Geografia - do matury

BUDUJACA i NISZCZACA DZIALALNOSC MORZA

Rzeźbotwórcza działalność wód morskich i oceanicznych obejmuje wąską strefę kontaktu wody z lądem, zwaną wybrzeżem. Wybrzeże składa się z części nadwodnej - brzegu i podwodnej - podlegającej działaniu ruchów wody morskiej, fal, prądów i pływów, które modelują pierwotną rzeźbę brzegu morskiego. Efekty działalności morza zależą nie tylko od ruchów wody morskiej, ale i od rzeźby wybrzeża - wysokość i stromość, jego budowa geologiczna oraz głębokość przy brzegu.

Im większa siła ruchów wody morskiej, tym intensywniej morze wpływa na rzeźbę brzegu. Przy brzegach stromych i wysokich, gdzie głębokość dna jest duża, dominuje erozja morska, czyli abrazja. Natomiast przy brzegach niskich i płaskich, gdzie dno jest płytkie, przeważa akumulacyjna działalność morza.

Erozja morska - abrazja
Stromy urwisty brzeg morski nazywany jest klifem lub faleza. Fale morskie uderzają w niego z ogromną energią - ich nacisk wynosi do kilku ton na m2, podczas silnych sztormów jest jeszcze większy (np. u zachodnich wybrzeży Szkocji nacisk fal na brzeg dochodzi do 10 ton/m2, a przy sztormach osiąga 30 ton/m2). Ponadto w szczelinach skalnych u podnóża klifu fale morskie sprężają powietrze, a jego rozprężanie powoduje powiększenie szczelin i kruszenie skał. A zatem w strefie oddziaływania fal morskich klif jest niszczony i podcinany. Wytworzone zostaje tam zagłębienie zwane niszą abrazyjną. Część brzegu znajdująca się nad niszą po pewnym czasie obrywa się. Na ten oberwany materiał skalny kierowana jest energia fal, co powoduje jego dalsze rozdrabnianie i wynoszenie w morze. W efekcie brzeg morski cofa się tak długo, jak długo jest podcinany i na taką odległość, do jakiej docierają fale sztormowe. Klif niszczony przez fale morskie nazywany jest klifem żywym. Jeżeli urwisty brzeg morski znajduje się poza zasięgiem fal sztormowych, nosi nazwę klifu martwego.
W miejscu zniszczonego klifu powstaje platforma abrazyjna - czyli lekko nachylona w kierunku morza powierzchnia skalna. Rozwinięta platforma abrazyjna morze być odsłaniana w czasie odpływu. Przemieszczany po niej przez fale morskie materiał skalny powoduje jej zrównanie. Wynoszone w morze osady akumulowane są tuż za platformą abrazyjną, ponieważ wraz z głębokością energia fal morskich maleje. Usypują one stopniowo platformę akumulacyjną. Zbudowana jest ona zatem z rozdrobnionych okruchów skalnych - piasków i żwirów, pochodzących z niszczonego klifu.
Szybkość cofania się brzegu morskiego zależy nie tylko od energii fal, ale także od odporności na niszczenie skał, z których zbudowany jest klif, np. abrazja przebiega szybciej przy klifach morenowych i wapiennych niż przy granitowych. Jeżeli wybrzeże zbudowane jest z różnych skał, to cofanie się brzegu postępuje nierównomiernie. Powstaje wtedy rozwinięta linia brzegowa z wysuniętymi w morze półwyspami, przylądkami, bramami i iglicami zbudowanymi ze skał odpornych i zatokami w miejscach skał mało odpornych na abrazję.

1. NASTĘPSTWA RUCHU WIROWEGO ZIEMI.
Ruch wirowy (obrotowy), to ruch Ziemi wokół własnej osi z zachodu aa wschód.
Jednocześnie Ziemia dokonuje obiegu wokół Słońca - ruch obiegowy.
Ziemia zmienia również swoje nachylenie względem płaszczyzny orbity - ruch precesyjny.
Ruch obrotowy: czas pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi trwa 23h 56min 4,1sek., czyli dobę (okres czasu jaki upływa między kolejnymi górowaniami Słońca nad danym południkiem).
Ziemia zwraca się ku Słońcu coraz to inna powierzchnią - powoduje to, że na jednej półkuli jest dzień, a na drugiej noc.
Stał się on podstawą orientacji na Ziemi, rachuby czasu - następstwa dnia i nocy oraz zmiana wysokości Słońca nad horyzontem wyznaczają dobowy rytm zjawisk i procesów zależnych od dopływu energii słonecznej, np. przebieg temperatury, ciśnienia, wilgotności.
Jest on też powodem spłaszczenia Ziemi przy biegunach. Różnica w długości promienia biegunowego i równikowego powoduje zróżnicowanie sił przyciągania ziemskiego, które wzrasta wraz z szerokością geograficzną.
Prędkość liniowa poruszania się punktów w różnych szerokościach geograficznych jest różna: największa na równiku (1670km/h), a już na równoleżniku 50 stopni ma 1140, a zanika na biegunach. Powoduje to odchylenie ciał poruszających się na powierzchni Ziemi - w prawo na półkuli płn, a w lewno na płd. Zjawisko to spowodowane jest działaniem siły Coriolisa, która wynika z ruchu obrotowego Ziemi. wielkosć odchyleniawzrasta ku biegunom lub ku rownikowi - w zależności w którą str.się porusza. Zjawisko to dotyczy: pradów morskich i powietrza które tworzą układy krążenia skierowane w prawo na półkpłn, a w lewno na płd.; odchylenie przesuwania się stałych wiatrówka kuli ziemskiej (pasaty wieją na półn z płn -wsch a nie z północy a na połud z pld -wsch zamiast zamiast połud.; przemieszczanie się fali pływów na oceanach świata; silniejsze podmywanie brzegów rzek płynących południkowo -prawych na półkuli płn, a lewych na południowej.
Ziemia obraca się o 1stopień w ciągu 4 min. (15sto=1h,360=24h).
Długość geogr. - kąt dwuścienny zawarty miedzy płaszczyzną południka Greenwich Greenwich płaszczyzną południka przechodzącego przez określony punky Ziemi.
Międzynarodową linię zmiany daty wyznacza południk 180*.
Czas strefowy dzieli kule ziemską na 24 strefy, każda strefa obejmuje 15*długości geogr.

2. PRZYCZYNY RÓŻNEJ DŁUGOŚCI DNIA I NOCY NA KULI ZIEMSKIEJ.
Długosc dnia i nocy na kuli ziemskiej zmienia się wraz z szerokością geogr. w skutek ruchu obiegowegoziemi wokół Słońca (odbywa się po orbicie pod stałym kątem nachylenia do płaszczyzny obiegu wynoszącym 66*33'. Czas obiegu Ziemi wokół Słońca wynosi 1rok(365dni, 5h,48min, 45,9sek.) Średnia prędkość to 29,9km/sek. Płaszcyzna równika nie pokrywa się z płaszczyzna obiegu Ziemi wokół Słońca(23*27') Powoduje to zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku. Raz Słońce jest w zenicie na zwrotniku Raka , a raz na zw.Koziorożca - ma to miejsce 22.06 i 22.12. Dni rownonocy (w tych dniach zaczyna się lub kończy noc polarna na biegunach) następują 21.03 i 23.09. Możemy dzięki temu obliczyc szer. geogr. jeżeli znamy kat padania promieni słonecznych h to szer geogr. h=90*- h.
Zmiana oświetlenia na Ziemi , ilości docierania energii słonecznej, nagrzewania pow Ziemi wpływa na występowanie astronomicznych pór roku, którym towarzyszy zmiana długości trwania dnia i nocy.

3. PRZYCZYNY ISTNIENIA PÓR ROKU W NASZYCH SZEROKOŚCIACH GEOGRAFICZNYCH.
Ruch obiegowy Ziemi dookoła Słońca pod kątem66*33' do płaszczyzny obieguPowoduje to, ze zmienia się oświetlenie w cyklu rocznym, a tym samym ilość energii słonecznej dostarczonej na nasze szerokości geogr. jest zależna od długości dnia i nocy i wysokości Słonca nad horyzontem.
W naszych szerokościach kąt górowania Słońca waha się od 64-58* 22.06 do 18-12* 22.12W okresie letnim mamy przewage długości dnai nad nocą,a zima odwrotnie.Zmiana następuje 21.03 i 23.09 czyliw dnic równonocny.Są to tez daty graniczne pór roku.
Zmiana oświetlenia powoduje szereg powiązanych ze soba zjawisk:zmiana temp.,ciśnienia,przemieszczanie się mas powietrza,opady..one z koleideterminują pory roku.

