Zagadnienia z filozofii

NARODZINY I NATURA FILOZOFII - narodziła się w Grecji z myślenia o rzeczywistości jako o jednym, jako o bycie, wśród Jonów, w tzw. epoce presokratejskiej, jej ojcem jest Tales z Miletu (VII w. p.n.e.). Powstała na skutek przejścia od mitu do logosu (rozumu). Narodziła się ze zdziwienia. Pierwszy słowa filozofia użył Pitagoras. Jest korzeniem kultury europejskiej. Uważano ją za naukę o rzeczywistości. Jak pierwsza powstała jońska filozofia przyrody.

POJĘCIE FILOZOFII - z greckiego to umiłowanie, upodobanie mądrości, znajduje się między bogami a ludźmi, między mądrością a głupotą, to wysiłek nieskończony, niespełniony (według Platona). Według Arystotelesa to posiadanie wiedzy, poznanie przyczyn wszystkiego, Boga, wiedzy absolutnej, które jest możliwe dla człowieka spragnionego wiedzy. Zagadnienia filozofii dzielą się na: ontologiczne (metafizyka szczegółowa - teologia i ogólna, to teoria bytu), epistemologiczne (teoria poznania, logika, metodologia nauk) i aksjologiczne ( teoria wartości, etyka, estetyka, filozofia społeczna).

FILOZOFIA A RELIGIA (MITOLOGIA) - silny związek z religią, filozofowie - wierzącymi, rozważania o Bogu jako o początku wszystkiego przedmiotem filozofii, związek z mistyką; nazwanie Żydów filozofami, bo wierzyli w jednego Boga, Bóg to najdoskonalsza myśl, która myśli (Sokrates), Arystoteles mówi w filozofii o możliwości poznania Boga.

FILOZOFIA A NAUKA - filozofia to nauka o rzeczywistości, na którą składają się: fizyka (o rzeczywistości, przyrodzie, inaczej metafizyka), logika (zasady myślenia, poznania, podstawy wiedzy, to dialektyka według Platona), etyka (wg Greków nauka o szczęściu, teoria szczęścia). Arystoteles mówi, że filozofia to nauka o rzeczywistości, o jej podstawach, o świecie i kosmosie, a Platon - nauka o podstawach poznania, o tym, co możemy wiedzieć, o myśleniu o rzeczywistości. Grecy fascynowali się nauka, myślą, rozumem.

ZASADA JEDNOŚCI - filozofia narodziła się z rozumowania, że wszystko jest jednym. Jońscy filozofowie przyrody mówili, że podstawą wszystkiego jest jeden z żywiołów np. woda czy ogień, byli materialistami, później doszli do wniosku, że jednia jest Bogiem, Grecy uważali, że Bóg to czysta nicość (filozofia bliższa mistyce). Sokrates mówi o tym, że wszystko jest jednym, liczbą 1, a liczba jest zasadą wszystkiego, pitagorejczycy natomiast stwierdzili, że wszystko jest liczbą.

TALES Z MILETU - podstawą wszystkiego jest woda, pojęcie arche, matematyk, ojciec filozofii.

ANAKSYMANDER Z MILETU - uczeń Talesa, twórca apeironu.

PITAGORAS - wielki matematyk, jego następcy to pitagorejczycy, wszystko, co się porusza wydaje dźwięk - można go poznać matematycznie nawet nie słysząc, można go opisać liczbami, wszystko jest, zatem liczbą, twórca teorii wędrówki dusz.

HERAKLIT Z EFEZU - podstawą wszystkiego jest ogień, VI w. p.n.e., filozof ciemny - niejasny, niezrozumiały, nie można wejść 2 razy do tej samej rzeki, bo ona jest, ale nie jest taka sama, podobnie jak ludzie.

DEMOKRYT Z ABDERY - twórca teorii atomizmu, wszystko jest zbudowane z elementów, a poznanie to rozkład całości do niepodzielnych elementów - atomów.

ARCHE (Tales) - oznacza po grecku władzę, w filozofii to zasada, podstawa wszystkiego, początek, przyczyna, tworzywo rzeczywistości, poszukiwanie prawa władającego światem, który jest rozumny.

APEIRON (Anaksymder) - coś nieokreślonego, początek wszystkiego, wszystko z czegoś powstaje, więc to, z czego powstaje jest czymś innym, właśnie nieokreślonym, wniosek ten płynie z dedukcji.

KOSMOS - Grecy nazywali tak rzeczywistość, jest to porządek, harmonia, piękno, mówili, że jest rozumna i uporządkowana.

LOGOS - z greckiego to rozum, kiedy nastąpiło przejście od mitu do logosu narodziła się filozofia, logos to poszukiwanie argumentów, racjonalne fakty, prawa i zasady rządzące światem.

ATOM (Demokryt) - to, co niepodzielne, tłumaczy się to pojęcie jako "niedziałkę", atomy są wieczne i niezmienne, łącząc się tworzą rzeczy nietrwałe.

DIALEKTYKA - to epistemologia, teoria poznania, jest logiką, zasadami myślenia i bada podstawy wiedzy.

PARMENIDES Z ELEI - pojęcie bytu - "to on", "będące", od niego wywodzi się ontologia - nauka o bycie. Byt to coś, co naprawdę jest, czysta myśl jest prawdą, to co jest - jest i nie może nie być (nie można myśleć o czymś, że to jest i jednocześnie tego nie ma) - zasada sprzeczności/ niesprzeczności. Byt jest a niebytu nie ma. Byt to coś niezmiennego, nie może przestać lub zacząć być, jest wieczny, stały, to swoisty absolut, którego nie znajdziemy w materialnym świecie, to myśl o "jest", którą sobie uzmysławiamy. Przeciwieństwem bytu są elementy zmienne, ulegające przemianom, a nie niebyt i nicość.

