Religie świata

Religie świata

Judaizm

Gwiazda Dawida (zwana też Tarczą Dawida), Magen Dawid - jeden z symboli judaizmu

JUDAIZM [łac.], mozaizm, wyznanie mojżeszowe, religia Żydów; także zespół wierzeń, wartości etycznych i postaw wynikający z tradycji i obyczajów narodu żydowskiego. Judaizm jest jedną z najstarszych i zarazem ciągle żywych religii świata; opiera się na 2 podstawowych założeniach: 1) na monoteizmie etycznym, czyli wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi moralnego postępowania, 2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi, jako narodem przez Siebie wybranym na świadka. Bóg oczekuje od Żydów takiego sposobu życia, który utrzymuje pamięć objawień Boga i czyni z narodu żyd. "królestwo kapłańskie"; przymierze Boga z narodem żyd. ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy nadejdzie mesjasz i zapanuje powszechny pokój, cały świat pozna Boga i uzna rolę Żydów w tym wyraża się uniwersalny wymiar judaizmu, jak również w możliwości przyjęcia wiary w jedynego Boga oraz w możliwości przyjęcia judaizmu przez każdego człowieka; z judaizmu wywodzą się 2 inne religie monoteistyczne: chrześcijaństwo oraz islam.

Historia. Rozwój judaizmu wiąże się ściśle z historią narodu żyd., jego powstanie jest opisane w świętej księdze judaizmu Biblii hebr. (w chrześcijaństwie zw. Starym Testamentem). Wg niej początki judaizmu sięgają patriarchy Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego Boga. W pocz. II tysiącl. p.n.e. miał on wraz z rodziną przywędrować z Mezopotamii do kraju Kanaan nad M. Śródziemnym. Potomkowie patriarchy (zw. Hebrajczykami, lub Izraelitami) przebywali następnie w Egipcie, gdzie po pewnym czasie stali się niewolnikami. Wyjście z "niewoli egipskiej" pod wodzą Mojżesza w XIII w. p.n.e. odbyło się dzięki bezpośredniej interwencji Boga. Ten fakt, a następnie 40-letnia wędrówka po pustyni z powrotem do Kanaanu, obiecanej przez Boga "ziemi Izraela" oraz przede wszystkim objawienie na Górze Mojżesza, zawarcie przymierza z Bogiem i wręczenie Mojżeszowi tablic z przykazaniami ( dekalog) stanowią początek historii i tożsamości judaizmu.
Formy kultu rozwinęły się z wierzeń i praktyk koczowniczych plemion semickich (do których należeli staroż. Hebrajczycy) znajdujących się pod wpływem religii staroż. ludów Mezopotamii i Egiptu. Cechą wyróżniającą było zerwanie z powszechnym wtedy wielobóstwem i zastąpienie go wiarą w jedynego, niewidzialnego Boga, króla Izraela, "Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba", którego imienia, zapisywanego jako JHWH, wg judaizmu nie wolno wymawiać ( Jahwe); zostało ono objawione Mojżeszowi i objaśnione jako "Jestem, który jestem".
Historycznie judaizm dzieli się na judaizm biblijny i judaizm rabiniczny (talmudyczny). Judaizm biblijny rozwinął się od ok. X w. p.n.e., gdy powstało królestwo Dawida, którego syn Salomon wznósł świątynię w świętym mieście Jerozolimie ( Świątynia Jerozolimska); w niej umieszczono Arkę Przymierza; było to centrum rel., wokół którego skupiała się liczna warstwa kapłańska sprawująca kult ofiarny. Przez wiele pokoleń trwał konflikt judaizmu z ciągle odradzającymi się praktykami wielobóstwa i oddawania czci lokalnym bóstwom (np. fenickiemu Baalowi); reformy Jozjasza (VII w. p.n.e.) przyniosły centralizację kultu w Jerozolimie, eliminując składanie ofiar poza Świątynią. Ważną rolę w utrwalaniu judaizmu odegrali prorocy, nawołując Izraelitów i ich władców do dochowywania wierności przymierzu zawartemu z Bogiem, do przestrzegania jego przykazań oraz kultywowania sprawiedliwości; dzięki prorokom i strzegącym tradycji kapłanom zniszczenie Świątyni przez Babilończyków i niewola babilońska (VI w. p.n.e.) nie spowodowały upadku judaizmu, ale jego przekształcenie się w religię, praktykowaną niezależnie od terytorium, na którym żyli jej wyznawcy. Wypełnianie obowiązków rel. (jak np. obrzezanie, odpoczynek siódmego dnia tygodnia, czyli szabat, przestrzeganie przepisów pokarmowych i czystości rytualnej) szło w parze ze wzmocnieniem mesjańskich nadziei na odtworzenie królestwa Izraela. Po powrocie z niewoli została zbud. Druga Świątynia, a judaizm, jako religia oparta na Prawie, stał się podstawą życia kraju.
Judaizm okresu hellenistycznego (IV w. p.n.e. II w. n.e.) odznaczał się współistnieniem kilku ugrupowań różniących się stosunkiem do kultury gr., a następnie dominacji polit. Rzymu oraz stosunkiem do autorytetu i obowiązywania praw przekazywanych przez tradycję ustną; ugrupowania te to: Machabeusze, a potem m.in. saduceusze, faryzeusze, esseńczycy, zeloci. Według historyków w V w. p.n.e. dokonała się ostateczna kodyfikacja 2 pierwszych części Biblii hebr.: Tory (czyli w węższym znaczeniu Pięcioksięgu Mojżesza) oraz ksiąg hist. i prorockich (Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i in.); oprócz Tory pisanej przekazywano jednocześnie jej interpretacje i rozwinięcia zw. Torą ustną (wg tradycji judaizmu obie Tory stanowią jedność i wywodzą się od Mojżesza); kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny ok. 200 r. n.e.
Zburzenie Drugiej Świątyni w 70 r. n.e. po upadku powstania żyd. przeciwko Rzymianom spowodowało rozproszenie Żydów (diaspora żyd., czyli galut). Rabini, znawcy i nauczyciele Tory, zgromadzeni w Jawne (Jamnii) ustalili kanon Biblii hebr. i zasady funkcjonowania judaizmu bez Świątyni, zapoczątkowując okres judaizmu rabinicznego; jego istotnymi cechami są dyscyplina i rytuał w życiu codziennym, synagoga jako ośr. kultu, modlitwy w miejsce ofiar; judauzm rabiniczny jest też zw. talmudycznym, gdyż nauki rabinów, zarówno w formie komentarza do Miszny, jak i komentarza do Biblii ( midrasz) zawarto w Talmudzie, który spisano w V VI w. Judaizm w wersji talmudycznej został przyjęty za obowiązujący właściwie przez wszystkich Żydów (Talmudu nie uznali karaimi). Z wielu prądów w judaizmie na początku naszej ery przetrwał tylko judaizm rabiniczny (chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię), stając się podstawą wszystkich późniejszych kierunków w judaizmie.
W średniowieczu judaizm rozwijał się w 2 gł. nurtach: 1) sefardyjskim, w środowiskach żyd. w basenie M. Śródziemnego, które podlegały wpływom cywilizacji arab.-muzułmańskiej, z centrum w muzułm. Hiszpanii; 2) aszkenazyjskim, w środowiskach żyd. podlegających wpływom cywilizacji łac.-chrześc., które istniały gł. na terenie Francji i Niemiec, a następnie, od XVI w., przesunęły się gł. na tereny Polski, gdzie powstały największe skupiska Żydów. Talmud, kodeksy prawa rel. (np. Szulchan Aruch) i inne pisma rel. były wspólne dla wszystkich Żydów, dzięki czemu rozproszenie oraz olbrzymie zróżnicowanie kult. ludności żyd. nie zniszczyło jedności judaizmu