4.PRZYCZYNY PODZIAŁU KULI ZIEMSKIEJ NA STREFY CZASU.
Kula ziemska podzielona jest na 24 strefy(każda obejmuje 15* dł geogr.)geogr. obrebie strefy jest ten sam czas -czas środkowego południka tej strefy.Sa strefy:czsu zachodnioeuropejskiego,czsu środkowego,wschodnioeuropejskiego.
Wprowadza się tez czas letni przesunięty o godzine w stosunku do zimowego.
Przyczyny:ruch wirowy(wykonuje pełen obrót w ciągu doby).
Ja ko dobę określono czas jaki mija między kolejnymi górowaniami słonca.Czas strefowy wprowadzono dla ułatwienia zycia:nie ma czasu miejscowego który istnieje dla każdej długości geogr.

5.RUCHY GŁÓWNYCH MAS POWIETRZA.
Masa powietrza jest to rozległa częśc troposfery majaca jednorodne właściwości.Ruchy mas pow.mogą być pionowe(prądy),poziome(wiatry).
Masa powietrza to fragment troposfery o charakterystycznym uwarstwieniu termicznym,barycznym,stopniu wilgotności ukształtowanym nzd określonym typem podłoża.W skali globalnej wyróżniamy masy powietrza:równikowego,zwrotnikowego,polarnego(w umiarkowanych szer.geogr),arktycznego(antarktycznego).
Fronty-są to strefy przejściowe na styku różnych mas powietrza.Strefowo ułożone masy mogą nabierać cech morskich lub kontynentalnych.
Krążenie głównych mas powietrza sprowadza się do prostego schematu:nad równikiem ogrzane powietrze unosi się do góry poczym odpływa w kierunku zwrotników(antypasaty)w trakcie ruchu ku większym szer geogr. systematycznie ochładza się i zagęszcza ,a osiągnąwszy krytyczny ciężar właściwy opada pod wpływem grawitacji tuz pod zwotnikiem.W rezultacie tworzą się tam silne wyże baryczne,z których powietrze odpływa dołem w kierunku tworzącego się ciągle niżu równikowego(pasaty)oraz w kierunku umiarkowanych szer geogr.(wiatry zachodnie).w tych szerokościach tworza się 2 fronty:polarny(na linni zderzenia się mas powietrza zwrotnikowego i polarnego) i arktyczny(zderzenie polarnego i arktycznego).To krążenie nie odbywa się oczywiście po liniach prostych wzdłuż południków-wiatry zmieniaja kierunek pod wpływem siły Coriolisa.-te które przesuwaja się w kierunku większych szer.geogr wytracaja swa prędkość,la ciągle wyprzedzaja ruch wirowy.Odczuwamy je jako wiatry(prądy)zachodnie(wiatry zach,antypasaty).A te co w kierunku mniejszych szer geogr. -wieksza prędkość ale w tyle za ruchem wirowym odczuwamy jako wiatry wschodnie(pasaty,wiatry wsch).W skali globu wyszcezgulniamy następujące strefy wiatrów:równikowy pas ciszy;dwie strefy pasatów;dwie strefy ciszy w pasie zwrotnikowych wyżów barycznych;dwie strefy wiatrów zach wiejących od zwrotnikw ku umiarkowanym szer geogr.;dwie strefy wiatrow wsch wiejących od biegunów ku umiarkowanym szer geogr.
Półkula płn cieplejsza bo Słońce 7dni wiecej i większe obszary lądowe tam są-w rezultacie obszar wynoszenia ow nie leży na równiku ale na 4* na półn od rownika.W związku z tym pasaty półkuli południowejprzechodzą okresowa na półkulę północną gdzie staja się wiatrami zach i aktywizuja morskie prądy wsteczne płynące w obszarze równikowego pasa ciszy.
Wiatrami o cyklu sezonowym sa monsuny-powstaja w wyniku kontrastów termicznych termicznych baycznych pomiędzy wielkimi obzarami oceanicznymi,a lądowymi(np. Azja pd-wsch).wiatrem o podobnym charakterze jest bryza-występuje na wybrzeżach mórz i oceanów w okresach barku wiatru ogólnej cyrkulacji-w dziń wieje bryza morska,a noca lądowa-z lądu na morze.

Ruchy pionowe:tzw konwekcyjne widoczne na obszarach szczególnego oddawania ciepła przez pow ziemi(okołorównikowy pas) oraz na obszarach ochładzanoa i zagęszczania powietrze osiąga moment krytyczny i temu opada pod wpływem sił grawitacji(ośrodki wyżowe,pasy wyżów zwrotnikowych,okołobiegunowe).
Ruchy poziome:tzw wiatry(pasaty,wiatry zach,wsch)w dolnej troposferze,troposferze w górnej są to prądy(antypasaty,prądy strumieniowe).Wiatry sa to poziome ruchy mas pow.z wyżu do niżu.Suchy i ciepły wiatr wiejący z dużą prędkością z wierzchołków pasm górskich to wiatr fenowy(halny w Tatrach,fen w Alpach,Chinook w Skalistych).


6.DLACZEGO IZOTERMY NIE ZAWSZE MAJĄ PRZEBIEG RÓWNOLEŻNIKOWY?
Rozkład temperatury na Ziemi jest funkcja szer geogr. geogr. kąta padania promieni słonecznych.Izotermy-linie łaczące miejsca o tych samych temperaturach powinny zatem być równoleżnikowo ułożone.Jednak jest tak tylko na otwartych przestrzeniach oceanów.Przy i na lądach dochodzi do załamywania się izoterm-nawet do południkowego ułożenia.Odpowaida za to:
-zimne i ciepłe prądy morskie(ciepłe podwyższają temp ,a zimne obniżają np. zimny prąd Kanaryjski na wybrzeżu Portugalii,Kalifornijski na styku Ameryki płn z oceanem spokojnym,Orasiwo na Morzu Ochockim)
-wysokość na poziomm morza i ukształtowanie powierzchni-ze wzrostem wysokości temp obniża się ok. 0,6 na 100m z wyjątkiem przypadków inwersji termicznej
-ułożenie pasm gorskich np. w Europie równoleżnikowo-powoduje to spadek temp w lecie wraz z napływem powietrza oceanicznego oceanicznego zimą wzrost.
-odmienne właściwości termiczne oceanow i lądów-lądy nagrzewają się szybciej i stygną szybciej i to sprawia,ze izotermy odginaja się na stykach lądu i zbiorników wodnych np. izoterma na styku oceanu Spokojnego z Azją od Aleutów
Mniejszy wpływ ma intensywnośc i rodzaj szaty roślinnej,działalność człowieka na obszarach wielkich aglomeracji (tzw efekt cieplarniany).

7.WPŁYW ZIMNEGO I CIEPŁEGO PRĄDU MORSKIEGO NA TEMPERATURE POWIETRZA.(PRZYKŁADY).
Prądy morskie maja znaczenie tam gdzie róznice w temperaturach ladu i wody są silne tzn w strefach umiarkowanych.
Prądy ciepłe:
-ciepły prąd Kirosiwo opływa brzegi archipelagu Riukiu i pd wybrzeże wyspy Honsiu podnosząc średnie temp zwłaszcza w zimie.przynosi on ciepłe wody z Basenu filipińskiego.
-prąd Północnoatlantycki wywodzący się z prądu zatokowego(Golfsztrom) a przechodzący przez prąd Norweski opływa dookoła wielką Brytanię i przepływ wzdłuż zach wybrzeży Norwegii wyraznie ocieplając klimat zwłaszcza zimą (w całej europie zach)Umożliwa żegluge po niezamarznietych wodach az do Murańska.
Prądy zimne:
-Labradorski przynoszący ruchomą kre z Morza Baffina poprzez Basen Labradorski az do Noej Finlandii obniża temp w rejonie wsch Kanady
-Peruwiański biegnący od bieguna południowego wzdłuż zach wybrzeża Ameryki południowej obniża temp bardzo silnie,co widać na przkładzie izoterma 20*lipcowej aż o ok. 20*
-Kanaryjski biegnący od zach wybrzeży Hiszpanii wzdłuż płn-zach wybrzeży Afryi wynosi zimne wody na południe silnie wyginając na połud izoterme20* o ok. 15* w lipcu,obniżając temp z tamtym rejonie.

8.WPŁYW PRĄDÓW MORSKICH NA KLIMAT(3 PRZYKŁĄDY).
Zimny prąd Peruwiański miedzy 2* a 32* szer geogr. połud przy zach wybrzeżu Ameryki połud obniża temperaturę działając masą zimnych wód niesionych z okolic biegunu południowego;wpływa też na zmniejszanie opadów,czego rezultatem było powstanie pustyni Atacamy(Chile) i jednego z najsuchszych miejsc Ziemi-poniżej 250mmopadów na skutek prądu i wysokich gór blikujących dostęp wilgoci.

