Cyprian Kamil Norwid

Urodził się 24 września 1821 roku we wsi Laskowo-Głuchy pod Radzyminem. Pochodził z rodziny szlacheckiej, jego ojciec pracował jako urzędnik państwowy.
Lata szkolne spędził w Warszawie. Od 1840 roku drukował w czasopismach swoje pierwsze utwory poetyckie. Od razu zdobyły one uznanie krytyki i czytelników.
W roku 1842 wyjechał z Warszawy, aby rozpocząć studia rzeźbiarskie we Włoszech. Cztery lata później został oskarżony przez władze pruskie w Berlinie o związek z wydarzeniami rewolucyjnymi na ziemiach polskich. Po pobycie w więzieniu na stałe wyjechał na Zachód. Przebywał
w Brukseli, Rzymie, Paryżu, Nowym Jorku i Londynie. Za granicą utrzymywał stałe kontakty z innymi wybitnymi Polakami swojej epoki, między innymi z Krasińskim, Mickiewiczem, Słowackim, Chopinem, Mochnackim, Czartoryskim i Cieszkowskim.
Twórczość Norwida wkroczyła w tym czasie w nową fazę rozwoju i stała się niezrozumiała dla ówczesnych czytelników. Pogłębiająca się niechęć publiczności i wydawców, niepowodzenia osobiste oraz narastające problemy finansowe stały się przyczyną jego osamotnienia, a z czasem wręcz izolacji. Mimo to zawsze miał wokół siebie grono wiernych przyjaciół.
Dramatyczna sytuacja życiowa zmusiła go do zamieszkania w Zakładzie Św. Kazimierza pod Paryżem, który przeznaczony był dla polskich sierot i ubogich, samotnych emigrantów. W zakładzie pracował intensywnie do samej śmierci, która nastąpiła 23 maja 1883 roku. Norwid został pochowany ostatecznie w zbiorowej mogile na polskim cmentarzu w Montmorency pod Paryżem.
Cyprian Kamil Norwid był ostatnim wielkim romantykiem i choć czuł się głęboko związany ze swoją epoką, często ją krytykował. Dlatego stał się pierwszym twórcą, który rozpoczął wielką ideową debatę z dorobkiem romantyzmu. Zarówno jego twórczość, jak i głoszone poglądy miały ogromny wpływ na rozwój literatury XX wieku.






















Polemika z romantyzmem


Norwid uważał, że zasadniczym błędem romantyków było powiązanie sensu aktywności człowieka i całego narodu wyłącznie z walką, czynem zbrojnym lub męczeńską ofiarą. Uważał, iż polskie zrywy powstańcze były działaniami zupełnie nieprzemyślanymi i pozbawionymi jakiejkolwiek refleksji. Twierdził, że człowiek jest istotą wolną i indywidualną, która nie może bezwolnie podporządkowywać się zbiorowości. Kwestionował romantyczny przymus poświęcania się dla ojczyzny i koncepcję ofiary mesjanistycznej. W wierszu
„Do spółczesnych” pisał, że Polska to kraj:
„Gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi,
Ale - książka-każda... za późno!”


Opozycja naród-społeczeństwo


Norwid rozgraniczał wyraźnie pojęcie narodu i społeczeństwa. Naród był jego zdaniem nośnikiem najważniejszych polskich wartości: patriotyzmu, solidarności, sztuki, tradycji, języka itp. Społeczeństwo oznaczało jego zdaniem zbiorowość postaw i zachowań współczesnych ludzi; naród według Norwida to Polacy, społeczeństwo to ludzie. O ile nobilitował tych pierwszych, o tyle bezlitośnie krytykował drugich, pisząc wielokrotnie: „naród wielki społeczeństwo żadne”, „człowiek w Polaku jest karzeł” albo „Polska jest ostatnie na globie społeczeństwo, a pierwszy naród”.
„Jakiej-to podobna jędzy
Ludzkość, co płacze dziś i drwi;
-Jak historia?... wie tylko: krwi!...
Jak społeczność?... tylko: pieniędzy!...