Talmudyczne 613 przykazań (248 nakazów i 365 zakazów) adaptowane do zmieniających się warunków, to podstawa dyscypliny życia codziennego wyznawców ortodoksyjnego judaizmu; oprócz zasad sprawiedliwości i miłości bliźniego należą do nich obowiązki rytualne, takie jak modlitwy (3 razy dziennie, grupowe w synagodze albo indywidualne), posty, przestrzeganie odpoczynku w szabat, przepisy pokarmowe ( koszer), obchodzenie świąt (np. Jom Kipur, Rosz Haszana oraz tzw. świąt pielgrzymich Pesach, Szawuot, Sukot, podczas których w starożytności było wskazane odwiedzanie Świątyni). Żydzi w diasporze organizują się w samodzielne gminy (w Polsce były znane p.n. kahał; obecnie tworzą Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie), w których autorytetem w sprawach rel. jest rabin; nie jest on kapłanem, ale znawcą prawa rel. i jego świętych ksiąg oraz nauczycielem judaizmu. W judaizmie zakłada się, że pisma rel. powinien studiować każdy pobożny Żyd zarówno w celu poznania tradycji i rytuałów, jak i w przekonaniu, że prowadzi to do moralnego życia, które zasadza się m.in. na trosce o słabych, miłosierdziu, dążeniu do sprawiedliwości i czynienia pokoju między ludźmi.
W judaizmie diaspory pojawiały się różne nurty i ugrupowania; nurt mistyczny rozwinął się w filozofię kabalistyczną ( kabała), z której wyrosły sekty, takie jak: sabataizm, frankizm oraz ruch odnowy rel. chasydyzm, zapoczątkowany przez Baal Szem Towa. Konflikt chasydów z nurtem tradycyjnym stopniowo słabł i ostatecznie został zastąpiony wspólnym oporem wobec sekularyzacji i dążeń do reformy judaizmu. W XVIII w. popularność zdobywały idee żyd. oświecenia ( haskala), wprowadzane przez M. Mendelssohna, łączące praktykę judaizmu z nowoż. racjonalizmem; z niego wywodzą się różne formy współczesnego judaizmu reformowanego, który współistnieje z judaizmem tradycyjnym.
Wśród żyjących współcześnie kilkunastu mln Żydów (gł. w USA, Izraelu, Francji, W. Brytanii, Rosji) kilkanaście procent wyznaje judaizm tradycyjny część ultraortodoksyjny (np. chasydzi), który nakazuje nawet zachowanie dawnego ubioru, część nowocześnie ortodoksyjny, łączący rygoryzm rytualny życia codziennego z pełnym uczestnictwem w życiu społ. państwa (powszechny np. w Izraelu i USA). Inni nieobojętni religijnie Żydzi przyznają się do judaizmu reformowanego lub judaizmu konserwatywnego, które powstały w XIX w. w Niemczech, a teraz ich gł. ośrodki znajdują się w Stanach Zjednoczonych. Oba te kierunki podkreślają wagę osobistego wyboru z bogactwa tradycji judaizmu, oba, od niedawna, umożliwiają kobietom pełnienie wszystkich funkcji rel. (w tym także funkcji rabina). Juaizm reformowany odrzuca znaczną większość przepisów rytualnych (np. przepisy pokarmowe), początkowo był niechętny syjonizmowi; w USA przybiera często postać zaangażowania społ., a nie religijnego. Judaizm konserwatywny, który powstał po odrzuceniu zbyt radykalnych reform rel., modyfikuje niektóre przykazania rytualne (np. dopuszcza udanie się samochodem do synagogi w szabat), a także nigdy nie negował ważności języka hebr. dla liturgii (i w ogóle dla judaizmu) oraz roli Ziemi Obiecanej.

Przez tysiąclecia wyznawanie judaizmu determinowało, kto jest Żydem; w ciągu ostatnich 2 wieków coraz więcej Żydów określa swoją przynależność do społeczności żyd. w sensie nar. lub kulturowym, a nie rel.; większość przyznaje się jednak do uznawania zasadniczych kategorii żyd. wizji świata, przedstawionej w tradycji judaizmu. W judaizmie nie ma dogmatów ustalonych w sposób wiążący, ale wierzący Żydzi uznają 13 zasad wiary sformułowanych przez Majmonidesa w XII w. (przyjmując je dosłownie lub reinterpretując). Według tych zasad Bóg jest stwórcą, jest jeden, bezcielesny, wieczny, jako jedyny może być obiektem kultu, mówił przez proroków, Mojżesz był największym z nich, on otrzymał Torę, która jest niezmienna, Bóg jest wszechwiedzący, odpłaca człowiekowi za jego czyny, nadejdzie mesjasz, nastąpi zmartwychwstanie

