Surowce w Polsce, zastosowanie, III i IV-rzęd

Występowanie
Węgiel kamienny: Zagłębie Górnośląskie, Zagłębie Dolnośląskie, Zagłębie Lubelskie, Rybnicki Okręg Węglowy;
Węgiel brunatny okolice Bełchatowa, rejon: Konin - Koło - Turek, okolice Bogatyni, okolice Legnicy, zagłębie Zielonogórskie
Ropa naftowa - w karpackim zagłębiu naftowym - Sanok, Krosno, Jasło, Gorlice, rejon Krosna Odrzańskiego, Barnówka, DaszewoGaz ziemny - Przemyśl, Lubaczów, w rejonie Pomorza Zachodniego, Żuchłow, Jastrzębie Zdroj, Hurko
Surowce mineralne, wydobywane na terenie Polski, niewykorzystywane w energetyce:
Rudy miedzi, Lublin, Polkowice, zagłębiu Legnicko- Głogowskim, okolice Bolesławca i Złotoryi;
Rudy cynku i ołowiu wydobywa się w rejonie Olkusza, Trzebinia, Zawiercia, Chrzanowa, Tarnowskich Gór;
Sól kamienna- rejon Bochni i Wieliczki, okolice Inowrocławia, okolice Mogilna, rejon Kłodawy

Rodzaje:
- mineralne surowce energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny),
- metale (żelazo, miedź, cynk, ołów, kobalt, chrom, nikiel, boksyty),
- niemetale - chemiczne (siarka, fosforyty, sól kamienna, sól potasowa),
- surowce ceramiczne (np. kaolin, dolomit, iły)
- budowlane (piaski, żwiry, gliny, kruszywo skalne).

Zastosowanie surowców mineralnych:
- energetyczne: węgiel, gaz, benzyna;
- metalurgiczne: rudy metali;
- chemiczne: spożywczy, nawozy sztuczne;
- zdobniczy: metale szlachetne;
- budowlane: wapna, piasek, skały wapienne i gipsowe;

Trzeciorzęd w Polsce
- odmłodzenie rzeźby Sudetów
- powstają Karpaty
- roślinne torfowiska leśne i szuwarowe dają początek dzisiejszym złożom węgla brunatnego
- wskutek wyparowania wody morskiej (Morze Tetydy) w Zapadlisku Przedkarpackim powstają złoża soli kamiennej (Wieliczka, Bochnia) i siarki rodzimej (okolice Tarnobrzega)

Czwartorzęd jest ściśle związany z lądolodem skandynawskim. Tylko niektóre rejony Polski (południowe części) nie zostały pokryte lodowcem. Spowodowało to olbrzymie przekształcenia rzeźby. Powstały:
- moreny: czołowe, boczne i denne- pola sandrowe- rynny polodowcowe- oczka - jeziora wytopiskowe
- jeziora zastoiskowe- U - kształtne doliny- drumliny- ozy- kemy- pradoliny
Po opuszczeniu obszaru Polski przez lądolód skandynawski (ok. 10 tys. Lat temu) rozpoczął się holocen, który uważany jest jako współczesny okres ocieplenia - interglacjał. Powstały: torf, wapień łąkowy, rudy darniowe, kreda jeziorna , głazy narzutowe
w przemyśle budowlanym i ceramicznym Holocen trwa , do dzisiaj.

