Ugruntowanie się folwarku

Ugruntowanie się folwarku
Wiek XVI był niemal w całej Europie okresem koniunktury na produkty rolne. Rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, wzrost bogactw mieszczaństwa, przemiany demograficzne powodowały wzmożony popyt na artykuły żywnościowe. Jakkolwiek obserwacje ruchu cen w Polsce w tym czasie wskazuje na stały wzrost cen i płac we wszystkich gałęziach produkcji, to jednak najszybszy wzrost dotyczył artykułów zbożowych, gdy tymczasem wyroby rzemieślniczo-konsumpcyjne ( jak sukna, płótno, buty) charakteryzowały najsłabsze zmiany. Znamienna była przy tym wyraźna korelacja ruchu cen na zboże na najważniejszych rynkach wewnętrznych Polski, w Krakowie czy Gdańsku, z ruchem cen w Amsterdamie.
Ale nie tylko pomyślna koniunktura leżała u podstaw dokonujących się w gospodarce rolnej przemian. Bardzo istotne znaczenie miało również umocnienie się politycznej przewagi szlachty w stanowej strukturze ustrojowej, które ułatwiło jej swobodę poczynań w zapewnieniu sobie gruntów pod folwarki i taniego robotnika.
Na terenie Polski, podobnie jak środkowej Europy, przejawem takiej aktywności gospodarczej była rozbudowa folwarku pańszczyźnianego. Uprzywilejowanie szlachty umożliwiło jej bowiem na tym obszarze łatwe wykorzystanie darmowej, pańszczyźnianej pracy chłopa przy produkcji rolnej, przede wszystkim zbożowej.
W Polsce folwarki spotykało się już od dawna. We wsiach istniały niewielkie folwarki produkujące na potrzeby konsumpcyjne, opierające się raczej na najmie niż pańszczyźnie. W drugiej połowie XV w. zaczęły się zabiegi szlachty o zwiększenie pańszczyzny w jej wsiach dziedzicznych tak że w pierwszej połowie XVI w. wynosiła ona nieraz od 1 do 2 dni w tygodniu z łanu. Przez cały wiek XVI folwark pozostawał przedsięwzięciem bardzo dochodowym . W dobrach szlachcica jednowioskowego w połowie XVI w. 80-90% dochodów pochodziło z gospodarki folwarcznej. Jeden łan uprawnej ziemi folwarcznej (tj. ok. 16 ha) przyniósł właścicielowi rocznie 35 do 55 złp., gdy z 1 łanu ziemi chłopskiej miał on najwyżej 2,5do 3,5 zł.