Ogólna charakterystyka, rodzaje i źródła ryzyka bankowego

Rozdział I
Ogólna charakterystyka, rodzaje i źródła ryzyka bankowego

1.1. Pojęcie ryzyka w teorii
Zdefiniowanie ryzyka jest zadaniem dość trudnym, a podanie jednoznacznej, precyzyjnej definicji jest wręcz niemożliwe. Dlatego na początku trzeba zaznaczyć,
że słowo ?ryzyko? pochodzi od starowłoskiego ?risicare? oznaczającego ?odważyć się?
i od włoskiego ?risico?, w którym oznacza przede wszystkim przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany albo niepewny, lub możliwość, że coś się nie uda , czy też inaczej jako stan,
w którym rezultat osiągnięty w przyszłości jest nieznany, ale można zidentyfikować jego przyszłe alternatywy, przy założeniu, że szanse wystąpienia innych możliwych rozwiązań
są znane.
Słownik wyrazów obcych definiuje ryzyko jako możliwość zysków i strat towarzyszącą jakiejś czynności, niebezpieczną próbę, odważenie się na jakiś niebezpieczny krok, niebezpieczne przedsięwzięcie. Na podstawie podanej definicji można zauważyć,
iż w ujęciu potocznym z ryzykiem wiąże się pojęcie niepewności oraz, że może
ono prowadzić do zysków lub strat .
Pojęcie ryzyka jest ściśle związane z wieloma aspektami życia, a jego znaczenie można dostrzec przy realizacji przedsięwzięć, w przypadku których nie posiadamy dokładnych informacji, a są one niezbędne do podjęcia ważnych decyzji czy rozstrzygnięcia nurtujących nas kwestii.
Skupiając się jednak na ryzyku związanym z funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych należało by podkreślić, iż pojęcie to stosowane jest bardzo często przez teoretyków i praktyków w odmiennych znaczeniach, co wynika bezpośrednio z różnych sposobów spoglądania na działalność przedsiębiorstwa. Jeżeli skoncentrujemy się bowiem na przyszłym przewidywanym wyniku finansowym, zbliżamy się niechybnie do definicji którą bardzo trafnie określiły B.Gruszka i Z.Zawadzka, które stwierdziły, iż ?ryzyko jest to, wynikające z posiadania niepełnej informacji, zagrożenie nieosiągnięcia, w aktualnych warunkach zamierzonego zyska? .
Podsumowując powyższe rozważania na temat definicji ryzyka, można pokusić się
o zdefiniowanie ryzyka, kładąc akcent na różne jego aspekty :
? decyzyjny ? niebezpieczeństwo podjęcia błędnych rozstrzygnięć,
? działania ? niebezpieczeństwo niepowodzenia podjętego działania,
? planistyczny ? niezrealizowania założonych wielkości celowych,
? straty ? niebezpieczeństwo utraty majątku,
? celowy ? niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od zamierzonego celu.

Nadmienić należy, że ryzyku nadawany bywa nie tylko pejoratywny charakter.
Jeżeli skupić się na celu funkcjonowania przedsiębiorstwa, ryzyko określić można jako nie tylko możliwość negatywnego chybienia celu, ale również jako swoistą szansę.
W celu rozróżnienia obu sytuacji stosuje się często terminy: ryzyko czyste oraz ryzyko spekulatywne, spośród których pierwszy ma znaczenie wyjątkowo negatywne, zaś drugi jest neutralny z punku widzenia niekorzyści, czy też korzyści, jakie wyciągać
może przedsiębiorca z sytuacji obarczonej ryzykiem.
Mówiąc inaczej w przypadku ryzyka spekulatywnego, cele przedsiębiorstwa mogą zostać zrealizowane w ponad normatywnym zakresie. Dodać należy, iż podejmowanie ryzyka tylko w węższym sensie (pejoratywnym) wydaje się o tyle niedogodne, iż wywołuje konieczność wprowadzenia dodatkowego terminu, rożnego od ryzyka, dla określenia możliwości powstawania w działalności przedsiębiorstwa niespodziewanych zysków,
czy zaistnienia jakichkolwiek innych zdarzeń które mogłyby być ocenione pozytywnie
w kontekście funkcjonowania podmiotu gospodarczego.
Jako że ryzyko, jest terminem dość pojemnym i obszernym istnieje wiele podziałów ryzyka, które są nad wyraz przydatne z praktycznego punktu widzenia, gdyż pomagają odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób i kiedy ujawnia się ryzyko.
W rozumowaniu inwestorów finansowych ryzyko wiąże się z możliwością uzyskania dochodu odmiennego od zakładanego. Dlatego też w kolejnym podrozdziale skoncentruje się na zagadnieniu ryzyka, jakim obarczona jest działalność specyficznych podmiotów gospodarczych jakim niewątpliwie są banki.