Ciepły prąd Norweski płynący wzdłuż zach wybrezzy Norwegii na północ podwyższa śr temp szczególnie zimą umożliwiając żeglugę po Morzu Norweskim i częściowo M.Barentsa ;zwiększa opady w pobliżu przepływania i w południowej części Islandii,w zach części Irlandii,w płn-zach cześci W.Brytanii.Max opadów w grudniu i październiku(Norwegia)

Obszary ekologicznego zagrożenia zajmują ponad 11% powierzchni kraju zamieszkanego przez ponad 35% ludności. Na terenach tych występuje silna koncentracja największych i najbardziej uciążliwych źródeł zanieczyszczeń środowiska ściekami, pyłami, gazami i odpadami.
Największe ilości (ok. 60-70%) i najbardziej toksyczne zanieczyszczenia powstają przy wytwarzaniu energii elektrycznej, pary wodnej, gorącej wody i produkcji metali i chemikaliów. Szczególnie groźne są zanieczyszczenia gazowe, w których emisji Polska zajmowała wysokie miejsce w Europie (w emisji dwutlenku siarki - 3, dwutlenku azotu - 5).

W Polsce znajdują się obszary o najbardziej zdegradowanym środowisku w Europie: Górny Śląsk, Okręg Legnicko-Głogowski, Karkonosze i Izery (w tym Karkonoski Park Narodowy z wymierającymi lasami z powodu kwaśnych deszczów). Mamy szereg obszarów zagrożonych działaniem człowieka, gdzie niektóre wskaźniki zanieczyszczenia środowiska przekraczają normy dopuszczalne dla życia przyrody i zdrowia obywateli. Na ogromnej części Polski zagrożone jest istnienie lasów.

Działalność gospodarcza człowieka prowadzi nieuchronnie do przekształceń środowiska naturalnego. Skutki tej działalności przenoszą się w środowisku w wyniku powiązań między jego elementami. Przy znacznym nasileniu niekorzystnych oddziaływań może dojść do takiej degradacji środowiska, że straci ono możliwości samoregulacji i samoregeneracji.
W latach 1945-1989, w wyniku forsownego rozwoju przemysłu wydobywczego, metalurgicznego, cementowego oraz rozwoju energetyki węgla i ciężkiej chemii, powstało w Polsce wiele obszarów zagrożenia ekologicznego. Niektóre z nich można wręcz zaliczyć do obszarów ?klęski ekologicznej?.

Górnośląski Okręg Przemysłowy jest w naszym kraju najbardziej charakterystycznym przykładem obszaru wysoce przekształconego przez człowieka. Wynika to z ogromnej koncentracji na tym obszarze górnictwa i przemysłu ciężkiego (węglowego, chemicznego, metalurgicznego, metalowego maszynowego i energetyki) oraz toksycznych gałęzi przemysłu mineralnego i spożywczego (np. mleczarni). W 1995 r. w byłym województwie katowickim (głównie w samym GOP-ie) wytworzono prawie 16% krajowych produkcji sprzedanej przemysłu, przy czym dla wymienionych wyżej gałęzi odpowiednie udziały byłyby zdecydowanie wyższe. W rezultacie łączna ilość pyłów i gazów do atmosfery najbardziej uciążliwych zakładów (bez CO2) osiągnęła 118 t/km2, tj. 11-krotnie więcej niż przeciętnie w kraju. Mało pocieszający jest tu więc fakt, że większość zanieczyszczeń pyłowych (98%) została zatrzymana przez elektrofiltry, jak również fakt, że w stosunku do lat ubiegłych ?produkcja? zanieczyszczeń pyłowo-gazowych zmniejszyła się. Równocześnie ilość ścieków odprowadzonych do wód powierzchniowych (liczona na 1 km2 powierzchni) była ponad 9-krotnie większa niż średnio w kraju, przy czym były to głównie substancje wysoko toksyczne (kwas siarkowy i solny, chlorki wapnia). W konsekwencji prawie 70% wód w tym regionie nie nadaje się do wykorzystania gospodarczego, co zaostrza problemy związane z trwałym deficytem wodnym. Na obszarze GOP-u obserwuje się poważne zmiany ukształtowania powierzchni. Wynikają one nie tylko ze szkód górniczych (powstawania na powierzchni zapadlisk, rowów i szczelin), ale też z nagromadzenia na hałdach ogromnych ilości odpadów węglowych i żużli wielkopiecowych. Zajmują one duże obszary, stając się źródłem dodatkowych zanieczyszczeń postaci substancji toksycznych wypłukiwanych przez wody opadowe. Opady pyłów, kwaśne deszcze i zatruwanie wód wpływają na degradacje gleb na skale niespotykaną w innych regionach kraju. Już dziś zmusza to do wyłączenia z produkcji rolniczej kilkudziesięciu tysięcy hektarów użytków rolnych. Niemożliwa staje się restytucja zbiorowisk leśnych stosownie do skali ich dewastacji.
Odbudowa walorów środowiska w GOP-ie i dalsza jego systematyczna ochrona wymaga ogromnych nakładów kapitałowych i zasadniczych przekształceń struktury gospodarki regionu. Skala niezbędnych przedsięwzięć przekracza jednak możliwości ekonomiczne i techniczne Górnego Śląska, jak również możliwości całego kraju. Zmusza to do poszukiwania zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji proekologicznych, czemu sprzyjają przemiany polityczne, gospodarcze i własnościowe, zachodzące od 1989 r. w naszym kraju. Szanse te należy wykorzystać jak najszybciej, gdyż straty gospodarcze związane z funkcjonowaniem w tak zdegradowanym środowisku, powiększone o trudne do oszacowania straty społeczne, są w powszechnym odczuciu wyższe od nakładów na ochronę środowiska. Nie jest wykluczone, że środki zaangażowane w restytucję i ochronę przyrody okażą się najbardziej efektywnymi lokatami kapitału w GOP-ie.
Poważne przekształcenia środowiska nastąpiły w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (L-GOM), mimo że jest on w stosunkowo młody. Obecnie działają tu 4 kopalnie rud miedzi, zakład wzbogacania rud, 3 huty miedzi oraz fabryka kwasu siarkowego. Zawartość miedzi w rudach jest niewielka (do 2%), w procesach ich wzbogacania powstają więc ogromne ilości odpadów. Można szacować, że przy wydobyciu w 1995 r. prawie 27 mln ton rud miedzi, skały płonne stanowiły ok. 26 mln ton. Tylko niewielką ich część stanowiły odpady stałe składowane na hałdach. Większość odpadów (ok. 94% masy wydobytego urobku) powstawała w procesie flotacji, czyli wodnego sortowania składników zmielonych rud i była składowana w największym w Europie osadniku odpadów poflotacyjnych ? Żelazny Most (o powierzchni 13 km2).Huty miedzi i wytwórnia kwasu siarkowego emitują do atmosfery toksyczne pyły zawierające metale ciężkie, a także gazy (głównie CO2, SO2, związki fluoru i azotu). W rezultacie obserwuje się kumulacje ołowiu, cynku, miedzi i kadmu w glebach i wodach powierzchniowych. Rzeki na obszarze G-LOM są nadmiernie obciążone ściekami przemysłowymi. Ich wody zanikają tez często w lejach depresyjnych, powstających na skutek działalności górniczej i związanych z nią zaburzeń tektonicznych.
Zmiany środowiskowe w Bełchatowskim Zagłębiu Węgla Brunatnego są głównie rezultatem odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego i jego spalania w elektrowni. Odkrywka bełchatowska z usypanymi na obrzeżach hałdami nadkładu (o wysokości 345 n.p.m.) jest przykładem totalnego przekształcenia ukształtowania powierzchni. Wytworzony krajobraz sprawia wrażenie wielkiego krateru księżycowego. Odkrywka ta jest równocześnie wielkim lejem depresyjnym, który koncentruje spływ wód podziemnych z obszarów otaczających oraz wpływa na obniżenie poziomu wód glebowych, co prowadzi do stepowania gleb. Ogromne przemieszczenie skał w rejonie odkrywki (a zatem zachwianie lokalnej równowagi izostatycznej) generuje już odczuwalne wstrząsy tektoniczne. Elektrownia ?Bełchatów? emituje do atmosfery ogromne ilości pyłów, tlenków węgla i siarki. Mimo wykorzystania bardzo wysokich kominów i stosowania elektrofiltrów, zanieczyszczenia te niszczą okoliczne pola uprawne i lasy. Ich opad osiąga bowiem 96 ton/km2 (nie wliczając CO2).
Podobne problemy ekologiczne występują w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego i Turoszowskim Zagłębiu Węgla Brunatnego.
Do rejonów silnie zdewastowanych w wyniku znacznej koncentracji przemysłu, infrastruktury i osadnictwa można tez zaliczyć obszary centralne i peryferyjne następujących okręgów przemysłowych: Krakowskiego, Łódzkiego, Warszawskiego, Staropolskiego, Sudeckiego, Wrocławskiego, Szczecińskiego, Poznańskiego, Gdańskiego i Bydgoskiego. Ponadto poważnej presji jest poddawane środowisko wokół wielu mniejszych miast, zwłaszcza tam, gdzie zlokalizowano wysoce materiałochłonny i energochłonny przemysł oraz wydobycie siarki, soli kamiennej i surowców skalnych. Dotyczy to zwłaszcza: Opola, Częstochowy, Kielc, Lublina, Kędzierzyna-Koźla, Tarnowa, Tarnobrzega, Puław, Włocławka, Płocka, Chełma, Świecia, Ostrołęki, Kłodawy, Torunia, Grudziądza i Olsztyna.
Obszary ekologicznego zagrożenia zajmują łącznie ok. 11% powierzchni Polski i koncentrują 35% ogółu ludności. Przypada na nie ok. 70% ogólnej emisji pyłów, 80% emisji gazów, 60% ogólnej ilości ścieków i aż 90% nagromadzonych opadów stałych.