Chrześcijaństwo
Część serii dotyczącej Chrześcijaństwa

CHRZEŚCIJAŃSTWO, religia monoteistyczna i uniwersalistyczna, której istotą jest wiara w Jezusa Chrystusa.
Historia. Chrześcijaństwo powstało w l w. n. e. w łonie ówczesnego judaizmu, jako wynik działalności Jezusa, jego nauczania, czynów, śmierci oraz zmartwychwstania, które od początku stanowiło gł. tezę wiary chrzęść. i motyw działania pierwszych chrześcijan. Pierwsza wspólnota chrześcijańska powstała w Jerozolimie po Zesłaniu Ducha Świętego (prawdopodobnie 30 r. n. e. ), była skupiona wokół 12 apostołów z Piotrem na czele i praktykowała chrzest, Eucharystię i życie wspólnotowe; misjonarze chrześcijańscy zwracali się do Żydów w kraju Izraela i w diasporze, ale również do pogan, wśród których osiągnęli większe sukcesy (zwłaszcza św. Paweł); po wojnie żydowskiej (66-70 r.) nastąpiło zupełne zerwanie między judaizmem a chrześcijaństwem. Nazwa chrześcijanie (od Chrystusa) powstała w Antiochii Syryjskiej w połowie l w. Chrześcijanie tworzyli wspólnoty lokalne, a zarazem mieli świadomość przynależności do jednej religijnej wspólnoty wiary i życia w Chrystusie (Kościół). Tradycja o Jezusie oraz wiara i życie pierwotnego chrześcijaństwa znalazły wyraz w spisanych w 2 połowie l w. księgach Nowego Testamentu, które wszedłszy do kanonu Biblii stanowiły odtąd podstawę chrześcijaństwa.
Po śmierci apostołów ukształtowała się zasada jednoosobowego przełożeństwa w gminach chrześcijańskich, na przeł. l/ll w. zaś istniała już 3-stopniowa hierarchia (biskup, prezbiterzy, diakoni). Wyróżnione miejsce zajmowali biskupi Rzymu, następcy św. Piotra, który tam poniósł śmierć. Do pocz. IV w. w niektórych prowincjach rzymskich chrześcijaństwo przyjęła prawie połowa mieszkańców, osiągnęło też ono znaczne wpływy w krajach na wschód od imperium. Stało się tak mimo wielokrotnych krwawych prześladowań chrześcijan ze strony ludności pogańskiej i władz państw, (m. in., za panowania cesarzy: Nerona, Domicjana, Trajana, Marka Aureliusza, Decjusza i Dioklecjana); męczeństwo stawało się świadectwem wierności Chrystusowi, które przyciągało do nowej religii. Na fundamencie Biblii formowała się w II-III w. teologia i filozofia chrześcijaństwa. (Ojcowie Apostolscy, apologeci, Justyn, Ireneusz z Lyonu, Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Tertulian, Cyprian i in.) korzystające z języka i dorobku kultury gr. -rzym., a zarazem polemizujące z politeizmem, gnostycyzmem oraz ruchami heretyckimi (doketyzm, marcjonici i in.). Duchowość i asceza wyraziły się m. in. w powstaniu życia zakonnego (Egipt ? Antoni Wielki, Pachomiusz).
Ustanowienie tolerancji religijnej przez cesarza Konstantyna Wielkiego (tzw. edykt mediolański) spowodowało, że chrześcijaństwo osiągnęło przewagę w krajach imperium rzymskiego i 380 stało się jego religią państwową (Teodozjusz l Wielki). Wolność religijna umożliwiła zorganizowanie się chrześcijaństwa w skali całego imperium (patriarchaty, metropolie) oraz gromadzenie się biskupów na synodach i soborach. Sobory potwierdziły chrześcijańską wiarę w Trójcę Świętą, a w szczególności boskość Syna Bożego (sobór nicejski 325) i Ducha Świętego (Sobór Konstantynopolitański l 381) oraz wiarę w 2 natury w Chrystusie, boską i ludzką (sobór chalcedoński 451), jak też godność Marii jako Matki Bożej (sobór efeski 431). Bodźcem dla oficjalnego ogłaszania dogmatów były spory doktrynalne, szczególnie wokół problemu boskości Chrystusa (subordynacjonizm, arianizm, nestorianizm, monofizytyzm i in.). W cesarstwie rzymskim arianie uzyskali okresową przewagę polityczną, natomiast nestorianizm i monofizytyzm w połączeniu z poczuciem odrębności narodowej, doprowadziły do odseparowania się Kościołów w Azji i Afryce (Armenia, Mezopotamia, Syria, Egipt, Etiopia). Umieszczenie stolicy cesarstwa w Konstantynopolu przyczyniło się do wzrostu znaczenia biskupów, a potem patriarchów tego miasta. W IV-V w. nastąpił też bujny rozwój kultury chrześcijańskiej: teologii, wiedzy biblijnej oraz filozofii (ojcowie Kościoła, zwł. Atanazy Wielki, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Chryzostom, Cyryl Aleksandryjski, pseudo-Dionizy, Ambroży, Hieronim ze Strydonu, Augustyn), życia duchowego, życia monastycznego (Bazyli Wielki, Augustyn, w VI w. - Benedykt), studiów historycznych (Euzebiusz z Cezarei), liturgii, kaznodziejstwa, poezji religijnej, budownictwa sakralnego, sztuki.
W wyniku wędrówek ludów chrześcijanie na Zachodzie znaleźli się pod władzą Germanów, arian lub pogan, którzy stopniowo przyjmowali kulturę łacińską i chrześcijańską ortodoksję (chrzest Chlodwiga ok. 500, chrystianizacja Niemiec VIII w.). We wczesnym średniowieczu kultura chrześcijańska rozwijała się w Irlandii, Hiszpanii pod panowaniem Wizygotów, oraz w okresie renesansu karolińskiego. Do nielicznych wybitnych myślicieli tego okresu należeli m. in. Beda Czcigodny, Alkuin, J. Szkot Eriugena. Wiedzę religijną i kulturę kultywowały głównie zakony (benedyktyni), które też prowadziły żywą działalność misyjną (zwł. mnisi iroszkoccy). Chrześcijaństwo łacińskie rozprzestrzeniało się na coraz to nowe obszary w IX-XI w.: Czechy, Polskę i Skandynawię, a w XIII-XV na Litwę, ostatni europejski kraj pogański. Wzrósł autorytet papieży, wśród których były bardzo wybitne osobistości (Leon l, Grzegorz I), ale w IX-X w papiestwo, zdominowane przez walki polityczne w Rzymie i istniejącym od 754 Państwie Kościelnym, przeżyło upadek.
W VII-IX w. chrześcijaństwo greckie w cesarstwie bizant. doznawało wstrząsów pod wpływem monoteletyzmu (VII w. ) i obrazoburstwa (ikonoklazm), ale dotychczasowy poziom kultury chrześcijańskiej, w tym teologii (Maksym Wyznawca), nie uległ obniżeniu Zorganizowane w patriarchacie Konstantynopola było uzależnione od cesarzy (cezaropapizm). W IX w. Bizancjum rozpoczęło skuteczną chrystianizację Słowian (Cyryl i Metody; chrzest Rusi w X w.). Zatargi z oddalonym politycznie, językowo i kulturalnie Rzymem, nominalnie uznawanym za pierwszą stolicę chrześcijaństwa, doprowadziły do stopniowego zerwania łączności między chrześcijaństwem zachodnim i wschodnim, głównie na tle politycznym (schizma Focjusza, wzajemne ekskomuniki: legata papieskiego i patriarchy 1054, IV krucjata 1204); eksponowane przy okazji różnice teologiczne (Filioque) i liturgiczne miały faktycznie mniejsze znaczenie. Odtąd historia Kościołów ? katolickiego na Zachodzie i prawosławnego na Wschodzie ? przebiegała w dużym stopniu odrębnie.
Ekspansja muzułmanów arabskich od VII w objęła większość krajów monofizyckich i nestoriańskich, część chrześcijan gr. (melchici) i łac. (Afryka Północna, a potem Hiszpania). W ciągu następnych wieków dyskryminowani chrześcijanie stopniowo zaczęli się tam stawać mniejszością Natomiast zdołali odzyskać Hiszpanię (rekonkwista) oraz przejściowo Palestynę i część Syrii (krucjaty). Muzułmańscy Turcy zniszczyli cesarstwo bizantyjskie (zdobycie Konstantynopola 1453), a do początku XX w. wyparli chrześcijan (greckich i ormiańskich) z Azji Mniejszej; ich rządy nad Bałkanami XV-XIX w. spowodowały lokalnie islamizację.
Od XI w. w chrześcijaństwie zachodnim zaczęto przeprowadzać reformy (kluniacka; Grzegorz VII), a równocześnie nastąpił wzrost jego roli politycznej (krucjaty, Innocenty III). Ścisły alians Kościoła ze strukturą władzy feudalnej wywołał reakcję w postaci zabarwionych społecznie herezji średniowiecznych, zwalczanych przez inkwizycję, oraz zakonów żebrzących (franciszkanie, dominikanie); życie umysłowe w tym okresie reprezentowali m. in.: Sylwester II, Anzelm z Canterbury, P. Abelard, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, Bonawentura, J. Duns Szkot, W. Ockham, J. Eckhart, Tomasz a Kempis; również wtedy powstały pierwsze uniwersytety; rozkwitła architektura i sztuka romańska i gotycka oraz muzyka gregoriańska. Papiestwo zostało jednak osłabione przez schizmę zachodnią (awiniońską); próby unii z Bizancjum okazały się nietrwałe (Lyon 1274, Florencja 1439); powstały ruchy kontestacji doktrynalno-politycznej (koncyliaryzm, husytyzm); renesans przyczynił się do zeświecczenia papiestwa.
W XVI w. Europę pn. ogarnęła reformacja (M. Luter, J. Kalwin); powstanie protestantyzmu stało się zarzewiem wzajemnych prześladowań i wojen religijno-politycznych, doprowadzając do trwałego podziału na kraje katolickie i protestanckie (Anglia, Skandynawia, północne Niemcy). Jednoczesna reforma wewnątrz katolicyzmu (sobór trydencki, jezuici, kontrreformacja) akcentowała tradycję łacińską i władzę papieży (później Sobór Watykański I), natomiast w sztuce wyraziła się najpełniej w baroku. Udana unia z prawosławnymi w państwie polsko-litewskim (Brześć 1596, unici) pogorszyła jednak stosunki między katolikami i prawosławnymi. W ramach protestantyzmu wyłoniły się w XVIII-XX w. liczne nowe wyznania.