ZENON Z ELEI - uczeń Parmenidesa, zajmował się problemem ruchu i zmian, twórca paradoksów.

BYT I JEGO WŁASNOŚCI - byt "to on", "będące", to coś, co naprawdę jest od zawsze - nie ma początku. Jego własności to: wieczność, niezmienność, stałość, nieruchomość, niepodzielność, brak różnic, ciągłość. Jest tylko jeden.

PARADOKSY - 1) dychotomia - dzielenie na 2, pokonując połowę drogi zawsze będzie przed nami kolejna połowa, nie można zatem przejść nieskończonej liczby odcinków w skończonym odcinku czasu, myśl nie potrafi sobie poradzić z pojęciem nieskończoności 2) lecąca strzała - strzałą z łuku nie doleci do celu, bo w każdym momencie jest w spoczynku w określonym miejscu, czas składa się z chwil, w których strzała spoczywa w kolejnych miejscach, więc w istocie spoczywa w ogóle i nie posuwa się do przodu 3) Achilles i żółw - Achilles, który odpoczął w wyścigu nie dogoni już żółwia, bo gdy dobiegnie do miejsca, w którym był żółw, ten będzie już dalej i tak będzie działo się już do końca.

PROBLEM ZMIANY I RUCHU - paradoksy Zenona z Elei mają dowodzić, że ruch (zmiana) nie istnieją, bo byt jest stały i niezmienny, Zenon dowodzi też, że nie istnieje prędkość, bo jest różna względem różnych przedmiotów, wobec czego w ogóle nie można jej określić.

SOFIŚCI - V w. p.n.e., fachowcy w danej dziedzinie, szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej, położyli nacisk na badanie w filozofii człowieka, wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, etyki, filozofii, z czasem odbierani negatywnie, bo sztuczkami i giętkim językiem potrafią wszystko udowodnić.

PROTAGORAS Z ABDERY - mówił, że nie wie czy bogowie istnieją czy nie, a miarą wszystkich rzeczy jest człowiek (relatywizm), nauczyciel Arystypa z Cyreny, działał jako nauczyciel poprawnego wysławiania się, prawdopodobnie stworzył podręcznik gramatyki, bohater dialogu Platona "Protagoras".

GORGIASZ - jeden z czołowych sofistów, twórca starożytnego nihilizmu wyrażonego w zdaniach: Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Gdyby nawet było poznawalne, to wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Prawda absolutna jest według niego niepoznawalna, a subiektywna nie ma sensu, bo nie jest prawdą.

RELATYWIZM - pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu w którym są one wypowiadane, stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.

ANTROPOLOGIZM - położenie nacisku w badaniach filozofii na człowieka i społeczeństwo, zajęcie się człowiekiem i badanie jego życia wewnętrznego empirycznie, pogląd o wartości człowieka zależnej od wiedzy.

FILOZOFIA SPOŁECZNA - oparcie filozofii na wartościach społecznych, głoszenie wolności ducha, sprzeciwienie się oligarchii i religii, wyznawanie poglądu o tym, że wartość człowieka opiera się na jego wiedzy, a nie na szlachectwie krwi.

SOKRATES - wszystko jest jednym, liczbą 1, liczba jest zasadą wszystkiego, skazany na śmierć jako sofista.

PROBLEM ŚWIADOMOŚCI NIEWIEDZY - przypisuje się Sokratesowi słowa: "Wiem, że nic nie wiem", ma świadomość tego, że jego wiedza nie jest absolutna, kiedy wyrocznia określa go jako najmędrszego chce udowodnić, że są mądrzejsi, potrafi się przyznać do własnej niewiedzy, zastanawia się czy jego niewiedza jest lepsza od głupoty tych, którzy nie chcą się do niej przyznać.

INTELAKTUALIZM ETYCZNY - etyczne jest to by przyznawać się do niewiedzy, największą mądrością jest umiejętność do tego przyznawania się i zdobywanie nowej wiedzy przez całe życie.

PLATON - IV w. p.n.e., twórca Akademii Ateńskiej, uczeń Sokratesa, jego filozofia opiera się na filozofii matematyki i polityki, które zlewają się w jedno, twórczość Platona to dialogi, nie rozstrzygają one ostatecznie żadnych kwestii, wymagają interpretacji, Platon zajmuje się wybieraniem lepszych rozwiązań, choć oba są podważalne, zdaje sobie sprawę, że rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu. Dialogi Platona: "Uczta" - o miłości jako poszukiwaniu 2. połowy, także homoseksualnej, o pochodzeniu płci, o filozofii, która jest jak Eros tułający się po świecie - między bogami a ludźmi, bohaterem jest Arystofanes. "Fedon" - o ostatnim dniu życia Sokratesa, w więzieniu rozmawia o nieśmiertelności, wypija cykutę, dusza jest całością, nie rozpadnie się, nie zginie, jest wieczna, nawiązanie do wędrówki dusz. "Timajos" - polemika z Pitagorasem, tytułowy bohater to pitagorejczyk, tłumaczy on matematyczną budowę świata, uważa, że stworzył go Demiurg - rzemieślnik, którego chrześcijanie interpretowali jako Boga. "Parmenides" - mistrz dla Platona, Platon podważa uproszczoną, błędną interpretacje swojej teorii idei. "Państwo" - model państwa idealnego, utopijnego, przedstawienie pojęcia sprawiedliwości, wspólne dzieci i kobiety to tylko metafora sprawiedliwości, dzięki której wielość może być jednością, społeczeństwo to mądry władca, jego pomocnicy i zwykli ludzie, gdzie każdy robi dobrze to, co do niego należy, dialog ten zawiera też metaforę jaskini - uwięzieni w jaskini dzięki promieniom słońca widzą tylko cienie przedmiotów, dyskutują o ich prawdziwości, jeden się odwraca i widzi oślepiające światło - mówi potem o niepewności tego, co widzą inni jako cienie (wg Platona to brak kultury umysłowej - opierają się na metaforach, obrazach, a nie na pojęciach).