1.2. Pojęcie i klasyfikacja ryzyka bankowego
W kontekście zaprezentowanego wyżej podejścia do ryzyka można stwierdzić,
że w odniesieniu do banków definiowane jest ono z punktu widzenia celów,
którymi są w tym przypadku: optymalny wynik finansowy, bezpieczeństwo oraz płynność. Oczywistym jest fakt, iż w krótkiej perspektywie czasowej cele te bywają bardzo często
ze sobą sprzeczne, o czym przekonać się można spoglądając chociażby na instrumenty finansowe, w przypadku których wzrost rentowności pociąga za sobą zawsze obniżenie prawdopodobieństwa uzyskania świadczenia z nich wynikającego. Jeżeli cele banku rozpatrywane są jednak w wymiarze strategicznym, długookresowym, to zaczynają być
w pewnym stopniu ze sobą komplementarne, a ich umiejętne równoważenie pozwala uniknąć sytuacji ewidentnie zagrażających egzystencji banku, do jakich zaliczyć można utratę zdolności do terminowego wywiązywania się ze zobowiązań oraz powstanie strat finansowych pochłaniających fundusze własne, co grozi upadłością banku.
Reasumując, ryzyko towarzyszy praktycznie każdej transakcji zawieranej przez bank. Jakakolwiek operacja, transakcja czy decyzja może nieść ze sobą różne rodzaje ryzyka, dlatego też należy sklasyfikować ryzyko bankowe według różnych kryteriów
co pozwoli na wskazanie przyczyny jego występowania a w dalszej perspektywie zapobiegania.
W literaturze nie ma jednolitej klasyfikacji ryzyka bankowego, ponieważ przy tak złożonej działalności prowadzonej obecnie przez banki, jest niezwykle trudno ją wypracować. Często banki same tworzą własne klasyfikacje, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom zarządzania ryzykiem. Z drugiej strony pod różnymi nazwami zaproponowanymi
przez różnych autorów kryją się te same w swej istocie ryzyka, co wynika z faktu,
że w pewnym sensie podział ryzyk jest sztuczny, gdyż poszczególne rodzaje ryzyk wzajemnie się przenikają, a przy tym oddziałują jednocześnie na siebie i niezwykle trudno jest przeprowadzić między nimi linię demarkacyjną .
Przy tak wielu podejściach do problemu ryzyka, jak również szeroki zakres czynników przyczyniających się do jego powstania, trudno jest wskazać choćby kilka jednoznacznie zdefiniowanych klasyfikacji ryzyka. Poniżej postaram się zaprezentować kilka spojrzeń
na jego klasyfikację.
Zagrożenia na jakie narażony jest bank w trakcie swojej działalności skutkować mogą powstaniem niespodziewanych strat, które uszczuplają dochód lub też majątek banku.
W związku z tym, jeżeli w klasyfikacji ryzyka bankowego abstrahować będziemy
od jego przyczyn, koncentrując się na kryterium przedmiotowym określającym obiekt, którego wartość podlega zmianom na skutek nieprzewidywalnych okoliczności, to wyróżnić możemy następujące kategorie:
a. ryzyko kapitałowe, które przynosić może efekt w postaci ubytku lub wzrostu wartości nagromadzonych walorów, np. środków płatniczych przechowywanych
w kasach, papierów wartościowych o charakterze udziałowym bądź też dłużnym, środków trwałych, jak również należności z tytułu udzielonych pożyczek i kredytów. Skutkiem tego typu ryzyka mogą być jednakże zmiany nie tylko pozycji aktywnych, ale również pasywnych, przez co rozumieć należy utratę części lub całości depozytów, kredytów refinansowych banku centralnego oraz uszczuplenie funduszy własnych banku,
b. ryzyko dochodowe, prowadzące do nieoczekiwanych ubytków ?
względnie wzrostów bieżących strumieni dochodów, z tytułu oprocentowania lokat
w innych bankach, oprocentowania kredytów udzielonych innym podmiotom, oprocentowania papierów wartościowych o charakterze dłużnym i zmiennej stopie procentowej. Zmiany dochodów wynikać mogą także ze zmniejszenia
lub podwyższenia prowizji otrzymywanych od klientów, zmian wysokości dywidendy wypłaconej z tytułu posiadanych papierów wartościowych o charakterze udziałowym, zmian obciążeń podatkowych bądź też zmian oprocentowania kredytów finansowych.

