Kultura Wyszkowa i okolic w okresie międzywojennym.

Jedną z podstaw potęgi każdego państwa i wielkości każdego narodu jest jego kultura we wszystkich jej przejawach i aspektach. Z kultury tej czerpać może państwo i naród siły ożywcze dla danego rozwoju swej twórczości zarówno umysłowej jak i materialnej. Również w Polsce w okresie międzywojennym tworzyła się kultura. Przez długie lata panowania zaborców była głównym spoiwem łączącym rozdzielony naród. Po roku 1918, we własnym już państwie, kultura uzyskała możliwości swobodnego rozwoju. Jednak warunki ekonomiczne istniejące w państwie ograniczały jego opiekę i pomoc dla instytucji kulturalnych oraz twórców. Największymi przeszkodami leżącymi na drodze upowszechnienia dóbr kulturalnych był niedostatek, a nawet ubóstwo niemałych rzesz społeczeństwa, analfabetyzm rzadka sieć palcówek kulturalnych, odziedziczona po rządach zaborców. Ale postęp dokonujący się w rozwoju oświaty i szkolnictwa służył ożywieniu życia kulturalnego i coraz większemu rozpowszechnieniu jego osiągnięć.
Kultura społeczeństwa polskiego miała aspekt masowy, związany z poziomem intelektualnym i estetycznym szerokich rzesz społeczeństwa i odbiorem przez nie wartości kultury. Warunki rozwoju kultury zależały głównie od czynników politycznych. Odbudowa niepodległości zasadniczo ten warunek zmieniła. Szczególne znaczenie miała odbudowa i upowszechnienie szkolnictwa.
Dlatego też nie bez znaczenia była kondycja szkolnictwa i oświaty na terenach obecnego powiatu Wyszkowskiego. Wraz z ogólnokrajową stabilizacją życia społecznego, poprawiała się sytuacja szkół. Po kilkuletnich staraniach i pokonaniu piętrzących się problemów, wreszcie w 1924r w wyszkowskim gimnazjum utworzono klasę maturalną. Dlatego już rok później pierwsi absolwenci mogli przystąpić do egzaminu maturalnego. Był to rok przełomowy dla tej placówki, które stało się 8-klasową szkołą średnią. Z czasem poprawiały się także warunki lokalowe. W roku latach 1930-1931 gimnazjum dysponowało 8-salami dydaktycznymi i 2 salami specjalistycznymi. Placówka posiadała boisko oraz ogródki szkolne. Uczyło się w niej 246 uczniów. Pracę dydaktyczną prowadziło tu 18-nauczycieli.
Powiązanie pracy dydaktyczno-wychowawczej gimnazjum z nurtem życia społeczno-kulturalnego Wyszkowa występowało w rozlicznych formach oddziaływania wychowawczego. Gimnazjaliści aktywnie uczestniczyli w akademiach, pochodach, zwodach sportowych organizowanych z okazji świąt narodowych i ważnych rocznic , wycieczkach turystyczno-krajoznawczych, szkolnych przedstawieniach teatralnych, balach noworocznych i maturalnych. Mimo odczuwalnego braku sprzętu sportowego, gimnazjaliści odnosili sukcesy min. W lekkiej atletyce, tenisie, koszykówce oraz siatkówce.
Równocześnie w Wyszkowie funkcjonowały 3 siedmioklasowe szkoły powszechne (podstawowe) w sumie liczące 994 uczniów. Prowadziła też swoją działalność 2 ?klasowa, męska Szkoła Dokształcająca Zawodowa, ucząca zarówno młodzież jak i dorosłych. Z początkiem lat trzydziestych w Wyszkowie funkcjonowały dwa przedszkola. Powstała także drużyna harcerska im. Zawiszy Czarnego, którą po dwóch latach działalności ze względu na duży napływ młodzieży szkolnej przekształcono w hufiec. Organizacja harcerska w 1936r. w Wyszkowie liczyła sześć zastępów na terenie gimnazjum, dwie drużyny w szkołach podstawowych oraz 2 zastępy specjalistyczne: żeglarski i przeciwpożarowy jak również samodzielny zastęp młodzieży pozaszkolnej. Harcerze wyszkowscy począwszy od 1926.r brali udział w corocznej sztafecie rowerowej organizowanej przez Chorągiew Mazowiecką w dniu 3-maja. Uczestniczyli także w 1929r. w II Narodowym Zlocie Harcerzy w Poznaniu i w 1932r jako jedna z pięciu drużyn Chorągwi Mazowieckiej uczestniczyli w Międzynarodowym Zlocie Skautów Wodnych.
