Dwa obrazy polskiej szlachty – u Jana Chryzostoma Paska i Henryka Sienkiewicza - podobne czy różne?

Szlachta była bardzo ważną warstwą społeczną. Zaczęła się wyodrębniać z rycerzy u schyłku średniowiecza. W Polsce siłą dominującą stała się w wieku XVI, bo wtedy ukształtował się w Rzeczpospolitej ustrój demokracji szlacheckiej. W ten sposób miała ona wielki wpływ na kształtowanie historii narodu. W mojej pracy postaram się pokazać podobieństwa i różnice w postrzeganiu obrazu szlachty przez Jana Chryzostoma Paska i Henryka Sienkiewicza.
Sarmatyzm jest to pojęcie związane nierozerwalnie z polską kulturą szlachecką. Sarmatyzmem nazywa się całą kulturę ziemiańskiej szlachty polskiej: jej poglądy, obyczaje, sposób postępowania w czasie wojny i w codziennym życiu. Inaczej mówiąc: formacja kulturowa wytworzona przez polską szlachtę w wieku XVI, XVII, XVIII to sarmatyzm.
W przytoczonych fragmentach tekstów J. Ch. Paska i H. Sienkiewicza można dostrzec podobieństwa w obrazie szlachty. Autorzy pokazują negatywne cechy szlachty takie jak kłótliwość czy zapalczywość. Jednak obydwoje również podkreślają pobożność i wiarę, że Bóg jest po stronie szlachty. Zarówno w Potopie jak i w Pamiętnikach występuje taka cecha jak makaronizm. Jest to wprowadzenie zwrotów łacińskich do mowy potocznej (?Panie bracie, nie bardzo byś ci Waszeć leniwego uznał, ale dwa są impedimenta [...]?). Przedstawieni szlachcice mają skłonność do prywaty, występuje u nich poczucie własnej godności.
Pomimo kilku podobieństw autorzy przedstawiają obraz szlachty w różnych kontrastowych światłach. Dzięki Pamiętnikom J. Ch. Paska poznajemy siedemnastowiecznego Sarmatę, jego mentalność, kłótliwość, pychę, zarozumialstwo, pijaństwo. Widzimy jego drażliwość na honorze oraz, że nie przestrzegał prawa (żądanie pojedynku, gdy prawo wojskowe zakazywało tego w obozie).
Natomiast Potop jest to powieść ?ku pokrzepieniu serc?. Dlatego szlachta przedstawiona jest tu raczej pozytywnie. Przede wszystkim występuje solidarność z towarzyszami (?Jako wy przy mnie, tak i ja do gardła stać przy was przyrzekam...?). Jest ona patriotyczna ? ojczyźnie poświęci życie i zdrowie, w tym wierna swojemu królowi (?Przy królu naszym prawowitym [...] i przy miłej ojczyźnie stać będziem!?). Znacząca dla nich jest dyscyplina w wojsku (?Jak wy ode mnie męstwa i wiary, tak ja od was karności żądam i posłuszeństwa [...]?). Są honorowi ? Wołodyjowski i Ketling wysadzą się w Kamieniu Podolskim, gdyż przysięgali nie oddać fortecy wrogowi. Imponuje im człowiek cnotliwy, poważny. Opierali się na doświadczeniu (chcieli mądrego regimentarza). Wszyscy są zaangażowani w sprawy obozu. Dla wroga mają tylko pogardę ( np. obelgi pana Zagłoby w kierunku Szwedów).
Podsumowując moją pracę, uważam, że podkreśliłam, że oba obrazy polskiej szlachty są różne. Zatem widzimy dwa oblicza sarmatyzmu: w Potopie ? pozytywne, w Pamiętnikach ? negatywne. Ten pierwszy możemy nawet polubić, nabrać szacunku do tej grupy społecznej. Natomiast Pasek zniechęcił nas do szlachty, która bezpodstawnie wyrządza krzywdę drugiemu człowiekowi i nie wywiązuje się z obowiązków co do ojczyzny. Widać, że każdy autor miał inne przesłanie, cel swojego dzieła i inaczej spoglądał na ówczesny świat.