Powyższa klasyfikacja ma wyjątkowo uproszczony charakter. W literaturze można spotkać klasyfikację ryzyka typowo bankowego wskazującą na:
? ryzyko utraty płynności,
? ryzyko w obrocie papierami wartościowymi,
? ryzyko związane z przechowywaniem i administrowaniem papierami wartościowymi klientów (wynika to z faktu zagrożenia utraty na skutek klęsk żywiołowych, kradzieży oraz błędów popełnionych przez personel banku),
? ryzyko związane z realizacją zleceń płatniczych ? ryzyko błędnego wypełniania formularzy,
? ryzyko w transakcjach z zagranicą, które dzieli się na ryzyko aktywne, związane
z udzielonymi kredytami klientom banku i ryzyko pasywne związane
z refinansowaniem,
? ryzyko kredytowe, z podziałem na aktywne ryzyko kredytowe związane
z udzielaniem kredytów klientom banku i pasywne ryzyko kredytowe związane
z refinansowaniem banku,
? ryzyko zdeterminowane przez rynek gdzie wyodrębnia się ryzyko zmiany oprocentowania, ryzyko dewizowe,
? ryzyko wyniku, gdzie wyróżnia się m.in. ryzyko straty,
? ryzyko zdeterminowane przez klientów, gdzie wyróżnia się indywidualne ryzyko bonitetu oraz ryzyko kraju,
? ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym, w tym także ryzyko kadrowe.

Na uwagę zasługuje tutaj również zaproponowana przez G.Borys klasyfikacja ryzyka bankowego . Autorka opiera systematykę ryzyka bankowego na podziale ryzyka na: operacyjne i strategiczne. Ryzyka strategiczne wynikają z decyzji strategicznych,
a więc o dłuższym horyzoncie czasowym, dotykających działalności banku jako całości. Zalicza się do nich:
? ryzyko właściciela, wynikające z wielkości i struktury kapitału ,
? ryzyka związane ze strefą zarządzania.
Według autorki ryzyko pierwszej grupy polega na tym, iż właściciele nie są
w stanie lub nie są gotowi do zaoferowania kapitału własnego na odpowiednim poziomie,
co wobec wzrostu poziomu ryzyka w działalności bankowej i wobec rosnących wymagań nadzorczych w tym zakresie ma ogromne znaczenie.
Druga grupa ryzyk strategicznych ma bardziej zróżnicowaną strukturę,
co wynika z faktu, że decyzje kadry zarządzającej dotyczą wielu różnorodnych problemów. Do ryzyk z tej grupy zaliczyć można więc ryzyka związane z problematyką: organizacji, systemów planowania i kontroli, wielkości przedsiębiorstwa bankowego oraz jego powiązań kapitałowych, strategii planowania handlowego i technologie.
Jednak granica pomiędzy ryzykami strategicznymi a operacyjnymi jest dość płynna,
a ryzyka strategiczne ujawniają się właśnie na płaszczyźnie operacyjnej.
W związku z tym ryzyko operacyjne można podzielić na:
Ryzyko finansowe, które dzieli się na:
? ryzyko strat rozumiane jako ryzyko ostateczne oraz ryzyko częściowej straty związane ze spłatą odsetek i rat kapitałowych w ramach uzgodnionych warunków ? w tej grupie mieści się m.in. ryzyko kredytowe,
? ryzyko cenowe, które obejmuje trzy grupy ryzyk: ryzyko zmiany stopy procentowej, ryzyka związane z wymianą walut, inne ryzyka cenowe ?
w tym ryzyko akcji, opcji, ryzyka w transakcjach metalami szlachetnymi.
Ryzyko przedsiębiorstwa bankowego, które dzieli się na:
? ryzyko realizacyjne (eksploatacyjne), powstałe w wyniku błędów
lub deficytów kadrowych oraz środków rzeczowych; obejmują one:
ryzyka o charakterze osobowym, techniczno-technologicznym, organizacyjnym oraz kosztowe, wynikające z kosztów użycia w banku środków rzeczowych (technicznych) oraz kosztów kadr i personelu (tu wyodrębnia się ryzyko pierwotne, związane z długookresowym kształtowaniem się kosztów,
? ryzyko derywatywne ? występuje ono po ujawnieniu się skutków innych rodzajów ryzyk bankowych, kiedy dochodzi do spadku dochodu w banku, występujące
w krótkim horyzoncie czasowym.