Odkrycia geograficzne i zakładanie kolonii pozwoliły na ekspansję chrześcijaństwa poza Europę; katolicyzm zdominował posiadłości hiszpańskie i portugalskie, dotarł do Indii (Franciszek Ksawery), Chin (M. Ricci) i Japonii, osadnicy europejscy, głównie protestanccy, zajęli Amerykę Północną; od XIX w. katolicy i protestanci prowadzą misje prawie na całym świecie.
Laicyzacja i sekularyzacja kultury europejskiej, trwająca od renesansu przez oświecenie i rewolucję francuską aż po czasy współczesne, która przejawiła się m. in. w świeckości państw w XIX-XX w., ruchach deistycznych (wolnomularstwo), ateistycznych (zwłaszcza marksizm) i nacjonalistycznych (nazizm), a współcześnie w religijności synkretystycznej oraz materializmie praktycznym ? osłabiła w krajach bogatszych wpływ chrześcijaństwa na życie publiczne i prywatne; niejednokrotnie prowadziła ona również do kryzysów wewnątrz samego chrześcijaństwa (tendencje modernistyczne w doktrynie i liberalne w etyce); w pewnych przypadkach chrześcijaństwo było nawet religią prześladowaną (np. kraje komunistyczne). Mimo tych obiektywnych przeszkód chrześcijaństwo przejawiło żywotność w sferze doktryny, co uwidoczniło się w asymilacji metod historycznych w teologii, w podjęciu wyzwania współczesności przez Sobór Watykański II, ekumenizmie i dialogu międzyreligijnym, a także w życiu duchowym (różne formy powrotu do źródeł i ruchy religijne), oraz społecznym (chrzęść, stowarzyszenia i partie polityczne). Liczbę wyznawców chrześcijaństwa szacuje się na blisko 1, 8 mld, czyli ponad 30% ludności świata (katolicy ok. 970 mln, prawosławni 150 mln, starożytne Kościoły wsch. 30 mln, anglikanie 60 mln, protestanci 300-450 mln, sekty na pograniczu chrześcijaństwa ok. 150 mln). Chrześcijaństwo jest największą z religii monoteistycznych; chrześcijanie przeważają w Europie, Ameryce i Australii, w Afryce stanowią ok. 1/3 ludności, w Azji ? niewielką mniejszość.
Doktryna i znaczenie. Chrześcijaństwo odwołuje się do Objawienia otrzymanego od Boga, którego pełnią jest osoba i nauczanie Jezusa; przekazuje je tradycja chrześcijańska, zwłaszcza zawarta w Biblii, która jest podstawą wiary i teologii; chrześcijaństwo uznaje też możliwość odkrycia Boga i zasad moralnych drogą rozumową, z istnienia i natury świata. Główne punkty doktryny, uznawane przez większość wyznań chrześcijańskich, są zawarte w wyznaniach wiary, zwłaszcza Credo nicejsko-konstantynopolitańskim (mszalnym) z 381 i w przyjmowanym przez chrześcijaństwo zachodnie Składzie apostolskim. Na treść chrześcijaństwa składają się prawdy wiary i zasady moralne, społeczność Kościoła z liturgią i sakramentami oraz indywidualne życie duchowe; składniki te są traktowane łącznie, z podkreśleniem uczestnictwa osobowego i konieczności stosowania doktryny w praktyce.
Chrześcijaństwo głosi wiarę w jednego Boga w 3 Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), czyli Trójcę Świętą. Wobec wszystkich innych bytów Bóg jest Stwórcą i Panem; ludzie zostali stworzeni do życia z Bogiem, jako dzieci Boże, kochani przez Boga i powołani do kochania go; człowiek został stworzony jako mężczyzna i kobieta; dary Boże: miłość, rozum, wolność i władza nad światem upodabniają ludzi do Boga, są oni zdolni do relacji z Bogiem; nadużywszy wolności zerwali jednak z nim i czynią zło (grzeszą), czego skutkiem są udręki życia z dala od Boga oraz podleganie śmierci. Bóg objawia się jednak ludziom w ciągu historii i chce ich wybawić; pierwszym etapem było objawienie się narodowi Izraela, od czasów Abrahama i Mojżesza; pełnię Objawienia i zbawienia przyniósł Jezus Chrystus, syn Marii, który jest wcielonym Synem Bożym, prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, który za ludzi umarł na krzyżu, a następnie zmartwychwstał w chwale; fakt zmartwychwstania jest widziany jako główny argument na rzecz chrześcijaństwa i konieczny fundament chrześcijańskiego wyznania wiary. Wszyscy ludzie są wezwani do wiary w Chrystusa; ci, którzy go przez chrzest przyjęli, tworzą społeczność religijną zwaną Kościołem (Lud Boży, Ciało Chrystusa); Duch Święty nieustannie działa w Kościele, który jest świadkiem Objawienia i środkiem do zbawienia świata; podziały chrześcijaństwa, których skutkiem było powstanie odrębnych organizacji kościelnych, są przez chrześcijan różnych wyznań uważane za niezgodne z wolą Bożą. Przeznaczeniem ludzi jest powrót do Boga; zmarli spotkają Boga (niebo), choć zatwardziałość w złem grozi wiecznym potępieniem (piekło); w przyszłości chrześcijaństwo oczekuje triumfalnego powrotu Chrystusa (paruzja, sąd ostateczny), powszechnego zmartwychwstania, przemiany świata i wiecznego życia w Bogu.
Chrześcijaństwo wzywa człowieka do nawiązania osobistej więzi z Bogiem, której czynnikami są: Słowo Boże, wiara, łaska, sakramenty, modlitwa, mistyka i kontemplacja; właściwą postawą wobec Boga jest miłość, adoracja i rozumne, wolne posłuszeństwo; zewnętrzną i społeczną formą modlitwy i adoracji jest w Kościele kult (liturgia), w sakramentach znakom zewnętrznym towarzyszy wewnętrzny dar łaski. Według chrześcijaństwa Bóg żąda od ludzi miłości bliźniego, która jest nieodłączna od miłości Boga oraz stanowi jej konieczny sprawdzian (wzorem jest tu miłość Osób w Trójcy i miłość Boga do ludzi); wymagania zawarte w przykazaniu miłości bliźniego są konkretyzowane w przykazaniach szczegółowych, zawartych w Biblii (zwł. Dekalog: nakaz uznania Boga i ochrona życia ludzkiego, wierności małżeńskiej i rodziny, własności) Jezus żąda od człowieka doskonałości (Kazanie na Górze), etyka chrześcijańska domaga się naśladowania Chrystusa i pokazuje drogę do świętości, jej uzasadnieniem jest wiara, że Bóg jest miłością, a przeznaczeniem ludzi ? wieczne życie z Bogiem, z tego, ze człowiek czyni zło, wynika konieczność nawrócenia i stałego nawracania się (metanoja, sumienie). Reprezentanci chrześcijaństwa wobec zmiennych okoliczności społecznych i kulturowych formułują szczegółowe wskazówki duchowe, moralne, prawne i praktyczne co do realizowania zasad chrześcijaństwa (np. szkoły duchowości, prawo małżeńskie, nauczanie społeczne).
Mimo istnienia zrębu zasad wspólnych, różnice między wyznaniami chrzęść pozostają liczne, katolicyzm, prawosławie i protestantyzm różnią się głównie w poglądach na naturę, rolę i strukturę Kościoła, niektórzy chrześcijanie nie chcą być przypisani do określonego wyznania, odrębne są poglądy protestantów na wiarę, łaskę i sakramenty, mniejszą rolę odgrywają spory co do Trójcy i Chrystusa (oprócz starożytnych Kościołów wschodnich i unitarianizmu trzeba tu wymienić tendencję liberalne go protestantyzmu do widzenia w Jezusie głównie człowieka) Z przekonania o wynikłej z Objawienia znajomości prawdziwego Boga wynika dla chrześcijan prawo i obowiązek misji głoszenia swojej nauki wszystkim ludziom. Chrześcijaństwo widzi siebie jako wyróżnione narzędzie Boga w dziele zbawienia świata. W stosunku do innych religii nie zajmuje postawy jednolitej, od starożytności w chrześcijaństwie istnieją na ich temat opinie negatywne (że są przeszkodą dla prawdziwej wiary, a nawet dziełem szatana) i przychylne (że są owocem szczerego poszukiwania Boga, odpowiedzią na objawienie się Boga poprzez świat stworzony, a nawet drogą do zbawienia dla swoich wyznawców), szczególne miejsce zajmuje judaizm, jako religia odwołująca się do tego samego Objawienia (StaryTestament).
Wpływ chrześcijaństwa na historię i kulturę był olbrzymi. Chrześcijaństwo starożytne dokonało syntezy żydowskiego monoteizmu i surowej etyki z kulturą grecką (filozofia, nauka, literatura i sztuka) oraz organizacją rzymską. Przyczyniło się do przetrwania tego dorobku po upadku cesarstwa rzymskiego i do przekazania go innym ludom Zasady etyczne chrześcijaństwa i wartość przypisywana przez chrześcijaństwo osobie ludzkiej inspirowały wprost lub pośrednio ruchy broniące ludzkiego życia, godności, wolności i sprawiedliwości, a tym samym sprzyjały kształtowaniu się życia społ. opartego na tych zasadach, istotne było tu przekonanie chrześcijan, że wiara musi nieść konsekwencje praktyczne, stąd często uważa się za skutek chrześcijaństwa np. działalność charytatywną, zniesienie niewolnictwa, uznanie godności kobiety, a nawet powstanie kapitalizmu w krajach protestanckich. Chrześcijaństwo było także bezpośrednią inspiracją dla powstawania wybitnych dzieł literatury, sztuk plastycznych i muzyki.
Buddyzm