Jedne z ciekawszych form polodowcowych, występują niedaleko nas - na Kaszubach

Rzeźba powierzchni tego obszaru została ukształtowana przede wszystkim pod wpływem oddziaływania lądolodu. W czasie swego ruchu lądolód wydzierał z podłoża materiał skalny, a następnie przenosił go skośnie ku górze. Gdy dostawa lodu i jego nacisk na podłoże powiększały się, materiał skalny tworzył wały wzgórz, zwane morenami czołowymi spiętrzonymi, np. Wzgórza Szymbarskie. Zbudowane one są z glin, głazów, żwirów i innych materiałów skalnych chaotycznie pomieszanych. W popękanej, końcowej części przesuwającego się lądolodu w jego szczelinach, formowały się podłużne wzgórza żwirowo-piaszczyste pokryte z reguły gliną, o wysokości do 60 m, długość od 100 do 2000 m. Najwięcej form akumulacji lodowcowej wytwarzało się w czasie równoczesnego wycofywania się czoła lądolodu oraz wytapiania lodu na całej powierzchni, wskutek znacznego ocieplenia się klimatu. Oprócz niewielkich moren czołowych, kształtowały się:
- kemy - wały i pagóry złożone z warstwowych piasków, żwirów i mułków, warstwowanych, akumulowanych poprzez wody w otwartych szczelinach lub kieszeniach lodowca Spotkać je można w okolicach, np. Nowych Czapli;
- morena denna falista lub płaska- zbudowana na ogół z glin i piasków gliniastych,
np. okolice Ręboszewa;
- wytopiska - zaklęsłości terenu najpierw wyżłobione przez lądolód lub jego wody, następnie wypełnione przez lód, np. okolice Sitna, Kielna, Szemudu;
- rynny jeziorne - zagłębienia wyerodowane pod lodem przez płynące pod nim wody; ich szerokość wynosi z reguły kilkaset metrów, a długość od kilku do kilkudziesięciu kilometrów, dno jest nierówne, np. rynny jezior: Raduńskich, Ostrzyckich, Gowidlińskich;
- pradoliny - szerokie doliny o równoleżnikowym na ogół przebiegu, związane z dłuższym postojem lądolodu i wyżłobione przez przepływające wody roztopowe i wody rzeczne;
- sandry - rozległe powierzchnie równinne zbudowane z żwirów i piasków, lekko nachylonych w stronę przeciwną do lądolodu. Występują w okolicach Wdzydz Kiszewskich lub Kościerzyny;
- ozy - podłużne wały powstające w podlodowej szczelinie, usypane z piasków i żwirów przez płynące w lodowym tunelu rzeki, np. niedaleko Przodkowa
- drumliny - zespoły wydłużonych wzgórz, ciągnących się w kierunku prostopadłym
do ruchów lodowca. Na powierzchni pokryte są glina zwałowa, ale we wnętrzu może występować materiał warstwowy.

Na terenie Polski zdecydowanie dominują niziny - zajmują one 91%powierzchni. Pozostała część naszego kraju wznosi się powyżej 300 m n.p.m., jednak tylko 0, 2% powierzchni zajmują góry wzniesione powyżej 1000 m n.p.m.

Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi w Polsce 173 m.

Najwyższym szczytem są leżące w Tatrach (Karpaty) Rysy - 2499 m n.p.m.

Najniżej położony punkt, tzw. depresja, znajduje się na Żuławach Wiślanych - lustro wody Jeziora Druzno osiąga poziom 1, 8 m poniżej lustra wody Bałtyku.

Charakterystyczną cechą ukształtowania obszaru naszego kraju jest pasowy układ rzeźby. Wysokości bezwzględne terenu rosną w kierunku z północnego zachodu na południe. Nie jest to jednak wzrost regularny - pomiędzy obszarami wzniesień występują obniżenia.

Wyróżnić można następujące pasy rzeźby terenu:
- Pobrzeża Południowobałtyckie, - pojezierza, - Niziny Środkowopolskie, - wyżyny, - kotliny, - góry.

Pasowe ukształtowanie powierzchni Polski wynika z przeszłości geologicznej, np. wzniesienia obszarów pojeziernych i równinność Nizin Środkowopolskich to głównie efekt zlodowaceń plejstoceńskich, natomiast istnienie wyżyn i gór jest wynikiem ruchów orogenicznych oraz większej odporności budujących je skał.

Ważniejsze elementy ukształtowania pionowego Polski:
Góry Sudety - najwyższe pasmo: Karkonosze, szczyt: Śnieżka 1602 m n.p.m.
Karpaty - najwyższe pasmo: Tatry, szczyt: Rysy 2499 m n.p.m. (inne pasma to np. Beskid Wysoki z Babią Górą 1725 m n.p.m., Bieszczady z Tarnicą 1346 m n.p.m., Gorce z Turbaczem 1310 m n.p.m.)
Góry Świętokrzyskie - najwyższe pasmo: Łysogóry, szczyt: Łysica 612 m n.p.m.
Wyżyny Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Małopolska (w jej obrębie Niecka Nidziańska i Wyżyna Kielecka), Wyżyna Lubelska, Roztocze
Kotliny: Sandomierska, Roztocze
Niziny Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie
Pojezierze: Pomorskie, Mazurskie, Chełminskie, Dobrzańskie
Pobrzeży: Szczecisnskie, Koszalinskie, Gdańskie
Depresje: Żuławy Wiślane