TEORIA IDEI - RÓŻNE INTERPRETACJE - idee mogą być lepszą rzeczywistością, która realnie istnieje, ale Platon twierdzi, że są to podstawy wiedzy, pojęcia, którymi objaśniamy świat, to myśli wieczne i doskonałe - byty. Wszystkie pojęcia i teorie trzeba udowadniać podstawowymi zasadami czyli ideami, bo oprócz nich nie ma nic oczywistego. Według Platona najwyższą i najważniejszą ideą jest idea dobra, której należy podporządkować wszystkie inne i kierować się nią jeśli mamy do wyboru kilka idei.

FILOZOFIA JAKO DIALEKTYKA - Platon nazywa filozofię dialektyką - sztuką prowadzenia mądrych rozmów, dochodzenia do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem lub z samym sobą, poprzez logiczną syntezę i analizę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.

ARYSTOTELES - zinterpretował i skrytykował filozofie Platona i tak zbudował własną, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Wielkiego, twórca Liceum, filozofia to wiedza, logika to wstęp do niej, ale nie jest filozofią, idee to realnie istniejąca lepsza rzeczywistość, stworzył hierarchię bytów opartą na tym ile zawierają formy i materii, twórca "Etyki nikomachejskiej", w której zawarł zasadę "złotego środka".

FILOZOFIA PIERWSZA - to pierwsza przyczyna, fundamentalne, podstawowe zasady filozofii, które stworzył Arystoteles, jest utożsamiana z metafizyką, mówi o istocie bytu, o przyczynach, także o tej pierwszej i o substancji.

TEOLOGIA - Arystoteles mówił tak o swej filozofii pierwszej (dokładnie teologika), kiedy rozważał pierwszą przyczynę. Jego koncepcja teologiczna tej przyczyny zakłada, że jest ona doskonała, konieczna i wieczna, nie można już o nią spytać "dlaczego"", to Bóg, ale nie z żadnej religii, a filozoficzny absolut, do którego dążymy, a szczęściem jest dla nas poznawanie wiedzy pierwszej, nadludzkiej i jej kontemplacja. Jest to nauka o pierwszych zasadach i przyczynach bytu, metafizyka, filozofia pierwsza.

TEORIA PRZYCZYN - wiedza to umiejętność odpowiadania na pytanie "dlaczego"", a filozofia to nauka o przyczynach: celowych, sprawczych, materialnych i formalnych, rozważając przyczynę sprawczą ruchu, Arystoteles postuluje istnienie ducha, który porusza światem (Bóg), ale nie ingeruje on w świat - wszystko kieruję się tęsknotą i porusza się dążąc do niego jako do czystej formy.

POJĘCIE I PROBLEM SUBSTANCJI - pojęcie to nie pochodzi od samego Arystotelesa, z łac. "to co stoi pod, co jest podstawą". U Arystotelesa była to usia - "będąca". Substancja to jednostkowy, materialny byt, pełni rolę podmiotu w zdaniu. Forma określa czym coś jest, a materia z czego jest, ale dana rzecz może być i formą i materią jednocześnie np. cegła. Substancją może też być naturą, właściwościami danej rzeczy, ale jest pierwotniejsza.

KLASYCZNA KONCEPCJA PRAWDY - poznanie prawdy daje szczęście, w odkrywaniu prawdy pierwszej obowiązuj pewne zasady: sprzeczności - coś nie może być i być takie samo, wyłączonego środka - to, co mówimy o bycie jest albo prawdziwe albo fałszywe, racji dostatecznej - wszystko ma przyczynę, związek przyczyn nie może być nieskończony, dlatego istnieje przyczyna pierwsza czyli racja dostateczna, izomorfizm - prawa rzeczywistości, bytu, myślenia są zgodne, mają taką samą naturę, świat i nasze myślenie są analogiczne, na tym opiera się klasyczna koncepcja prawdy (arystotelesowska) - zgodność myśli z rzeczywistością, w której nie można udowodnić, że czegoś nie ma lub nie było.

STOICYZM (Zenon z Kiton, Chryzyp, Marek Aureliusz) - być mędrcem, nie doznawać pozytywnych ani negatywnych uczuć o skrajnym nasileniu i w ten sposób osiągać szczęście, najlepszy stan beznamiętności i apatia - postawa obojętności wobec świata, która daje samowystarczalność, nauka o rozumności świata (ma boskie cechy, to jedność, harmonia - kosmos), kierować się rozumem, unikać emocji, pragnień, gwałtownych uczuć, zapanować nad namiętnościami, system panteistyczny - świat, natura jest bóstwem, zrozumieć konieczność, nie buntować się.

EPIKUREIZM (Epikur) - poszukiwanie szczęścia (eudajmonia), filozofia przyjemności (hedonizm), przyjemność to brak negatywnych doznań, szczęście naturalnym stanem człowieka, cierpienia mogą być fizyczne i psychiczne, poglądy atomistyczne i materialistyczne, bogowie nie ingerują w sprawy ludzkie, nie bać się śmierci i nie czekać na nią, bo jest ona stanem, w którym nas nie ma.

SCEPTYCYZM (Pyrron, pierwotnie to pyrronizm, Sekstus Empiryk) - nie można poznać prawdy, etyka (poglądy dot. szczęścia) celem filozofii, nie możemy być niczego pewni, nie ma absolutnej prawdy, nie trzeba się opowiadać po żadnej ze stron, zasada izosterii - tezę i jej zaprzeczenie można uzasadnić, bo nie ma prawdy, później zajmuje się krytyką wiedzy, dzieli ją na zmysłową i racjonalną - czysto matematyczną, pokazuje braki obu - zmysłowa jest subiektywna, a racjonalna nie udowodni pierwszej przyczyny.