Inny podział ryzyka z punktu widzenia jego skutków przedstawia autorka wyróżniając: ryzyko wynikowe, rozumiane jako zagrożenie wykazania straty z działalności bankowej oraz ryzyko płynności ? wypłacalności , rozumiane jako niemożność wywiązania się ze swoich zobowiązań w terminie.
Wyróżnia się tu zatem ryzyko aktywne, występujące w sytuacji, gdy mające wcześniej nastąpić wpłaty nie nastąpiły lub przyznane linie kredytowe zostały nadmiernie wykorzystane, oraz ryzyko pasywne, występujące w przypadku przedterminowego wycofania wkładów przez deponentów lub wypowiedzenia przez wierzycieli kredytów.
Jedną z najbardziej przejrzystych i wyczerpujących jest czterokryterialna klasyfikacja ryzyk bankowych zaprezentowana przez inną znaną autorkę Z. Zawadzką której funkcje podstawowego kryterium podziału stanowi horyzont czasowy, co pozwala nam wyróżnić następujące dwa podstawowe typy ryzyk :
a. ryzyko strategiczne, związane z długookresową zdolnością konkurencyjną banku,
na co ma wpływ przede wszystkim skład zarządu oraz struktura akcjonariatu.
To właśnie właściciele banku i wybrany przez nich zarząd podejmują decyzje odnośnie wyboru obszarów działania, struktury organizacyjnej, systemu planowania
i kontroli, systemu elektronicznego przetwarzania danych, czy też udziałów w innych firmach. Akcjonariusze mogą ponad to ograniczyć stopień wyposażenia banku
w kapitał, co oczywiście rzutuje na sposób jego funkcjonowania,
b. ryzyko bieżące, które wynika z działań podejmowanych w ramach bieżącej działalności bądź na polu techniczno-organizacyjnym, bądź na gruncie finansowym (mówimy wtedy o ryzyku typowo bankowym) .

