Wulkany

Wulkan jest to miejsce na powierzchni Ziemi, w którym wydobywają się z głębi Ziemi produkty wybuchu wulkanicznego.

Wulkany występują jako pojedyncze wzniesienia lub tworzą górskie kompleksy wulkaniczne.

Wulkan posiada kanał, którym dopływają z głębi Ziemi na powierzchnię produkty erupcji:
- Lawa - (magma)
- Materiały piroklastyczne - wydostają się podczas gwałtownych wybuchów, są wynikiem rozkruszenia starych skał, jak również zastygłej w powietrzu rozpylonej, płynnej lawy. Mogą to być bomby wulkaniczne, kamyki, piaski, pyły, lapille lub pumeksy ( bryły lawy zawierające gaz, zastygłe w powietrzu). Popioły i piaski osadzone na ziemi tworzą pokłady tufów wulkanicznych.
- Gazy wulkaniczne - para wodna, tlenek i dwutlenek węgla, fluor, chlor, wodór, siarkowodór, metan, azot

Budowa wulkanu

Każdy wulkan składa się z kilku podstawowych "części", które można nazwać i opisać:
- Komora magmowa - Jest to zbiornik magmy zasilającej wulkan. Komory magmowe znajdują się na głębokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów pod wulkanem.
- Kanał wulkaniczny - To przewód łączący komorę magmową z powierzchnią ziemi.
- Krater - Zakończenie kanału wulkanicznego w kształcie lejka. Powstaje w czasie erupcji wulkanu, kiedy skały ulegają rozkruszeniu i zostają odrzucone przez siłę wybuchu.
- Kaldera - Jest to wielkie zagłębienie o kolistym kształcie, powstające w wyniku gwałtownej erupcji, podczas której zostaje zniszczony wierzchołek wulkanu lub cały wulkan.

Powstawanie wulkanów

Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień Ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi - na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa południowa, wyspy Japonii, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Środkowoatlantyckim., na Islandii, w Afryce wschodniej....

Rodzaje wulkanów

Podczas erupcji wulkanicznej wydobywają się na powierzchnię Ziemi różne produkty.

Ze względu na ich rodzaje wulkany dzielimy na:
- Wulkany efuzywne (lawowe) - podczas erupcji wydobywa się z nich tylko lawa
- Wulkany eksplozywne - podczas erupcji wydobywają się z nich tzw. materiały piroklastyczne
- Stratowulkany (wulkany mieszane) - podczas erupcji wyrzucane są utwory piroklastyczne i lawa; -takie wulkany występują najczęściej.

Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:
- Czynne - stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność,
- Drzemiące - ich działalność obserwowano w czasach historycznych,
- Wygasłe - ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych.

Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 600. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą.

Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma, wyróżnia się wówczas wulkany:
- Stożkowe
- Tarczowe
- Linijne - magma wypływa z podłoża

Podczas wszystkich rodzajów erupcji wulkanicznych wydobywają się gazy: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór, chlorowodór i para wodna.

Wybuchy wulkanów powodują:
- Olbrzymie zniszczenia,- m.in. podczas wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie miast Herkulanum, Pompeje i Stabie;
- Powstawanie gorących chmur
- Lawiny i spływy błotne
- Powstawanie kaldery - ogromnych kotłów, które powstają wskutek rozerwania starego stożka lub jego zapadnięcia się po opróżnieniu zbiornika magmy
- Pojawienie się lub zniknięcie wysp wulkanicznych, a także towarzyszące trzęsieniom ziemi tsunami ( długie fale na oceanach i morzach powstałe w wyniku wybuchu podwodnego wulkanu, podwodnego trzęsienia ziemi, osuwiska lub oberwania się wielkich mas lodu od lodowców schodzących do morza )
- Topnienie śniegów pokrywających szczyty i zbocza ich stożków.

Największe wulkany na świecie
Wulkan Kamerun. Ostatnia erupcja 1959 r. Wysokość 4070 m n.p.m (Afryka)
Wulkan Llullaillaco.Ostatnia erupcja 1877 r. Wysokość 6723 m n.p.m (Ameryka południowa)
Wulkan Orizaba. Ostatnia erupcja 1941 r. Wysokość 5700 m n.p.m (Ameryka północna)
Wulkan Fuego. Ostatnia erupcja 1979 r. Wysokość 3835 m n.p.m (Ameryka środkowa)