Budowa absolutyzmu i umocnienie państwa brandenburskiego – pruskiego

Państwo Hohenzollernów miało trudny start do nowego systemu rządów. Brandenburgia jako tzw. stań państwowy wchodziła w skład Rzeszy Niemieckiej i miała ograniczoną suwerenność. Do 1657r., czyli do podpisania traktatu welawskiego Prusy Książęce pozostawały pod lenną zwierzchnością Korony Polskiej. W monarchii Hohenzollernów pozycja szlachty była bardzo silna. Zależność lenna pruskiego od Polski umożliwiała szlachcie tzw. junkrom, lawirowanie między księciem a królem polskim. Polityczną i militarną słabość monarchii ujawniły wydarzenia wojny trzydziestoletniej (1618-1648), podczas której armie austriacka i szwedzka okupowały i plądrowały bezbronne terytoria Brandenburgii i Prus. Sytuacja zmieniła się, gdy władzę objął Fryderyk Wilhelm I (1640r.). Zmusił on stany generalne Brandenburgii w 1653r. Do przyjęcia ustawy tworzącej nowy ład polityczny. Stany zgodziły się na zapłacenie datku, którego część została przeznaczona na wojska. Władca zapewniał zachowanie podatkowego immunitetu szlachty, więc utrzymywanie armii spadło na chłopów i mieszczaństwo. Elektor nie dotrzymywał ustawy z 1653r. Potrzeba było stworzyć nową 20-tysięczną armię i z tego powody Fryderyk Wilhelm zaczął pobierać nowe podatki. Fryderyk Wilhelm (wielki elektor) budował właściwy absolutnej monarchii aparat biurokratyczny i militarny. „Sercem” tego aparatu był Generalny Komisariat Wojny, którego zwierzchnik łączył władzę szefa sztabu, ministra wojny i ministra finansów. Tym, co odróżniało absolutyzm pruski był wpływ potrzeb militarnych państwa na jego wewnętrzne struktury. Potrzeby wojenne redukowały cały aparat państwowy do ubocznego produktu awarii. U schyłku rządów Wielkiego Elektora podatki „na głowę” okazały się dwukrotnie wyższe niż w monarchii Ludwika XIV. Liczebność wojska wzrosła więcej niż siedmiokrotnie.
Jednak Brandenburgia – Prusy pozostawały nadal drugorzędnym krajem Rzeszy Niemieckiej. Znaczenia państwa Hohenzollernów nie podniósł fakt, że następca Wielkiego Elektora, Fryderyk II koronował się 18.01.1701r. – jako Fryderyk I na „króla w Prusach”. Wykończenie dzieła Wielkiego Elektora i położenie fundamentów pod przyszłą międzynarodową pozycję zawdzięczały Prusy panowaniu Fryderyka Wilhelma I (1713-1740). Zasługą tego władcy było zapewnienie państwu spokoju. Król pruski zajął się reformą administracji, rozbudową wojska. Urzędnicy państwowi piastowali swoje funkcje dożywotnio. Wszyscy mianowani byli przez króla, a większość z nich rekrutowała się z mieszczaństwa. W II poł. XVIII w. Mieszczańscy urzędnicy zostali wyparci przez szlachtę, która zdobywała wykształcenie. Urzędnicy pruscy oraz wojska tworzyli odrębny stan, działający na zasadzie kolegialności.
Kiedy Fryderyk Wilhelm sprawował władzę, armia pruska składała się w 2/3 z obcych poddanych. Ludzi tych werbowano siłą. Pod koniec urzędów „króla-kaprala” armia powiększyła i „unarodowiła” się. Zawdzięczano to nowemu systemowi rekrutacji. Każdy oddział piechoty lub jazdy otrzymywał okręg zwany kantonem, z którego miał prowadzić rekrutację. Obowiązek wojskowy ciążył na ludności wiejskiej i chłopach. Oficerowie wywodzili się ze szlachty. O awansie decydowała zasługa. Za ucieczkę z wojska stosowano okrutne kary. Pensję wypłacano punktualnie i w pełnej wysokości. Za rządów Fryderyka II (1740-1786) udoskonalona została opieka państwowa nad weteranami oraz nad wdowami po żołnierzach. Armia rosła z 40tys. W 1713r. Do 195tys. W 1768r. Stawiało to Prusy na trzecim miejscu w Europie. Tak znaczny rozwój armii możliwy był tylko dzięki nabytkom terytorialnym Fryderyka II: aneksja Śląska (1740r.), Fryzji Wschodniej (1744r.), Pomorza Gdańskiego, Warmii i płn. Wielkopolski (1772r.) oraz dzięki przymusowym werbunkom w Saksonii.
Za panowania Fryderyka II umacnia się konserwatywny i szlachecki charakter monarchii oraz udoskonalone zostały mechanizmy absolutyzmu. Fryderyk II przejawiał skłonność do samodzielnych rządów. Władca był jako „pierwszy sługa państwa”. Fryderyk II zajął się reformą sądownictwa i kodyfikacją prawa Brandenburgii-Prus. Król zaangażował prawników do prac kodyfikacyjnych. Nowy kodeks wszedł w 1794r. Pod nazwą „Powszechnego Prawa Krajowego”. Kodeks gwarantował właścicielom ziemskim: wyłączne prawo posiadania majątków ziemskich, zwolnienie od podatków, od akcyzy i od obowiązku wojskowego. W Brandenburgii-Prusach nie powstała warstwa (stan) magnacka. Pruskie junkierstwo tworzyło dość jednolitą grupę społeczną pod względem stanu majątkowego. Większość ich dóbr była średniej wielkości, a jedynym wielkim właścicielem ziemskim (junkier) był monarcha. Król posiadał trzecią część użytków rolnych i lasów i uniemożliwiał wytworzenie się oligarchicznych farm władzy. Społeczeństwo pruskie było zintegrowane z aparatem państwa. Proces integracji niższych warstw z absolutystycznym państwem był produktem ubocznym programu odbudowy gospodarki po wojnie siedmioletniej (1756-1763). Podjęto akcję zasiedlania nieużytków, melioracji, budowy dróg, składów woskowych i magazynów żywości, co szło w parze z kontrdą w głównych dziedzinach gospodarki. Wprowadzono cła ochronne na towary sprowadzane do Prus i przewożone do Saksonii, Austrii i Polski. Wzmocniono państwowy monopol, bankowość i przemysł. Wieś musiała sfinansować rozwój przemysłu. W 1763r. Wprowadzono obowiązek szkolny dla wszystkich mężczyzn, który miał usprawnić aparat państwa. Przed zagarnięciem Śląska (1740r.) i północno-zachodnich prowincji RP (1772r.) 90% wyznawało luteranizm, 3% inne religie reformowane, 7% katolicyzm. Stosunek Kościołów protestanckich do państwa regulowała teologia reformowana, uznająca świeckiego władcę za zwierzchnika wspólnoty religijnej. Ułatwiało to „upaństwowienie” kościołów protestanckich i wciągnięcie ich w politykę władcy oraz gwarantowało tolerancję religijną. Fryderyk II dążył do podporządkowania Kościoła państwu, przekształcenia kleru katolickiego w urzędników państwowych, lojalnych wobec pruskiej dynastii. Król sekularyzował większość dóbr kościelnych, zmienił granice diecezji tak, by pokrywał się z granicami państwa i przerwał ich łączność z metropolią w Gnieźnie oraz papiestwem w Rzymie.