Lasy iglaste

Lasy iglaste, zwane inaczej borami, występują w regionach o długich surowych zimach. Rosnął na glebach bielicowych w klimacie umiarkowanym półkuli północnej. Siedliska borów są uboższe od siedlisk lasów liściastych. Charakteryzują się niewielką różnorodnością gatunkową roślin. Występują tu głównie sosny, świerki, jodły i modrzewie. Drzewa liściaste (brzozy, olchy, topole, jarzębiny, wierzby) są nieliczne i występują raczej jako domieszki. Dno takiego lasu jest stale silnie zacienione, więc runo rozwija się słabo. Lasy iglaste przepuszczają mało światła przez korony drzew, utrudniając tym samym wzrost podszytu. W skład runa wchodzą mchy, porosty, wrzosy i niektóre turzyce (trawy bardzo sztywne i ostre). Bardzo charakterystyczne w tej strefie są natomiast torfowiska. Kształt drzew iglastych powoduje, że śnieg ślizguje się z ich konarów, dzięki czemu nie łamie gałęzi. Ponieważ korzenie nie mogą czerpać wody z zamarzniętej gleby, roślina przechowuje je w wiecznie zielonych liściach. Mająone niewielkie rozmiary, kształtem przypominają igły, a parowanie zmniejsza dodatkowo ich woskowa powłoka. Drzewo wiecznie zielone, posiadające liście na stałe, może rozpocząć wegetację wraz z wiosennym wzrostem temperatury. Zachowuje tzkże energię, bo nie musi jej zużywać na codzienne odtwarzanie listowia. W lasach tych żyją łosie, polatuchy (wiewiórki latające), różne gatunki pręgowców, sarny, jelenie, a z drapieżników rosomaki, sobole (zwierzęta ginące), wilki, rysie.

Bory zajmują ok. 70% powierzchni leśnej. Największe obszary borów występują w Puszczach Augustowskiej, Piskiej, Noteckiej oraz w Borach Tucholskich i Dolnośląskich. Na terenie Polski zachowały się także fragmentarycznie lasobory (lasy mieszane). Na pojezierzach w granicach lasoborów dominuje buk, a w górach modrzew.

Lasy iglaste można podzielić ze względu na dominujący gatunek drzewa na: bory sosnowe, świerkowe i jodłowe.

Istnieją także inne podziały lasów iglastych. Bory możemy podzielić na: bór suchy, świeży, wilgotny i bagienny.

Bory sosnowe to widny, wysokopienny las z dominacją sosen, zwykle z domieszką brzóz. Warstwa krzewów jest luźna i złożona z podrostów brzóz i jałowca. Runo jest ubogie i w zależności od warunków siedliskowych tworzą je głównie borówki i wrzos. W miejscach suchych warstwę tę tworzą mchy i porosty, niekiedy dość obficie występują trawy i orlica pospolita.

Bory sosnowe występują na glebach ubogich i skrajnie ubogich, kwaśnych, wytworzonych z piasków luźnych lub słabo gliniastych, ale także torfowiskowych. Poziom zalegania wody gruntowej jest zróżnicowany - od siedlisk suchych po bagienne, bardzo mała mineralizacja wód.

Dopływ energii promienistej do dna lasu jest w borach sosnowych duży od 40 do 90% w borach chrobotkowych. Specyficzną cechą oświetlenia borów sosnowych jest jego względna jednorodność przestrzenna, wynikająca z wielokrotnego rozproszenia światła na igłach w koronach sosen. Ta duża świetlistość wpływa kojąco, gruntując w człowieku poczucie bezpieczeństwa. Sosny są światłolubne, więc często na otwartych terenach tworzy się nalot sosnowy. Ich naturalne odnowienia są jednak możliwe tylko przy zachowanych warunkach świetlnych. W warunkach naturalnych nierzadko zacienienie wzrasta na tyle, że odnawiać się mogą tylko bardziej cienioznośne gatunki, np. świerk, co ma wpływ na kilkusetletnie cykle drzewostanu.

Wilgotność powietrza jest różna. Nierzadko jest mała bądź bardzo mała. Duże przewietrzanie spowodowane znaczną ruchliwością powietrza, wymiana mas powietrza między warstwą koron, a dnem jest znaczna. W borach sosnowych jest niska czasami średnia produkcja tlenu to znaczy, że w drzewostanach dojrzałych wytwarzane jest w ciągu roku 5 ton tlenu na obszarze 1 ha. W młodnikach produkcja ta jest wyższa i wynosi 10-12 ton.

Bory świerkowe - dominującym gatunkiem w drzewostanie jest świerk. Bory świerkowe występują przede wszystkim w górach w paśmie regla dolnego jak i regla górnego. Pozostałe bory świerkowe są głównie wynikiem sztucznego nasadzania.

Ściółka borów świerkowych jest zazwyczaj uboga, występują nieliczne mchy i paprocie ale za to wiele gatunków grzybów jak np. borowiki. Górskie świerczyny zamieszkują liczne ptaki np. krzyżodzioby oraz ssaki.

Lasy te są mało odporne na zanieczyszczenia przemysłowe. Wiele świerczyn obumarło z powodu kwaśnych deszczów.

Bory jodłowe rosną w niższych piętrach gór oraz na obszarze wyżyn. Dominującym garunkiem jest tutaj jodła pospolita. Przenika ona często do innych typów borów. Bory jodłowe i świerkowo-jodłowe występują na terenach żyźniejszych i na mniej kwaśnych podłożach.

