Dzieje ziemi

I. Wiek Ziemi.
- geologia historyczna – nauka zajmująca się badaniem dziejów Ziemi
- wiek względny – określenie kolejności powstawania skał
- wiek bezwzględny – określenie wieku skał (Ziemi) w latach
- wiek bezwzględny Ziemi to 4,6 miliarda lat
II. Metody określania wieku względnego skały:
- metoda stratygraficzna – polega na ustaleniu wieku skał na podstawie ich wzajemnego położenia (tylko na obszarach spokojnych tektonicznie)
- metoda petrograficzna – polega na odtwarzaniu wydarzeń w dziejach Ziemi na podstawie rodzaju skał
- metoda geomorfologiczna – polega na odtwarzaniu wydarzeń w dziejach Ziemi na podstawie rzeźby terenu
- metoda paleontologiczna – polega na określeniu wieku skal na podstawie zawartych w nich skamieniałości, szczególnie skamieniałości przewodnich
- metoda tektoniczna – polega na określaniu wydarzeń na podstawie niezgodności w układach warstw skalnych
III. Metody określania wieku bezwzględnego:
- metoda radiometryczna – oparta na rozpadzie pierwiastków promieniotwórczych; okres połowiczego rozpadu uranu wynosi ok. 4,5 miliarda lat, a izotopu węgla C-14 5570 lat
IV. Prekambr
- era najstarsza, najdłuższa w dziejach Ziemi (4,4 miliarda lat)
- dzieli się na okresy:
1) ARCHAIK
· powstanie skorupy ziemskiej
· silna działalność wulkaniczna, wylewy lawy, która tworzyła wielkie pokrywy
· atmosfera Ziemi prawdopodobnie beztlenowa, dużo Fe2+ w oceanach
· pojawiają się pierwsze bakterie
2) PROTEROZOIK:
· pojawia się tlen w atmosferze, systematyczne utlenianie Fe2+ do osadów Fe(OH)3
· pod koniec okresu kontynenty prawdopodobnie scalone w jeden (Pangea); klimat zmienny
· liczne orogenezy (karelska, bajkajska, gotyjska, assyntyjska, grenwilska)
· pojawiają się pierwsze organizmy przypominające sinice (początek fotosyntezy), a pod koniec pojawiają się wielokomórkowce (glony, proste bezkręgowce)
- skały prekambryjskie tworzą fundamenty kontynentów, tzw. tarcze kontynentalne
V. Paleozoik
- era trwała ok. 327 milionów lat
- dzieli się na okresy:
1) KAMBR
2) ORDOWIK
3) SYLUR
4) DEWON
5) KARBON
6) PERM
- całkowity rozpad Pangei
- transgresje i regresje morza
- fałdowanie kaledońskie (sylur/dewon)
- fałdowanie hercyńskie (karbon/perm)
- intensywne procesy denudacji
- zmiany klimatyczne
- powstanie wielu surowców mineralnych (węgiel kamienny – zwłaszcza w karbonie, ropa naftowa, sól kamienna, rudy metali, gips, sól potasowa)
- rozwój życia organicznego
- rozwój fauny morskiej (ślimaki, skorupiaki, małże, gąbki, koralowce)
- w sylurze pojawiają się pierwsze ryby
- rozwija się fauna lądowa (owady, płazy, gady)
- intensywny rozwój roślinności (szczególnie w karbonie – paprotniki i permie – nagonasienne)
- skamieniałości przewodnie: trylobity, graptolity
VI. Mezozoik
- era trwała ok. 165 milionów lat
- dzieli się na okresy:
1) TRIAS
2) JURA
3) KREDA
- transgresje i regresje morza
- typowe skały dla mezozoiku to osadowe organiczne pochodzenia zwierzęcego (np. kreda)
- ogólnie spokój tektoniczny, dopiero w kredzie wstęp do fałdowania alpejskiego
- powstaje Atlantyk
- częste zmiany rozkładu lądów i mórz
- rozpad Gondwany i Laurazji
- era panowania płazów: wodne (Ichtiozaury), lądowe (Dinozaury, Stegozaury), powietrzne (Archeopteryx – przodek ptaków)
- pojawiają się pierwsze ssaki
- rozwój fauny morskiej (małże, gąbki, jeżowce, głowonogi, koralowce, otwornice)
- dalszy rozwój roślinności – pojawiają się okrytonasienne
- skamieniałości: amonity, belemnity
VII. Kenozoik
- trwał 65 milionów lat
- dzieli się na:
1) TRZECIORZĘD
· okresy: paleocen, eocen, oligocen, miocen, pliocen
· fałdowanie alpejskie (Alpy, Karpaty, Pireneje, Atlas, Himalaje, Andy, Kordyliery)
· intensywna działalność wulkaniczna
· zjawiska sejsmiczne
· zmiany klimatu (ochłodzenie z końcem trzeciorzędu)
· intensywne procesy denudacji
· różnorodność skał
2) CZWARTORZĘD
· okresy: plejstocen, holocen (okres polodowcowy)
· zlodowacenie półkuli pn.
· rozkład kontynentów i mórz tak jak obecnie
· ustalają się współczesne strefy zwierzęce i roślinne
- nastąpił rozwój ptaków oraz ssaków
- w paleocenie pojawiają się prymitywne naczelne, a w pliocenie australopiteki
- w plejstocenie pojawia się człowiek
- rozwój roślinności (pierwsze trawy)
VIII. Główne formy ukształtowania powierzchni lądów
- lądy zajmują 149 milionów km2 , czyli 29% powierzchni Ziemi; oceany 361 milionów
- niziny – są to tereny o wys. do 300 m n.p.m.; zajmują 33% powierzchni lądów; mogą być płaskie, faliste lub pagórkowate; powstają w wyniku:
· akumulacji osadów rzecznych
· akumulacji osadów polodowcowych
· jako pozostałość po dnach morskich
· stare powierzchnie równania
- największa depresja: Nadkaspijska (710 tys. km2)
- najniżej położona: Rów Jordanu z Morzem Martwym (404m p.p.m.)
- wyżyny – są to obszary powyżej 300m n.p.m.; przeważnie słabo rozczłonowane, często równinne, występują u podnóża gór i wewnątrz kontynentów; najwyższa wyżyna: Tybet (4505 m n.p.m.)
- góry – są to obszary wysoko wzniesione, rozczłonowane, o dużych różnicach wysokości i dużych nachyleniach stoku
IX. Rzeźba dna oceanicznego
- szelf (platforma kontynentalna) – występuje na głębokości od 0 – 200 m; jest minimalnie nachylony; otacza szerszym lub węższym pasem kontynenty
- stok kontynentalny – na głębokości 200-3000 m; lekko nachylony; urozmaicony przez doliny podwodne
- baseny oceaniczne – występują na głębokości 3000-6000 m; są płaskie i rozległe; zajmują 73% dna oceanów; zbudowane głownie z bazaltu; dna basenów urozmaicają grzbiety śródoceaniczne, w których znajdują się ryfty
- rowy oceaniczne – poniżej 6000 m p.p.m; o wysokim przebiegu zapadliskowym ciągną się równolegle do łańcuchów górskich; występują na wybrzeżach: mariański (11022 m), japoński, kurylski, filipiński, tonga