Wyszkowscy harcerze i harcerki stale organizowały różnego typu akcje pomocowe. Uczestniczyły w dożywianiu dzieci, organizowały pomoc słabszym w nauce, dochodowe zabawy taneczne, loterie fantowe, prowadziły bufety na szkolnych imprezach. Organizowały okolicznościowe akademie. Spisywały także podania, legendy, obyczaje, teksty piosenek pochodzących i dotyczących wyszkowskiego regionu.
W drugiej połowie lat dwudziestych głównym wydarzeniem w dziejach wyszkowskiego harcerstwa była organizacja i udział w II Ogólnopolskim Zlocie Harcerek w Wyszkowie. Odbył się on w dniach 5-20 lipca 1928r. w Rybienku Leśnym dla uczczenia 500 rocznicy śmierci Zawiszy Czarnego. Zlot Odbył się pod patronatem Prezydentowej Michaliny Mościckiej. Tak wielkie wydarzenie wymagało do wyszkowskich harcerzy wielkiego wysiłku i nie małych zdolności organizatorskich.
Program Zlotu obejmował: zawody obrony przeciwgazowej, zawody strzeleckie, ratownictwo, obozownictwo, pokazy artystyczne oraz wiele innych dyscyplin sportowych, m.in. lekką atletykę, łucznictwo, siatkówkę, koszykówkę, pięciobój. Harcerki uczestniczyły w codziennych mszach św. 12- lipca Zlot odwiedzili przedstawiciele prasy i placówek dyplomatycznych. 15 lipca 1928r. uczestniczki Zlotu odwiedził Prezydent RP Ignacy Mościcki.
Życie kulturalne Wyszkowa po odzyskaniu niepodległości, mimo ogólnej biedy, rozwijało się. Działo się tak dzięki licznym organizacjom społecznym. Miejscem, gdzie odbywały się najczęstsze i największe imprezy kulturalno-rozrywkowe, była remiza strażacka. Coraz większym powodzeniem cieszyły się filmy wyświetlane w mieszczącym się w remizie kinie ?Palace?. Już w połowie lat trzydziestych zainstalowano tu aparaturę do wyświetlania filmów dźwiękowych. Seanse odbywały się dwa razy w tygodniu (soboty, niedziele). W stałym repertuarze znajdowały się filmy produkcji polskiej w tym ekranizacje popularnych powieści.
Pierwsze radioaparaty w Wyszkowie pojawiły się w końcu lat dwudziestych. Wtedy to rozpoczęto regularne nadawanie radiowych programów z Warszawy.
Miłośnicy teatru amatorskiego skupiali się w Towarzystwie Gimnastycznym ?Sokół? oraz Związku Strzeleckim, organizując występy przyjezdnych z Warszawy i Pułtuska aktorów oraz koncerty min. Kapeli Ludowej Namysłowskiego czy też przedstawienia amatorskie.
Przy szkołach powszechnych oraz gimnazjum funkcjonowały chóry mieszane. Podobnie jak przy wyszkowskiej parafii. Swymi występami uświetniały nie tylko uroczystości kościelne i zwykłe nabożeństwa ale także uroczystości państwowe i okolicznościowe. Podobne funkcje pełniły także orkiestry dęte: Straży Pożarnej oraz Związku Strzeleckiego. Należycie swoją funkcję pełniły także biblioteki: miejska, parafialna oraz gminy żydowskiej, przy której istniało Koło Miłośników Książki.
W 1931r. po raz pierwszy ukazał się dwutygodnik ?Gazeta Wyszkowska?, jej wydawcą był właściciel jedynej księgarni w mieście Wacław Wędłowski. Z uwagi na małe zainteresowanie czytelników po opublikowaniu dwóch numerów zaprzestano jego wydawania.
Ważnym elementem życia kulturalnego były uroczystości z okazji świąt narodowych i rocznic historycznych. Jako pierwszoplanowe obchodzono Święto 3-MAJA. Następnie duże znaczenie zyskało święto odzyskania niepodległości obchodzone i dziś w dniu 11-LISTOPDA. Związane z nimi uroczystości przebiegały według podobnego schematu. W ogrodzie miejskim formatował się pochód, którego uczestnicy udawali się do kościoła na uroczyste nabożeństwo. W tym samym czasie odbywało się uroczyste nabożeństwo w synagodze z udziałem ludności wyznania mojżeszowego. Wieczorem lub jeszcze poprzedniego dnia, w gmachu miejscowego teatru odbywała się uroczysta akademia z przemówieniami i częścią artystyczną. Żywy był udział społeczeństwa Wyszkowa w obchodach rocznic historycznych, jak np. stulecia wybuchu powstania Listopadowego czy 75 Rocznicy Powstania Styczniowego.