FILON Z ALEKSANDRII - był Żydem, dokonał syntezy religijnej myśli żydowskiej z filozofią grecką poprzez następujące poglądy: jeden, jedyny Bóg jest bytem wiecznym, nieskończonym, niezmiennym, stałym, poza czasem, niematerialnym, niezmysłowym (nie należy go przedstawiać), transcendentnym (niepoznawalnym, poza światem), ale ma świadomość, jest jak dobra, wszechpotężna i wszechwiedząca osoba, logos czyli rozum jest pośrednikiem między Bogiem a światem, zastanawia się czy Bóg stworzył świat skoro jest w nim zło.

PLOTYN - III w., twórca neoplatonizmu, ważnym elementem jego filozofii jest absolut, choć sam nie używa tego pojęcia, jest to najdoskonalszy byt, który jest jednią, początkiem wszystkich innych bytów, jednia to prosta, lecz niepoznawalna substancja, a jej jedność i harmonia to po prostu szczęście. Poznanie absolutu jest niemożliwe, choć z niego wyrasta i umysł i dusza ludzka, a to dlatego, że wytwory te nie są już tak doskonałe jak on, ale można go doświadczyć w mistycyzmie. Teoria emanacji (monizm emanacyjny) Plotyna mówi, że wszystko wypływa z pewnego praźródła, którym jest właśnie owo jedno - absolut będący ponad Bogiem, a te kolejne stworzone elementy są coraz mniej doskonałe i mają mniejszą moc twórczą. Zatem absolut będzie trwał póki nie wyczerpie się zmniejszająca się stopniowo moc twórcza i doskonałość.

GNOZA - z gr. gnozis - poznanie, wiedza, prąd filozoficzno - religijny, pomieszanie elementów babilońskich, greckich, judaistycznych, co do wiedzy i zbawienia mówi, że poznanie daje człowiekowi świadomość, a ta z kolei wolność i zbawienie, które nadejdzie wraz ze zbawicielem - przewodnikiem do lepszego świata prawdy, dobra, człowiek w świecie gnozy jest uwięziony w fałszywej, złej rzeczywistości, choć sam jest w niej elementem dobra, problem zła gnostycy widzą tak, że jest elementem dualistycznego schematu dobra i zła, prawdy i fałszu, według nich zło zrodziło się z przedhistorycznej walki dobra ze złem, problem historii zakłada, że ta walka miała miejsce przed historią, a historię tworzy ciągła walka ze zrodzonym złem, ścieranie się dwóch przeciwstawnych sił w dualistycznym modelu i dążenie do dobra.

MANICHEIZM - odmiana gnozy, w której światem rządzi walka dobra ze złem, są dwaj bogowie - dobra i zła i są równorzędni, kierunek wywodzi się z Persji od Zaratustry i łatwo nim wyjaśnić obecność zła.

PATRYSTYKA - (od pater - ojciec), to epoka ojców kościoła, Ojcowie Wschodu opowiadali się za racjonalnym podejściem do religii i wykorzystaniem filozofii, stolicą prądu Aleksandria, przedstawiciele kierunku to Orygenes, Klemens z Aleksandrii, Grzegorz z Nysy, według nich chrześcijaństwo ma być bardziej wiedzą, filozofią niż wiarą, opierać się na prawach rozumu, tłumaczyć dogmaty racjonalnie, Bóg to byt, absolut, dał ludziom filozofię, która może tłumaczyć chrześcijaństwo, teoria apokatastazy - nauka o powrocie wszystkiego do pierwotnego początku, do Boga, z gr. ugłowienie, historiozofia - powrót do początku historii, całe stworzenie wróci do Boga, stworzona przez Orygenesa, historia zatacza koło, koniec jest taki sam jak początek; Bóg jest duchem, materia nie istnieje, jest złudzeniem, zanegowanie doketyzmu (teorii o istnieniu Boga jako człowieka - o cielesności Jezusa). Ojcowie Zachodu podnosili rolę wiary, bronili ją przed filozofią, ośrodek w Rzymie, przedstawiciele to Tertulian, św. Augustyn, religia to wiara a nie zrozumienie, prawda w Ewangelii i tekstach religijnych, niepotrzebna filozofia, racjonalizm zniekształca prawdy wiary, odsuwa od religii, która jest przeciwieństwem rozumu, filozofii, Tertulian miał powiedzieć: "Wierzę ponieważ jest to absurdalne" oraz "Cóż wspólnego mają ze sobą Ateny i Jerozolima"".

ŚW. AUGUSTYN - autor m.in. "Przeciw manichejczykom", w poznaniu Boga i duszy kwestionował poznanie zmysłowe, lecz nie odrzucał go zupełnie, kwestionował również możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga), odrzucał pogląd, iż można tego dokonać na drodze czysto rozumowej. Do prawdy można dojść wyłącznie na drodze bezpośredniego kontaktu ze światem idei, co jest jednakże niemożliwe na drodze najbardziej wnikliwych studiów rzeczywistości materialnej, drogą samych studiów filozoficznych nie można osiągnąć poznania prawdy, teoria iluminacji mówiła, że do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany iluminacją. Studia teoretyczno - filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie na niego otworzyć, jednakże to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy człowiekowi udzielona zostanie łaska poznania (zrozumienia), czy też nie. Aktu iluminacji nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż zawsze są one znikome w obliczu nieskończoności Boga, jest on zatem łaską daną człowiekowi - rodzajem długu, który później należy "spłacać" przez pobożne życie, jest też zawsze aktem nieprzewidywalnym, teodycea mówi z kolei, iż Bóg obdarzył wolną wolą ludzi po to, aby mogło zaistnieć dobro i etyka, mógł stworzyć świat bez wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro byłoby bez wartości, byłoby niedoceniane, stąd Bóg uznał, że do pełnej doskonałości jego dzieła potrzebny jest pewien margines zła, zło nie jest jednak bezpośrednim dziełem Boga, lecz jest wytworem woli człowieka, świat jest zatem walką o dobro a nie ze złem, problem czasu i historii mówi, że człowiek nie wie czym jest czas, ale go rozumie, czuje jego upływ, przeszłości już nie ma, przyszłości jeszcze nie ma, a teraźniejszość w każdej chwili staje się przeszłością, nie można uchwycić czasu, Bóg to wieczność, człowiek mierzy czas poprzez pamięć, oczekiwanie oraz uwagę i koncentrację, Augustyn stworzył koncepcję 3x teraz, całość ludzkiego czasu to historia, obecne jest pojmowanie czasu historiozoficznie, sensem i końcem historii dla każdego jest zbawienie, Augustyn mówi też o predestynacji - człowiek jest z góry przeznaczony do zbawienia lub potępienia, czy jest zatem wolny", Bóg daje swoją łaskę komu chce, ma nieograniczoną moc wobec słabego, skalanego grzechem pierworodnym człowieka.

