Rola społeczna - Wzorce zachowań uwarunkowanych ze względu na płeć nabywanych w procesie socjalizacji.

Rola społeczna
Przyjmowanie różnych zachowań odpowiednio do sytuacji zgodnie z ogólnie przyjętymi normami, jest dla ludzi tak oczywistą sprawą, iż nigdy nawet nie zastanawiają się ile odmiennych zachowań sobą reprezentują. Cały porządek społeczny opiera się na tworzeniu odpowiednich relacji polegających na znalezienie swojego miejsca w hierarchii społecznej i przyjęcia odpowiedniego zachowania.
Każda jednostka posiada pewien status społeczny, z którym łącza się najróżniejsze role. ?To zjawisko strukturalne można nazwać zestawem ról, przez co rozumiem zespół zależności w rolach przypisanych jednostce ze względu na zajmowany przez nią status społeczny? . Status ten uwarunkowany jest przez cechy biologiczne, jak na przykład kolor skóry czy płeć, ale również nabywany poprzez, miedzy innymi miejsce zamieszkania czy wykształcenie. Tak wiec, każdy z nas odgrywa codziennie kilka ról, których uczymy się w procesie socjalizacji. Niewątpliwie jedną z głównych tożsamości, odgrywanych przez jednostki, jest związana nieodwracalnie właśnie z płcią.
Obecnie wyróżnia się dwie kategorie pojęcia ?płeć?. Jedno z nich używa się w kategorii czysto biologicznej, biorąc pod uwagę anatomie i fizjologie (sex). Drugą natomiast tzw. gender?odnosi się do psychicznych, społecznych i kulturowych różnic między mężczyznami, a kobietami?.
Uczenie się roli płciowej
Teoria uczenia się roli płciowej polega na wzmacnianiu bądź osłabianiu zachowań dzieci oraz obserwowaniu zachowań dorosłych mającą tą sama płcią. Badania ukazują, iż dziecko już w wieku 2 lat rozumie, iż są dwie, odmienne płcie, a co za tym idzie odmienne wzorce zachowań. Istnieją dwie główne teorie na temat nabywania odmiennych zachowań dla dziewczynek i chłopców.
Pierwsza z nich jest stworzona przez psychoanalityka Freuda. Według niego, rozróżnienie płci u dzieci następuje według zdefiniowania o posiadaniu penisa czy tez nie. Obecność penisa lub też jego brak, jest symbolem męskości bądź kobiecości. Na tej podstawie dziecko wie, jaki przyjąć wzór zachowania. Freud opisuje odmienne procesy nabywania tożsamości płciowej dla chłopców i dziewczynek. Istotną jednak cechą obu tych procesów jest to, iż obie płcie kierują się instynktami, pożądaniem, czyli czysto biologicznymi predyspozycjami. Dopiero później, gdy dziecko zaczyna utożsamiać się z jednym z rodziców; chłopcy z ojcami, a dziewczynki z matkami, następuję uczenie się roli płciowej na postawie ucznia się na modelu. Oczywiście są istnieją zarzuty wobec teorii tego psychoanalityka. ?Po pierwsze, Freud chyba zbyt utożsamia płeć kulturową z postrzeganiem genitaliów, (?). Po drugie na założeniu wyższości penisa nad pochwą opiera się cała teoria(?). Po trzecie dla Freuda ojciec jest podstawą siłą dyscyplinarną, podczas gdy w wielu kulturach większą rolę w narzucaniu dyscypliny odgrywa matka?. .
Druga teoria jest autorstwa Chodrow. Ta z kolei twierdzi, ? że nauka uczucia się istotą męską lub żeńską zaczyna się w najwcześniejszym okresie życia od przywiązania się do rodziców? . Dziecko bardzo mocno czuje związek emocjonalny z matka, ponieważ to ona się nim zajmuje przez pierwsze fazy życia. Stąd, gdy nadchodzi moment rozluźnienia więzi z matką, chłopcy - w sposób bardziej gwałtowny - odsunięci są od bliskości z rodzicielką, ponieważ uczą w ten sposób bycia męskim. Z kolei dziewczynki wciąż utrzymują ścisłe relacje z matką, która przekazuje córce zachowania typowo kobiece. Niestety, Chodrow nie uwzględnia, iż pod pojęciem ?kobiecość? może kryć się również dominacja i agresja, o których w ogóle nie wspomina autorka tej teorii i tu pojawia się zwątpienie tejże teorii .