Poznawanie buddyzmu jest poznawaniem siebie. Poznawanie siebie jest wykraczaniem poza siebie. Wykraczanie poza siebie będzie pełnym oświeceniem. Pełne oświecenie jest wyzwoleniem naszego ciała i umysłu i wyzwoleniem ciał i umysłów innych. Nie pozostają żadne ślady oświecenia i ten brak śladów ciągnie się w nieskończoność."
Dogen, mistrz Zen

"Tylko buddyzm zdołał jakoś przełożyć naukę o boskiej miłości i transcendentalnym przeznaczeniu na pacyfizm potrafiący kształtować ludzkie działania na wielką skalę. Rzeczywiście, pacyfizm i zrezygnowanie z przemocy kształtowały cele krajów, które zdominował buddyzm."
"Religie dla żółtodziobów"

"Nie wierzcie w ani jedno słowo tylko, dlatego, że wypowiedział je Budda, lecz sprawdzajcie rzeczy sami; bądźcie swoimi własnymi nauczycielami - przewodnikami."
Budda

"Oto mogę umrzeć szczęśliwy, nie zatrzymałem ani jednej nauki w zamkniętej dłoni. Cokolwiek może wam przynieść pożytek już wam dałem."
Budda

HISTORIA

W Indiach, przed pojawieniem się buddyzmu panował system kastowy. Buddyści odrzucili system kastowy i obrządki wedyjskie. Ze starszej religii przejęli idee karmy, reinkarnacji, nirwany i wiele innych pojęć. Ich religia kładzie nacisk na medytacje i przestrzeganie wzorców moralnych...

Teksty mówiące o życiu Buddy powstawały najczęściej w języku palijskim. Większość z nich powstała kilkaset lat później w I w. p.n.e. 200 lat później pojawiły się posągi będące przedmiotami kultu. Tak naprawdę z powodu powstania wielu legend i mitów nie sposób wyłowić prawdziwej historii na temat życia Buddy. Część wyznawców uważa go "tylko" za człowieka, a inni twierdzą, że był jednym z szeregu Buddów.

Budda został poczęty we śnie, a do łona swej matki, Mahamaji wszedł jako biały słoń przez prawy bok. Urodził się w gaju Lumbini w 563 roku, a jego rodzicielka w czasie porodu stała na gałęzi. Już przy narodzinach Gautamy mędrzec przepowiedział, że zostanie on ascetą albo największym z władców. Jako syn króla Suddhodana panującego w Kapilavastu [granice Indii i Nepalu] mieszkał w pałacu, żył w przepychu i luksusie. Ojciec modlił się do swojego dziecka. Na świat przyszedł w Nepalu. Jego matka zmarła kilka dni po porodzie, a macochą została Mahapadżapati Gotami. Nie spotykał nigdy się ze śmiercią, biedą, tragediami. Miało to chronić go przed zostaniem ascetą. Był pilny, uprzejmy i życzliwy. Gautama w wieku szesnastu lat zawarł związek małżeński z księżniczką Jasiodharą i urodziło mu się dziecko, syn Rahula. Gdy mając 29 lat opuścił pałac ujrzał to wszystko, co przed nim ukrywano. Według niektórych przekazów spotkał kolejno: starca, chorego i orszak pogrzebowy. Zrozumiał wtedy, że śmierć jest nieuchronna. Potem zobaczył żebrzącego, ale pogodnego mnicha. Swoje dotychczasowe życie zaczął postrzegać jako puste i nic nie warte. Zaczął szukać wyzwolenia. Rozpoczął wędrówkę jako asceta. Trwała ona siedem lat.

Zerwał z umartwianiem ciał i postami. Usiadł na macie pod drzewem bodhi i ślubował pozostać w takiej pozycji, aż do uzyskania prawdziwego wyzwolenia. Po 49 dniach, gdy otworzył oczy, zobaczył poranną gwiazdę. Stał się oświeconym. [Budda, znaczy oświecony. Inne imiona to Tathagata - ten, który to osiągnął / ten, który przyszedł nauczać i Bhagawad, czyli Pan; Siakjamuni- mędrzec z rodu Siakjów.] Wyjaśniał potem, że każdy dostępuje oświecenia, ale niektórzy są ślepi i tego nie dostrzegają.

Potem podążali za Buddą jego towarzysze, z którymi wcześniej szukał Prawdy. Przez resztę życia (45 lat) nauczał i organizował buddyjskie wspólnoty mnichów (sanghi). Pierwsze nauczanie znane jest pod nazwą "Wprawienie w ruch koła dharmy". Wygłosił je Budda w Parku Jeleni w Benares i prezentowało ono podstawy buddyzmu. Nauki Buddy spisano setki lat po jego śmierci.

