1. Przyczyny potopu szwedzkiego i pierwszy etap walk do grudnia 1655r.
- Dążenie króla Szwecji Karola X Gustawa do podporządkowania sobie Rzeczypospolitej
- Polska była łatwym łupem ze względu na konflikty wewnętrzne i wojnę na Wschodzie w połowie XVII w.
- Do decyzji króla o ataku na Polskę przyczyniła się też zdrada polskiego magnata Hieronima Radziejowskiego wskutek czego król wiedział o opozycji magnackiej przeciw Janowi Kazimierzowi i o tym, że szlachta nie jest przygotowana do wojny i łatwo pogodzi się ze zmianą na tronie
- Karol Gustaw uzasadniał wkroczenie do Polski nieprawnym używaniem tytułu króla Szwecji przez Jana Kazimierza
I etap walk (od lipca do grudnia 1655)
- Po wyczerpującej walce ze Szwedami szlachta polska poddała się bez walki pod Ujściem
- Poddanie Litwy władzy szwedzkiej przez hetmana Janusza Radziwiłła i jego brata Bogusława
- Opanowanie kraju przez wojska szwedzkie
- Ucieczka Jana Kazimierza do Głodówka na Śląsku
- oblężenie i bohaterska obrona Jasnej Góry (listopad- grudzień 1655 r.)
2. Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego
- kozacy byli siłą społeczną Ukrainy Naddnieprzańskiej, organizowani na wzór wojskowy na czele z atamanem
- Zygmunt August i Stefan Batory w czasie swojego panowania utworzyli oddziały Kozaków rejestrowych do obrony granic Polski za żołd i wolność osobistą- Kozacy dążyli do zwiększenia rejestru
- Władysław IV dążył do wojny z Turcją obiecując Kozakom zwiększenie rejestru, sejm polski nie zgodził się na wojnę. Kozacy poczuli się oszukani i stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania w 1648 r.
- konflikt religijny między katolikami a prawosławnymi
- osobisty zatarg B. Chmielnickiego z polskim podstarościcem, który zajął jego gospodarstwo, przyczynił się do śmierci syna i spowodował uwięzienie przyszłego hetmana
3. Okoliczności wypraw Polaków na Rosję - dymitriady
Dymitriady - wyprawa Dymitra Samozwańca (podawał się za syna Iwana IV Groźnego) na Moskwę przy udziale szlachty polskiej w 1604 r. Jerzy Mniszech wydał za Dymitra swą córkę Marynę i w 1605 Dymitr został carem. Jego rządy doprowadziły do wybuchu powstania w Moskwie, w wyniku czego Dymitra zamordowano, a tron moskiewski objął przywódca powstania Wasyl Szujski.
4. Przyczyny wojen z Turcją
- rozkwit Imperium Osmańskiego, które w XVI w. zajęło tereny Węgier i zagrażało państwu Habsburgów, uzależniło od siebie Mołdawię, Wołoszczyznę, Siedmiogród i chanat krymski
- zbliżenie polityki polskiej i habsburskiej czemu sprzeciwiała się Turcja
- Wyprawy Kozaków na miasta tureckie-spalenie Warny inspirowane przez Habsburgów
- najazdy Tatarów- lenników Turcji na ziemie polskie
5. Okoliczności podpisania traktatów welawsko-bydgoskich i ich treść
Król Jan Kazimierz wrócił do Polski w 1657 r. Sytuacja skomplikowała się, gdyż Karol Gustaw wszedł w porozumienie
z elektorem brandenburskim proponując mu udział w rozbiorze Polski w zamian za pomoc zbrojną (traktat w Radnot). Dzięki zdolnościom dowódczym Stefana Czarneckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego udało się wyprzeć Szwedów
i Siedmiogrodzian z Polski.
TRAKTAT WELAWSKI - miedzy Polską a elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem- w zamian za zerwanie sojuszu ze Szwedami Rzeczypospolita rozwiązała stosunek lenny z Prusami Książęcymi.
TRAKTAT BYDGOSKI - między Rzeczypospolitą a (?) Wilhelmem- przymierze wieczyste, Fryderyk Wilhelm otrzymał
w lenno ziemię lęborsko- bytowską
Traktaty przyznały w pełni suwerenną władzę w Prusach Książęcych brandenburskiej linii Hohenzollernów.
6. Skutki wojen polsko-tureckich
- utrata znacznej ilości ziem polskich i straty ludności
- pogranicze polsko-ukraińsko-tureckie uległo spustoszeniu i wyludnieniu
- po zakończeniu wojen stosunki polsko-tureckie były więcej niż poprawne
- Turcja nie uznała rozbiorów Polski
- po zwycięstwie nad muzułmańską Turcją Polskę nazywano podmurzem chrześcijańskiej Europy
7. Skutki wojen polsko-szwedzkich
- ogromne zniszczenia na ziemiach polskich
- Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do tronu w Szwecji także w imieniu następców
- likwidacja zależności lennej Prus od Polski
- większa część Inflant znalazła się w granicach Szwecji
- Polska zachowała część Inflant (Łatgalię- płd- wsch. część Inflant) i uznała suwerenność Prus potwierdzając traktaty welawsko- bydgoskie
- Szwecja zobowiązała się gwarantować wolność handlu na Bałtyku i zwrócić zrabowane biblioteki (niezrealizowane)
- tolerancja religijna dla protestantów w Prusach Książęcych
8. Skutki powstania Chmielnickiego
- zniszczenia na ziemiach polskich
- trwałe dostanie się Kozaczyzny w orbitę wpływów rosyjskich
- wzrost niechęci polsko- ukraińskiej
- tworzenie i krystalizowanie się wśród Kozaków więzów o charakterze narodowościowym
9. Omów odsiecz wiedeńską
W 1683 r. wezyr Karol Mustafa obiegł Wiedeń, król Jan III Sobieski udał się do Austrii i 12 września pokonał wojska tureckie. W 1684 r. zawiązała się Święta Liga- przymierze papiestwa, Austrii, Wenecji i Polski przeciw Turcji. Wojna z Turcją zakończyła się podpisaniem traktatu w Karłowicach. w 1699 r.