Etyka


W centrum Norwidowskiego świata wartości znajduje się człowiek jako istota ludzka w rozumieniu humanistycznym
i chrześcijańskim. Taka właśnie perspektywa decyduje o wartości ludzkiego życia i działania. Światopogląd chrześcijański zadecydował również o podkreśleniu przez Norwida takich wartości, jak dobro, prawda i miłość. Czynienie dobra przeciwstawiał poeta romantycznej koncepcji zemsty, pisząc w jednym z utworów: „Niech nie wiemy zła, niech możem Dobro”. Najobszerniejszy poemat Norwida, „Quidam”, jest między innymi opowieścią o poszukiwaniu prawdy i dobra.
„Jakoż szczęśliwy, kto wstawszy, gdy ciemno,
Nie dotknął liry swojej nadaremno,
Przedświtu blasków doczekał, a potem
Wytrwał i, dniowy jaw jakkolwiek szarpie,
Wytrzymał burzę, co przemija grzmotem,
I skubie tęczę-dla serca-na szarpie.
Jakoż szczęśliwy, kto nie posiał solą,
Mimo że słonych łez niemało strawił.”


Sztuka i praca


Poemat „Promethidion” został skonstruowany na wzór platońskich dialogów filozoficznych, jego tytuł zaś nawiązuje do postaci Prometeusza, który według greckiego mitu nauczył ludzi sztuki i rzemiosła. Jak sugeruje tytuł, „Promethidion” podejmuje rozważania na temat dobra, piękna i pracy, gdyż zdaniem poety są to wartości ściśle ze sobą związane. Prawdziwe piękno bowiem musi być dobre, musi być „kształtem Miłości”, trzeba także, aby towarzyszyło pracy, Piękno nie może dotyczyć wyłącznie sztuki, powinno ono przenikać wszelkie dziedziny ludzkiego życia, nawet te najbardziej przyziemne.
„ Bo piękno na to jest, by zachwycało
Do pracy-praca, by się zmartwychwstało. [...]”