Ostatnie słowa oświeconego miały brzmieć: "wszystkie ciała zbudowane są ze składników, które pewnego dnia się rozpadną. Przez własny wysiłek możesz się wyswobodzić".

Kandziur, spisane nauki Buddy to 108 tomów, czyli 84000 nauk. Komentarze dodawane na przestrzeni lat, Tendziur, to 254 grube księgi.

Pierwszym wielkim orędownikiem nowej religii był cesarz Asioka (270-232 p.n.e.). Nawrócenie spowodowane było przerażeniem wojnami i klęskami. Odtąd jako mecenas budował pomniki, zwoływał sobory, misjonarzy wysyłał po całym znanym wówczas świecie, od Sri Lanki po Egipt i Grecję. Niektórzy nazywają tego cesarza drugim założycielem buddyzmu. Nie prześladował wyznawców innych wyznań. Religia ta zaczęła rozprzestrzeniać się na całą Azję i tracić wiernych w Indiach.

Buddyzm, mimo że narodził się w Indiach, to nie ma dzisiaj w tym kraju zbyt wielu wyznawców. Na świecie jest buddystów około 300 milionów: 200 tysięcy w Europie, 200 tysięcy w Ameryce Północnej, 500 tysięcy w Ameryce Łacińskiej, 300 tysięcy w byłym ZSRR. Najwięcej wyznawców mieszka na Cejlonie, w Birmie, Tajlandii, Japonii, Korei i Chinach. Do Polski buddyzm przybył w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku.

NAUCZANIE

Najwyższą prawdą w buddyzmie, aspektem doświadczenia i istnienia jest dharma.

Nirvana natomiast to stan wyzwolenia od narodzin i śmierci, czyli sansary -niekończącej się wędrówki dusz. To miejsce, "gdzie poznajemy, iż nie ma niczego poza tym, czego doświadcza rozum, gdzie poznając naturę własnego ja, odrzuca się dwoistość i podział; gdzie nie ma więcej żądzy i chciwości, gdzie nie ma już przywiązania do przedmiotów świata zewnętrznego". Buddyści dążą do wyjścia ze świata iluzji, do pełnego oświecenia.

Buddyści wierzą w reinkarnację. W osiągnięciu wyzwolenie przeszkadza to, że nie potrafimy zaakceptować tego, że jesteśmy iluzją i tak naprawdę nie tworzymy niezależnej istoty. Nic zresztą nie istnieje samodzielnie, ani wiecznie. Życie jest ciągiem nietrwałych procesów. Do pełnego wyzwolenia prowadzi wiedza i zrozumienie.

Fundamentem nauki Buddy są Cztery Szlachetne Prawdy: [w skrócie] 1. Życie jest cierpieniem; 2. Cierpienie powodowane jest żądzą i przywiązaniem; 3. Żądzę i przywiązanie można zwyciężyć; 4. Droga do pokonania żądzy i przywiązania to Ośmioraka ścieżka: właściwe... rozumienie, postanowienie, mowa, działanie, zarobkowanie, wysiłek, uwaga, skupienie.

Buddyści nie wierzą w Boga jako takiego. Budda twierdził, że owszem bogowie hinduscy istnieją, ale nie mają oni wpływu na życie ludzi, są one duchami, które nie osiągnęły pełnego wyzwolenia.

Buddyście nie wolno zabijać, kraść, postępować bezwstydnie, kłamać i pić alkoholu, zażywać narkotyków. Mnich buddyjski ma jeszcze zobowiązanie do zachowywania postów i zakaz używania pachnideł i ozdób, uczestniczenia w świeckich rozrywkach, spania w wygodnym łóżku, używania pieniędzy. Większość buddystów to wegetarianie.

Trzy klejnoty buddyzmu (Triratna) pomagają w dojściu do oświecenia. Są to Budda, dharma i sangha.

ODŁAMY

Ponieważ Budda nie wyznaczył swojego następcy, po jego śmierci doszło do wielu rozłamów w obrębie religii buddyjskiej. Jego celem nie było formalizowanie religii, bo każdy miał sam dążyć do oświecenia. By różnice nie dzieliły wyznawców, mnich Mahakaśjapa zwołał pierwszy sobór. Miało w nim wziąć udział 500 mnichów, choć niektórzy podważają fakt, czy sobór w ogóle miał miejsce. Uznano wtedy 18 szkół. Niektóre z odłamów prezentujemy poniżej.


Therawada, szkoła małego wozu: jedyna istniejąca do dziś szkoła spośród pierwszych 18. Najbliższa pierwotnemu buddyzmowi. Nacisk kładzie się na wyzwolenie jednostki, na które może ona zapracować poprzez surowe przestrzeganie zasad. Teksty Therawady zawarte są w Tripitace, Trzech Koszach. Jest to razem 31 ksiąg w języku palijskim. W ich skład wchodzą: reguły zakonne, kazania, kompedium filozofii i psychologii. Głównie w Sri Lance, Mianmie, Tajlandii, Kambodży, Laosie. Mężczyźni, wyznawcy najczęściej muszą część życia spędzić w klasztorze.

Mahajana; szkoła wielkiego wozu [I w p.n.e.] nacisk na idee łaski i pomocy od bodhisattwów (istoty, które dążą do nirvany, ale czkają aż z kręgu życia i śmierci uwolnią się inne istoty). W tej szkole istnieje pogląd o istnieniu tathata, czyli zasady, która określa wszystko we wszechświecie. Wierni muszą studiować Sutry Doskonałej Mądrości. Wierzą w Buddę absolutnego i wiecznego. Gautama był czasową formą wieczności. Wszelka rzeczywistość to pustka. "Forma jest pustką, pustka jest formą". Najbardziej znane teksty mahajany to Sutry lotosu, diamentowa i serca. Głównie w Chinach, Korei, Japonii i Wietnamie. Literatura powstała w sanskrycie i językach chińskich (ponad 5000 tomów! Zawierających wiele nowych koncepcji) i tybetańskich

Wadźrajana, buddyzm tybetański, lamaizm, manatrajana (wóz mantr): Kierunek ten wiąże się z hinduską tantrą. Wykorzystuje ćwiczenia jogi. Najbardziej znana księga: Bardo Thodol "Tybetańska księga umarłych". Modlitwy, mantry powtarza się tysiące razy dziennie, używa różańców i młynków modlitewnych. Mnisi tworzą mandale, obrzędów można nauczyć się od lamów [jest to tytuł każdego mnicha]. Najważniejsi z nich to dalajlama i panczelama.

Zen: najpopularniejszy na zachodzi kierunek buddyzmu. Założył go Bodhidharma ze szkoły Mahajany. Rozwinął się z połączenia nauk jego i taoistów. Nacisk kładziony jest na osobiste medytacje. Medytacja jest nieracjonalna, oczyszcza umysł, jedną z jej dróg jest kontemplacja paradoksów-zagadek, koanów [na przykład, jaki dźwięk rozbrzmiewa, gdy klaszcze się jedną ręką?].

Szkoła Czystej Ziemi: Nawiązuje do tradycji Amitabhy, który ślubował ochronę wszystkich czujących stworzeń. Nirvanę osiąga się poprzez miłosierdzie Buddy, a nie własne, egoistyczne uczynki. Wyznawców Amithaby czeka wieczne szczęście, a innych wieczne męki.

