Interpunkcja czyli znaki pisarskie

INTERPUNKCJA (inaczej - znaki pisarskie)

Kropka
Znak końca zdania, rownoważnika zdania, końca tekstu, skrócenia wyrazu, zamiany cyfry na liczebnik porządkowy, oddzielenia od siebie liczb oznaczających dzień, miesiąc i rok w zapisie arabskim, w dowolnym szyku, z tym, że na końcu daty bez kropki (włączenie rzymskiego zapisu dla miesiąca wyklucza stosowanie kropek w dacie).

Nie stawia się kropki w skrótach, których ostatnia litera skrótu jest ostatnią literą pełnego wyrazu (np.: mgr, nr, wg) oraz w skrótach nazw jednostek wag i miar (np.: m, mm, dag, dm, l). W skrótowcach wielkoliterowych tworzonych od nazw (np.: PO, RP, WOŚP). Na końcu tytułu, jeżeli pełni funkcję rozpoczęcia (np.: arytykułu, podania, pracy dyplomowej, rozdziału).

Przecinek
Znak rozdzielenia członów zdania mający ułatwiać czytanie ze zrozumieniem, dlatego może być stosowany uznaniowo bez ścisłego przestrzegania reguł, a zgodnie zamierzoną intonacją zdania.

Do reguł (względnych wg tego, co powyższe) zalicza się stosowanie przecinka:
- w celu rozdzielenia członów zdania, które można zamienić kolejnością (np.: Tam wchodzimy, gdzie chcemy wchodzić);
- w zdaniach złożonych dla wyodrębnienia zdań podrzędnych, nadrzędnych oraz równoważników zdań, tak by nie było dwóch podmiotów lub dwóch orzeczeń w jednym członie;
- w zdaniach złożonych w miejscu NIE UŻYTYCH spójników, zastępująch przecinki lub zwyczajowo ich NIE wymagająch: albo, ani, bądź, czy, i, lub, niż, oraz, tudzież;
- w zdaniach złożonych, które są łączone spójnikami WYMAGAJĄCYMI dodatkowo przecinków przed ich wystąpieniem: a, aczkolwiek, ale, bo, lecz, jednak, jednakże, jeżeli, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, jedynie, ponieważ, przecież, raczej, tymczasem, za to, więc, dlatego, toteż, to, zatem, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy, że;
- przed zaimkiem pytajnym "który", jego odmianami we wszystkich formach innych niż pytania oraz w parach z przyimkami (z której, do których, na którego, bez którychkolwiek, za którymś, pod którymkolwiek, u któregoś, w którym, nad którą, od którego bądż, po który, znad których, poprzez którąś, zza których, którykolwiek, którędy, któryś, któryż),
- dla wyodrębnienia wtrętów złożonych lub jednowyrazowych (np. trudno zrozumieć, diabli wiedzą, Bóg raczy wiedzieć - dlaczego, jak przypuszczam, nie sądzę, wiadomo, myślę, bynajmniej)
- do oddzielenia powtórzeń tych samych słów, części zdania lub mowy (śnił, śnił, śnił...; różowy, miękki; Piotrek, Jacek) niezależnie od długości zwrotu i reguł kolidujących (ani niebiosa go nie chciały, ani piekło; i na czerwono go malowano, i na biało);
- przed imiesłowami kończącymi na -ąc i -wszy (o ile jest to określenie drugiej czynności w tym samym zdaniu, a nie sam równoważnik: "Ze złości żółknąc" itp.);
- oddzielając podmiot znajdujący w wołaczu (zwrot do osoby/rzeczy) oraz po wszelkich zawołaniach (np.: część, hej, witam, zdrówko, spaduwa, łał).

Nie stawia się przecinka
- gdy nie chce się go postawić z uwagi na płynność zwrotu lub dla podkreślenia innej części mowy, niż podmiot (np.: Człowiek którego kochałam, zawiódł), niż orzeczenie (np.: Rąbał te drewna całą noc, i nikt nie rozumiał dlaczego to robił z taką zawziętością).

- przed spójnikami: albo, ani, bądź, czy, i, lub, niż, oraz, tudzież, o ile nie mamy powodu do dłuższej pauzy, co w zasadzie podkreśla się wielokropkiem, aczkolwiek niekoniecznie, bo także przecinkiem.

Średnik
Znak przystankowy po którym ma nastąpić tekst o tym samym znaczeniu, co przed nim. Zawierający na ogół przecinki w swoim obrębie. Służy do kończenia złożonych podpunktów, oraz rozdzielania zdań złożonych, w narracji wyliczania, w której kropka wprowadziłaby nieporządane zatrzymanie tempa (np. Zbliżył się do niej, ująłwszy dłonie; zatrzymał nie patrząc w oczy; rozpoczął całowanie - nie wiedzieć czemu - w nos, by niespodziewanie przysiąść u jej stóp, głośno szlochając.)