Przyglądają się tym dwom teoriom, można zauważyć, iż główny nurt jest zupełnie odmienny. Freud główną rola przypisuje mężczyznom, a Chodrow kobietom.
Teoria uczenia się na modelu głosi, iż dzieci imitują zachowania dorosłych zarówno z najbliższego otoczenia, ale i również ukazywane w środkach masowego przekazu . Przykład bardzo popularny ukazywany w mediach: chłopcy ukazywani jako typ rozbójnika, a dziewczynki opiekunkami ogniska domowego. Istnieje cała gama różnorodnych przykładów promowania ról związanych z płcią, rozpoczynając od bajek, skończywszy na reklamach emitowanych w telewizji. Jednak wpływ rodziców jest przeważający. Zwłaszcza w wieku 6 lat, dzieci bacznie obserwują swoich rodziców i dublują ich charakterystyczne cechy zachowań. Aczkolwiek badania przeprowadzone przez Maccoby i Jacklin w 1974 na temat naśladownictwa dzieci w wieku od 3-7 lat przedstawianych głównie w środkach masowego przekazu zaprzeczyły tezy, jako by dzieci kierowały się - tą samą płcią, co one - przynależnością płciową modela .
Tak wiec podsumowując, można zauważyć tendencje wzorowania się młodych, kształtujących się ludzi na dorosłych mającą tę samą płeć, lecz wszystkie sposoby wyjaśnienia tego zjawiska opierając się badaniami, są niezadowalające.
Z kolei według teorii instrumentalnego uczenie się ról społecznych ukierunkowanych płcią następuje poprzez nagradzanie i karanie zachowań, które są odmienne ze względu na płeć .
Stereotypowe myślenie społeczeństwa uważa, iż agresja i chęć walki jest typową męską cechą. Tak wiec, wg teorii uczenia się poprzez wzmacnianie, chłopcy nie powinni albo mniej surowiej być karani niż dziewczynki. Badania, które zostały przeprowadzone w roku 1974 w Stanach Zjednoczonych przez Maccoby i Franklin ukazały, iż rodzice pochodzący z klasy średniej, wśród których były przeprowadzane badania, nie tolerują agresywnych zachować zarówno i dziewczynek jak i u chłopców; a jeśli już dochodzi do takich zachowań, nie tolerują tego bardziej u chłopców niż u dziewczynek. Badania, przeprowadzane w kolejnych latach, potwierdziły również, iż nie istnieje specyficzna i wyraźna zależność ze względu na płeć wzoru zachowania .
Teoria płci wg Udry
Richard Udry podkreślał role uwarunkowań biologicznych w kształtowaniu zachowań. Uważał, iż ludźmi kierują dwie bardzo szerokie kategorie predyspozycji: niepowtarzalne dla poszczególnych osób oraz wspólne dla gatunki homo sapiens . Nie zgada się z poglądem, że zachowania ludzie zależne są jedynie od ról im wyznaczonych, innymi doświadczeniami związanym z traktowaniem przez społeczeństwo oraz odmiennych możliwości społecznych. Swoją teorię opiera na gospodarce hormonalnej, która badał u ssaków. Uważał, że ? poza ramami socjologii istnieje obecnie dynamiczna dziedzina badań nad <> albo takimi cechami, które świadczą o różnicach pomiędzy mężczyznami, a kobietami? . Ta ?dwupostaciowość płciowa? zależna jest od dwóch etapów w życiu człowieka. Pierwszy z nich występuje już będąc jeszcze częścią organizmu matki, gdy płód produkuje znaczną ilość męskiego hormonu ? testosteronu. Kolejny następuje w wieku dojrzewania płciowego, gdy hormony powodują znaczącą metamorfozę organizmu, która wpływa na zachowania będąc już dorosłym osobnikiem. Tak wiec, wg Udry nieuwzględnianie uwarunkowań biologicznych jest bezpodstawne. Jednakże zwrócił uwagę, iż im większa kontrola społeczna i silniejsze normy społeczne, tym mniejszy będzie wpływ czynników biologicznych. Tak wiec, jeśli jednostka ma szerokie pole wyboru, dopiero w tym momencie ?uwalniają się? wewnętrzne predyspozycje. Dodatkowymi argumentami wykorzystywanych przez Udry o niemożności ?wyjaśnienia tylko socjologicznie następujących problemów: 1) Dlaczego zachowania mężczyzn i kobiet różnią się w niektórych przypadkach niezwykle wyraźnie, a w innych nie? 2) Dlaczego takie rozróżnienie ma charakter międzykulturowy, pomimo odmienności społecznej i kulturowej? 3) Dlaczego niektórzy mężczyźni zachowują się bardziej <> niż inni mężczyźni? 4) Dlaczego niektóre kobiety zachowują się bardziej ?kobieco? niż inne kobiety??
