Zbieżności oraz różnice między stanem obrony koniecznej a stanem wyższej konieczności uregulowane w polskim Kodeksie Karnym

Do dnia dzisiejszego uzasadnienie obrony koniecznej poszukuje się poprzez w tzw. prawie naturalnym i określa się go , jako przyrodzone, podmiotowe prawo każdego człowieka.
Teoria wyręczania umowy politycznej, mówi iż państwo (jego organy) zobowiązane są do obrony obywateli przed zamachami na ich dobra. Jeżeli tego nie czyni, to każdy obywatel ma prawo wyręczyć organy państwa w stosowaniu koniecznych środków dla odparcia zamachu.

Obrona konieczna jest instytucją, która broni prawa przed bezprawiem i służy umacnianiu idei prawa. W okresie dominacji nauki prawa karnego wysunięto koncepcję, zgodnie z którą obrona konieczna to nie prawo a obowiązek obywatelski do podjęcia obrony dobra indywidualnego bądź społecznego. Funkcją obrony koniecznej jest zwalczanie zjawiska przestępczości. Współcześnie ciągle aktualnym uzasadnieniem obrony koniecznej jest naturalne i przyrodzone wręcz instynktowne prawo każdego człowieka do obrony swoich dóbr a idea solidaryzmu społecznego wystarczająco uzasadnia tzw. pomoc konieczną,
czyli występowanie w obronie dóbr cudzych.
Ustawowymi cechami obrony koniecznej jest konieczność odpierania bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro. O konieczności tej obrony nie decyduje proporcja między wartością dobra bronionego ani też możliwość uniknięcia zamachu
np. poprzez ucieczkę. Aby obrona była skuteczna zawsze musi być intensywniejsza
od zamachu, w innym przypadku nie doprowadziłaby do jego odparcia . Osoba działająca
w ramach obrony koniecznej zwykle nie ma sposobności do racjonalnego wyboru odpowiednich środków obrony oraz ich intensywności i adekwatnego miarkowania. Napadnięty nie jest zobowiązany ostrzec napastnika, że będzie się bronił. Napastnik dokonując zamachu na zdrowie lub życie innej osoby nie musi być przygotowany na obronę ze strony napadniętego. Głównym założeniem obrony koniecznej jest odparcie ataku. Odpieranie to powinno być świadome i celowe. Może dotyczyć tylko osoby-zamachowca nie zaś osób trzecich bądź zwierząt. O uprawnieniu do obrony koniecznej świadczy sam fakt wystąpienia bezprawnego zamachu i jego charakter - a nie rodzaj doznanych obrażeń w czasie trwania zamachu. Bezprawny jest atak wtedy, gdy dochodzi do naruszenia obowiązku prawnego w świetle jakichkolwiek dziedzin prawa a nie tylko w rozumieniu prawa karnego. Zamach musi być przystępny. Może być zachowaniem dziecka bądź osoby niepoczytalnej czy też działającej w błędzie. Zachowanie sprzeczne jedynie z panującymi normami moralnymi nie może być uznane za bezprawne.
Obrona konieczna nie pełni tych samych funkcji co kara. W szczególności przy obronie koniecznej nie chodzi o zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości czy też danie satysfakcji broniącemu się. Celem obrony jest odparcie zamachu i zapewnienie ochrony dobrom prawnym. Przekroczenie obrony koniecznej to sytuacja, w której kryminalna bezprawność czynu nie zostaje wyłączona a wobec sprawcy przestępstwa sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od jej wymierzenia. Złagodzenie odpowiedzialności karnej następuje głównie z tytułu mniejszego zawinienia po stronie sprawcy. Przekroczenie granic obrony koniecznej w następstwie strachu lub wzburzenia to eksces, który powoduje zmniejszenie zawinienia sprawcy jednak nie do tego stopnia aby mówić o braku przestępczości jego zachowania. O tym czy stan psychiczny sprawcy był usprawiedliwiony powinno decydować kryterium obiektywne.

Drugim wyróżnionym w kodeksie karnym czynie, który wyłącza bezprawność czynu jest stan wyższej konieczności. Charakteryzuje się tym że w sytuacji kolizji dwóch dóbr poświęcone zostaje dobro niższej wartości dla ratowania dobra wyższej wartości. Ustawowymi cechami stanu wyższej konieczności jest:
- bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące jakiemukolwiek dobru prawnemu, którego nie można inaczej uniknąć, jak tylko wypełniając znamiona czyny zabronionego a sprawca tego czynu działa w celu uchylenia niebezpieczeństwa poświęcając dobro, które przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
Zrezygnowano z rozróżniania dóbr społecznych o dóbr jednostki. Tym samym nie ma żadnych przeszkód, by uznać za możliwy przypadek, w którym za zasługujące na ochronę zostanie uznane dobro jednostki a poświęcone zastanie jakieś dobro społeczne. O tym,
że mamy do czynienia z zachowaniem legalnym decyduje swoisty rachunek zysków i strat. Jeżeli chodzi o stan wyższej konieczności to porównanie zawsze wychodzi dodatnio bo podstawowy cel prawa karnego jest zrealizowany. Z przekroczeniem granic w stanie wyższej konieczności będziemy mieli do czynienia wówczas gdy: grożące niebezpieczeństwo nie będzie bezpośrednie, przy braku poświęcenia dobra prawnego lub w związku z niezachowaniem wymaganej przez ustawę proporcji między dobrem ratowanym a poświęconym. Przekroczenie granic w stanie wyższej konieczności daje sądowi możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, nawet odstąpienia od jej wymierzenia.
Podsumowując stan obrony koniecznej to nic innego jak odparcie ataku osoby, która próbuje wyrządzić nam jakąś szkodę więc nieważnym staje się: czy to będzie uszczerbek na zdrowiu czy przywłaszczenie sobie jakiegoś dobra? Stan wyższej konieczności to ochrona bądź obrona dobra wyższej wartości z poświęceniem dobra o niższej wartości. W tym stanie należy słusznie wybrać owe dobro wyższej wartości, ażeby uniknąć odpowiedzialności.
A więc zasadnicza różnica pomiędzy obroną konieczną a stanem wyższej konieczności jest taka, że jeśli ratujemy własne dobro przed czynna napaścią nie będziemy ukarani, natomiast jeśli będziemy bronić cudzego dobra to musimy skalkulować czy dobro ratowane jest wyższej wartości czy niższej. Zaś cechą wspólna jest fakt, iż jeżeli nie przekroczymy granic w obronie koniecznej oraz w stanie wyższej konieczności nie czeka nas kara — ponieważ bronić się przed napaścią — to niezbywalne prawo każdego człowieka.


Literatura:
Ustawa z dnia 2 sierpnia 1997 r. , Kodeks karny, Dz U ............ - dopisać proszę