Możliwe wyjaśnienia rozpadu Związku Radzieckiego.

Możliwe wyjaśnienia rozpadu Związku Radzieckiego.

Poziom jednostki :

- w 1991 po starciach na Litwie Michaił Gorbaczow utracił poparcie swoich wcześniejszych zwolenników, natomiast wpływy zyskał jego współpracownik, prezydent Rosji ? Borys Jelcyn, zwolennik gruntownych zmian, m.in. podziału ZSRR,
- w czerwcu 1991 r. Borys Jelcyn zwyciężył w wyborach prezydenckich w Federacji Rosyjskiej, co wzmocniło siły demokratyczne Rosji,
- Gorbaczow dążył do przełamania wieloletniej stagnacji, tę wewnętrzną politykę przebudowy nazwano pierestrojką, jej głównym elementem była głasnost?, która stworzyła warunki do demokratyzacji życia społecznego m.in. dzięki zniesieniu cenzury i wycofaniu z konstytucji zapisu o kierowniczej roli KPZR, jednak partia nadal sprawowała rzeczywistą władzę i manipulowała informacjami.

Poziom państwa :

- w latach rządów Chruszczowa i Breżniewa nie poprawiła się sytuacja materialna ludności ZSRR i krajów komunistycznych; zastój gospodarczy przekształcał się stopniowo w kryzys; zarobki wszystkich pracowników w ZSRR były niemal identyczne i w praktyce nie zależały od jakości wykonywanej pracy, co powodowało niską wydajność,
- gospodarkę centralnie sterowaną charakteryzowały zła organizacja pracy, korupcja oraz marnotrawstwo surowców i energii,
- dodatkowo wiele radzieckich eksperymentów gospodarczych, np. odwracanie biegu rzek w celu nawadniania pustyń, czy gwałtowne zwiększenie ilości stosowanych nawozów sztucznych, doprowadziły do katastrof ekologicznych,
- sukcesy ekonomiczne istniały jedynie na papierze w fałszowanych statystykach i chociaż w ZSRR było faktycznie o 2,4 raza więcej traktorów niż w USA, to większość z nich była niesprawna,
- małe nakłady na naukę spowodowały obniżenie poziomu edukacyjnego, niski był też poziom bezpłatnej opieki medycznej; szerzył się też alkoholizm,
- malała wiara w komunizm ? komunistyczne ideały stawały się jedynie propagandowymi sloganami,

Poziom międzynarodowy :

- najważniejszym celem polityki zagranicznej Reagana było zwalczenie ?Imperium zła?, czyli ZSRR, CIA przeszła do aktywniejszych działań wywiadowczych, pozyskując do współpracy coraz więcej radzieckich oficerów i dyplomatów zniechęconych do komunizmu m.in. nędzą i korupcją panującą w ZSRR; jednocześnie zmniejszyła się liczba agentów pracujących na rzecz ZSRR ze względów ideologicznych, większość angażowała się wyłącznie dla pieniędzy,
- innym sposobem osłabienia ZSRR były działania gospodarcze Reagana, który w odróżnieniu od dużej części lewicowych intelektualistów, nie wierzył w dane statystyczne publikowane przez komunistów; uważał, że radziecka gospodarka znajduje się na krawędzi katastrofy i aby przyspieszyć jej załamanie wprowadził ograniczenia na sprzedaż towarów i usług do bloku wschodniego; w rezultacie eksport nowoczesnych technologii z Europy Zachodniej i USA do ZSRR zmniejszył się o 80 %,
- USA rozpoczęły wyścig zbrojeń, chcąc doprowadzić przeciwnika do ?zazbrojenia się na śmierć?; wzrost zamówień dla armii napędzał koniunkturę na Zachodzie, natomiast gospodarki krajów komunistycznych pogrążały się w kryzysie; ZSRR poniósł ogromne straty, gdy próbował odpowiedzieć na ogłoszony przez prezydenta USA plan budowy systemu obrony przed rakietami batalistycznymi w oparciu o sieć uzbrojonych satelitów, nazywany potocznie planem gwiezdnych wojen,
- Stany Zjednoczone nakłoniły Arabię Saudyjską do zwiększenia sprzedaży ropy, obiecując w zamian nowoczesną broń; spowodowało to obniżenie światowych cen ropy z 30 do 12 USD za baryłkę; dochody ZSRR ze sprzedaży ropy zmniejszyły się o 50 %, co stanowiło poważny uszczerbek dla finansów państwa; ZSRR próbował ratować swoją gospodarkę, zwiększając sprzedaż złota, jednak Amerykanie nakłonili RPA, największego producenta złota, do zwiększenia jego wydobycia; podobnie jak w przypadku ropy dochody Związku Radzieckiego zmniejszyły się.