W pierwszej połowie lat trzydziestych w Wyszkowie i innych miastach Mazowsza uroczyście obchodzono dzień 19 marca w którym przypadły imieniny Józefa Piłsudzkiego. O odpowiednią oprawę tych uroczystości zawsze dbali weterani walk niepodległościowych, na czele z członkami Koła Polskiej Organizacji Wojskowej i wyszkowskiej organizacji BBWR, sympatykami osoby Marszałka.
We wrześniu 1932r. w Wyszkowie odbyły się uroczystości żałobne związane ze śmiercią żony Prezydenta Mościckiego. Akademię Ku czci Michaliny Mościckiej zorganizował Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet.
Wielkim echem odbiła się wśród mieszkańców Wyszkowa wiadomość o śmierci Marszałka Piłsudzkiego. W nabożeństwach żałobnych za dusze Marszałka odprawianych w kościele św. Idziego i synagodze wzięły udział tłum wyszkowian. Przedstawiciele organizacji i poszczególni obywatele składali podpisy kondolencyjne w żałobnej księdze wyłożonej w Sali przyjęć magistratu.
29 listopada 1936r. w 105 rocznicę Nocy Listopadowej pod Wyszkowem nastąpiło uroczyste otwarcie odcinka szosy Warszawa ? Wyszków. Całej szosie Warszawa ? Białystok nadano imię Marszałka Józefa Piłsudzkiego. Na uroczystości z udziałem ok. 8 tys. mieszkańców Wyszkowa i powiatu pułtuskiego przybyły 34 organizacje ze swoimi sztandarami. Otwarcia szosy o nawierzchni betonowej dokonał Minister Komunikacji PŁK Julian Urlych w asyście Ministra Poczt i Telegrafów ? Emila Kalińskiego i Wojewody Warszawskiego Znaczącą role w życiu wyszkowskiej młodzieży odgrywały organizacje sportowe. Bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości najpopularniejszym sportem w Wyszkowie była piłka nożna.
W 1923r. w Wyszkowie założono klub sportowy ?Bug? Działalność klubu opierała się na działalności trzech sportowych sekcji: piłki nożnej, kolarskiej i lekkoatletycznej. W 1926r. utworzono sekcje wioślarską. Dysponowała ona dwiema łodziami: ?Wyszkowianka? i ?Fala?, które cumowały w przystani będącej własnością sekcji.
Starsza młodzież chętnie uczestniczyła w tzw. ?biegach na przełaj? ulicami: Kościuszki, Rynek, Pułtuską oraz zawodach, na które składały się ośmiobój lekkoatletyczny, rzuty granatem, szermierka, mecze piłki nożnej. Wyszkowscy kolarze uczestniczyli w wyścigach na trasie Wyszków ? Pułtusk ? Wyszków, Wyszków ? Belweder (w dzień imienin marszałka Piłsudzkiego) oraz w najdłuższym 2-dniowym wyścigu kolarskim w Polsce na trasie Pułtusk ? Białystok ? Pułtusk, liczącym 340 km. Trasa tego wyścigu przebiegała przez Wyszków.
Biegi masowe z udziałem stowarzyszonych i niestowarzyszonych tradycyjnie odbywały się z okazji 3 MAJA. Zachętą do podnoszenia sprawności fizycznej młodzieży i starszych była trójstopniowa Państwowa Odznaka Sportowa (POS), analogiczną przyznawano za osiągnięcia strzeleckie.
Wielkie sportowe emocje towarzyszyły zawsze w Wyszkowie meczom piłkarskim klubów: KS ?Bug?, Stowarzyszenia Sportowego ?Makabi czy wyszkowskiego gimnazjum oraz biegom narodowym organizowanym dla uczczenia święta 3 MAJA. Były adresowane do szerokiego kręgu mieszkańców Wyszkowa i okolic.

W Wyszkowie i okolicach po odzyskaniu niepodległości kultura rozwijała się dynamicznie i na różnych szczeblach. Oczywiście działo się tak dzięki zaangażowaniu wielu ludzi, organizacji społecznych, religijnych i wyznaniowych, szkół i instytucji państwowych. Wszystkich polaków zresztą w tym okresie cechowała szczególna chęć stworzenia czegoś nowego i jakby chęć nadrobienia straconego czasu - odrobienia zaległości. Tadeusz Peiper wtedy napisał;
?Przeżywamy epokę nieporównywalną z żadną inną w historii Polski, nic w naszych dziejach nie da się zestawić z faktem zniesienia rozbiorów; tylko raz stopa dziejów mija taką chwilę? ? tymi słowy poeta oddawał nastrój tamtej epoki, której towarzyszyło pragnienie kształtowania nowego społeczeństwa.