JAK ZBUDOWANE JEST OKO?
Gałka oczna znajduje się w przedniej części oczodołu i porusza się dzięki ruchom mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu i liczne powięzie. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.
Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu.
Twardówka (sclera) jest najbardziej zewnętrzną częścią oka. Zbudowana jest z nieprzeźroczystej błony włóknistej łącznotkankowej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę.
Rogówka (cornea) kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej.
Między twardówką i siatkówką leży naczyniówka (choroidea), która wraz z tęczówką (iris) i ciałem rzęskowym (corpus ciliare) tworzy błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu.
Siatkówka (retina) jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym najbliższa środka oka warstwa składa się z czopków i pręcików - komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z neuronów przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym.
Soczewka (lens) jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki (capsule), kory (cortex) i jądra (nucleus) i ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
Tęczówka (iris) jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.
Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja, nazywana ciałem szklistym (corpus vitreum).
Przednia część gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte są spojówką (tunica conjuctiva).
W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją.
Układ optyczny oka przyrównać można do aparatu fotograficznego, przy czym rolę soczewek obiektywu spełniają rogówka i soczewka oka, rolę przysłony - tęczówka, a warstwy światłoczułej kliszy - siatkówka.
Wady wzroku
Astygmatyzm (niezborność rogówkowa)
Astygmatyzm jest wada polegająca na zniekształceniu widzenia wskutek niesymetryczności rogówki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, ze obraz widziany przez pacjenta jest nieostry. Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramie - pionowe lub poziome. Taki astygmatyzm nazywa się regularnym, a oko takie posiada dwie ogniskowe. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi. Oko ludzkie posiada zwykle tzw. niezborność fizjologiczna o wartości do 0,5D, która nie wymaga korekcji. Urazy oka są często przyczyna nierównej powierzchni rogówki, co powoduje astygmatyzm nieregularny, cechujący się większą ilością ogniskowych. Aby skorygować taka wadę konieczne jest zastosowanie soczewek kontaktowych na powierzchni oka, lub specjalnych żeli okulistycznych wyrównujących powierzchnie rogówki. Poniżej widzimy bieg promieni w oku z astygmatyzmem nieregularnym, wynik korekcji tej wady przez zastosowanie soczewki kontaktowej i wygląd oka z astygmatyzmem nieregularnym z soczewka kontaktowa.
Daltonizm
Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).
Jedna z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J.Daltona, który jako pierwszy opisał ślepotę na barwy zielona i czerwona. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wada dziedziczna, na która cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej.
Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zielona. Występuje także ślepota na barwę czerwona, rzadziej zielona i bardzo rzadko na fioletowa. W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Wadę te wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskop. Pacjent badany anomaloskopem ma za zadanie porównanie dwóch barw.
Osoby źle rozróżniające barwy nie mogą wykonywać wielu zawodów wymagających bezbłędnego rozpoznawania barw, np. kierowca, maszynista kolejowy, lotnik, itp.
Nadwzroczność (hyperopia)
Nadwzroczność to wada wzroku powstająca na skutek dysproporcji pomiędzy mocą układu optycznego oka a długością gałki ocznej. W nadwzroczności moc układu optycznego oka jest zbyt mała lub oko jest za krótkie co w rezultacie powoduje, ze powstający obraz przedmiotów znajdujących się blisko i daleko jest zamazany. Dzięki możliwości dodania mocy przez układ optyczny oka (akomodacja) osoba nadwzroczna zazwyczaj widzi wyraźnie przedmioty znajdujące się daleko a najwięcej dolegliwości odczuwa przy pracy z bliska. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki.
W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczna podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie). Poniższy rysunek przedstawia bieg promieni świetlnych w oku dalekowzrocznym skorygowanym soczewka skupiająca. Brak korekcji u młodych osób może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego
Krótkowzroczność (myopia)
Krótkowzroczność to wada wzroku powstająca na skutek dysproporcji pomiędzy mocą układu optycznego oka a długością gałki ocznej. W krótkowzroczności moc układu optycznego oka jest zbyt duża lub oko jest za długie, co w rezultacie powoduje, ze powstający obraz przedmiotów znajdujących się w dali jest zamazany. Przedmioty znajdujące się blisko są przez osobę krótkowzroczna widziane wyraźnie.
W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki rozpraszające. Ich moc optyczna podaje się w dioptriach dodając znak minus (np. minus 3 dioptrie).
Wyróżnia się trzy stopnie krótkowzroczności:
- mała - w zakresie do - 3dpt.
- średnia - poniżej - 6dpt.
- wysoka - powyżej - 6dpt.
Przy wysokiej krótkowzroczności w późniejszym okresie życia mogą wystąpić zmiany zwyrodnieniowe naczyniówki, siatkówki i ciała szklistego.
Krótkowzroczność rozwija się najczęściej w okresie dojrzewania płciowego.
Starczowzroczność (prezbiopia)
Starczowzroczność to postępujący ubytek zdolności oka do zmiany swojej mocy. Starczowzroczność to proces naturalnego starzenia się oka i dotyczy wszystkich ludzi, niezależnie czy mieli wcześniej wadę wzroku, czy nie. Osoby w wieku 40 - 45 lat zaczynają odczuwać trudności z czytaniem, w szczególności małego druku, objawiające się przede wszystkim koniecznością czytania w lepszym oświetleniu i oddalaniem czytanego tekstu od oczu. Objawy początkowej starczowzroczności są bardziej dokuczliwe wieczorem, gdy oczy są zmęczone. Ten postępujący proces ?starzenia się? oka doprowadza z czasem do braku możliwości czytania bez specjalnie do tego przeznaczonej korekcji. Proces postępowania krótkowzroczności kończy się około 60 roku życia. Starczowzroczność można korygować za pomocą okularów dwu-ogniskowych lub progresywnych oraz dwuogniskowych lub progresywnych soczewek kontaktowych. Korygowanie starczowzroczności za pomocą dwuogniskowych soczewek kontaktowych ma bardzo wiele zalet.
Teoretycznie każdą wadę wzroku można wyleczyć stosując okulary korekcyjne, lecz u jednych okulary korekcyjne powiększają wadę wzroku, podczas gdy u innych wada wzroku zmniejsza się systematycznie.