10. Skutki wojen polsko- rosyjskich
- zniszczenie ziem Rzeczypospolitej, utrata wschodnich województw
- wzrost znaczenia Rosji, która po okresie "wielkiej smuty" stała się groźnym przeciwnikiem dla Polski
- wzrost niechęci polsko- rosyjskiej
- wzrost zainteresowania ziemiami wschodnimi wśród polskiej magnaterii po okresie dymitriad
1. Rozejm w Mitawie - 1622 r.
Polska- Szwecja. Polska utraciła Inflanty po Dźwinę wraz z Rygą
2. Rozejm w Starym Targu - 1629 r.
Szwecja- Polska. Szwecja przejęła wszystkie porty (bez Pucka, Gdańska i Królewca), a handel gdański obłożono kilkuprocentowym tłem. Handel ze Szwecją został zwolniony od ceł.
3. Rozejm w Sztumskiej Wsi - 1635 r.
Polska- Szwecja. Władysław Waza zrezygnował z roszczeń do tronu szwedzkiego, Szwedzi wycofali wojska z Prus Książęcych, zwrócili Polsce wszystkie porty, zatrzymali natomiast zagarniętą część Inflant
4. Pokój w Oliwie - 1600 r.
Polska- Szwecja. Zakończenie okresu potopu. Za utrzymanie integralności narodowej i terytorialnej Polska zapłaciła ruiną gospodarczą i osłabieniem politycznym państwa
5. Ugoda Zborowska - 1649r.
Polska- Ukraina. tytuł hetmana kozackiego dla Chmielnickiego., podniesienie rejestru do 40 tys., wyodrębnienie województw ukraińskich (czernichowskie, kijowskie i Racławskie),
6. Ugoda w Białej Cerkwi - 1651 r.
Polska- Ukraina. zmniejszenie rejestru Kozaków do 20 tys., i ograniczenie terytorium kozackiego do woj. kijowskiego
7. Ugoda w Hadziaczu - 1658 r.
Polska- Ukraina. Nowy hetman Jan Wychowski otrzymał od Polski obietnicę utworzenia Księstwa Ruskiego pod wodzą hetmana, z własnymi urzędami, trybunałem i armią. Starszyzna kozacka miała otrzymać miejsce w Parlamencie RP.
8. Ugoda w Perejasławiu - 1654 r.
Ukraina- Rosja. Przyłączenie Ukrainy Naddnieprzańskiej do Rosji.
9. Ugoda moskiewska - 1610 r.
Polska- Rosja. Obietnica oddania korony carskiej Władysławowi Wazie w zamian za cenę przejścia na prawosławie, przywileje dla szlachty rosyjskiej i pokój bez aneksji (Rosja niee traciła ziem)- Zygmunt III Waza odrzucił te warunki, bo sam chciał zająć tron moskiewski
10. Rozejm w Dywilinie - 1618 r.
Polska- Rosja. Do Rzeczypospolitej włączono ziemie: smoleńską, siewierską i czernichowską
11. Rozejm w Andruszowie - 1667 r.
Polska- Rosja. Rosja zatrzymała ziemie: smoleńską, siewierską i czernichowską, wschodnią część Ukrainy z Kijowem
i Zaporożem. Przewidziano prowadzenie wspólnych działań przeciwko Turcji
12. Pokój Chocimski - 1621 r.
Polska- Turcja. Przywrócenie stosunków sprzed wojny. Obie strony miały hamować najazdy swoich poddanych Kozaków
i Tatarów, a w Mołdawii sułtan miał powoływać hospodarów przychylnych Rzeczypospolitej.
13. Pokój w Buczaczu - 1672 r.
Polska- Turcja. Polska utraciła województwa podolskie, bracławskie, resztę kijowskiego i miała zapłacić haracz.
14. Rozejm w Żurawnie - 1676 r.
Polska- Turcja. Potwierdzał włączenie Podola i Ukrainy do Turcji.
15. Pokój w Karłowicach - 1699 r.
Polska- Turcja. Koniec wojny z Turcją. Polska odzyskała woj. podolskie, Racławskie i kijowskie. Do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród, Rosja zajęła Azow, Wenecja Dalmację i Moreę (Peloponez)
16. Pokój w Polanowie - 1634 r.
Polska- Rosja. Polska odzyskała ziemie zwrócone Rosji po rozejmie w Dywilinie. Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu w Rosji w zamian za odszkodowanie pieniężne.
17. Rozejm w Jamnie Zapolskim - 1582 r.
Polska- Rosja. Rosjanie zrzekli się ziemi połockiej, wycofali się z Inflant, a Polska zwróciła ostatnie zdobycze na ziemiach (m.in. Wielkie Ługi)
18. Traktat w Radnot - 1656 r.
Projekt rozbioru Polski (Szwecja, Brandenburgia, Siedmiogród, Kozacy, Bogusław Radziwiłł