„Niejeden szlachcic widział Apollina
I Skopasową Milejską Wenerę,
W ogrodzie krzywo zakreśla kwaterę...”
Piękno nie można pojmować - zdaniem poety - jako zewnętrznej, powierzchownej urody, jest to bowiem przede wszystkim wartość i cnota, a także właściwość rzeczy prawdziwych, szczerych i szlachetnych.
„Dziś nie szuka nikt Piękna... żaden poeta-
Żaden sztukmistrz-amator-żadna kobieta-
-Dziś szuka się tego, co jest powabne,
I tego, co jest uderzające!...”
Najoryginalniejszym dziełem poetyckim Norwida jest zbiór liryków Vade-mecum, W którym zebrał poeta wiersze o bardzo różnorodnej tematyce. Jednym z założeń programowych zebranych w tomie utworów było odnowienie formalne i ideowe polskiej poezji. W Vade-mecum Norwid polemizował z tradycyjnym romantyzmem Mickiewicza oraz
z ówczesną koncepcją jednostki i historii („Czemu nie w chórze?”). Poruszał zagadnienia moralne (Stolica, Litość, Purytanizm), krytykował prowincjonalizm (Wieś), a także zakłamaną salonową konwencjonalność (Kółko), podejmował temat zagubienia człowieka w odhumanizowanej cywilizacji, mówił o roli prawdy i sztuki w życiu człowieka jako jednostki.
„[...] Wróg pokalał już i Ojców mowę-
Energumen tak krzyczał do Lirnika
I uderzał w tarcz, aż się wygięła.
Lirnik na to:................................
..... Nie miecz, nie tarcz-bronią Języka,
Lecz-arcydzieła!”
Odrębną grupę stanowią wiersze poświęcone wybitnym postaciom, należą do niej utwory takie, jak „Fortepian Szopena”, „Do obywatela Johna Brown” czy „Bema pamięci żałobny rapsod”.
„Fortepian Szopena” to jeden z najznakomitszych utworów poety. Punktem wyjścia do rozważań filozoficznych i estetycznych zawartych w wierszu stał się dla Norwida fakt historyczny , którym było wyrzucenie fortepianu Szopena przez okno na bruk uliczny podczas rabunku i niszczenia warszawskiego pałacu Zamoyskich w 1863 roku.
Muzyka Szopena jest dla poety przykładem sztuki idealnej, ponieważ jest w swej istocie dobra i skończenie doskonała, jest wyrazem miłości i piękna. Muzyka ta podnosi sztukę ludową, czyli narodową, do godności uniwersalnej, zrozumiałej dla wszystkich, a ponadto łączy w sobie perfekcję formalną (Literę) z doskonałością znaczeniową, duchową, etyczną (Duchem).
„O Ty! Co jesteś Miłości-profilem,
Któremu na imię Dopełnienie;
Te-co w Sztuce mianują Stylem,
Iż przenika pieśń, kształci kamienie...
O! Ty-co się w Dziejach zowiesz Erą, [...]
Zwiesz się razem: Duchem i Literą,”
Wiersz „Do obywatela Johna Brown” był reakcją na wydanie wyroku śmierci w roku 1859 na farmera amerykańskiego, Johna Browna, który wystąpił przeciwko niewolnictwu Murzynów. Utwór ten- należący do najwybitniejszych osiągnięć lirycznych Norwida-jest rodzajem listu poetyckiego ujętego w formę rozbudowanej apostrofy.
„Przez Oceanu ruchome płaszczyzny
Pieśń Ci, jak mewę, posyłam, o Janie...”
Norwid wystąpił w nim z krytyką zakłamanej społeczności amerykańskiej, która uważała się za otwartą i demokratyczną. Przeciwstawił się niesprawiedliwości i przemocy. Ponadto wykazał proroczą wręcz intuicję, pisząc o przyszłym rasowym dramacie Ameryki:
„Noc idzie-czarna noc z twarzą Murzyna!”





Najbardziej charakterystyczne cechy poetyki Norwida to:
bogata symbolika (np. krzyż, ziarno);
paraboliczność (forma przypowieści, metafory);
skrótowość , lapidarność wypowiedzi (krótkie formy poetyckie cyklu Vade-mecum, sentencje, aforyzmy);
przemilczenia (pauzy, wielokropki, nidopowiedzenia, aluzje);
ironia;
wyróżnienia graficzne (rozbicie druku).
W centrum zainteresowań Norwida stoi zawsze człowiek, to z jego indywidualnej, egzystencjalnej perspektywy rozpatruje poeta problemy narodu, historii i cywilizacji. Wszystkie rozważania poety mają bowiem swe filozoficzne korzenie w chrześcijańskim humanizmie. Patriotyzm autora Vade-mecum jest trudny i wymagający-i tak jak wiele innych jego myśli-zadziwiająco aktualny.















Ogółem


Cyprian Kamil Norwid był poetą, prozaikiem, dramatopisarzem i tłumaczem, był także malarzem, rzeźbiarzem, rysownikiem i znawcą muzyki; interesował się kulturą, historią i filozofią, uprawiał publicystykę polityczną, eseistykę filozoficzną i krytykę literacką. Był postacią nieprzeciętną. Jego bogata spuścizna literacka obejmuje najrozmaitsze formy gatunkowe i bardzo szeroki zakres tematów. Wśród gatunków poetyckich uprawianych przez Norwida znajdują się traktaty, przypowieści, poematy
i liryki. W kręgu zainteresowań poety odnaleźć można rozważania na temat wartości romantycznych, historii, społeczeństwa i narodu, etyki, humanizmu, sztuki i pracy.
Biorąc pod uwagę ogromny dorobek literacki Norwida i rozległość poruszanych spraw, należy przed przystąpieniem do prezentowania utworów poety scharakteryzować jego poglądy dotyczące tematów najczęściej przez niego poruszanych.