Nichiren: Jest to wiele odłamów buddyzmu japońskiego. Najbardziej znany z nich to świecki ruch Soka Gakkaki. Dosyć popularny wśród zachodnich buddystów. Według niektórych tylko Sutra lotosu zawiera najdoskonalszą wersję nauk Buddy.

BUDDYJSKA SZTUKA INDYJSKA

Historię życia Buddy można podziwiać na płaskorzeźbach, które ozdabiają bramy świątyń w Sańczi i Bahrhut. Powstały one wokół relikwii oświeconego. Występują tam tylko jego symboliczne przedstawienia jako lotos, odcisk stopy, znak lub przedmiot. "ludzkie" przedstawienia zaczęły pojawiać się w pierwszym stuleciu naszej ery. W Gandharze pojawiły się posągi.

Świątyniami-pomnikami są stupy. Półkoliste budowle kute w skałach lub kopce. Historycznie ta forma wywodzi się od kopców grobowych. Często umieszczone są na murowanym postumencie. Na jej szczycie znajduje się kapliczka, w której przechowuje się relikwie. Najstarsze ze stup zachowały się w Sańczi w środkowych Indiach. Inne budowle to świątynie kute w skałach. Są to najczęściej hale z absydą. W ich wnętrzach mnisi oddają się medytacji. Najczęściej w pobliżu znajdują się klasztory. Architekturę buddyjską charakteryzowały kolumny ze zwieńczeniami w kształcie lotosów.

CIEKAWOSTKI

Skoro już jesteśmy przy buddyzmie...
W 1996 roku wydawnictwo Uraceus w serii "Biblioteka Club Voltaire" wypuściło na polski rynek wydawniczy książkę "Pra-Jezus. Buddyjskie źródła chrześcijaństwa" napisaną przez Elmara R. Grubera i Holgera Kerstena. Obaj panowie zajmują się religiami, szczególnie osobą Jezusa z Nazaretu. Opublikowali kilka książek, w tym jedną wspólnie.

Według autorów związki świata zachodniego i jego cywilizacji z Indiami są dużo głębsze. Twierdzą oni, że kontakty między tymi dwoma światami trwały już za króla Salomona. Pod wpływem Indii tworzyli zachodni filozofowie. Jezus miał być według nich buddyjskim kaznodziejom, a ewangelie powstawały w duchu buddyjskim. Cała historia i powstanie chrześcijaństwa miałoby być dziełem jakiejś fanatycznej sekty... Bierze się to stąd, że w zasadzie nie ma źródeł na temat Jezusa napisanych przez mu współczesnych.

Oprócz podobieństwa nauk, autorzy książki doszukali się zbieżności życiorysów Buddy i Jezusa. Obaj zostali niepokalanie poczęci, ich przybrani ojcowie mieli wątpliwości i ukazywały im się anioły. I Jezus, i książę Gautama byli "powitani" na świecie przez starych mędrców (Symeon). Znane z ewangelii chodzenie po wodzie i rozmnożenie pokarmów możemy również odszukać w tekstach buddyjskich. Podobieństw i zbieżności jest dużo więcej...

Zapraszam do lektury. Poznawanie interesujących poglądów, nawet, gdy nie zgadzają się one z osobistym zdaniem czytelnika może być pasjonującą przygodą.


ŚWIĘTA BUDDYJSKIE

Dzień Nirvany: 15 lutego: śmierć Buddy

Dzień Buddy: 8 kwietnia: narodziny Buddy

Dzień Bodhi: 8 grudnia: Budda usiadł pod drzewem

No, i to by były takie podstawy podstaw, bez wdawania się w szczegóły i terminologię. I pewnie każdy zainteresowany znajdzie coś, o czym nie napisałam, a co według niego jest ważne, ale... Buddyzm jest tematem rzeką na miarę Amazonki, więc zachęcam do lektury pozycji ze źródeł...

Islam

Najczęściej gazety i telewizje ukazują islam jako, surową, bezkompromisową, ?walczącą? religię, której wyznawcy uciekają się do przemocy, czy to broniąc swoich zasad, czy to usiłując narzucić je innym. Jednakże ludzie lepiej znający islam i jego tradycje wiedzą, że większość muzułmanów ? których jest na świecie około miliarda ? uważa swoją religię za nie mniej pokojową niż buddyzm czy chrześcijaństwo.
Słowo islam oznacza w języku arabskim ?całkowite poddanie się Bogu? i jest blisko związane ze słowem salam oznaczającym pokuj. Zarówno swoich współwyznawców, jak i cudzoziemców muzułmanie pozdrawiają słowami ? as-salam alajkum ? pokój z Tobą.

Zdefiniowanie islamu nie jest łatwe. Posługując się trzema kategoriami, można stwierdzić, że islam jest zarówno wiarą religijną, jak i ideologią polityczną. Bywa również oznaką tożsamości indywidualnej i grupowej.
Te trzy definicje ani się nie wykluczają ani nie pokrywają się ze sobą.

Islam jako tożsamość

Islam w języku arabskim jest rzeczownikiem oznaczającym całkowite oddanie się Bogu, jako objawione dzięki misji i życiu Proroka Muhammada. Słowo ?muzułmanin? w swoim pierworodnym znaczeniu (w jakim używane jest na przykład w Koranie i innych podstawowych tekstach) odnosi się do kogoś kto się przyporządkował. Istnieje także drugie znaczenie terminu ?muzułmanin?, które może łączyć się z pierwszym. Muzułmanin to ktoś urodzony z muzułmańskiego ojca, kto przejął od swoich rodziców tożsamość religijną. Nie musi koniecznie stosować się do rytuałów i praktyk swojej wiary. W społeczeństwach niemuzułmańskich tacy muzułmanie mogą aspirować, a nawet przybrać świecką tożsamość. Wielu bośniackich muzułmanów, którzy nawrócili się na islam, nie odmawia rytualnych modlitw, nie powstrzymuje się od picia alkoholu, nie izoluje kobiet i nie stosuje się do innych nakazów i zakazów przestrzeganych przez wierzących muzułmanów w pozostałych częściach świata. Nazwa muzułmanie została im oficjalnie nadana w czasach minionego komunistycznego reżimu w Jugosławii i określa ich przynależność etyczną, a nie religijną. Tak rozumiany termin ?muzułmanin? odnosi się również do członków innych mniejszości muzułmańskich w Europie i Azji.