Bór suchy - siedlisko skrajnie suche i ubogie. Woda gruntowa występuje zwykle co najmniej (poniżej 4 m) pod powierzchnią ziemi. Gleby bielicowe lub bielice właściwe z piasków wydmowych, piasków lotnych, piasków i żwirów wodno-lodowcowych z cienką warstwą próchnicy w postaci butwiny silnie rozdrobnionej inicjalnej. Typowe siedliska boru suchego związane są z glebami słabo wykształconymi, wytworzonymi ze zwydmionych luźnych piasków (mogą to być zarówno wydmy śródlądowe powstałe z piasków pochodzenia rzecznego, np. w Dzielnicy Kotliny Gorzowskiej lub sandrowego, np. w Dzielnicy Borów Tucholskich lub Dzielnicy Puszczy Kurpiowskiej, jak też wydmy nadmorskie w dzielnicy Pasa Nadmorskiego) lub z piasków luźnych pochodzenia eolicznego nie tworzących wydm. Typowe siedliska boru suchego spotykane są już bardzo rzadko, z reguły zajmują przyszczytowe fragmenty wydm (są łatwo podatne na erozję wietrzną).

Charakterystyczną cechą runa jest występowanie krzaczkowatych porostów naziemnych (głównie chrobotków) oraz wąskolistnych traw (szczotlicha, kostrzewa owcza), których siwe zabarwienie nadaje siedlisku specyficzny koloryt.

Bór świeży jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych siedlisk leśnych w kraju. Siedliska te występują w całej nizinnej części kraju (krainy I—VI) na piaskach starych, z reguły zwydmionych tarasów rzecznych, natomiast w północnej Polsce (krainy I-III) także na piaskach sandrów, a w pasie nadmorskim na wydmach utworzonych z piasków pochodzenia morskiego.

Bór świeży zajmuje siedliska umiarkowanie ubogie, wciąż słabo uwilgotnione, ale na glebach już nieco lepszych niż bór suchy. Dominują gleby bielicowe właściwe o różnym stopniu zbielicowania, chociaż spotyka się także bory świeże o glebach słabo wykształconych bielicowanych, bielicowo-rdzawych lub rdzawych. Charakterystyczną cechą tych gleb jest próchnica nadkładowa typu mor (butwina typowa włóknista). Próchnica ta jest silnie kwaśna (pH rzędu 3,5-4).

Siedliska boru świeżego mogą występować w dwóch wariantach wilgotnościowych: bez wyraźnego wpływu wody gruntowej oraz z wodą gruntową lub śladami oglejenia gruntowego pojawiającymi się na głębokości 1,5-2,0 m.

Runo najczęściej mszyste, szczególnie w młodych drzewostanach (20-60 lat). W starszych (lub w młodszych, ale silniej prześwietlonych) mchom towarzyszą krzewinki - wrzos, borówka brusznica oraz wąskolistne kępkowe trawy (kostrzewa owcza), a w niektórych regionach kraju także śmiałek pogięty. Występują tu także porosty krzaczkowate (chrobotki), ale w niewielkich ilościach.

Bór wilgotny - jest ubogim siedliskiem występującym zazwyczaj w sąsiedztwie boru świeżego, w płaskich obniżeniach z dość płytkim poziomem wód gruntowych (najczęściej 0,4-1,0 m). Bardziej rozpowszechniony jest wariant umiarkowanie wilgotny z wodą gruntową na głębokości średnio około 0,9 m z glebami dość wysoko oglejonymi. Silnie wilgotne siedliska z płytkim lustrem wody gruntowej, na głębokości 0,3-0,6 m, występują rzadziej. Największe powierzchnie borów wilgotnych spotyka się w Puszczy Solskiej i Lasach Janowskich, a także w Borach Dolnośląskich i w Lasach Lubinieckich, na południe od Częstochowy.

Charakterystyczne dla tego typu siedlisk są gleby glejobielicowe lub glejobielice, w których mamy do czynienia z dwoma, nakładającymi się procesami glebotwórczymi - procesem bielicowym w górnej części profilu oraz oglejeniem gruntowym postępującym od dołu. Spotykane są też gleby torfiasto-glejowe. Wszystkie te gleby powstały z piasków różnego pochodzenia (rzeczne, wodno-lodowcowe, morskie, eoliczne); są silnie kwaśne, najczęściej z warstwą murszu lub mazistego torfu nad poziomem akumulacyjnym. Gleby pokryte są brunatną, włóknistą próchnicą o miąższości powyżej 5 cm - butwina mazista, torfiasta lub płytki torf wysoki.
Runo typu trawiasto-krzewinkowo-mszystego z dużym udziałem trzęślicy, borówki czarnej, łochyni oraz mchów (szczególnie płonnika tworzącego ciemnozielone, kilkunastocentymetrowe kępy).

Bory bagienne zajmują niewielkie powierzchnie, spotykane są na większości obszaru Polski. Siedliska te są związane z torfowiskami typu wysokiego. Występują w bezodpływowych obniżeniach, nieckach, często na obrzeżach zarastających jezior.

Gleby zbudowane są z torfów wysokich, czasem odgórnie zmurszałych (w wariancie odwodnionym, powstałym na skutek trwałego obniżenia poziomu wód gruntowych). Charakterystyczne dla tych gleb jest występowanie warstwy organicznej, o miąższości od 0,5 m do nawet kilkunastu metrów, i bardzo płytki lub wręcz nawet przypowierzchniowy poziom wody gruntowej. Zarówno torf jak i woda są silnie kwaśne (pH poniżej 4) - wydzielają bardzo charakterystyczny, „kwaśny” zapach.
W warstwie runa występują: wełnianka, żurawina, bagno, łochynia oraz mchy - torfowce.