ANZELM Z CANTERBURY - zwolennik wiary poszukującej rozumienia - jesteśmy rozumni po to, by rozumieć to, w co wierzymy, a nie ślepo wierzyć, wiemy, że Bóg istnieje, twórca scholastyki średniowiecznej - Bóg jest rozumny i wszystko co stworzył też, rzeczywistość pochodzi od rozumnego stwórcy, chce rozumowo udowodnić większość prawd wiary, twórca dowodu ontologicznego na istnienie Boga - w istocie pojęcia Boga zawiera się jego istnienie, coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane, nie może być jedynie w ludzkim intelekcie i musi istnieć w rzeczywistości i jest to właśnie Bóg.

SPÓR O UNIWERSALIA - problem dot. statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników) - czym są, czy istnieją idee", w średniowieczu ukształtowano kilka stanowisk na ten temat: 1) realizm pojęciowy - pojęciom ogólnym odpowiadają ogólne, jednostkowe byty, skrajny łączy się z Platonem, mówi, że obok rzeczywistości istnieje świat idei - doskonały i szczęśliwy, a pojęcia ogólne są w umyśle Boga - człowiek ma rozum więc też się nimi posługuje, w świecie zatem każda rzecz to odbicie myśli Boga, umiarkowany wywodzi się od Arystotelesa - pojęcia ogólne to istota danej grupy elementów, to, co wspólne, a nie oderwane byty w umyśle Boga, 2) nominalizm - przeczy realizmowi, (nomina - nazwa), pojęcia ogólne nie maja odpowiednika w realnym świecie, istnieją one jedynie w naszych umysłach, są indywidualne, pojęcia to tylko słowa, myśli, a wszystkie rzecz są jednostkowe, tyle, że mają wspólne nazwy, znanym nominalistą był Ockham "bytów nie należy mnożyć ponad potrzebę", 3) stanowisko Piotra Abelarda (sermonizm) - nazwy i pojęcia w świecie oraz jego elementy są jednostkowe, ale ich znaczenia są ogólne - grupa elementów ma wspólne cechy, podstawy czy naturę - istnieje w nich realnie wypowiadana ogólność, uniwersalia występują w zdaniu jako orzeczenia (a dokładnie orzeczniki)

ŚW. TOMASZ Z AKWINU - konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej, wykorzystując filozofię w teologii stwierdził, że Bóg to atom, w którym istnienie i istota są niepodzielne - istotą Boga jest istnienie, twórca dowodów kosmologicznych na istnienie Boga - odwołują się do pojęcia świata, przyrody, kosmosu a nie logiki, budowane na podstawie doświadczeń, są wyprowadzone z pierwszej przyczyny( dostatecznej) - głoszą, że wszystko musi mieć swoją przyczynę i że na początku jest przyczyna wszystkiego, która sama nie posiada przyczyny " Bóg, który jest też pierwszą przyczyną ruchu, wyróżnia też przyczyny sprawcze i przyczynę konieczności - to co istnieje nie musi istnieć, ale Bóg jest bytem koniecznym; wyróżni rozróżnienie, że każdy byt czyli substancja ma istotę - to czym jest, esencję i istnienie - to, że jest, egzystencję; Bóg nie ma tego złożenia w sobie, bo musiałaby być tego przyczyna, a to On jest pierwszą przyczyną, niepodzielną, w Nim istotą jest istnienie.

DUNS SCOT I WILLIAM OCKHAM - teologia naturalna jest ograniczona, bo nie daje bezpośrednich dowodów na istnienie, nie umożliwia bezpośredniego kontaktu i oglądu z poznawanym elementem, co jest niezbędne do pełnego poznania i zwane wtedy intuicją, Boga pojmują jako wolę, co oznacza, że decyduje o wszystkim, jest największą wolnością i dlatego nie istnieją pojęcia ogólne - bo by go ograniczały, z poglądem tym wiąże się też woluntaryzm.

KARTEZJUSZ - ojciec filozofii nowożytnej, fizyk, matematyk, filozof, narodziny filozofii nowożytnej nastąpiły w XVII w. na skutek pojawienia się nauk ścisłych (na początku było to matematyczne przyrodoznawstwo) i uświadomienia sobie centralnej pozycji człowieka w świecie (antropocentryzm).

FILOZOFIA A NAUKA - rozważania o podstawach nauki to metafizyka czyli kartezjańska filozofia, Kartezjusz przedstawił obraz ludzkiej nauki jako drzewo, którego gałęzie to nauki szczegółowe, pień to fizyka, a korzenie - metafizyka czyli filozofia pierwsza, teologia, nauka o powstaniu rzeczywistości, a zatem podanie podstaw wiedzy.