Omów problem niedożywienia ludności świata, swoją wypowiedź poprzyj konkretnymi przykładami.

Od najdawniejszych czasów sprawy wyżywienia ludzi budziły troskę, szczególnie wtedy gdy miliony umierały i umierają z głodu.
Szybki wzrost zaludnienia Ziemi - spowodowany głównie wysokim przyrostem naturalnym w krajach Trzeciego Świata - sprawia, że wyżywienie ludności staje się jednym z najważniejszych problemów współczesności. Istnieją poważne dysproporcje w poziomie odżywiania się społeczeństw różnych krajów, a także poszczególnych warstw społecznych w obrębie tego samego kraju. Jest to następstwo nierównomiernego rozmieszczenia produkcji żywności i zróżnicowania standardu życia. Przyjmuje się najczęściej, że przeciętne dobowe minimum na głowę ludności to taka ilość pokarmów, która daje 2700 kcal (11 tyś. KJ), 70-80g białka (w tym co najmniej 1/3 zwierzęcego) oraz pewną ilość soli mineralnych i witamin. Norma jest szacunkowa, ponieważ w dużej mierze zależy od klimatu, wieku, płci i pracy zawodowej poszczególnych osób.
Według szacunków FAO (Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa), prawie 25% mieszkańców kuli ziemskiej odżywia się niewystarczająco i niewłaściwie, w tym ok. 10% głoduje, tzn. ich organizm jest w stanie długotrwałego niedoboru składników pokarmowych. Brak białka w pożywieniu powoduje tzw. głód utajony, który osłabia zdolności fizyczne i umysłowe człowieka. W dużym stopniu dotyczy to dzieci, co najczęściej powoduje zmniejszenie normalnych zdolności umysłowych w okresie późniejszym. Warunkiem prawidłowego odżywiania się jest też dostateczna ilość czystej wody, o którą coraz trudniej. Zanieczyszczona woda używana do celów konsumpcyjnych jest źródłem wielu chorób.
Szacuje się, że co roku umiera z głodu i - przede wszystkim - niedożywienia ok. 30 mln. osób. Obszarami permanenantnego głodu i niedożywienia są kraje słabo gospodarczo rozwinięte, o wysokich wskaźnikach przyrostu naturalnego, przewyższających wzrost produkcji żywności.
Klasycznymi przykładami są to kraje Afryki, leżące głównie w strefie Sahary, np.: Burkina Faso, Czad, Erytrea, Etiopia - (w Etiopii kolejne klęski głodu z lat 1968-1975 i 1983 - 1986 spowodowały śmierć ok. 15 mln osób) Mali, Mauretania, Niger, Sudan, Somalia oraz takie państwo Azji jak Afganistan, Bangladesz, Indie, Kambodża. Obecnie ludzie umierają z głodu nie dlatego, że brakuje żywności na świecie, lecz dlatego iż państwa ubogie nie mają środków na jej zakup od państw posiadających duże zapasy artykułów rolnych.
Do powstania sytuacji kryzysowych w zakresie wyżywienia ludności często przyczyniają się też konflikty zbrojne (np. na początku lat dziewięćdziesiątych w Somalii), które - obok problemów komunikacyjnych i innych - utrudniają szybką i skuteczną pomoc międzynarodową.
W przypadku Somalii ONZ-owska operacja ,, Przywrócić nadzieję" była odpowiedzią na tamtejsze problemy. Wojna domowa doprowadziła bowiem do sytuacji, że co czwarte dziecko umierało do 5-go roku życia z głodu, a w niektórych rejonach odsetek ten wynosił 70% populacji. Z początkiem 1999r. 1,5 mln z 6 mln Somalijczyków było zagrożonych śmiercią głodową, do połowy roku milion próbowało uciec z kraju. Pomoc ONZ tylko w 20% docierała do rąk głodujących reszta trafiała w ręce uzbrojonych band.
Potrzeby żywnościowe świata, jako całości, pokrywane są dziś z niewielką nadwyżką. Wystarczające, a nawet nadmierne spożycie występuje w państwach wysoko gospodarczo rozwiniętych. Spożycie niewystarczające, niejednokrotnie skrajnie minimalne, charakteryzuje kraje rozwijające się, przy czym sytuacja poszczególnych państw tej grupy jest mocno zróżnicowana.
W strukturze wyżywienia ludności ziemi zasadniczej rolę odgrywają produkty roślinne (głównie zboża i rośliny okopowe). Ich rola jest wyraźnie większa w krajach Trzeciego Świata - w niektórych dostarczają one nawet 90% całkowitej wartości kalorycznej dziennej diety mieszkańców. Struktura spożycia wykazuje bardzo silny związek z poziomem dochodu narodowego w poszczególnych regionach świata, krajach i grupach społecznych. Mieszkańcy państw uboższych, z reguły, przeznaczają większość dochodów na żywność, kupując przede wszystkim tańsze produkty o dużej wartości energetycznej. Poprawę w zakresie wyżywienia ludności świata coraz powszechniej widzi się w odpowiedniej polityce ludnościowej przede wszystkim w ograniczeniu ,,eksplozji demograficznej" w krajach Trzeciego Świata. Podejmowane dotychczas próby ,,rozbrojenia bomby demograficznej" nie przynoszą zadowalających rezultatów. W zasadzie jedynie w Chinach i Wietnamie, przy zastosowaniu co najmniej dyskusyjnych etycznie metod, zanotowano pewien sukces o obniżeniu przyrostu naturalnego.
Problem wyżywienia ludności świata ma coraz większe znaczenie wobec wzrastającego zaludnienia, degradacji środowiska przyrodniczego wzrostu energochłonności produkcji rolnej, przy jednoczesnym wyczerpywaniu się gruntów uprawnych i zasobów słodkiej wody.
Największe szanse na zwiększenie produkcji żywności widzi się we wzroście plonów, który można osiągnąć głównie przez racjonalne stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów - chemicznych środków ochrony roślin. Warunkiem radykalnego postępu w rolnictwie wielu krajów Trzeciego Świata i doprowadzenia do ich względnej samowystarczalności żywnościowej jest przeprowadzenie reform rolnych i usunięcie hamulców uniemożliwiających optymalne wykorzystanie ziemi. Konieczna jest też długotrwała pomoc finansowa, naukowo - techniczna i organizacyjna dla rolnictwa krajów zacofanych ze strony państw gospodarczo rozwiniętych. Ważniejsze jest - jak to niektórzy obrazowo ujmują - ,,danie wędki, a nie ryby". W dłuższej perspektywie czasowej skuteczniejsza jest bowiem pomoc w wyprodukowanie potrzebnej w krajach głodujących niż jednorazowe lub nawet częstsze przekazywanie im żywności prze państwa rolniczo wysoko rozwinięte.
Nadzieje na poprawę sytuacji żywnościowej świata wiąże się z tzw. zieloną rewolucją, polegającą na stosowaniu wysokoplennych odmian pszenicy i ryżu. Wyhodowanie, przez hybrydyzację, rekordowo wydajnej pszenicy o krótkim źdźble (przez Amerykanina norweskiego pochodzenia Normana Borlauga - za co otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1970r.) i jej rozpowszechnienie - przede wszystkim w Meksyku, Indiach i Pakistanie oraz upowszechnienie wysokoplennego ryży na Filipinach przyczyniły się do wyraźnego zmniejszenia niedoboru zbóż w tych krajach.
Powszechnie panuje pogląd, że olbrzymie rezerwy żywności kryje w sobie ocean światowy. Można by znacznie zwiększyć połowy ryb i drobnych zwierząt morskich, uważając jednak by nie naruszyć równowagi ekologicznej mórz i oceanów, szczególnie zasobów biologicznych niektórych akwenów już dziś nadmiernie eksploatowanych. W przyszłości dużą rolę w wyżywieniu ludności mogłyby odegrać roślinne zasoby wód, tj. glony, wodorosty, plankton.
Afryka pozostała kontynentem gdzie problem głodu ma najtragiczniejszy wymiar. Z początkiem lat sześćdziesiątych oceniono jej samowystarczalność żywieniową na 96% obecnie na 80%.Wartość dostarczanej Afryce żywności wynosi około 1 mld dolarów, a i tak wzrasta liczba niedożywionych.

Liczba osób niedożywionych w 1974r.