Islam jako ideologia polityczna

Mianem ?fundamentalistów? określa się tych muzułmanów, którzy dążą do odnowienia bądź założenia państwa muzułmańskiego. Z tego punktu widzenia zadaniem państwa muzułmańskiego jest narzucanie posłuszeństwa wobec objawionego prawa islamu ? szariatu.
Muzułmańscy autorzy i ideologowie określani mianem ?fundamentalistów? w pełni zaakceptowali interpretacje Koranu. Jednocześnie praktycznie wszyscy wierzący muzułmanie ? nie tylko ?fundamentaliści? ? uważają Koran za wieczne Słowo pochodzące bezpośrednio od Boga. Ci, którzy usiłują chronić islam przed ?Zachodem? i tym, co uważają za zgubne skutki zachodniej laicyzacji, koncentrują się głównie na działaniu, a nie na sprawach wiary. I chociaż posługują się zupełnie nowymi metodami (takimi jak na przykład terroryzm), wzorce, na których się opierają mają długowieczną tradycję historyczną.
Środki, jakie stosują fundamentaliści, aby przywrócić prawa muzułmańskie, zależą od sytuacji politycznej danego kraju. W niektórych krajach, takich jak Jordania, muzułmańscy radykaliści zasiadają w parlamencie. W Algierii i w mniejszym stopniu w Egipcie angażują się w zbrojne konflikty z państwem. W Sudanie ? podobnie jak niegdyś w Pakistanie ? sprawują władzę przy poparciu dyktatury wojskowej. W Iranie działają w mieszanym systemie, zasiadając w parlamencie, wybrani ze ściśle kontrolowanych list tych kandydatów, których uznano za najlepszych. Jednakże nawet jeśli, tak jak w Jordanii, wykorzystują do swoich celów opcję demokratyczną, nie oznacza to, ze są zwolennikami demokracji.
Większość wojowniczo nastawionych muzułmanów kwestionuje zasady porządku światowego: ze słów jednego z najbardziej wpływowych teoretyków fundamentalizmu, Abu al-Ali al-Mawdudiego (1903-1979), wynika, że fundamentaliści zamierzają zastąpić zwierzchnictwo ludzi, opierające się na prawodawstwie parlamentarnym, ?władzą najwyższą pochodzącą od Boga??, objawioną w swojej doskonałości i celowości przez szariat.

Islam jako wiara

Jest różnica między terminem islam, rozumianym jako religia wyznawana przez muzułmanów, a terminem iman, czyli wiarą człowieka wierzącego.
W czasie wojen poddanie się Bogu, jakkolwiek szczerze, dokonywało się za pośrednictwem Proroka i jego następców. Koran opowiada o Beduinach, którzy zażądali uznania ich za wiernych. Bóg odpowiedział im ustami Proroka: ?Wy nie wierzycie ? bo wiara nie weszła jeszcze w wasze serca?.
Wiara może być następstwem poddania się muzułmańskiemu Prorokowi w pełnym przekonaniu o jego boskiej charyzmie. Wymagania stawiane wiernym stały się z czasem przedmiotem dyskusji. Według Koranu muzułmaninem jest każdy, kto wypowiada szahadę, publiczne wyznanie wiary, zawierające się w formule ?Nie ma Boga oprócz Allacha, Muhammad jest jego Prorokiem?.

KORAN I PROROK

Na początku dwudziestego wieku muzułmanów często nazywano mahometanami, samą zaś religię ? mahometanizmem. Odejście od tych określeń zostało częściowo spowodowane zmianami politycznymi, które zaszły od czasu, kiedy to większość świata muzułmańskiego znajdowała się pod kolonialnym panowaniem Europejczyków. Europejczycy, szczególnie ci w południowej Azji, uważali, że szacunek, jakim muzułmanie darzą Proroka, jest równo znaczny z czcią boską. Muzułmanie nigdy nie określali się mianem mahometan (tego terminu używali jedynie w rozmowach z Europejczykami), gdyż dla wyznawców islamu sugestia, że oddają boską cześć Muhammadowi, jak Chrześcijanie Chrystusowi, była wysoce obraźliwa. Muzułmanie oddają cześć boską Bogu, Allahowi, nie zaś Muhammadowi. Posłaniec ten był Prorokiem, a nie istotą boską, i oddawanie mu boskiej czci byłoby jednoznaczne z naruszeniem granicy między Bogiem a ludzkością, stwórcą i jego dziełem. Utrzymywanie tej granicy to podstawowa zasada wiary muzułmańskiej (?Nie ma Boga oprócz Allaha, Muchamad jest jego Prorokiem?).
Nie znaczy to, że Muhamad jest osobą zwyczajną, ani też, że jego rola w rozwoju islamu jest mniej istotna niż Chrystusa w chrześcijaństwie. Obszerny kanon islamu stanowi bogate źródło informacji na temat czynów i wypowiedzi Muchamada, o którego życiu muzułmanie wiedzą więcej niż chrześcijanie o życiu Jezusa. Muhamad, tak jak Jezus odegrał ogromną rolę historyczną i wywarł wielki wpływ na następnych pokoleniach.

Koran

Dla znacznej większości muzułmanów Koran jest słowem Boga, przekazanym bez ludzkiego udziału. Jest czymś więcej niż święte teksty o innych religiach. Został uznany za ?nie stworzony?, to znaczy istniejący odwiecznie, tak jak Bóg. Jest on dla wyznawców tym samym co Chrystus dla chrześcijan.
Muzułmanin może mieć kontakt z Księgą tylko wtedy, gdy znajduje się w stanie rytualnej czystości. Sama czynność recytowania ? odczytywania Koranu ? jest tak samo ważna jak rozumienie jego znaczenia. Przeciwnie niż w przypadku większości tekstów arabskich, pismo koraniczne zawiera znaki samogłoskowe, które mają ułatwić jego najdoskonalsze odczytywanie. Przystępując do recytacji Koranu, wierni wypowiadają zdanie: ?Uciekam z Bogiem od Szatana, niech będzie przeklęty?, na końcu mówią: ?Bóg wszech mocny mówił prawdę?.
Struktura Koranu jest od lat przedmiotem naukowych dyskusji. Większość uczonych niemuzułmańskich twierdzi, że Koran zawiera zapis Bożych wypowiedzi przekazanych za pośrednictwem Muchammada w czasie jego misji proroczej, która zaczęła się około 610 roku, a zakończyła się wraz ze śmiercią Proroka w 632 roku. Doznając objawień, Muchammad wpadł w stan przypominający trans, podobnie jak wielu współczesnych proroków. Historycy muzułmańscy zgadzają się co do tego, że niektóre albo wszystkie wypowiedzi Muhammada zawarte w Koranie, spisano jeszcze raz za życia Proroka.
Koran składa się z 114 sur, ułożonych według długości, od najdłuższej do najkrótszej. Najważniejszy wyjątek od tej reguły stanowi pierwsza sura, zwana Al-Fatihą, czyli Otwierającą. Składa się ona z siedmiu wersetów i jest powtarzana w czasie pięciu modlitw, które muzułmanie powinni odmawiać każdego dnia. Al-Fatiha nazywana jest ?matką Księgi?.
W Koranie przemawia rączej Bóg niż Mahammad ? wiele wypowiedzi skierowanych do Proroka jest poprzedzonych rozkazem ?Mów?.

Biografia Proroka Muhammada

Prorok Muhammad jest tak słynną postacią, że aż trudno uwierzyć, iż żył w otoczeniu kulturowym, w którym nie było tradycji sporządzania zapisków historycznych. Dzieje jego życia, odtworzone na podstawie wzmianek zawartych w Koranie oraz opowieści jego towarzyszy i następców, zostały spisane ponad wiek po jego śmierci. W ciągu owych stu lat w świecie arabskim zaszły ogromne zmiany. Do tego czasu zwycięscy Arabowie, pod sztandarem islamu, opuścili Półwysep Arabski i podbili znaczną część cywilizowanego świata, w tym Egipt, Palestynę, Syrię, Mezopotamię i wyżyny Persji. Podporządkowali sobie kultury o wiele bardziej złożone na przykład chrześcijan czy żydów.
Przez ponad wiek o życiu Proroka krążyły tylko przekazy ustne.

Muhammad urodził się około 570 roku naszej ery w Mekce, mieście, w którym znajdowało się jedno z najważniejszych sanktuariów. Kuriajszyci, plemię Muhammada, byli od wieków strażnikami tego sanktuarium.
Muhammad zmarł w Medynie w 632 roku naszej ery.