Socjalizacja dzieci poprzez media
Środki masowego przekazu zdominowały nasze środowisko. Telewizja często staje się nieodłącznym elementem naszego życia. Dzieciom zwłaszcza dają wielkie źródło informacji. Bajki mają funkcje dydaktyczną. ?Dobranocki są oczywiście socjalizującą opowieścią o stosunkach międzyludzkich, uwzględniającą przede wszystkim sytuację dziecka (?)? . Bohaterowie bajek przedstawiają dzieciom wzory zachowań. Możemy zaważyć, iż: ?w programie dydaktycznym dobranocek - bo wychowywać chcą wszystkie, mniej lub bardziej nachalnie - obok samodzielności i aktywności przyjaźń jest wartością chyba najbardziej podkreślaną i najwyżej cenioną? . Kreskówki nie tylko pełnia taką role, ale również pokazują zachowania, które są pożądane w społeczeństwie, jeśli chodzi o płeć. Postacie delikatnych księżniczek i walecznych rycerzy promowały bardzo wyraziście cechy kobiece i męskie. Dziewczynki zawsze jako subtelne i bierne bohaterki, czekające na powrót mężczyzn czy to z polowań czy też dalekich wojaży. Dopiero stosunkowo niedawno, obraz ten się zmienił. Media zaczęli płeć żeńską ukazywać również jako osoby sprytne rezolutne, niebojące się ?stawić czoła? przeciwnościom losu. Z pozoru ten mało ważny czynnik socjalizacji dzieci, w skuteczny sposób uczył postaw oczekiwanych w społeczeństwie. Skutki tego można zauważyć w podziale obowiązków pracy. CBOS w grudniu 2006 roku opublikował wyniki badań na temat podziale obowiązków domowych między mężczyznami, a kobietami. Wyniki ukazały ze zajęcia typowo domowe, jak mycie naczyń, prasowanie i gotowanie przygotowuje kobieta. Skala waha się miedzy 61% - 75% dla kobiet, a tylko 7% - 10% dla mężczyzn . Oczywiście na tak znaczące różnica, posiada różne powody i nie można przypisywać go jednemu czynnikowi. Również same kobiety maja trudności, by wyjść z roli opiekunki domu i zająć się pracą zawodową. ?W jednym z pierwszych badań dotyczących postrzegania zróżnicowania społecznego, przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych XX wieku przez Stefana Nowaka, trudność ta ukazała się nie do przezwyciężenia i badacz wbrew swoim pierwotnym zamiarom ograniczył się do próby złożonej z samych mężczyzn. (Jak opowiadał, jedna z kobiet uzasadniając odmowę odpowiedzi, ujęła rzecz dosadnie: <>? .

Bibliografia:

? Cieśla D. Miś z okienka: bohaterowie dobranocek. ?Rubikon? 1999, 1(4)/1999, s.15-20. IBSN 1505-116
? Kobiety i mężczyźni o podziale obowiązków domowych. Komunikat z badań CBOS. Warszawa. Lipiec 2006
? Turner J.H. Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2006. IBSN83-01-14072-0
? Merton R.K. Zastawy ról, zastawy statusów społecznych i sekwencje statusów społecznych w czasie [w:] Socjologia: lektury. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006. IBSN 83-240-0597-8
? Szacka B. Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Oficyna Naukowa, 2003. IBSN 83-88164-66-X
? Tillmann K.J. Teorie socjalizacji: społeczność, instytucja, upodmiotowienie. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2005. IBSN 83-01-14580-3