Liczba ludności Liczba osób % ludności
Obszar ogółem ( w mld) niedożywionych (w mln) niedożywionej

Kraje rozwinięte 1,07 28 3
Ameryka Łacińska 0,28 36 13
Daleki Wschód 1,02 301 30
Bliski Wschód 0,17 30 18
Afryka 0,28 67 25

Raport FAO z 1993r. podaje iż w 2010r. w Afryce będzie żyło 1mld mieszkańców, z czego 300 mln może cierpieć z głodu.
Niestety, nikomu dotychczas nie przyszło do głowy, aby stworzyć odpowiednio silną finansowo organizację do walki z głodem - organizację, która mogłaby wykupywać wszelkie nadwyżki produkcji rolnej i kierować je do głodujących ludzi, aby hańba śmierci głodowej wśród ,,już narodzonych dzieci przeszła do niesławnej historii". Trzeba też stwierdzić, że nie tylko mała skuteczność dotychczasowych - aczkolwiek często również chwalebnych - poczynań instytucji powołanych do walki z głodem powinna budzić moralną dezaprobatę.

definicje

Rodzaje erozji:
-wgłębna (rzeka wcina się w głąb podłoża),
-boczna rzeka wcina się w bok koryta),
-wsteczna (cofa się ściana skalna; w górach).

kaptaż rzeczny - przeciąganie wód jednej rzeki przez drugą

Wyróżniamy 3 odcinki w biegu rzek:
a) bieg górny,
b) bieg środkowy,
c) bieg dolny.

Podstawa erozyjna dla rzeki głównej np. Wisła to poziom morza
terasy erozyjne - półki wyerodowane przez rzekę podczas jej biegu
w długim okresie czasu

cieki - wody pochodzące z opadów atmosferycznych, topniejących
lodowców. Cieki łączą się w strugi, potoki, strumienie tworząc rzeki.

Jez. wulkaniczne - powstałe w kraterach wygasłych wulkanów, wypełnione wodą pochodzenia atmosferycznego
Jez. tektoniczne - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, w zapadliskach i rowach tektonicznych np. Bajkał
Jez. krasowe - powstałe w zagłębieniach utworzonych wskutek rozpuszczenia węglanu wapnia w skałach np. Polesie Lubel.
Jez. przybrzeżne - powstałe przez odcięcie mierzejami zatok
Jez. polodowcowe:
oczka - wytopione z brył martwego lodu lub powstałe w wyniku erozyjnej działalności wód roztopowych w lądolodzie
rynnowe - wypełniające podłużne, powstałe w wyniku erozyjnej działalności rzek płynących pod ciśnieniem hydrostatycznym pod lądolodem lub lodowcem
morenowe - powstałe wskutek wypełnienia wodą zagłębień na
obszarach moreny dennej i czołowej; duża powierz. np. Mamry
karowe - powstałe wskutek wyorania przez lodowce misy jeziornej
w skalnym podłożu w górach np. Morskie Oko
antropogeniczne - sztucznie utworzone przez człowieka
meandrowe - powst. w zakolach rzecznych wsk. odcięcia szyi meandru
kosmiczne - powstałe w wyniku wypełnienia wodą kraterów powstałych po uderzeniach meteorytów np. Crater Lake
biogeniczne - utworzone przez zwierzęta
zastoiskowe - pows. wsk. wytopienia bryły lodu zagrzebanej w materiale polodowcowym, który odcinał przepływ wód spod lodowcae

Warunki powstania lodowca:
- niskie temperatury,
- duże opady śniegu,
- kotliny śródgórskie,
- granica wiecznego śniegu.
Podział lodowców:
- typ himalajski,
- typ alpejski,
- typ alaski(piedmontowe).
obszar zasilania - pole firnowe
obszar topnienia - jęzor lodowcowy

lacjologia - nauka o lodowcach i lądolodach
ablacja - topnienie lodowca poza obszarem zasilania
regresja - cofanie się lodowca wskutek topnienia

Etapy zlodowaceń:
- zlod., które dochodziło do 50N( zlod. krakowskie),
- zlod. środkowopolskie(Odry) na kuli z. doch. do 55N
- zlod. nadbałtyckie(Wisły); na innych kontyn. do 60N
Zlodow. nastąpiły w trzecio- i czwartorzędzie w erze kenozoicznej.

Lodowce:
himalajskie dł. - 40 km prędkość - 8-12 m/h
alpejskie dł. - 20-35 km prędkość - 4-6 m/h
alaskie dł. - 150-180 km prędkość - 2-=25 m/h

Stan wyżywienia ludności świata jest niezadowalający: 25% - ludność świata dobrze odżywiona; 60% - ludność świata nie odczuwająca głodu 15% - ludzie głodujący z czego 15 tys. Codziennie umiera z głodu.

Przeciętnie jako minimum przyjmuje się taką ilość pokarmu który dostarcza na dobę
2750 kal. i 70-80g biała oraz pewną ilość witamin i soli mineralnych.
Możliwość zwiększenia produkcji żywności:
-stosowanie większej ilości nawozów
-mechanizacja prac polowych
-wykorzystanie glonów wodnych
-zwiększenie połowów ryb
-zlikwidowanie zanieczyszczeń
-zakładanie dużych hodowli
-wykorzystanie lasów
Największe niedobory żywności występują w krajach:
afrykańskich (Mozambik, Ghana, Sudan, Malii, Etopia)
azjatyckich(Indie, Indonezja, Pakistan)
ameryki poł. (Boliwia, Peru, Ekwador)
Urbanizacja - proces zmian w sieci osadniczej polegający na zwiększeniu się roli miast
w stosunku do osiedli niemiejskich, poprzez rozbudowę miast, zakładanie nowych,
przekształcanie wsi w miasto.
Najbardziej zurbanizowane państwa:
- Belgia 96,5%, Wielka Brytania 89,3%, Argentyna 86,9%
Najmniej zurbanizowane :
Wietnam 20,8%, Bagnadesz 24,4% , a Polska 61,9%
Kryteria bycia miastem:
- liczba ludności według ONZ 20 tys.
-prawa miejskie(polska)
-charakter zabudowy powinien być zwarty i wysoki.

Największe miasta:
Meksyk, Nowy York, Seul, Sao Paulo, Los Angeles, Kair, Tokio, Bombaj, Kalkuta, Pekin, Dżakarta.
Aglomeracja - układ w postaci dużego miasta i strefy podmiejskiej.
Konurbacja - zespół miast połączonych wspólną siecią komunikacyjną często o podobnym
profilu.
Megalopolis - ogromne obszary zurbanizowane, których miasta łączą się stopniowo tworząc
jedno wielkie supermiasto np. na wschodnim wybrzeżu USA pas od Bostonu do Waszyngtonu.
Negatywne skutki:
-miasto, które pobiera wodę odbiera ją terenom sąsiednim
-ścieki, które zatruwają naturalne zbiorniki wodne
-produkcja śmieci
-duże problemy komunikacyjne
-zanieczyszczenie powietrza
-u ludzi zwiększa się zapalenie oskrzeli i rak płuc oraz inne choroby
-zwiększenie samobójstw i morderstw oraz narkomani i alkoholizmu
Pozytywne skutki:
- rozwój szkolnictwa, kultury, przemysłu
-większe ilości wolnych miejsc pracy oraz mieszkań
-szybsza i sprawna komunikacja
-zwiększenie komfortu
-dostęp do najświeższych informacji

Położenie geograficzne Polski w Europie Środkowej, dogodny układ krain geograficznych sprawiają, że Polska ma znaczące położenie komunikacyjne w Europie. Na obszarze Polski krzyżują się szlaki tranzytowe wiodące z Europy Zachodniej do Europy Wschodniej i w kierunku Azji Wschodniej oraz szlak z Europy Północnej do obszarów basenu Morza Śródziemnego.
Transport ze względu na rodzaj środowiska, w którym funkcjonuje, dzieli się na lądowy, wodny i powietrzny. Natomiast w skład transportu lądowego wchodzi m.in. transport kolejowy i drogowy, a także transport specjalny np. linie przesyłające energię elektryczną, gazociągi, naftociągi, wodociągi. W transporcie wodnym wyróżnia się transport morski i śródlądowy, zaś transport powietrzny to inaczej transport lotniczy.
TRANSPORT LĄDOWY W POLSCE:

TRANSPORT KOLEJOWY
Charakteryzuje się dużym przestrzennym zróżnicowaniem gęstości sieć, odzwierciedlających dziedzictwo historyczne zaborów oraz różnice w uprzemysłowieniu kraju. Pierwsze linie kolejowe na obecnym obszarze Polski zbudowane zostały na trasach: a) Wrocław - Oława (1841 r.); b) Warszawa - Rogów z odgałęzieniem ze Skierniewic do Łowicza (1846 r.); c) Szczecin - krzyż (1846 r.); d) Mysłowice - Kraków (1847 r.). Większość linii kolejowych na ziemiach polskich zbudowano w XIX i na początku wieku XX (83% przed wybuchem I wojny światowej). Długość linii kolejowych na obecnym obszarze Polski wzrosła z 1,3 tys. km w 1850 r. do 16,0 tys. km w 1900 r. i 20,9 tys. km w 1914 r. W okresie międzywojennym rozwój transportu kolejowego nie był już tak dynamiczny jak w przeszłości. W latach 1920-1940 długość linii kolejowych wzrosła tylko z 21,8 tys. km do 24,1 tys. km. Główną inwestycją kolejową była magistrala węglowa otwarta w 1933 r., łącząca Górny Śląsk z nowym portem w Gdyni: Herby - Karsznice - Inowrocław - Bydgoszcz - Kościerzyna - Gdynia. Podczas II wojny światowej sieć linii kolejowych była znacznie zniszczona, a w latach powojennych odbudowano je i przystąpiono do budowy linii nowych: a) Skierniewice - Łuków (160 km), zbudowana dla towarowego ruchu tranzytowego wschód-zachód; b) Centralna Magistrala Kolejowa (CMK), na trasie Zawiercie - Grodzisk Mazowiecki (244 km); c) Hutniczo - Siarkowa linia (LHS), ok. 400 km. W latach 1950-1985 długość eksploatowanych linii kolejowych wzrosła z 26 312 km do 27 185 km. Od połowy lat 80. Postępował jednak jej systematyczny spadek. Gęstość sieci kolejowej na 100 km2 zmniejszyła się z 8,7 km w 1980 r. na 7,5 km w 1995 r., co sytuowało Polskę na 7 miejscu w Europie. W latach 90. Nastąpił spadek długości linii kolejowych w Polsce w wyniku likwidowania nierentownych tras. Ograniczenie przewozów kolei spowodowane zostało spadkiem wydobycia surowców, zmniejszeniem wielkości produkcji przemysłowej, wzrostem bezrobocia i dużym tempem motoryzacji i większą elastycznością transportu
odznaczającym się największym natężeniem ruchu należą: linie łączące GOP z portami Polski, Zgorzelec - Medyka, Kunowice - Terespol, Świnoujście - Chałupki, które są obsługiwane przez zelektryfikowane linie dwutorowe. Głównymi węzłami kolejowymi są miasta GOP-u, takie jak Katowice, Chorzów, Gliwice, Zabrze oraz Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań. Ponad 51% linii kolejowych normalnotorowych jest zelektryfikowanych. Elektryfikacja przynosi wiele korzyści, m.in.: a) zwiększa przeciętną prędkość komunikacyjną pociągów i przepustowość szlaków kolejowych; b) zmniejsza energochłonność transportu kolejowego, wpływa na spadek kosztów jego funkcjonowania; c) pozwala opierać funkcjonowanie kolei na krajowych surowcach energetycznych, zmniejsza zapotrzebowanie gospodarki na importowane paliwa płynne; d) zmniejsza presję kolei na środowisko naturalne i sprzyja bezpieczeństwu jej funkcjonowania; e) umożliwia pełną automatyzację ruchu pociągów na szlakach kolejowych. Transportem kolejowym przewożony jest głównie węgiel kamienny (47,9% ładunków w 1995 r.), metale i wyroby z metali (7,2%), kamienie (6,6%), rudy (6,2%), ropa i przetwory naftowe (5,2%) oraz węgiel brunatny i koks (4,1%). Przejawem modernizacji linii kolejowej w Polsce jest wprowadzanie połączeń Intercity i Euro City. Prowadzone są prace przygotowujące do włączenia Polski w system superszybkich połączeń europejskich, np. linia francuska TGV Paryż - Moskwa.

TRANSPORT SAMOCHODOWY
Należy do najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi transportu lądowego w Polsce. W końcu lat 90. Polskie drogi użytkowane były przez niemal pięciokrotnie większą liczbę pojazdów niż w 1980 r. zdystansował on również transport kolejowy w przewozach pasażerskich. W 1995 r. średnia odległość przewozu 1 tony ładunku koleją wynosiła 307 km, zaś samochodami - tylko 47 km. W latach 1986-1995 znacznie wzrosła ilość eksploatowanych pojazdów samochodowych: a) autobusów z 83 tys. do 85 tys. jednostek; b) samochodów ciężarowych z 0,8 mln do prawie 1,4 mln jednostek; c) samochodów osobowych z 3,7 mln do 7,5 mln. Gwałtowny wzrost liczby samochodów rodzi poważne konsekwencje: a) jest rosnącą presją na środowisko naturalne; b) nadmierne obciążenie dróg kołowych. Drogi kołowe tworzą najdłuższą i najgęstszą sieć transportu samochodowego. Drogi można podzielić na: a) publiczne - dostępne dla wszystkich użytkowników (np. krajowe, wojewódzkie, gminne); b) niepubliczne - służą właścicielom lub użytkownikom gruntów (dojazdy do gospodarstw, pól, lasów). Średnia gęstość dróg kołowych w Polsce na 100 km2 wynosi 74 km, jest dwukrotnie niższa niż we Francji, Holandii i Niemczech i jest różna w poszczególnych regionach Polski. Generalnie jest ona wysoka na obszarach uprzemysłowionych i gęsto zaludnionych, charakteryzujących się zarazem najwyższymi wskaźnikami nasycenia samochodami osobowymi. Przestrzenne rozmieszczenie dróg kołowych wykazuje dużą rozpiętość. Obszar Polski pn.-wsch. odznacza się dużo niższymi wskaźnikami gęstości dróg w stosunku do obszarów Polski pd. i centralnej. W 1995 r. w Polsce było 246 km autostrad i 1146 km dróg dwujezdniowych. Najdłuższy odcinek autostrady znajduje się na Dolnym Śląsku: Krzywa - Legnica - Wrocław (93km). Są również autostrady znaczenie krótsze, takie jak: Golnice - Krzywa (17km, A-12), Kołbaskowo - Szczecin (28km, A-6), Września - Konin (43km, A-2), Kraków - Katowice (75km, A-4) i w pobliżu Piotrkowa Trybunalskiego (16km, A-1). Pod względem organizacyjnym transport samochodowy dzieli si
obejmujący Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej (PPKS), prywatne i spółdzielcze firmy przewozowe oraz taksówki; b) specjalistyczny - przedsiębiorstwa transportowe, obsługujące określone branże gospodarki; c) gospodarczy - obejmujący pojazdy samochodowe w przedsiębiorstwach nietransportowych, wykorzystywane do potrzeb własnych przedsiębiorstwa. W ostatnich latach powstało wiele prywatnych przedsiębiorstw transportowych, utrzymujących połączenia na liniach krajowych i zagranicznych.
TRANSPORT SPECJALNY (PRZESYŁOWY; RUROCIĄGOWY)TRANSPORT PRZESYŁOWY
Podstawowe znaczenie mają linie przesyłowe energii elektrycznej oraz różnego rodzaju rurociągi. Sieć elektroenergetyczna Polski składa się z linii przesyłowych wysokiego napięcia, głównie 400 i 220 kV, łączących elektrownie z wielkimi stacjami transformatorowymi usytuowanymi w miejscach największego poboru prądu oraz z linii doprowadzających prąd do lokalnych stacji transformatorowych i do poszczególnych odbiorców. TRANSPORT RUROCIĄGOWY Służy głównie do przesyłania ropy naftowej i produktów naftowych, gazu ziemnego i węglowego oraz wody. W 1995 r. eksploatowano 2,3 tys. km sieci magistralnej rurociągów naftowych, którymi przetoczono ponad 33 mln ton ropy naftowej i jej pochodnych. Najważniejsze są dwa rurociągi: ropociąg "Przyjaźń", biegnący z Rosji przez Płock do Niemiec oraz ropociąg łączący Gdańsk z Płockiem. Odkrycie w latach 50. Bogatych złóż gazu ziemnego w okolicach Przemyśla, Lubaczowa, Mielca i Bochni umożliwiło budowę nowych gazociągów: przez Tarnów i Kraków do GOP-u oraz przez Puławy i Lublin do Warszawy, gazociąg ten został następnie przedłużony na północ do Olsztyna, a w kierunku północno-zachodnim - do Płocka, Torunia, Grudziądza i Gdańska. Siecią gazową we wschodniej części kraju rozprowadzany jest gaz z Podkarpacia oraz gaz importowany z Ukrainy. Główny węzeł rozdzielczy gazu ziemnego na Podkarpaciu znajduje się w Jarosławiu. Zachodnia część kraju zaopatrywana jest w gaz ziemny wydobywany od lat 60. w południowej Wielkopolsce. Jest on doprowadzany m.in. na Górny Śląsk, do Poznania, Szczecina, Słupska i Koszalina. Zachodnia Polska zaopatrywana jest ponadto w gaz wysokometanowy z Podkarpacia, Rosji i Ukrainy. Dociera on m.in. do Włocławka i Polc, a na południu kraju do Tarnowa, Puław i Kędzierzyna. Występujące na terenie kraju gazociągi, ze względu na rodzaj przesyłanego paliwa, należą do trzech systemów: a) gazu wysokometanowego; b) gazu zaazotowanego; c) gazu przemysłowych.

