Wspólna polityka rolna UE

Unia Europejska powstała w myśl współpracy, integracji, wspólnego rozwoju i wspar-cia krajów Europy. Początkowo obejmowała wąski obszar współpracy międzynarodowej, lecz dziś formy, obszary, dziedziny i efekty tych działań są bardzo rozwinięte i rozległe, obejmują większość dziedzin życia społecznego i politycznego krajów członkowskich. Dotyczy to także wspólnej polityki rolnej, która jest jedną z najstarszych i specyficznych dziedzin współpracy Wspólnot Europejskich. Została utworzona min. celem rozwoju produktywności rolnictwa, wzrostem dochodów i rozwojem rodzin rolniczych oraz ustaleniem rozsądnych cen konsu-menckich. Podstawowe zasady tej polityki zostały ustanowione w Traktacie Rzymskim, z dnia 25 marca 1957 r. a następnie modyfikowane i udoskonalane były min. w Aneksie do Traktatu Rzymskiego i w Traktacie Amsterdamskim, a trzy fundamentalne zasady polityki rolnej, czyli jednolity rynek wewnętrzny, preferencje dla produktów Wspólnoty i solidarność finansowa ustanowione zostały na konferencji w Stresie we Włoszech w lipcu 1958 r.
Rolnictwem Unii Europejskiej zajmuje się obecnie 9 organizacji rynkowych, podzie-lonych na 18 branżowych rynków rolnych, które stopniowo powoływano do życia w latach 1962-1981. Priorytetem było dostosowanie cen pod dyktando mniej wydajnych rolników oraz skup produktów po cenach gwarantowanych. System ten jednak powodował tworzenie się nadwyżek, zwłaszcza zboża, mięsa i produktów mleczarskich. Obecnie ceny ustala się w za-leżności od produktu, dla którego stosuje się odpowiednie mechanizmy regulacyjne, do któ-rych należy: cena docelowa, progowa, interwencyjna, zaporowa, podstawowa i referencyjna. Mechanizmy te były zarzewiem do pierwszych konfliktów.
Doświadczenia wielu krajów pokazują, że rolnictwo jest sektorem gospodarki wymagającym ?specjalnego traktowania?, ochrony i wsparcia z powodu uzależnienia tego sektora od czyn-ników niezależnych od człowieka; potrzebuje także wielu reform. Kilka z nich zostało już przeprowadzonych i wdrożonych w życie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.
Plan Mansholta zakładający zmianę struktury rolnictwa, czyli porzucenie rolnictwa przez ok. 5 milionów osób i przejście tejże grupy do innych sektorów gospodarki. Innym założeniem owej reformy było przejście na przyspieszoną emeryturę grupy ok. 1,5 miliona osób. Wszystko to miało na celu utworzenie dużych i nowoczesnych gospodarstw handlowo - przetwórczych. Zmiany te przyczyniły się do obniżenia kosztów produkcji artykułów rolnych, a także do wzrostu produkcji w krajach Unii. Z Planem Mansholta związane jest uruchomienie in-strumentów strukturalnych dla rolnictwa w postaci Funduszu Rolniczego wchodzącego w skład budżetu Wspólnoty, który następnie został przekształcony w Europejski Fundusz Orien-tacji i Gwarancji Rolnej. Nierównowaga na najważniejszych rynkach będąca skutkiem niesta-bilnej wartości importu i eksportu, a także niska konkurencyjność produktów Wspólnoty na rynkach zagranicznych zwłaszcza pod względem ceny przyczyniła się do wprowadzenia przez Radę Ministrów WE w roku 1980 limitów produkcji rolnej określonych produktów. Były one poniekąd zaprzeczeniem ustanowionych wcześniej cen gwarantowanych i wpływały na niekorzyść rolników w postaci niskich cen skupu produktów. W lutym 1988 r. Rada Euro-pejska przyjęła projekt stabilizacji finansowej rolnictwa, poprzez ścisłe określenie wydatków budżetowych Wspólnoty przeznaczonych na ten sektor. Nadwyżki produktów doprowadziły do wypłacania rolnikom świadczeń za zaprzestanie uprawiania ziemi. Polityka rolna Unii nie podobała się wielu krajom nie należącym do wspólnoty min. USA; Rada Europejska posta-nowiła_znacznie_obniżyć_wartość_eksportu.
