Epoka baroku ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć intelektualnych

Barok (z por. barocco ? "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque ? "bogactwo ozdób") ? główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Wiadomości ogólne
Barok wyrósł na gruncie renesansu i manieryzmu, we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu w nauce.

W odniesieniu do kierunku w sztuce użyli jej jako pierwsi w połowie XIX wieku Jacob Burckhardt i Wilhelm Lbke. Z kolei Benedetto Croce w 1929 przeniósł ją na całokształt kultury.
Najważniejszymi cechami baroku są:
? Bogactwo środków
? Oryginalność
? Kontrast
? Ruch
? Patos
? Emocjonalność
? łączenie różnych elementów
? Nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności
? Tematyka religijna i mitologiczna
? Dynamika
? Ekspresja, teatralność
? Znaczna rola koloru
? Posługiwano się alegorią i personifikacją
? Światłem wydobywano dominantę, (czyli motyw najważniejszy)
? W kompozycji dominują kierunki ukośne
W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Jeśli chodzi o treść, barok wyznawał po pierwsze konserwatyzm (choć w mniejszym stopniu dotyczy to nauk przyrodniczych).
Nauki przyrodnicze
W epoce baroku nastąpił niebywały rozwój nauk przyrodniczych, określany jako rewolucja naukowa.
W dziedzinie biologii William Harvey opisał działanie układu krwionośnego, a John Ray stworzył pierwszą systematykę roślin. Dzięki mikroskopowi przełomowych odkryć dokonali również Robert Hooke, Antonie van Leeuwenhoek i Marcello Malpighi. Z kolei Robert Boyle rozpoczął erę nowoczesnej chemii.
W czasach baroku wielki krok naprzód uczyniła astronomia. Teleskop pozwolił poznać wszechświat lepiej niż kiedykolwiek. Johannes Kepler odkrył prawa rządzące ruchem planet, a Galileusz odkrył księżyce Jowisza i zjawisko bezwładności. Obaj spopularyzowali również teorię heliocentryczną. Edmond Halley odkrył ruchy własne gwiazd oraz eliptyczne orbity komet,
Najwybitniejszym fizykiem epoki był Isaac Newton, który sformułował prawo powszechnego ciążenia i trzy fundamentalne zasady dynamiki. Gabriel Fahrenheit, pochodzący z Gdańska, znacznie wzbogacił ludzką wiedzę na temat temperatury
Wynalazca termometru rtęciowego, twórca skali temperatur. Z kolei Christiaan Huygens dokonał przełomu w dziedzinie optyki.
Athanasius Kircher skonstruował latarnię czarnoksięską, służącą do wyświetlania na ścianie powiększonych obrazów. Christian Huygens skonstruował zegary wahadłowe dokładniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.
W dziedzinie matematyki Leibniz i Newton stworzyli niezależnie od siebie rachunek różniczkowy i całkowy, a Jakob Bernoulli ? rachunek prawdopodobieństwa.

Filozofia
W epoce baroku powszechnym uznaniem cieszyła się nadal tradycyjna myśl chrześcijańska, wzbogacona o idee kontrreformacyjne, reformacyjne i neostoicyzm. Na skutek ruchów reformatorskich w Kościele, rozwoju edukacji, starannego kształcenia duchownych, misji ludowych i polemik religijnych, jej znajomość w społeczeństwie stała się głębsza niż w poprzednich epokach. Tradycyjna myśl dawała spójny obraz świata i konkretne zasady postępowania w codziennym życiu, tak aby osiągnąć zbawienie.
Istniała również filozofia elitarna, którą kształtowały wybitne indywidualności. Blaise Pascal przedstawiał człowieka jako trzcinę najwątlejszą w przyrodzie, ale trzcinę myślącą i dowodził, że opłaca się wierzyć w Boga. Kartezjusz wyodrębnił w człowieku 4 płaszczyzny: umysł, intelekt, duch i rozum. Uważał ze Bóg jest substancją przenikającą wszystko, posiada najwyższy rozum, jest mądrością i mocą.
W baroku żywa była także refleksja nad państwem. Wspomniany Jacques-Bnigne Bossuet i Franois Fnelon spierali się w sprawie jego ustroju. Pierwszy z nich uzasadniał absolutyzm, a drugi potępiał go w dziele Przygody Telemacha. Zasady absolutyzmu wyłożył również jeden z jego największych praktyków ? kardynał Richelieu. W dziedzinie myśli politycznej, moralnej i psychologicznej wielką sławę zyskali Diego de Saavedra Fajardo i Polak Andrzej Maksymilian Fredro. Z kolei Hugo Grocjusz wyróżnił i opisał trzy rodzaje prawa: naturalne, stanowione oraz międzynarodowe; jego myśl rozwinął Samuel von Pufendorf. Thomas Hobbes sądził z kolei, że naturalnym stanem jest wojna wszystkich przeciw wszystkim i aby jej zaradzić, ludzie zawierają umowę społeczną, na mocy której powstaje władza.
W czasach baroku pojawiły się również pierwsze zwiastuny oświecenia. Kartezjusz dał początek racjonalizmowi (Cogito ergo sum), a John Locke ? empiryzmowi (Tabula rasa). Za ojca libertynizmu uważa się Pierre'a Gassendiego.
Duży wpływ na rozprzestrzenianie się idei filozoficznych miała prasa, która pojawiła się w epoce baroku. Największe znaczenie zyskała francuska La Gazette, wydawana od 1631.
Literatura piękna
Literatura barokowa zerwała z prostotą odrodzenia. Zaczęła operować nowymi środkami wyrazu: paradoksem, antytezą, absurdem, anaforą i inwersją. Typowymi motywami literatury baroku były: Bóg, zbawienie, grzech, śmierć, pokuta, rozdarcie człowieka między tym, co duchowe i tym, co materialne. Rozkwitły takie gatunki jak epos, liryka, powieść, komedia, tragikomedia i tragedia.
Początków baroku można doszukiwać się między innymi w dramatach Szekspira. Wkrótce, w XVII wieku, nowy styl rozkwitł na dobre. Zapanowała moda na bogatą w koncepty poezję kunsztowną: marinizm i gongoryzm. W Anglii rozwijała się poezja metafizyczna (John Donne, George Herbert, Henry Vaughan). Wielką sławę zyskał dramat hiszpański. Jego najwybitniejszymi twórcami byli Lope de Vega, Tirso de Molina i Pedro Calderón de la Barca. Na Wyspach Brytyjskich najwyższe uznanie zyskała epopeja Johna Miltona Raj utracony. Największym poetą niemieckim był związany z Polską Martin Opitz. Z kolei Ivan Gundulić stworzył największe dzieło literatury chorwackiej ? chrześcijańską epopeję Osman. Barok wydał także ostatniego mistrza poezji łacińskiej ? Sarbiewiusza, rodem z Mazowsza.
Architektura
W barokowej architekturze rozwijały się dwa kierunki zapoczątkowane i najlepiej reprezentowane w Rzymie. Pierwszy który określa się jako barok klasycyzujący, jest to kontynuacja osiągnięć renesansu. Stosowano w nim harmonijnie skomponowane elementy klasycznego budownictwa grecko-rzymskiego. Drugim nurtem był tzw. barok emocjonalny, który komplikował formy architektoniczne i rzeźbiarskie, był przeładowany elementami dekoracyjnymi.
Przedstawicielem baroku klasycyzującego był włoski architekt i rzeźbiarz Giovanni Lorenzo Bernini (1598-1680) dzieło Kolumna na placu św. Piotra w Rzymie.
Barok emocjonalny reprezentował z kolei Francesco Borromini ) (1599-1667) który wprowadził efekt ekspresyjnego falowania fasady świątyń

