Omów wybrane fragmenty "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska - jako dokument epoki i dzieło literackie.

Wiek XVII w literaturze polskiej pozostawiał spuściznę literacką wprawdzie nie utrwaloną drukiem, ale barwną i zróżnicowaną.
Szlachta pisała wtedy chętnie wiersze (Wacław Potocki, Zbigniew Morsztyn, Szymon Zimorowic), listy (te najsłynniejsze, Jana III Sobieskiego do Marysieńki), dzienniki podróży i pamiętniki.
Utworów tych nie drukowano, pisane były okazjonalnie, dla własnej potrzeby czy rozrywki. Czytane ? umilały towarzyskie biesiady, pisane do szuflady ? stały się cennym dokumentem epoki.
Czas powstania i zawartość ?Pamiętników?:
Spisywał je Pasek prawdopodobnie pod koniec życia w latach 1690-1695. Mimo gawędziarskiego stylu są one źródłem historycznym. Ze względu na rozległość zainteresowań autora dostarczają wielu informacji o życiu szlachty XVII w. Są na pewno najwybitniejszym zabytkiem pamiętnikarstwa polskiego.
Obejmują lata 1656-1688. Tematycznie można je podzielić na dwie części: 1658-1666 ? to lata wojenne autora, 1667-1688 ? czas gospodarowania i obywatelskiej powinności. W części ?wojennej? poznajemy wraz z losami autora etapy walki Polaków ze Szwedami (Pasek walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego), atmosferę panującą w obozie pospolitego ruszenia, wojnę w Danii, wojny z Moskwą, rokosz Lubomirskiego, nad którym pisarz, stojący po stronie króla boleje; wreszcie czasy Michała Korybutta Wiśniowieckiego oraz Jana III Sobieskiego. Znajdziemy też opis wyprawy wiedeńskiej, w której Pasek nie brał udziału, ale opisując ją wykorzystał relacje świadków.
Jest zatem świadkiem wielu historycznych zdarzeń, które opisuje barwnie i ze znawstwem dobrego żołnierza, podporządkowując akcję autobiograficznym wspomnieniom. Ten autentyzm przeżyć jest mocną stroną prezentowanego opisu. Uwagę czytelnika przyciągają też sceny batalistyczne, odtwarzane z epickim rozmachem. Literacką wersję wielu tych scen odnaleźć można na kartach ?Trylogii? Henryka Sienkiewicza.
?Obyczajowa? część ?Pamiętników? jest dokumentem życia szlachcica-ziemianina drugiej połowy XVII wieku. Pisarz przedstawia codzienne czynności gospodarskie, spotkania towarzyskie, zaręczyny (komendy), różne osobiste przeżycia i wydarzenia: polowania, z których słynął w okolicy, hodowlę ptaków, słynną tresowaną wydrę i związane z nią przezabawne przygody.
W ?Pamiętnikach? utrwalił Pasek nie tylko obraz życia szlachty, ale także jej poziom umysłowy i etyczny. Ukazał głównie zalety, w mniejszym stopniu wady.
Podkreślił:
przywiązanie do swobód politycznych;
przywiązanie do tradycji i obyczajów;
przekonanie o wyjątkowości sarmackiego trybu życia;
skłonność do dewocji i zabobonności.
unikał negatywnych ocen, choć czasem zdobywał się na krytyczne uwagi: na temat nadużywania mocnych trunków, zwłaszcza w obozach wojskowych, oraz pieniactwa. Sam Pasek był według dokumentów awanturnikiem i kłótnikiem (pięciokrotnie skazany na banicję).
Walory literackie dzieła Paska:.
Konwencja gatunkowa utworu ? pamiętnik ? sprzyjała literackiemu zamierzeniu przedstawienia wspomnień i autobiografii. Do walorów ?Pamiętników? należy bez wątpienia:
swobodny, gawędziarski ton narracji (zbliżony do powieściowej);
język: żywy, barwny, potoczny, z makaronizmami;
akcja ożywiona licznymi anegdotami, humorystycznymi wstawkami, przysłowiami;
literacka dojrzałość scen batalistycznych;
kreowanie narratora na bohatera opowieści (a więc bohatera literackiego).
Za życia Paska ?Pamiętniki? nie były drukowane; wydano je dopiero w 1836r., wzbudziły nawet zachwyt Adama Mickiewicza. Miały duże znaczenie dla powieści historycznej, rozwijającej się w XIX stuleciu.