Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.
Spółdzielnie dzieli się na grupy, typy i rodzaje. Podstawą podziału spółdzielni na grupy są ich funkcje spełniane w stosunku do członków. Rozróżnia się dwie grupy spółdzielni:
- spółdzielnie użytkowników, to jest spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarcze członków (świadczące usługi na rzecz członków)
- spółdzielnie wytwórcze (pracy), to jest spółdzielnie zatrudniające członków zarobkowo.
W grupie spółdzielni użytkowników są następujące typy i rodzaje spółdzielni:
a) spółdzielnie handlowe:
- spółdzielnie spożywców
- wiejskie spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu
- rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu
b) spółdzielnie handlu i przetwórstwa:
- spółdzielnie mleczarskie
- spółdzielnie ogrodnicze
c) spółdzielnie oszczędnościowo- pożyczkowe (banki spółdzielcze)
d) spółdzielnie budownictwa mieszkaniowego
e) spółdzielnie usług socjalno- kulturalnych i społeczno- wychowawczych, jak :
wydawnicze, turystyczno- wypoczynkowe, zdrowia, uczniowskie.
W grupie spółdzielni wytwórczych występują :
a) rolnicze spółdzielnie produkcyjne oraz inne spółdzielnie zajmujące się produkcją rolną i usługami rolniczymi
b) spółdzielnie pracy:
- spółdzielnie pracy produkcyjno- usługowe i usługowe
- spółdzielnie inwalidów
- spółdzielnie przemysłu ludowego i artystycznego
- spółdzielnie transportowe
- chałupnicze spółdzielnie pracy
- młodzieżowe spółdzielnie pracy
- studenckie spółdzielnie usługowo- produkcyjne
- spółdzielnie hodowców.
Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo - kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.
Spółdzielnia prowadzi działalność na podstawie ustawy o prawie spółdzielczym, innych ustaw oraz zarejestrowanego statutu.
Majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków.
Statut spółdzielni powinien określać:
a) oznaczenie nazwy z dodatkiem "spółdzielnia" lub "spółdzielczy" i podaniem jej siedziby,
b) przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, o ile założono ją na czas określony,
c) wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, termin wnoszenia i zwrotu oraz skutki nie wniesienia udziału w terminie; jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może określać ich górną granicę,
d) prawa i obowiązki członków
e) zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków,
f) zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania na nich i podejmowania uchwał,
g) zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spółdzielni.
TRYB ZAKŁADANIA I REJESTROWANIA SPÓŁDZIELNI
Osoby zamierzające założyć spółdzielnię uchwalają statut spółdzielni, potwierdzając jego przyjęcie przez złożenie pod nim swoich podpisów oraz dokonują wyboru organów spółdzielni, których wybór należy w myśl statutu do kompetencji walnego zgromadzenia lub komisji organizacyjnej w składzie co najmniej trzech osób.
Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne i trzech jeżeli założycielami są osoby prawne. W spółdzielniach produkcji rolnej liczba założycieli-osób fizycznych nie może być mniejsza od pięciu.
Spółdzielnia podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
Spółdzielnia nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
Zmiana statutu spółdzielni wymaga uchwały zgromadzenia podjętej większością głosów.
Zarząd jest zobowiązany uchwałę o zmianie statutu zgłosić w ciągu trzydziestu dni od daty jej podjęcia do sądu rejestrowego, załączając dwa odpisy protokołu walnego zgromadzenia.
Zmiana statutu nie wywołuje skutków prawnych przed jej wpisaniem do Krajowego Rejestru Sądowego.
Organem właściwym do publikowania ogłoszeń spółdzielczych przewidzianych w przepisach prawa jest "Monitor Spółdzielczy" wydawany przez Krajową Radę Spółdzielczą, z wyjątkiem ogłoszeń zamieszczanych na podstawie odrębnych przepisów w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
GOSPODARKA SPÓŁDZIELNI
Spółdzielnie prowadzi działalność gospodarczą na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyści członkom spółdzielni.
Spółdzielnia odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem.
Zysk spółdzielni, po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obciążenia obowiązkowe z odrębnych przepisów ustawowych, stanowi nadwyżkę bilansową.
Nadwyżka bilansowa podlega podziałowi na podstawie uchwały walnego zgromadzenia. Co najmniej 5% nadwyżki przeznacza się na zwiększenie funduszu zasobowego, jeżeli fundusz ten nie osiąga wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych.
Jeżeli zadeklarowane przez członka udziały nie zostały w pełni wniesione, kwoty przypadające członkowi z tytułu podziału nadwyżki zalicza się na poczet jego niepełnych udziałów.
Spółdzielnia prowadzi rachunkowość na zasadach określonych odrębnymi przepisami.
LUSTRACJA
Każda spółdzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie likwidacji corocznie, poddać się lustracyjnym badaniu legalności, gospodarności i rzetelności całości jej działania.
Spółdzielnia może wystąpić w każdym czasie o przeprowadzeniu lustracji całości lub części jej działalności labo tylko określonych zagadnień. Lustracja może być przeprowadzona na żądanie walnego zgromadzenia, rady lub 1/5 członków spółdzielni.
Lustrację przeprowadzają właściwe związki rewizyjne w spółdzielniach w nich zrzeszonych. Spółdzielnie nie zrzeszone zlecają odpłatne przeprowadzenie lustracji wybranemu związkowi rewizyjnemu lub Krajowej Radzie Spółdzielczej.
PODZIAŁ SPÓŁDZIELNI
Spółdzielnia może się podzielić na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej zwykłą większością głosów w ten sposób, że z jej wydzielonej części zostaje utworzona nowa spółdzielnia.
Członkowie spółdzielni, których prawa i obowiązki majątkowe są związane z wyodrębnioną organizacyjnie jednostką spółdzielni albo z częścią majątku spółdzielni, która nadaje się do takiego wyodrębnienia, mogą na podstawie uchwały podjętej większością głosów tych członków wystąpić do zarządu spółdzielni z żądaniem walnego zgromadzenia w celu podjęcia uchwały o podziale spółdzielni w ten sposób, że z tej jednostki organizacyjnej albo części majątku zostanie utworzona nowa spółdzielnia. W zakresie reprezentacji tych członków stosuje się odpowiednio przepisy o zakładaniu spółdzielni.
Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę odmawiającą podziału tylko ze względu na ważne interesy gospodarcze dotychczasowej spółdzielni lub istotne interesy jej członków.
Zarząd spółdzielni powstającej jest obowiązany w terminie czternastu dni od dnia jego wyboru wystąpić z wnioskiem o wpisanie spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego, a zarząd spółdzielni dotychczasowej - z wnioskiem o dokonanie w tym rejestrze wpisu o jej podziale.
Wskutek podziału spółdzielni na powstającą spółdzielnię przechodzącą z chwilą jej zarejestrowania wynikające z planu podziału składniki majątkowe oraz prawa i zobowiązania. W tym też zakresie wierzyciele i dłużnicy dotychczasowej spółdzielni stają się wierzycielami i dłużnikami powstającej spółdzielni. Jednakże za zobowiązania powstałe przed podziałem spółdzielni spółdzielnia dotychczasowa i powstająca odpowiada solidarnie.