Największymi mistrzami byli: stosujący spokojne formy Giovanni Lorenzo Bernini i pełen fantazji Francesco Borromini; obaj działali w Rzymie w połowie stulecia.
Rzeźba
Wzorem dla rzeźby barokowej była rzeźba antyczna. Rzeźba barokowa wyróżniała się swoją siłą ekspresji.. Często tworzono figury monumentalne i kompozycje wielopostaciowe. Ich forma była często spiralna, co nadawało im jeszcze więcej lekkości i dynamizmu. Tworzono liczne dekoracje kościołów i pałaców, pomniki i nagrobki. Łączono rzeźbę z architekturą, malarstwem i fontannami, stosowano grę świateł.
Prekursorami nowego stylu byli żyjący w XVI wieku Włosi: Baccio Bandinelli, Benvenuto Cellini, Giambologna i Michał Anioł. W dojrzałym okresie jego największym mistrzem był Giovanni Lorenzo Bernini.
Malarstwo
Malarze Barokowi sięgnęli do form realistycznych i do tematów bliskich doświadczeniom prostych ludzi, malując np. świętych jako modeli brali zwykłych ludzi doświadczonych prze prace lub chorobę.
W czasach dojrzałego Baroku najważniejszym ośrodkiem malarstwa pozostała Italia. Jej największą indywidualnością był Caravaggio który namalował Maddone pielgrzymów w 1603-1604.
W Hiszpanii barok był złotym wiekiem malarstwa. Największe uznanie zyskał Diego Velzquez (Panny Dworskie 1656),nadworny malarz króla Hiszpanii Filipa VI, zawdzięczamy mu piękne portrety dzieci pary królewskiej, jak i wizerunek prostych ludzi: nosicieli wody, kucharek itp. Malowali oni najczęściej utrzymane w mistycznym klimacie obrazy religijne, a także sceny rodzajowe. Peter Paul Rubens w swych dziełach sakralnych, jaki i mitologicznych artysta prezentował ludzie ciała w dynamicznych i skomplikowanych pozach, jedno z jego dzieło to Porwanie córek Leukippa.

Muzyka
W okresie baroku w muzyce dokonał się ogromny przełom. Rozkwitła muzyka świecka, instrumentalna (zwłaszcza smyczkowa i organowa), opera, oratorium i kantata. Korzystano chętnie z różnorodnych środków wyrazu i posługiwano się bogatą stylistyką. Wynaleziono takie formy muzyczne, jak sonata, koncert i uwertura. W przeciwieństwie do muzyki wcześniejszych epok, muzyka barokowa jest popularna aż po dziś dzień.
Trzema największymi mistrzami baroku byli:
? Johann Sebastian Bach (Koncerty brandenburskie)
? Georg Friedrich Hndel (Oratorium Mesjasz)
? Antonio Vivaldi (Cztery pory roku)
W historii muzyki trwale zapisali się również:
? Włosi: Tomaso Albinoni (nowatorskie utwory na różne instrumenty), Giacomo Carissimi (oratoria), Arcangelo Corelli (muzyka skrzypcowa), Claudio Monteverdi (prekursor stylu), Giovanni Battista Pergolesi (opery), Alessandro Scarlatti (opery), i Domenico Scarlatti (sonaty)