TRANSPORT NA ŚWIECIE
Transport kolejowy rozwinął się w Europie w dziewiętnastym wieku. Gęsta sieć połączeń kolejowych powstała najpierw w Europie, następnie w Chinach, Indiach, Japonii oraz Stanach Zjednoczonych. Pociągami przewożono zboża, surowce mineralne, drewno oraz produkty przemysłowe. Dominacja transportu kolejowego skończyła się w dwudziestym wieku wraz z rozwojem transportu drogowego. Kolej pozostała opłacalnym sposobem przewożenia dużych objętościowo i stosunkowo tanich towarów, podczas gdy transport samochodowy sprawdza się lepiej w przypadku towarów o większej wartości i stosunkowo małej objętości. Podstawową zaletą tej formy przewozy jest fakt, iż sieć dróg pozwala na bezpośrednie dotarcie praktycznie do każdego odbiorcy, bez konieczności dodatkowych przeładunków.
Do rozwoju transportu drogowego przyczyniła się też niewątpliwie błyskawiczna rozbudowa sieci dróg oraz wprowadzanie do użytku coraz nowocześniejszych pojazdów. Dynamiczny wzrost liczby samochodów ma swoje skutki uboczne w postaci dla zagrożenia dla środowiska naturalnego. Spaliny emitowane przez pojazdy przyczyniają się do powstania efektu cieplarnianego, stąd coraz częściej słyszy się głosy nawiązujące do ograniczenia liczby samochodów dopuszczonych do ruchu. Ponadto zwraca się uwagę na podwyższony poziom hałasu oraz drgania wywoływane przede wszystkim przez duże ciężarówki. Nie bez znaczenia jest też rosnące zużycie nieodnawialnych paliw, co w przyszłości może doprowadzić do kryzysu energetycznego na światową skalę.

transport morski

Dzieli się na międzykontynentalny i kabotażowy. Żegluga kabotażowa to żegluga polegająca na transporcie pomiędzy portami tego samego kraju. Największe szlaki żeglugi kabotażowej to: wzdłuż wybrzeży Wielkich Jezior w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, wzdłuż Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych, między portami Japonii, wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego we Włoszech. Przewozy w żegludze morskiej to przewozy masowe. Około 50% to przewozy ropy naftowej, dlatego też we flocie handlowej największą rolę odgrywają zbiornikowce. Oprócz tego dużą rolę odgrywają masowce i drobnicowce. Coraz częściej wykorzystuje się statki kombinowane i kontenerowce. Współczesne porty morskie charakteryzuje również specjalizacja. Są porty zajmujące się przeładowywaniem ropy naftowej czy też węgla. W transporcie morskim największa flota zarejestrowana jest w państwach tzw. "tanich bander" (Liberia, Panama, Cypr, Hongkong, Singapur, Grecja). Związane jest to z niskimi opłatami rejestracyjnymi, a także z pobieraniem niskich podatków. Oprócz tych krajów dużą flotę handlową posiadają: Norwegia, Japonia, Wielka Brytania.
Dla żeglugi morskiej duże znaczenie mają kanały: Sueski, Panamski i Kiloński, które uzyskały status międzynarodowy. Największymi portami świata są: porty Europy (Rotterdam, Londyn, Hamburg, Antwerpia, Dunkierka), Stanów Zjednoczonych (Nowy Jork, Filadelfia, Boston), Japonii (Jokohama, Nagoja, Osaka, Kobe).

transport wodny śródlądowy

Najtańszy z transportów, jeśli chodzi o koszty przewozu pasażerów i ładunków, jednakże wymaga sporych nakładów finansowych, jeśli chodzi o regulację rzek (budowa kanałów, śluz, konserwacja). Drogą rzeczną przewozi się ładunki masowe: węgiel, rudy metali czy materiały budowlane.

Przez pojęcie gospodarka rozumiemy historycznie: ukształtowany i zmniejszający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów o różnych poziomach rozwoju gospodarczo-społecznego.
Jak wszyscy wiemy gospodarka składa się z wielu gałęzi ale najważniejszymi z nich są przemysł i rolnictwo. Te właśnie scharakteryzuje w tym referacie.

Przemysł jest działem gospodarki narodowej w zakresie produkcji materialnej polegającej na wydobywaniu zasobów przyrody i ich przetwarzania w celu dostosowania ich do potrzeb człowieka. Procesy te odbywają się masowo przy użyciu maszyn i urządzeń technicznych.
Dla poziomu i rentowności produkcji bardzo ważna jest odpowiednia lokalizacja zakładów. Czynniki lokalizacji przemysłu możemy podzielić na dwie grupy:

I. Czynniki naturalne:
-klimat
-ukształtowanie terenu
-właściwości fizjograficzne
-baza surowcowa

II. Czynniki poza naturalne:
-baza energetyczna
-zasoby siły roboczej
-rynek zbytu

Ważny jest tez aspekt ekologiczny. Coraz częściej planując budowę fabryk bierze się pod uwagę potencjalne zagrożenie terenów o walorach przyrodniczych, turystycznych, i uzdrowiskowych.
Czynniki specjalne lokalizacji przemysłu:
- stopień ryzyka i stabilność gospodarki
- przepisy prawne, celne itd.
- ulgi podatkowe
- polityka miejscowej administracji
- wpływy związków zawodowych.
To wszystko wpływa na lokalizacje przemysłu ale nie możemy też zapomnieć ,że najważniejszą rzeczą jest zasób surowca na danym terenie. Najbardziej rozpowszechnionym surowcem energetycznym jest węgiel. Zaspokaja on 29% światowego zapotrzebowania energetycznego.
W roku 1993 najwięcej węgla kamiennego w Europie (bez Rosji) wydobyła Polska bo aż 3,6% ogółu światowego(około 130 MLN ton) natomiast w roku 1997 aż 195MLN ton(z tym że do wydobycia węgla w Polsce dopłacają podatnicy/obywatele).Pod względem wydobycia węgla brunatnego w 1991 roku Polska(w Europie) była na 3-cim miejscu po Niemczech, Czechach i Słowacji. Węgiel wydobywa się w Europie w: -GOP(Polska), -Zagłębie Ruhry i Saary(Niemcy), -Zagłębie Yorkshire, -Zagłębie Szkockie(Anglia),Czechy, -Zagłębie Północne(Francja), -oraz Rosja, która zalicza się do jednych z największych producentów na świecie. Drugim surowcem energetycznym (po węglu kamiennym) jest ropa naftowa. W XX wieku wydobycie ropy naftowej wzrosło z 20MLN ton w roku 1900 do 948MLN ton w 1993. Dzisiaj liczba ta znacznie wzrosła.
Jej rozmieszczenie na świecie jest nierównomierne. Największe złoża ropy zalegają w Arabii Saudyjskiej(13,9% ogółu światowego w wydobyciu), w Iranie, Iraku, Kuwejcie , Zjednoczonych Emiratach Arabskich oraz pod całym dnem Zatoki Perskiej. Drugie miejsce w świecie w wydobyciu tego surowca zajmuje Rosja(12%) oraz U.S.A(11,7%). W Europie wydobywa go się w: -Dnie morza Północnego[WLK. Brytania(3,0% zasobów światowych), Norwegia(3,5%), Dania], -Rumunia(Karpaty), -Francja, -Chorwacja, -Niemcy, -Włochy, - oraz Rosja, która zalicza się do jednych z największych producentów na świecie.
Trzecie miejsce w tak zwanej ważności zajmuje gaz ziemny. Wydobywa go się w Europie w :
-Niemcy, -Dno morza północnego, -Anglia, -Rosja, -Rumunia, -Włochy, -Ukraina.=> są to jednak ilości śladowe w porównaniu ze światem. Prym w tej dziedzinie wiedzie Rosja, która w roku 1993 wydobyła 37,8% ogółu światowego i Stany Zjednoczone, które w tym samym roku wydobyły 23%.
W rozwoju przemysłowym świata zachodziło wiele zmian w strukturze zużycia surowców energetycznych. Początkowo podstawowym źródłem energii był węgiel, wykorzystywany powszechnie w energetyce, hutnictwie i transporcie (kolejowym i morskim). Z czasem zaczęło rosnąć znaczenie ropy naftowej, o czym zadecydowały takie walory jak: tańsze wydobycie, wyższa kaloryczność, mniejsza toksyczność spalania, możliwość zastosowania jako paliwa we wszystkich środkach transportu oraz na szeroka skalę w przemyśle chemicznym. Doprowadziło to na początku lat 60-tych do zdystansowania węgla przez ropę naftową. Ropa naftowa zaspokajała niemal połowę światowego zapotrzebowania na energię. Dopiero kryzys w 1973 roku spowodował zmianę sytuacji. Na spotkaniu przedstawicieli OPEC (arabskie państwa naftowe) w Kuwejcie podjęto decyzje o zmianie stosunków tych państw z wielkimi koncernami naftowymi (Exxon, Shell, Texaco, Mobil, Socal ). Od tej pory państwa OPEC objęły kontrolą wydobycie ropy, ustalono podatki płacone przez koncerny naftowe za korzystanie ze złóż, ograniczono wydobycie, a ropę eksportowano wyłącznie do państw popierających politycznie państwa OPEC. Taka sytuacja spowodowała niedobór ropy na rynkach światowych, wzrost jej ceny ( nawet siedmiokrotnie), zahamowanie rozwoju krajów średniorozwiniętych i zadłużenie krajów słabo rozwiniętych. Kraje wysoko rozwinięte zaczęły poszukiwać energooszczędnych technologii. Nastąpił rozwój automatyzacji, komputeryzacji i telekomunikacji. Zmierzano do jak najmniejszej materiałochłonności i energochłonności.
W latach 70-tych zużycie ropy zmniejszyło się o 10-12%. Obecnie najważniejszymi źródłami energii jest nadal ropa naftowa i węgiel kamienny, a także gaz ziemny i węgiel brunatny. Dominuje zatem energetyka cieplna, która dostarcza ponad 60% energii w skali światowej. Elektrownie cieplne emitują jednak ogromne ilości pyłów, tlenków siarki i azotu, co jest szkodliwe dla środowiska.
Dlatego też rozwija się hydroenergetyka, która obecnie dostarcza ponad 23% energii w skali światowej. Jednak rozwój ten ograniczają wysokie koszty budowy zakładów tego typu. Najwięcej hydroelektrowni jest w krajach Skandynawii, Rosji, USA, Chinach, Japonii, Brazylii, Francji, Włoszech. Innym źródłem energii jest energetyka jądrowa. Dostarcza ona 17% energii w skali świata. Ostatnio jednak tempo rozwoju tego typu energetyki uległo spowolnieniu, czego przyczynami są: wysokie koszty budowy, problem składowania odpadów radioaktywnych i negatywne nastawienie opinii publicznej. Największą role elektrownie jądrowe odgrywają we Francji, Rosji, Japonii, USA.
Najwięksi producenci energii na świecie: USA, Rosja, Japonia, Chiny, Indie, Kanada, Niemcy, Francja, Wielka Brytania.
Obszary deficytów: Europa zachodnia, Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Singapur, USA

