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 7 mln zł,
~ wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 36 mln zł,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 18 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 25% wszystkich akcji spółki.) Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy,
~ właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy,
~ spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości nie mniejszej niż 8 mln zł, a jednocześnie w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem,

-> równoległym:
~ zbywalność akcji jest nieograniczona,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 12 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 6 mln zł,
~ kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 3 mln zł,
~ wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 18 mln zł,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 10% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 200000 akcji spółki o wartości co najmniej 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),
~ właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 300 akcjonariuszy,
~ spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem,

-> wolnym:
~ zbywalność akcji jest nieograniczona,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł,
~ kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł,
~ wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł,
~ emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy,

-> rynek praw pochodnych:
~ notowane są na nim papiery wartościowe, których cena zależy w znacznym stopniu od kształtowania się ceny danego podmiotu bazowego dla danego prawa majątkowego.

Wycofanie papieru wartościowego z obrotu giełdowego
Emitent wprowadzający dany papier wartościowy na giełdę, pomimo otrzymania zgody na notowania, musi przez cały czas spełniać rygorystyczne przepisy. Wyemitowane przez niego papiery przestaną być notowane, gdy zostaną wycofane z obrotu publicznego lub, gdy przestaną spełniać warunki notowań. Rada Giełdy może również wycofać papiery wartościowe, gdy:
- wpłynie wniosek emitenta o ich wycofanie,
- emitent zostanie postawiony w stan likwidacji lub zostanie ogłoszona jego upadłość,
- emitent narusza przepisy prawa np. powoduje nierówny dostęp do informacji mających wpływ na ich kurs .

Problem przestępstw giełdowych
Jak wiadomo tam, gdzie są pieniądze tam pojawia się pokusa zdobycia ich w nielegalny sposób. Takim miejscem niewątpliwie jest także rynek kapitałowy. Przestępstwa giełdowe mają swoją długą historię, również w Polsce miały miejsce mniejsze i większe afery. Jest to zjawisko nieuniknione, ale system prawny stara się je ograniczyć. Musimy mieć świadomość, że każde przestępstwo gospodarcze uszczupla nasze środki finansowe, a zwłaszcza te giełdowe, gdy możemy mniej pieniędzy zyskać a nawet ponieść stratę. Ustanowione uregulowania bronią właśnie potencjalnie najsłabszych indywidualnych akcjonariuszy przed nadużyciami zarządzających spółek, maklerów lub dużych inwestorów. Warto jednak podkreślić, że skala tego typu przestępstw jest niewielka, wykrywalność duża a potencjalna kara za nadużycia jest proporcjonalna do zagrożenia.

Rodzaje przestępstw giełdowych
Istnieje wiele rodzajów przestępstw giełdowych, ale w polskich warunkach najczęściej spotykane to te dotyczące nielegalnego wykorzystywanie informacji. Jak wiadomo we współczesnym świecie informacja odgrywa niezmiernie dużą rolę, jest to szczególnie widoczne na rynkach kapitałowych. Osoby mające do niej szybki dostęp uzyskują przewagę nad innymi inwestorami. Wszystko jest w porządku, gdy dostęp do informacji jest równy, gdy duży bank inwestycyjny uzyska ją w tym samym momencie co mały inwestor-amator. Jednak nie zawsze tak jest.

Przestępstwa związane z nielegalnym wykorzystaniem informacji to np.:

-> zatajanie informacji - gdy emitent lub biuro maklerskie zataja informacje istotne dla inwestorów: na przykład o poniesionych przez spółkę stratach,
-> podawanie nieprawdziwych informacji - gdy emitent lub dom maklerski podając nieprawdziwe dane chce osiągnąć określony cel: np. podając nieprawdziwe dane o zamierzeniach inwestycyjnych (zawyżone) może skłonić inwestorów do kupna papierów wartościowych,
-> wykorzystanie informacji :
a) przez samą osobę mającą do niej dostęp np. pracownik biura maklerskiego lub spółki notowanej na giełdzie wiedząc wcześniej, że spółka poniosła straty, sprzeda jej akcje zanim dowiedzą się o tym inwestorzy i kurs akcji zacznie spadać,
b) wykorzystanie powyższych informacji przez instytucję mającą dostęp do tej informacji np. biuro maklerskie, które może postąpić tak samo jak w powyższym przykładzie pojedynczy pracownik,
c) udostępnienie informacji przez spółkę lub inny podmiot informacji tylko wybranej grupie inwestorów - tego typu przestępstwa są szczególnie niebezpieczne dla poprawnego funkcjonowania giełdy i pozostałych inwestorów,
-> przeprowadzanie tzw. działań wyprzedzających - występuje wtedy, gdy dany podmiot (biuro maklerskie, jego pracownicy, pracownicy funduszy inwestycyjnych i emerytalnych) wie, że jego klient lub jego podmiot macierzysty przeprowadzi większą transakcję na giełdzie. W tej sytuacji znając tę decyzję mogą odpowiednio szybko zareagować i przeprowadzić transakcje, które przyniosą im zyski lub uchronią przed stratami. Np. gdy pracownik funduszu inwestycyjnego będzie wiedział, że fundusz zainwestuje w akcje spółki X może sam kupić jej akcje wiedząc, że duże zakupy funduszu podniosą popyt i cena walorów spółki X wzrośnie,
-> działania zmierzające do sztucznego zmieniania kursu papieru wartościowego - np. gdy grupa inwestorów działając świadomie przeprowadza między sobą transakcje kupna-sprzedaży tego samego waloru po coraz wyższej cenie. Dysponując odpowiednim kapitałem mogą wywindować kurs papieru wartościowego (najczęściej małej spółki) nawet o kilkaset procent. W pewnym momencie pozostali inwestorzy zaczynają wierzyć w nieskończony wzrost kursu akcji i wtedy też grupa przestępcza sprzedaje im posiadane papiery wartościowe notując olbrzymie zyski .

Przeciwdziałanie przestępstwom giełdowym
Przedstawiono powyżej przykłady to tylko niewielka część kreatywności ludzi zmierzających do zdobycia majątku nielegalnymi sposobami. Trzeba jednak przyznać, że wiele tego typu przestępstw jest wykrywanych. Oczywiście część przestępstw giełdowych nigdy nie zostanie wykryta, ale musimy mieć świadomość, że organy ścigania a szczególnie Komisja Papierów Wartościowych i Giełd monitorują przepływ informacji i większe transakcje zawierane na giełdzie. Na polskiej giełdzie mieliśmy do czynienia z przestępstwami giełdowymi, a ich liczba była niewielka, podobnie jak ich skala. Możemy zaryzykować stwierdzenie, że polska giełda również pod tym względem jest bezpieczna.

Jak inwestować żeby nie stracić?
Na koniec należałoby naświetlić parę praktycznych porad jak należy grać, aby nie ?wpaść? w ?dół finansowy? jak i również psychiczny. Podczas gry na giełdzie nie należy ulegać emocjom. Zawsze trzeba trzeźwo oceniać rzeczywistość. Naturalną sytuacją jest wzrost cen jak i spadek kursów papierów wartościowych. Musimy sami zdecydować czy przeczekać ewentualne spadki, czy też zacząć działać. Musimy kupować mądrze i nie inwestować wszystkich naszych środków. Nie powinniśmy też angażować środków przeznaczonych na inne cele - np. planujemy za trzy miesiące kupić samochód a przez ten okres zainwestujemy je na giełdzie. Jest to poważny błąd - zawsze może się zdarzyć, że cena naszych akcji znacząco spadnie, a spieniężając je na zakup samochodu pozbawiamy się szansy na skorzystanie z ewentualnego odwrócenia niekorzystnej tendencji kilka sesji później. Inwestując powinniśmy też podzielić nasze pieniądze na kilka części np. 1/2 w obligacje Skarbu Państwa, 1/4 w akcje spółki X, 1/8 w akcje spółki Y, a pozostałą część pozostawić na rachunku bankowym. Takie postępowanie zabezpiecza nas przed dużymi stratami w razie niepowodzenia jednej z inwestycji. Zawsze też możemy powierzyć nasze pieniądze doświadczonym specjalistom z funduszu inwestycyjnego, a osoby bardziej zamożne mogą oddać je w zarządzanie domowi maklerskiemu. Pamiętajmy, że na giełdzie możemy dużo zyskać jak i wiele stracić, ale zawsze długoterminowe traktowanie inwestycji działa na naszą korzyść. Przed rozpoczęciem samodzielnej gry warto zapoznać się z konstrukcją polskiego rynku kapitałowego, jak i z różnymi technikami wyboru najkorzystniejszej inwestycji.


Bibliografia:

Wiedza o gospodarce; pod redakcją T.Wosia i J.Stelmacha
Podstawy przedsiębiorczosci; M.Biernacka, J.Korba, Z.Smutek
www.geocities.com/WallStreet/3037/gielda
www.mpips.gov.pl
www.kpwig.gov.pl
www.kdpw.com.pl
www.gpw.com.pl
gielda.wp.pl