ROLA MATEMATYKI - Kartezjusz pyta o to dlaczego język matematyki jest poprawny i wiarygodny, uważa, że świat nie jest matematyką (w opozycji do Galileusza), ale matematyka świetnie go opisuje i powinna być wykorzystywana w fizyce, bo człowiek wyposażony w rozum od Boga świetnie ją dzięki niemu rozumie, jest dla niego jasna. Bóg dał nam możliwość rozumienia, by zagwarantować swoja prawdomówność poprzez matematykę, która mówi cos oczywistego o świecie.

METODA I WĄTPIENIE - wątpienie we wszystko to filozofia, można zwątpić nawet w matematykę, ale nie w ludzkie myślenie, bo "myślę, więc jestem", metodą natomiast na poznanie prawdy jest odrzucenie wszystkiego, co uważaliśmy za słuszne i prawdziwe, bo zmysły i rzeczywistość łudzą nas na każdym kroku.

COGITO - oznacza rozum, który jest fundamentem filozofii Kartezjusza, człowiek nie jest duszą i ciałem, a rzeczą myślącą (res cognitas), zgodnie ze słowami "myślę, więc jestem", res extenza to natomiast rzecz rozciągła czyli nasze ciało.

MIEJSCE BOGA W SYSTEMIE - racjonalność Boga wynika z racjonalności świata, jest On doskonałą przyczyną istnienia jaźni, która jest niedoskonała, idee Boga stworzył On sam w umyśle ludzkim, Bóg gwarantuje nam swoją prawdomówność dając nam rozum rozumiejący język matematyczny.

DUALIZM DUSZY I CIAŁA - dualizm kartezjański to relacja umysłu do ciała, człowiek to byt o podwójnej strukturze - duchowy, ale nie jest duszą i cielesny, ale ma przecież też duszę, Kartezjusz zastanawia się jak to połączyć, ale nie daje odpowiedzi. Ciało nie może oddziaływać na duszę, a dusza na ciało, choć w nim mieszka, ciało jest rozciągłe ale bez świadomości, a dusza świadoma, ale nie ma rozciągłości (wymiaru materialnego).

PASCAL - zwątpił w naukę, oddał się życiu religijnemu, kontemplacji, zmarł z wycieńczenia umysłowego, był egzystencjalistą, jego filozofia człowieka mówiła, że jest on myślącą trzciną, najsłabszą w przyrodzie, ale wyższą od niej bo ma świadomość, uważał, że człowiek pojmuje wszystko dwojako - sercem i rozumem, a jego wielkością jest znać własne sądy, człowiek jest nicością wobec nieskończoności, twórca zakładu dot. istnienia Boga, w którym pokazuje, że nawet jak Boga nie ma to warto w niego wierzyć, bo jeśli jest i uwierzymy to da nam zbawienie i nieskończoność, a jeśli Go nie ma to nic nie stracimy wierząc.

OKAZJONALIZM (Malebranche) - dusza i ciało to całkowicie odrębne byty, substancje i nie ma między nimi żadnego związku, a Bóg to istota ponadnaturalna, która może oddziaływać na duchową i fizyczną naturę człowieka, w ten sposób, że jeśli o czymś pomyślimy, to Bóg przy okazji uruchomi odpowiadające tej myśli procesy fizyczne, bo sama myśl nie wywoła zmian fizycznych a fizyczność duchowych i psychicznych, w ten sposób Bóg umożliwia nam też czynienie zła, o którym pomyślimy, choć uskarża się, że jest w ten sposób wykorzystywany.

SPINOZA - jego system filozoficzny przedstawia panteizm - pogląd o tym, że wszystko jest Bogiem, Bóg jest nieskończony, ale nie może istnieć poza światem i dlatego jest On światem i jako świat ma nieskończenie wiele cech, atrybutów, ale my znamy tylko fizyczność i duchowość, ważnym pojęciem w panteizmie jest substancja - to co istnieje samo przez się - Bóg, z kolei paralelizm Spinozy zakłada, że dusza i ciało to dwa atrybuty, przejawy jednej substancji, które nie mają bezpośredniego związku, ale istnieje ich współwystępowanie.

LEIBNIZ - wprowadził centralne pojęcie monady, monadologia zakłada, że ciała w zasadzie nie istnieją, są tylko formą przejawiania się monad - z gr. jedynka, jednostka - to istoty duchowe, dzięki którym tłumaczy dualizm psychofizyczny, monady są niepodzielnymi elementami rzeczywistości, prowadzą wewnętrzne życie duchowe, które w przypadku ciał stałych są równe zeru, istnieje hierarchia monad, ludzie są na poziomie średnim, a najwyższą, doskonałą monadą jest Bóg, każda monada stanowi centrum świata i postrzega go w sobie, choć wydaje jej się, że widzi go zewnętrznie, kontakt między monadami jest niemożliwy, bo "monady nie mają okien", optymizm metafizyczny to przekonanie o tym, że świat jest najdoskonalszy, jedyny i najlepszy z możliwych, bo stworzony przez doskonałą monadę - Boga, który stworzył tak doskonałą rzeczywistość i jej porządek, że zmianom w duszy odpowiadają te w ciele bez występowania relacji duszy i ciała, a zło jest po to by zapobiegać kolejnym grzechom, być próbą charakteru i każde można usprawiedliwić.

EMPIRYZM ANGIELSKI - XVII w.