Kolejny program naprawczy Europejskiego Rolnictwa przygotował ówczesny komisarz rol-nictwa Ray McSharry w 1992 r. Zakładał on stopniową obniżkę cen gwarantowanych pod-stawowych produktów rolnych (przede wszystkim zbóż i wołowiny) oraz równoczesnym wprowadzeniu płatności rekompensujących straty powstałe w wyniku tej obniżki. Wprowa-dzono także środki ograniczające użytkowanie ziemi poprzez instrumenty takie jak min. ochrona środowiska i promowanie wykorzystania ziemi na cele inne niż produkcja rolna.
Propozycje poszerzenia i pogłębienia reform z 1992 r., poprzez dalsze odchodzenie od wyso-kich cen rynkowych na rzecz płatności bezpośrednich, zawierała tzw. Agenda 2000 - doku-ment przedłożony przez Przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques?a Santer?a 15 lipca 1997 r. Agenda 2000 była pakietem reform, takich jak min. poprawa warunków środowiska naturalnego, dostęp do szerszej gamy wysokiej jakości produktów spożywczych oraz wyrów-nanie szans i wyższej jakości życia osób żyjących w regionach słabo rozwiniętych. Zobowią-zała także państwa członkowskie Unii do utworzenia własnych programów rozwoju wsi. Nie mogły one odbiegać od standardów wytyczonych przez Unię, jednak nic nie było narzucone z góry, poza działaniami mającymi na celu ochronę środowiska. Polityka ta wspiera się na dwóch gruntownych zasadach: decentralizacji zadań i elastyczności planowania. Wszystko to ma na celu umocnienie sektorów rolnego i leśnego, który jest integralną częścią polityki roz-woju wsi, podniesienie konkurencyjności stref wiejskich, a także zachowanie środowiska na-turalnego i dziedzictwa wsi europejskiej. Ważnym elementem jest również włączenie ludności w poszukiwania rozwiązań problemów. Powstaje w ten sposób wiele wspólnych inicjatyw, jak np. LEADER ? na rzecz zachowania krajobrazu i rozwoju. LEADER polega na oddolnym podejściu do rozwoju obszarów wiejskich, opierającym się na opracowaniu i realizacji przez społeczności wiejskie lokalnej strategii rozwoju i wynikających z niej innowacyjnych projek-tów. Obecnie wypłaca się także rekompensaty rolnikom ze słabo rozwiniętych regionów, które finansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jednym z rodzajów wsparcia dla rolników krajów spoza Unii jest min. program SAPARD, z którego do 2004 r. korzystała również Polska. Celem kontroli i efektywniejszego wykorzystania Unijnych fun-duszy został wprowadzony Zintegrowany Administracyjny System Kontroli. Zawiera on bo-gate dane na temat gospodarstw rolnych państw członkowskich. Dopłaty cieszą się dużym zainteresowaniem wśród rolników. Co roku system rozpatruje ponad 6 milionów wniosków. Wysokości dopłat w poszczególnych krajach są zróżnicowane; najwyższe kwoty otrzymują Grecja, Dania i Niemcy; Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w tym zestawieniu.
Wspólna polityka rolna jest bardzo istotną i specjalną dziedziną współpracy pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Pomaga wielu krajom przezwyciężyć problemy związane z rolnictwem i wspiera je finansowo poprzez dopłaty pośrednie i bezpośrednie. Mo-dernizuje i przekształca w szczególności mniejsze i mniej wydajne gospodarstwa w duże, o ogromnych zasobach gruntowych. Tworzy w Europie wielofunkcyjny, drożny i konkurencyj-ny sektor rolnictwa, gwarantując przy tym przyszłość słabszym obszarom wiejskim, gdzie wnosi istotny wkład w żywotność tych obszarów. Nie jest jednak sektorem idealnym. Nadal potrzebuje wielu reform i zmian nastawionych w szczególności na ochronę środowiska, po-prawę jakości produktów żywnościowych, tworzenie nowych miejsc pracy oraz sposoby ho-dowli i traktowanie zwierząt.