Jako pierwszy składnik ryzyka bieżącego jest ryzyko obszaru techniczno-operacyjnego, dotyczy ono takich sytuacji, których zagrożenie wiąże się z kwalifikacjami zatrudnionego personelu, niewłaściwą strukturą organizacyjną, zasadami kontroli wewnętrznej, czy też z niedoskonałościami wyposażenia technicznego. Jako przykłady tego typu zagrożeń podać można natomiast ryzyko błędnego wypełniania zleceń płatniczych
lub choćby ryzyko błędnego sporządzenia prospektu emisyjnego na potrzeby klienta.
Jako drugi element ryzyka bieżącego jest ryzyko obszaru finansowego, które podzielić możemy na dwie kategorie określające zagrożony rodzaj celu banku: ryzyko płynności
i ryzyko wyniku.
Z ryzykiem płynności mamy do czynienia wówczas, gdy bank stoi przed niebezpieczeństwem przejściowej lub całkowitej utraty zdolności do regulowania bieżących zobowiązań, przy czym, przyczyny tego zjawiska mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter. Niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, iż kłopoty banku z płynnością są wypadkową zaistnienia innego rodzaju ryzyk obszaru finansowego, co pozwala nam odróżnić wtórne ryzyko płynności od ryzyka pierwotnego, które wynika bezpośrednio z samego gospodarowania aktywami i pasywami banku. Dla ograniczenia pierwotnego ryzyka płynności konieczne jest więc dokonywanie systematycznej oceny i porównania wielkości pozycji aktywnych i pasywnych pod względem okresu ich zapadalności i wymagalności.
Ryzyko bankowe definiowane jest z punktu widzenia celów banku, do których należy m.in. osiągnięcie założonego wyniku finansowego. Wszelkie niebezpieczeństwo niezrealizowania tego celu określane jest mianem ryzyka wyniku . Zagrożenia zaliczane
do tej grupy mogą być z jednej strony efektem nie wywiązywania się partnera transakcji
ze swoich obowiązków lub spadku jego standingu finansowego, bądź też z drugiej strony ? skutkiem zmian takich parametrów rynkowych jak stopy procentowe, kursy walut, ceny metali szlachetnych i kursy akcji, które oddziałują bezpośrednio lub pośrednio (poprzez zmianę wartości instrumentów pochodnych, w które zaangażowany jest bank) na wynik finansowy banku.
Możemy więc stwierdzić, iż na ryzyko wyniku składa się ryzyko związane
z partnerem transakcji oraz ryzyko rynkowe, zwane także cenowym.
W kontekście takiego podziału należy zauważyć, iż nie zawsze zmiana kursów akcji określana być może jako czynnik ryzyka rynkowego. Przykładowo jeśli zmiana ceny nastąpiła na skutek pogorszenia się standingu emitenta, a nie z powodu zmian trendu giełdowego, to sytuację tę należy zaliczyć do ryzyka związanego z partnerem transakcji.
Najbardziej charakterystyczną formą ryzyka związanego z partnerem transakcji jest ryzyko kredytowe, które występuje wówczas, gdy kredytobiorca nie jest zdolny
lub nie chce spłacić w terminie całości lub części rat kapitałowych wraz z odsetkami, prowizjami od udzielonego kredytu, a także wszelkimi innymi opłatami wynikającymi
z zawartej transakcji kredytowej.
Nie należy jednak zapominać, iż ryzyko partnera transakcji może mieć także nieco inne podłoże i przejawiać się choćby w sytuacjach, w których spadek standingu finansowego jednego z partnerów banku prowadzi do powstania niebezpieczeństwa
nie wypłacenia dywidendy należnej bankowi lub też grozi obniżeniem rynkowej wartości papierów dłużnych wyemitowanych przez tego partnera a posiadanych przez bank.
Ryzyko to naturalnie dostrzegalne być może także w obszarze instrumentów pochodnych
(np: nie wywiązywanie się partnera z płatności z tytułu swapa procentowego lub transakcji typu forward).
Poniżej zaprezentuje klasyfikację ryzyk bankowych w czterech kategoriach:
ze względu na horyzont czasowy inaczej kryterium podstawowe, obszar działalności
tj. kryterium drugiego stopnia, zagrożony cel tj. kryterium trzeciego stopnia, przyczynę ryzyka tj. kryterium czwartego stopnia.

Rysunek 1. Czterokryterialna klasyfikacja ryzyka bankowego


Źródło: M. Zalewska, Bankowość Współczesna, Difin, Warszawa 2007r. s. 286 na podstawie
Z. Zawadzka, Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, POLTEXT, Warszawa 2000, s.13

Patrząc na powyższy wykres trudno nie oprzeć się wrażeniu, iż w rzeczywistości wszystkie typy ryzyka są ze sobą istotnie powiązane, a dokonany podział ma jedynie umowny i nieco sztuczny charakter. Przykładowo ryzyko strategiczne znajduje swoje odzwierciedlenie w rodzaju przedsięwzięć podejmowanych w ramach działalności operacyjnej i na odwrót ? wyniki osiągnięte w danym roku działalności operacyjnej mogą rzutować na dokonywane decyzje o charakterze strategicznym.
Kiedy spojrzymy zaś na ryzyko płynności, łatwo zauważyć, iż jego wielkość
w istotnym stopniu zależy od ryzyka wyniku jako, że stosunek wartości pozycji aktywnych
i pasywnych o danych okresach zapadalności i wymagalności jest kształtowany m.in. przez zmiany stóp procentowych, kursów walut, cen akcji, a więc parametry kojarzone bezpośrednio z ryzykiem rynkowym.
Wady powyższej klasyfikacji ryzyka bankowego przejawiają się również
w tym, iż w wielu przypadkach trudno jest określić przyczynę zmiany cen walorów notowanych na giełdzie, co jest przecież warunkiem koniecznym do oceny danego zjawiska jako obarczonego ryzykiem rynkowym bądź ryzykiem związanym z partnerem transakcji.
W kontekście przedstawionych wyżej klasyfikacji ryzyk bankowych należy dodać,
iż istotne jest zaakcentowanie różnicy, jaka występuje pomiędzy ryzykiem pojedynczej transakcji, a łącznym ryzykiem wynikającym z zaangażowania w większą ich liczbę. Podział ten jest zasadny z tego względu, iż łączne ryzyko na jakie narażony jest bank nie może być wyznaczone jako prosta suma ryzyk z tytułu oddziaływania poszczególnych czynników, gdyż są one w znacznym stopniu zależne od siebie, a impulsy, które są przez nie wysyłane, niejednokrotnie niwelują się wzajemnie lub też wzmagają własne działanie.
Reasumując, możemy stwierdzić, iż kwantyfikacja łącznego ryzyka niesie
ze sobą konieczność oceny nie tylko poszczególnych ryzyk, ale także stopnia zależności ? korelacji pomiędzy czynnikami ich występowania np. kursami poszczególnych walut.