LOCKE - cel filozofii to wyznaczenie źródła, pewności i granic ludzkiego poznania, doświadczenie źródłem poznania, wyróżnia 2 rodzaje doświadczenia: zmysłowe - zewnętrzne i wewnętrzne - refleksję, czynności umysłu, w tym introspekcję, za pewniejsze uznaje doświadczenie wewnętrzne, w filozofii umysłu uznaje, że jego treścią jest to, co się w nim znajduje, zastanawia się czy jest coś poza umysłem, który nie pojmuje nieskończoności, umysł to tabula rasa - czysta karta, którą zapisujemy doświadczeniem od narodzin do śmierci, uważa, iż idee są subiektywną treścią umysłu, wyobrażeniem, wszystko o czym myślimy jest indywidualne, idee pojawiają się w umyśle poprzez doświadczenie, nie ma w świecie ogólnych idei.

BERKLEY - był biskupem katolickim, twórca solipsyzmu (z łac. solus ipse - tylko ja, ja sam), który mówi, że cały świat to tylko wytwór mojego umysłu, istnieję tylko ja, jednocześnie krytykuje w ten sposób materializm i głosi immaterializm, mówiąc, że znamy rzeczy, ale nie materię, zwolennik zasady "esse est percipi" - być postrzeganym - coś istnieje tylko kiedy to postrzegam, jeśli materia i prawda są niepoznawalne, to poznając jej przejawy, poznajemy złudzenia rzeczywistości.

HUME - poddaje krytyce wszelką wiedzę, umysł tworzy związki przyczynowo - skutkowe, a wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia, więc pyta czy te związki też i pokazuje, że nie da się ich bezpośrednio obserwować i dlatego poddaje krytyce związek przyczynowy mówiąc, że pozostaje tylko przyjęcie go na wiarę i nie ma on bezpośredniego odzwierciedlenia w faktach, poddał też krytyce pojęcie jaźni (z łac. ego) - rzeczy myślącej, bo twierdzi, że doświadczenie informuje nas tylko różnorodności własnych przeżyć, ale własnego "ja" nie spostrzega.

OGÓLNA CHARAKTERSTYKA FILOZOFII FRANCUSKIEGO OŚWIECENIA - charakter publicystyczny, proste argumenty filozofów ubrane w piękne słowa, postulat usunięcia religii z życia społecznego na rzecz rozumu, idee postępu, rozważanie spraw politycznych, społecznych, stosunków Kościoła z państwem, znaczenia Boga (nie rozważano tego, czy istnieje), filozofia traktowana jako nauka popularna, krytykuje zabobony, przesądy, despotyzm i nierówności, łączenie empiryzmu z racjonalizmem, zainteresowanie człowiekiem.

ROUSSEAU - pracą na temat o tym ,czy postęp nauk przyczynił się do postępu moralnego wygrał konkurs Akademii Francuskiej, pokazał w niej krytykę cywilizacji i pogląd, o tym, że jej postęp doprowadził do upadku moralnego, do tego, iż tracimy życie duchowe, nie czyni lepszymi i szczęśliwszymi, bo moralność postępowa wynika ze strachu, wygodnictwa, co jest fałszywe, obłudne, stworzył ideał człowieka natury - cywilizacja nas psuje, a człowiek pierwotny, choć dziki, jest z natury dobry, ma poczucie indywidualności, odrębności, wolności, neguje to, że człowiek jest istotą społeczną, pokazuje jego sentymentalizm i to, że unika własnego cierpienia i cierpienia wszystkich istot czujących, mówi, że człowiek powinien rozwijać się zgodnie z prawami i kolejami natury, mówi także o umowie społecznej, m.in. w utworze o takim tytule - formułuje postulaty społeczno - polityczne, uzasadnia filozoficznie ideę republikanizmu, postuluje o równość obywatelską, pokazuje, że własność prywatna i konkurowanie o nią to przyczyna zła, wprowadza pojęcie woli powszechnej - decyzji całego społeczeństwa, która będzie taka sama jak jednostkowe decyzje obywateli nie zebranych w partie czy inne grupy i mówi jednocześnie, że wola ogółu to nie wola powszechna.

KANT - filozof królewiecki, uprawiał filozofię krytyczną, pisał i publikował dopiero po 60. roku życia, wprowadza twierdzenie, że to podmiot (myśl, rozum) kształtuje przedmiot czyli świat, od niego wywodzi się filozofia transcendentalna - zakładająca, że są w świecie elementy niepoznawalne, ale umożliwiające poznanie i nie trzeba udowadniać ich istnienia, już sama filozofia też może być transcendentalna.

POJĘCIE I KRYTYKA METAFIZYKI - metafizyka Kanta zajmuje się możliwościami poznania Boga, nieśmiertelności duszy i wolności, a nie udowadnianiem ich istnienia, tradycyjna metafizyka zajmowała się bytem, Kant krytykuje metafizykę, bo nie daje ona ścisłej i dokładnej wiedzy o swoim przedmiocie badań, wskazuje też na apostatyczność rozumu - jego sprzeczność, to, że szuka wiedzy o metafizyce, choć nie może jej zdobyć w pewnym, naukowym wydaniu, sprzeczna jest też teza o tym, że wszystko jest zbudowane z atomów, bo z czego są zbudowane atomy"

ETYKA OBOWIĄZKU - Kant mówi, że należy postępować tak jak powinniśmy, a metafizyka jest problemem etyki, człowiek ma naturalną skłonność do postępowania według obiektywnego prawa, ale takiego które współtworzy, bo wynika to z pojęcia godności etyka, to dążenie do świętości, jest ukryta w człowieku "niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie".

IMPERATYW KATEGORYCZNY - jedyna zasada w etyce wg Kanta, którą należy się kierować, to uniwersalna maksyma: "Postępuj tylko według takiej maksymy, co do której mógłbyś chcieć by stała się powszechnym prawem".

FILOZOFIA RELIGII - religia zlewa się w jedno z etyką, nie trzeba udowadniać istnienia Boga, nieśmiertelności duszy i wolności, ale odkryć możliwości ich poznania, nieśmiertelność duszy to nieskończone dążenie do doskonałości, którą gwarantuje Bóg.