Nie stawiać średnika, gdy nie poprawia czytelności tekstu.

Myślnik (inaczej - pauza)
Znak zmiany, głównie intonacji, ale także oddzielenia tekstów dwoistych (słowa bohatera, a narratora) oraz mający zapobiegać nudnym powtórzeniom słów, których można się łatwo domyślić, czyli zastępujący słowo nie napisane, domyślne (np.: Na pociąg do Warszawy długo czekałam, na pociąg do Szczecina - nie.). Czasem rozdziela, czasem łączy, w zależności od tego czy jest użyty pojedynczo, czy podwójnie. Podwójnie korzysta się z niego do oddzielania wtrętów w zdaniach rozbudowanych, w których użyto już kilku przecinków (potrafiących pełnić tą samą funkcję, jeżeli są użyte wyłącznie do wtrętu). Stosowany też jako skrót przedziału np. dotyczącego dat, alfabetu.

Myślnik (inaczej - łącznik)
Znak wyglądający tak samo jak powyższy, z tym że wstawiany między wrazy bez spacji (odstępów). Stosowany w kompilacjach słów tworzonych dowolnie lub dotyczących jednorodnych części mowy (np. żelazo-beton, głupio-wola, angielsko-chińsko-polski, biało-czerwony, esy-foloresy, gadu-gadu, śmichy-chichy). W dwuczłonowych nazwiskach (np. Przerwa-Tetmajer) oraz wszelkich nazwach własnych z zamysłem spójności. W dwuczłonowych nazwach miejscowości, a także innych geograficznych z myślnikiem zwyczajowym lub oddzielającym człony tych samych części mowy (np. Al-Kantara, Warszawa-Ochota). W dopisach stanowiących podpowiedź leksykalną (np. X-lecie czy końcówki odmian danego wyrazu w konwencji instruktażu) oraz w wyrazach stosowanych jako przedrostki doraźne lub zapożyczone z innego języka: a, e, nie, niby, eks, quasi, mini, midi, maxi.
Nie stawiamy łącznika w kompilacjach upowszechnionych lub stanowiących nazewnictwo specjalistyczne (np.: cichociemny, głuchoniemy, nieczłowiek, nibynóżki).

Nawias
Jeden z trzech sposobów umieszczania wtrętów, służący także do dokonywania wyjaśnień i wskazywania materiałów źródłowych w toku narracyjnym, zamiast w przypisach.

Dwukropek
Znak zapowiadający wyliczanie, cytowanie, wyjaśnianie, zabieranie głosu przez opisywaną postać lub jej myśli, a także określający związek przynależenia dzieła do autora, twórcy (np. Jacek Piekara: Miecz Aniołów).

Nie stawiamy dwukropka w szyku płynnym, pomimo wyliczeń (np.: Mówił cicho, powoli, lekko jąkając).

Znak zapytania (inaczej - pytajnik)
Kończymy nim zdania wyrażające pytania lub umieszczamy w nawiasach jako wyraz zdziwienia i wówczas mogą wystąpić samodzielnie, bądź poprzedzając komentarz (np.: ? zapewne samoistnie).

Nie stawiamy znaku pytania, gdy OPISUJEMY, że czegoś nie wiemy lub że o coś pytamy (np.: Zastanawiałem się czy to, co mówił, mogło być prawdą.).

Wykrzyknik
Kończy zdania mające wyrażać potencjał emocjonalny bądź krzyk, a umieszczony w nawiasie jest synonimem słowa - uwaga - i wówczas, podobnie jak pytajnik, może być umieszczany samodzielnie, bądź z konkretnym komentarzem (np.: ! znowu).

Cudzysłów
Znak wyodrębniania słów przytaczanych lub użytych przewrotnie, z myślą o ich przeciwieństwie (np. Takie "mądre" zachowanie od razu zwróciło moją uwagę), werbalnie intonowane ironią.

Wielokropek
Znak refleksyjnego kończenia zdania, sugerujący treść do domysłu, nie wyrażoną w pełni. Użyty w nawiasie symbolizuje skrócenie tekstu. Może występować w środku zdania, gdy jest zapowiedzią nielogicznej lub nieoczekiwanej konsekwencji, ewentualnie tworząc napięcie wyczekiwania (np.: Jabłka spadały i spadały, aż... Jacuś się obudził!).

Najważniejsza zasada:
Nie obawiać się korzystać z interpunkcji twórczo, bo do tego ona służy!

Czego wszystkim życzę
- Małgorzata Karska-Wilczek