1.3. Klasyfikacja ryzyka kredytowego
Najprościej ujmując, ryzyko to wymierna niepewność osiągnięcia zaplanowanego celu. Występowanie czynników ryzyka stanowi naturalną konsekwencję podejmowanej przez bank komercyjny specyficznej działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza działalności kredytowej. Ryzyko w obrębie tej działalności oznacza zagrożenie ? niepewność osiągnięcia zaplanowanych zysków. Inaczej określając, ryzyko kredytowe oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy, narażając kredytodawcę
na powstanie straty finansowej .
Ryzyko kredytowe dotyczy wszystkich aktywów bilansowych, do których bank ma tytuł prawny, oraz pozycji pozabilansowych ? zarówno udzielanych jak i otrzymanych. Ryzyko kredytowe obejmuje następujący zakres działalności banku:
? udzielane kredyty,
? przyznane, a nie pobrane kredyty,
? gwarancje i akcepty bankowe,
? akredytywy,
? lokaty międzybankowe,
? instrumenty rynku kapitałowego.

Przedstawiony podział uzmysławia, iż produkty i działania banku, które stwarzają ryzyko kredytowe są umiejscowione w różnych departamentach i komórkach organizacyjnych banku. W konsekwencji można spotkać kilka klasyfikacji ryzyka kredytowego.
Najczęściej ryzyko kredytowe, w zależności od elementów bilansu banku
je tworzących , dzieli się na:
? ryzyko aktywne (czynne),
? ryzyko pasywne (bierne).

Aktywne ryzyko kredytowe stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności kredytowych ? rat kapitałowych i odsetek, w ustalonej w umowie kredytowej wysokości i terminie. Ryzyko to jest w znacznej mierze kształtowane przez bank.
Należy zaznaczyć, że ten rodzaj ryzyka dotyczy także operacji pozabilansowych.
Pasywne ryzyko kredytowe oznacza natomiast zagrożenie wcześniejszego,
niż wynika to z umowy, wycofania przez deponenta zdeponowanych środków,
lub zagrożenie nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych.
W tym wypadku możliwości oddziaływania banku są ograniczone ponieważ
jest on stroną pasywną. Decyzje podejmują tu deponenci, partnerzy na rynku międzybankowym oraz inwestorzy.
Innym rodzajem klasyfikacji ryzyka kredytowego jest ? stosownie
do podmiotu ? jego podział na:
a. ryzyko indywidualne lub jednostkowe ? wynikające z pojedynczej umowy kredytowej, z którego można wyodrębnić kolejne człony:
? ryzyko niewypłacalności (spłaty) ? związane z zagrożeniem niespłacenia długu kredytowego (rat kapitałowych, prowizji, opłat, odsetek) w całości
lub części, a więc bezpośrednio uszczerbku w dochodach banku,
? ryzyko terminu, jest konsekwencją wystąpienia opóźnień w terminie spłaty owych elementów długu kredytowego; co prawda kredytobiorca może uregulować
swe zobowiązania w całości, lecz czyni to po czasie, który określa umowa kredytowa i w ten sposób przysparza strat bankowi,
? ryzyko zabezpieczenia, ma swoje źródła w niedostatkach legislacyjnych zawieranych umów w tym zakresie, względnie spadku realnej wartości tych zabezpieczeń,
? ryzyko wartości pieniądza, wywodzi się z zagrożeń inflacyjnych (rzadziej deflacyjnych), tj. spadku realnej wartości roszczeń kredytowych na skutek tendencji inflacyjnych,
b. ryzyko portfelowe lub ogólne ? łączne, zagregowane ryzyka indywidualne, obejmujące cały portfel kredytowy.