HEGEL - filozof niemiecki, idealista - świat materialny to pozory a rzeczywistość jest idealna, mówi o filozofii ducha, który jest podstawową kategorią w jego myśleniu i oznacza świadomość, rozum, myśl, wolność i historię, duch wyobcowuje się i jedna ze sobą, przez filozofię poznaje samego siebie jako przedmiot i substancję, dialektykę uważa za podstawę poznania i rzeczywistości, a jej podstawową regułą czyni słowa: "każda teza zawiera antytezę, obydwie zaś zostaną zniesione w syntezie", jego zasługą jest też rozwój filozofii dziejów czyli historiozofii - wg niej historia to sensowny plan, który został zrealizowany do końca lub właśnie się realizuje, jest rozumna, na początku XIX w. powiedział, że stoimy na końcu historii, wiemy jak wypełniły się dzieje - myśl ludzka zyskała pełną świadomość do jakiej dążyła, nie wiedząc o tym, a celem historii było uświadomienie idei wolności, co zostało zrealizowane poprzez 3 etapy: ludów wschodu - człowiek wolny, ale o tym nie wie, brak pojęcia człowieka i wolności, epoki grecko - rzymskiej - pojęcie człowieka i wolności jest, ale nie jest rozumiane, epoki chrześcijańskiej - człowiek wolny w sferze ducha, wolność to prawda i reguła obowiązująca.

FEUERBACH - heglista, mówi, że antropologia może być teologią i to uzasadnia: religia to rozumny proces, a jej elementy układają się w rozumny plan, poszukujący Boga człowiek tak naprawdę poszukuje siebie, jeden człowiek może być dla drugiego Bogiem, a zgodnie z tym antropologia może stać się teologią, porusza też kwestię alienacji - to dla niego wyobcowanie, którego końcem jest samoświadomość, mogą ją uzyskać twory materialne i duchowe człowieka, uniezależnić się i podporządkować sobie swojego twórcę, bo zawierają najlepsze cechy ludzkie, które dał im człowiek.

MARKS - twórca filozofii społecznej, która zakładała że nie nastąpił jeszcze koniec historii, która zaczęła się poprzez zerwanie pierwotnej wspólnoty i pojawienie się własności prywatnej, z natury złej, która doprowadziła do tego, że człowiek stał się czyjąś własnością, końcem historii według jego historiozofii będzie koniec własności prywatnej - doskonały ustrój, gdzie ludzie będą szczęśliwi, w relacji człowiek i praca dostrzega filozoficzne znaczenie pracy, dzięki której możliwe jest samopoznanie i pełne człowieczeństwo, trzeba też pamiętać o materializmie historycznym, który zakładał, że należy odróżniać pozory od rzeczywistości, choć historyczne i społeczne ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków materialnych w jakich żyją, poza tym pokazuje sytuacje, gdy ktoś rezygnuje z własnej pracy - przekształcania świata i przyrównuje to do alienacji własnej natury.

COMTE - filozof francuski, twórca socjologii jako fizyki społeczeństwa i filozofii pozytywnej, która zakładała, że model nauk przyrodniczych jest idealny i można go stosować do wszystkich nauk, także do filozofii i historiozofii, mówi, że ludzkość osiągnęła poziom, do którego zmierzała - poziom myślenia naukowego, z filozofią pozytywną wiąże się też scjentyzm, czyli kult nauki, pogląd o jej wyższości i o tym, że jest najwyższą formą poznania i tym czym powinien być człowiek, stworzył teorię trzech stadiów rozwoju: 1) etap teologiczny (fikcyjny) - religia - odpowiedzi o przyczyny i cel istnienia znajduje w sferze nadprzyrodzonej 2) metafizyczny (abstrakcyjny) - filozofia - odpowiedzią są pojęcia abstrakcyjne 3) naukowy (pozytywny) - nauka - rozum porzuca pytania o przyczyny i cele istnienia, bo nie dostanie sensownej odpowiedzi, światem rządzą zjawiska i zależności między nimi, czyli związki czasowe.

KIERKEGAARD - rozważa temat człowieka i absurdu, ma poczucie absurdu śmiertelnej ludzkiej egzystencji w obliczu wszechmocy Boga albo w obliczu niewiary w Niego i przyjmowania istnienia obojętnej człowiekowi i wiecznej przyrody, człowiek to egzystencja - jedyna niepowtarzalna jednostka, jest twórcą egzystencjalizmu, o wolności mówi, ze jej świadomość to religia, a człowiek unika sytuacji, gdzie ma możliwość wyboru, choć jako synteza jest wolnością, zauważa, że konieczność wyboru w życiu łączy się z poczuciem winy, wyróżnia trzy stadia na drodze życia - postawy egzystencjalne: 1) estetyczne (zmysłowe) - ominąć dylemat wyboru, "brać po kolei" 2) etyczne - decyzja o tym, że nie będzie się podejmować decyzji 3) religijne - człowiek staje się świadomością wolności.

NIETZSCHE I FILOZOFIA ŻYCIA - idea wiecznego powrotu mówi, że istnienie jest przerażające, ale można stworzyć syntezę prawdy o beznadziejności istnienia i estetycznej ułudy, dzięki której można tę prawdę znieść (jak w tragedii greckiej), a błędem kultury jest to, że człowiek uważał, iż może oceniać wartość istnienia, sensem idei wiecznego powrotu jest to by człowiek był poza ocenianiem wartości istnienia i takiego człowieka nazywa właśnie nadczłowiekiem, który zgadza się na powtarzalność historii, jest twórczy, ma wielką moc, cechuje go moralność panów - tych, którzy zaakceptowali istnienie i są ponad to, co ich spotka, sformułował także tezę o śmierci Boga, w której głosił, że nad człowiekiem nie ma nic co mogłoby krępować jego rozwój i może być twórczy i indywidualny.