Rosnące koszty energii i ryzyko wyczerpania się nieodnawialnych zasobów energetycznych zmusiły do poszukiwań alternatywnych źródeł energii. Należą do nich:
- wykorzystanie siły wiatru
- energia słoneczna
- zasoby geotermiczne Popularna jest taka energia we Włoszech
- Energia pływów morskich- Przykład: Rosja, Francja.
- energia termoelektryczna
- energia biogazów
Jednak alternatywne zasoby energii nie są zbyt szybko rozwijane. Przyczynami takiego stanu są:
- wysoki koszt budowy elektrowni
- brak pieniędzy na prace badawcze
- brak zainteresowania nowymi źródłami przez polityków i biznesmenów, którzy czerpią korzyści z eksploatacji, transportu i przetwórstwa energetycznych surowców konwencjonalnych.
W roku 1993 na świecie wyprodukowano 12003kWh. Potentatem w tej dziedzinie są Stany Zjednoczone Ameryki, którym zawdzięczamy 1/4 tej niewyobrażalnie wielkiej sumy energii elektrycznej Następne kraje z listy to Rosja(8.4%), Japonia(7,4%),Chiny(6.3%). Trójka europejska w tej dziedzinie to Niemcy(4,5%), Francja(3,8%) oraz WLK. Brytania(2,7%).
W Polsce wytworzyliśmy 3476kWh, co klasyfikuje nas lekko ponad średnią światową, poniżej której inne państwa europejskie nie schodzą.

Nie możemy jednak zapomnieć o rolnictwie! Rolnictwo jest działem gospodarki najbardziej uzależnionym od warunków, a zwłaszcza od klimatu, ukształtowania terenu i stosunków glebowych. Jest to dział gospodarki do którego zaliczamy uprawę roślin i chów bydła które to prowadzone są na szerszą skalę, oraz leśnictwo i gospodarkę morską, Z tego tez względu rolnictwo może być prowadzone na określonych terenach, gdzie warunki naturalne są dogodne. Są to w większości obszary o najlepszych glebach, korzystnym ukształtowaniu powierzchni, znajdujące się pod wpływem klimatów morskich i pośrednich strefy umiarkowanej i podzwrotnikowej.
W 1992 roku użytkowanie gruntów na świecie wyniosło dla gruntów ornych i sadów 10,8% powierzchni ogólnej, dla łąk i pastwisk 25,4% , natomiast lasy stanowiły 30,1%, a pozostałe grunty i wody to 33,7% powierzchni ogólnej. W Europie (bez byłego ZSRR) grunty orne i sady stanowiły 28,5% a łąki i pastwiska jedynie 17%. Łączy się to z tym , że klimat Europy jest wybitnie korzystny dla uprawiania roślin dlatego, odsetek gruntów przeznaczonych pod uprawę jest niemal trzykrotnie większy niż średnia światowa.
Jednocześnie obserwujemy zmniejszenie się powierzchni użytków rolnych w Europie w ostatnich latach. W 1995 obejmowały one 227,4 mln. ha , rok później 222,0 mln. ha, a w 1997 214,8 mln ha, Wynika to z przechodzenia z gospodarki ekstensywnej na intensywną. W roku 1994 na świecie zebrano 1957MLN ton zbóż z czego najwięcej w Chinach(20,3%), USA(18,1%) oraz Indiach(10,8%) w żadnym z państw nie zebrano więcej niż 3% ogółu zbóż wyjątkiem jest Rosja(4,3%). Najwięcej w Europie zbiera się na Węgrzech(1152kg n.j.m), we Francji(921kg n.j.m) i Jugosławi(847 n.j.m). Są 3 najważniejsze rośliny uprawne(pszenica, kukurydza, ryż).
Pszenica.- należy ona do rodziny traw. Obejmuje ponad 20 gatunków dzikich i uprawnych oraz wiele mutantów wyhodowanych wyniku wieloletniego krzyżowania. Pszenica wymaga dobrych gleb, starannej uprawy i obfitego nawożenia mineralnego. Jej wymagania termiczne zależne są od odmiany dlatego tez można uprawiać ją w strefie umiarkowanej, podzwrotnikowej i zwrotnikowej. Najważniejsze rejony upraw pszenicy:
- Europa - Nizina Francuska, Wyżyna starej Kastylii w Hiszpanii, Nizina Padańska, Nizina Węgierska, Nizina Rumuńska, Wyżyna Bawarska, Nizina Śląska, Ukraina, Południowo-zachodnia Rosja.
Najwięksi producenci - Chiny, Indie, USA, Rosja, Francja
Ryż.- uprawa ryżu wymaga dużo wilgoci i ciepła, dlatego często uprawiany jest na terenach sztucznie nawadnianych. Odznacza się krótkim okresem wegetacji, dzięki czemu może dawać nawet trzykrotne zbiory w ciągu roku. Główne miejsca upraw:
- Europa - Nizina Padańska, wschodnia Hiszpania
Główni producenci ryżu - Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz
Kukurydza- dzięki licznym odmianom udaje się w licznych warunkach klimatycznych. Ma bardzo duża wydajność. Wymaga dużo ciepła, ale nie nadmiaru wilgotności. Uprawy skupiają się:
- Europa - kraje basenu Morza Śródziemnomorskiego - Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, była Jugosławia, a także Francja Główni producenci kukurydzy - USA, Chiny, Brazylia, Meksyk Jeśli chodzi o hodowlę bydła i trzody chlewnej to kraje europejskie nie różnią się zbytnio od większości krajów świata. Największe udziały w produkcji mięsa na świecie, które wyniosły 182,1 mln. ton, miały Chiny i U.S.A. W Niemczech => 3,4%ogułu światowego mięsa , we Francji 3,2%, w WLK. Brytanii 1,9% , a w Polsce 1,7%. Według danych pochodzących z roku 1990 kraje Europy nie miały również zbyt wysokiego wpływu na ilość ton inwentarza żywego pochodzącego z połowów morskich i słodkowodnych (Norwegia 1,5% udziału światowego a Polska 0,5%).

Ogólnie rzecz biorąc Europa bardzo dobrze plasuje się w produkcji i rolnictwie. Większość towarów potrzebnych do życia, możemy sami wyprodukować. Posiadamy również większość surowców potrzebnych do przemysłu jak i dobre ziemie przydatne do rolnictwa! Jesteśmy po prostu kontynentem więc możemy sobie sami zapewnić byt!
Nie można jednak stwierdzić czy Europa jest kontynentem typowo rolniczym lub typowo przemysłowym. Wynika to z wielu uwarunkowań jak i tego, które z nich brać za ważniejsze Dodatkowo istnieją zróżnicowania gospodarcze w strukturze każdego państwa.