W praktyce, dla pełniejszego określenia istoty zagrożeń, ryzyko to można dodatkowo podzielić na następujące subryzyka: ryzyko spłaty, rozliczeniowe, zastąpienia, emitenta, kapitałowe. Ten pierwszy, znany już, typ ryzyka odnosi się do ogólnej niemożności wypełnienia warunków umowy w zakresie spłaty zobowiązań wobec banku.
Ryzyko rozliczeniowe z kolei wiąże się z transakcjami walutowymi, swapowymi
oraz transakcjami w obrocie papierami wartościowymi. Oznacza ono potencjalne zagrożenie nie wywiązywania się klienta z dostarczania środków według ustalonych we wcześniejszej umowie kwot i walut warunkujących zrealizowanie transakcji.
Ryzyko kredytowe może być częściowo lub w całości zniwelowane
przez przyjęcie odpowiednich zabezpieczeń spłaty kredytu ? zawierania konkretnej transakcji kredytowej ale o tym szerzej będę mówić w rozdziale IV mojej pracy.
Z ogólnego podstawowego podziału ryzyka w gospodarce na: ryzyko systematyczne
i niesystematyczne wyróżnić można zewnętrzne i wewnętrzne ryzyko kredytowe .
Pierwszy typ ryzyka jest zdeterminowany czynnikami zewnętrznymi,
są to najczęściej siły natury i determinanty makroekonomiczne takie jak; koniunktura, inflacja, bezrobocie, sytuacje społeczno ? polityczna, a także cechy charakterologiczne klienta banku takie jak; skłonność do regulowania długu.
Czynniki wewnętrzne ryzyka kredytowego, mające charakter subiektywny, ponieważ wynikają ze specyfiki działalności czy systemu zarządzania bankiem
np. niesprawność systemów podejmowania decyzji kredytowych (nadmierna centralizacja bądź decentralizacja), słabość mechanizmów oceny i monitorowania ryzyka kredytowego, niewłaściwy podział kompetencji kredytowych, niejasny zakres odpowiedzialności.
Klasyfikacja ta ma związek z podziałem ryzyka według obszaru geograficznego jego występowania, tj. ryzyko kredytowe kraju i regionu .
W tym pierwszym wypadku chodzi o zagrożenie nie wywiązywania
się z umowy kredytowej przedmiotu działającego poza granicami, przy czym źródłami
tego zagrożenia mogą być przesłanki makroekonomiczne, właściwe dla danego kraju , stosunki społeczne czyli napięcia społeczne, strajki, jak i polityczno-systemowe;
chodzi tu o niestabilność rządów, konflikty zbrojne, wywłaszczenia, nacjonalizacja, restrykcje w transferze kapitału i nadwyżek finansowych, zmienność i nieprzejrzystość regulacji prawnych, niesprawność aparatu administracyjnego, korupcja.
W odniesieniu do ryzyka regionu chodzi natomiast o zagrożenie alokacji środków kredytowych w regionach geograficznych kraju odznaczających się znacznym ryzykiem inwestycyjnym tzn. słaby potencjał gospodarczy, zacofanie infrastrukturalne, niedostatek kwalifikowanej siły roboczej, wysoki poziom bezrobocia itp.
Z innego punktu widzenia ? natężenia ryzyka ? wyodrębnić można ostre
i utajnione ryzyko kredytowe choć w praktyce nie jest to łatwe i oczywiste.
Z ostrym ryzykiem mamy do czynienia wówczas, gdy po jego oszacowaniu występuje więcej przesłanek do wnioskowania o negatywnym rozwoju sytuacji kredytobiorcy,
tj. większym prawdopodobieństwie wystąpienia sytuacji nie wywiązywania się z umowy, aniżeli pozytywnych zmian w ratingu kredytowym.
Przeciwne zjawiska występują w przypadku ryzyka utajnionego dotyczącego firm
z niezachwianą pozycją, gdzie prawdopodobieństwo pogorszenia standingu kredytobiorcy jest nieznaczne, a w każdym razie mniejsze aniżeli prawdopodobieństwo bardziej pomyślnego rozwoju sytuacji ekonomiczno-finansowej.
Bardziej teoretyczną aniżeli użytkową jest klasyfikacja według kryterium dostępności do źródeł informacyjnych, kształtujących potencjał ryzyka kredytowego, która dotyczy ryzyka kredytowego rozpoznawalnego i nierozpoznawalnego. W tym pierwszym przypadku jest to sytuacja komfortowa ? pełnej dostępności do informacji kompletnej, rzetelnej, aktualnej, dającej podstawy do właściwej oceny ryzyka. Druga wiąże się natomiast ze stanem niedoborów w tym względzie, przy czym w skrajnym przypadku oznacza nie ryzyko,
które zawsze zawiera elementy mierzalności, lecz niepewność czystej postaci.
W powiązaniu z tą właśnie klasyfikacją, z informacyjnego punktu widzenia,
a właściwie kryterium szacowania ? pomiaru ryzyka można też wyróżnić ryzyko ilościowe inaczej wymierne oraz ryzyko jakościowe inaczej opisowe ? trudno wymierne.
Ryzyko wymierne ma charakter stricte mierzalny to znaczy bazuje na danych
ze sprawozdań finansowych, zaś ryzyko jakościowe ma ograniczoną mierzalność, koncentruje się na jego pomiarze w oparciu o takie kryteria jak: jakość zarządzania firmą, stan koniunktury gospodarczej, pozycja na rynku.
Rzadko prezentowana w teorii ale bardzo ważna w praktycznym wymiarze,
jest klasyfikacja ryzyka kredytowego z punktu widzenia granic akceptowalności
przez bank: Jego istota wywodzi się stąd, że nie każde ryzyko kredytowe akceptowalne
i nieakceptowane, niezależnie od jego skali, jest przez bank przyjmowane.
Każdy bank, stosownie do aktualnie prowadzonej polityki kredytowej (ekspansywnej, zachowawczej czy zrównoważonej), wyznacza własne w tym zakresie kryteria oceny oraz linie ustalając ten poziom akceptowalny czy też okoliczności i warunki jego ewentualnego przekroczenia.
Przedstawiona klasyfikacja ma istotne znaczenie praktyczne, w systemie redukcji ryzyka kredytowego o czym będę mówić szerzej w kolejnych rozdziałach pracy.

1.4. Podsumowanie
Problem ryzyka może być przedmiotem badań zarówno od strony przyczyn,
jak i od strony skutków. Wydaje się, że oba podejścia badawcze są naukowo uzasadnione
i wcale się nie wykluczają. Przeciwnie, należy stwierdzić, że obie metody łącznie pozwalają zbudować kompleksową teorię ryzyka.
Jak już pisałam wcześniej ryzyko towarzyszy każdej działalności gospodarczej,
w tym także bankowej. Pierwszym krokiem na drodze opanowania czy radzenia sobie
z ryzykiem bankowym jest jego identyfikacja na różnych płaszczyznach funkcjonowania
i działania przedsiębiorstwa bankowego. Stąd możliwe są różne klasyfikacje ryzyk bankowych, z których każda ma określoną wartość poznawczą.
Świadomość, że dany rodzaj ryzyka występuje, pojawia się najczęściej
w momencie, kiedy bank odczuwa już negatywne skutki dokonanej operacji,
a więc po fakcie. Dlatego też konieczne jest, z punktu widzenia kondycji banku, dążenie
do identyfikowania zagrożeń oraz stałe ich monitorowanie. Celowe jest wypracowanie świadomości istnienia ryzyka wśród kadry bankowej po to, aby kadra zarządzająca
i pracownicy aktywnie uczestniczyli w zarządzaniu nim. Skutkiem nieliczenia się
z istnieniem ryzyka bankowego mogą być kłopoty finansowe, a w skrajnym przypadku bankructwo banku.
Reasumując, ryzyka nie można całkowicie uniknąć, nie należy wszakże zapominać,
że bez podejmowania ryzyka nie byłoby możliwe osiągnięcie zysków.
W tym celu konieczne jest jednak zarządzanie ryzykiem, czyli jego właściwa identyfikacja, kwantyfikacja i wykorzystanie instrumentów pozwalających
na ograniczenie jego wielkości. Jednym z takich instrumentów jest controlling który obejmuje zasady, metody, narzędzia i techniki służące efektywnemu planowaniu, kontrolowaniu i sterowaniu bankiem na wszystkich jego poziomach.
Zapewnia on systematyczną analizę i ocenę procesów zachodzących w poszczególnych jednostkach banku i identyfikowanie ogniw, które stwarzają trudności.