Procesy membranowe narzędziem do realizacji zasad zrównoważonego rozwoju

Budowę półprzepuszczalnych błon osmotycznych (w technice: membran), bez których zjawiska te nie miałyby miejsca.

Półprzepuszczalne błony osmotyczne występujące w naturze, to bardzo cienkie materiały o wyjątkowo małej porowatości. Pory takich błon posiadają wielkość około 0,0001m. Pora błony osmotycznej jest 10 000 000 razy mniejsza od jednego milimetra. Natura miała swój powód, aby stworzyć błony o takiej właśnie porowatości, bowiem podobną wielkość ma cząsteczka wody - H2O.

OSMOZA NATURALNA

Z półprzepuszczalnych błon osmotycznych zbudowane są ścianki komórek ludzkich i zwierzęcych, błony takie mają swoje miejsce w naszych jelitach, w korzeniach roślin i wielu innych miejscach życia biologicznego. Jeśli błona osmotyczna rozdzieli dwa różnie stężone roztwory wodne wówczas dzięki zjawisku osmozy naturalnej dojdzie do zrównania tych stężeń poprzez, nietypowe dla innych zjawisk fizycznych, wymieszanie się tych roztworów.
Większość związków chemicznych, które rozpuszczają się w wodzie, to związki zdecydowanie większe od cząstki H2O. Cząsteczka wody zbudowana jest z dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu, gdzie wodór jest najmniejszym atomem, jaki znamy w przyrodzie, a tlen jest również niewiele większy. Dlatego jest niemal zawsze mniejsza od pierwiastków oraz związków w niej rozpuszczonych. Oznacza to, że rozpuszczone w wodzie związki mają mniejsze szanse przedostać się przez błonę, z kolei łatwo przechodzą przez nią cząsteczki wody. W przypadku rozdziału błoną osmotyczną dwóch różnie stężonych roztworów wodnych pojawią się odpowiednie siły (ciśnienie osmotyczne), które spowodują ruch wody z roztworu mniej stężonego (woda czysta)do roztworu gęstego (woda brudna).
Występowanie osmozy naturalnej w przyrodzie zauważono już ponad 200 lat temu. Przez wiele lat czyniono próby wytworzenia sztucznie błony osmotycznej. Pierwsze membrany, produkowane z materiałów celulozowych (symbol techniczny CTA), okazały się mało trwałe i dopiero odkrycie w roku 1952 membran poliamidowych (symbol techniczny TFC) wywołało rewolucję w dziedzinie oczyszczania wody metodą osmozy odwróconej.

OSMOZA ODWRÓCONA

Efektem osmozy naturalnej jest wyrównywanie stężeń dwóch różnych roztworów, czyli inaczej wymieszanie się wody bardziej i mniej zabrudzonej. Ale nam, technikom oczyszczania wody pitnej, zależy na tym, aby z wody brudnej odzyskać wodę czystą, a efekt taki możemy uzyskać poprzez pokonanie ciśnień osmotycznych występujących w osmozie naturalnej. Spowoduje to ruch wody z roztworu bardziej stężonego (woda brudna) do roztworu o stężeniu mniejszym (woda czysta). Błony osmotyczne wytwarzane sztucznie nazywa się w technice membranami.

DZIAŁANIE MEMBRANY OSMOTYCZNEJ

Membrany osmotyczne do oczyszczania wody pitnej produkowane są obecnie tylko w USA i są podstawowym elementem w systemach oczyszczania wody pitnej w domu, o których piszemy w kolejnych rozdziałach. Sposób oczyszczania wody z kranu lub ze studni:

Membrana osmotyczna
Zanieczyszczona woda zawiera w sobie:
1. Zawiesiny, czyli części nierozpuszczone.
2. Bakterie i wirusy.
3. Pierwiastki oraz związki chemiczne, czyli elementy rozpuszczone.
Wszystkie te kategorie zanieczyszczeń są na rysunku. Jest dużo jony rtęci, kadmu i ołowiu na tle małych, niebieskich krążków, które symbolizują cząstkę wody. Są również jony sodu, potasu, magnezu i wapnia, które są niewiele większe od cząstek wody.
Na rysunku nie sposób pokazać tysięcy innych związków chemicznych, które wzbogacają wodę pitną. Dzisiejszy przemysł chemiczny tworzy nieustannie nowe związki chemiczne (obecnie jest zarejestrowanych ponad 16 milionów) poprzez ich ciągłe powiększanie.
Membrany osmotyczne przeznaczone do urządzeń osmotycznych posiadają pory dwukrotnie większe niż pory w błonach osmotycznych występujących w naturze. Dzięki temu małe pierwiastki mineralne (sód, potas, wapń oraz magnez) łatwo przechodzą przez nie.
Przez membranę przechodzą cząstki wody. Jest to proces bardzo powolny - z milionów cząstek wody powstają pierwsze kropelki, które zbierane są w odpowiednim zbiorniku. Wraz z wodą przechodzą również małe jony sodu, potasu, wapnia i magnezu, które należą do pierwiastków życia. Większe pierwiastki oraz związki chemiczne nie mają szans na przedostanie się przez membranę. Nie przejdą również bakterie i wirusy ani osady.
Membrany osmotyczne ulegają naturalnemu zużyciu:
a) ściera się ich powierzchnia zewnętrzna,
b) w trakcie eksploatacji powiększają się pory membrany (dekalibracja membran),
c) w przypadku dużych stężeń zanieczyszczeń może dochodzić do zarastania membrany kamieniem,
d) przy stosowaniu przestarzałego węgla aktywnego (lasacja węgla), który nie zatrzymuje chloru i nie potrafi bronić się przed bakteriami oraz przy oczyszczaniu niechlorowanych wód studziennych, membrany mogą zarosnąć śluzem bakteryjnym.
Powiększenie por membrany w trakcie jej używania powoduje, że przechodzą przez nią coraz większe pierwiastki i związki chemiczne. Przy czym z większym prawdopodobieństwem przechodzą części małe, najczęściej naturalne - sód, potas, magnez i wapń.
Nowe membrany przepuszczają do 10% związków chemicznych zawartych w wodzie nieoczyszczonej, a gdy średnio po czterech latach używania membrana będzie przepuszczać około 40% związków chemicznych, należy wymienić ją na nową. Trwałość membrany jest oczywiście różna i zależy od kilku czynników:
1. Zanieczyszczenia wody.
2. Sprawności oraz jakości wstępnych filtrów ochronnych.
3. Temperatury wody.
4. Ciśnienia wody w sieci.
5. Zużycia wody.
6. Wydajności membrany.
Trwałość membrany można zwiększyć zdecydowanie poprzez stosowanie oryginalnych filtrów ochronnych (mechanicznych i węglowych) zalecanych przez producenta. Przy tym jest rzeczą charakterystyczną, że im więcej wody się zużywa, tym dłużej i lepiej membrana pracuje.
Zanieczyszczona woda przesuwają się równolegle do powierzchni membrany i tylko część wody czystej zostanie z niej odzyskana. Pozostała część, czyli brudna woda, kierowana jest do ścieku. Odzysk wody czystej wynosi od 25 do 35 % wody zanieczyszczonej, a dzięki ciągłemu spłukiwaniu membrany wodą kierowaną do ścieku są one przez wiele lat czynne i nie zatykają się. Powierzchnia membrany jest opatentowaną metodą namagnetyzowana i dzięki temu powstaje na jej powierzchni ochronna błona z wody, która chroni ją przed szybkim ścieraniem się.W naszych wodach kranowych i studziennych znajdują się jednocześnie setki niepożądanych i szkodliwych dla zdrowia związków chemicznych, obecnie istnieje ponad 2.500 związków, które łatwo rozpuszczają się w wodzie. Na poniższym rysunku przedstawiamy tylko dwa wybrane związki z grupy pestycydów (lindan i DDT) na tle pory membrany osmotycznej, aby pokazać, że nie mają one żadnych szans przedostać się przez nią.

Budowa modułu z membraną osmotyczną

BUDOWA ORAZ DZIAŁANIE DOMOWYCH URZĄDZEŃ OSMOTYCZNYCH

Membrana osmotyczna nie wystarczy do użytku w gospodarstwie domowym, a tym bardziej w biurze, restauracji, przedszkolu itp. Jeśli zainstalowaliśmy membranę osmotyczną bezpośrednio do kranu, to po kilku dniach używania nadawałaby się ona do kosza.

Filtr osmotyczny

Po prostu zatka się i zablokuje. Na Zachodzie istnieje od wielu lat moda na "nieuzbrojone" membrany, które zabiera się ze sobą na urlop do krajów z niepewną wodą pitną (takich krajów jest dzisiaj więcej niż tych z wodą pewną).
Żeby membrana osmotyczna mogła działać dłużej, należy chronić ją wstępnie filtrami mechanicznymi oraz filtrem z węglem aktywnym. Ponieważ produkcja czystej wody następuje wyjątkowo wolno i jednocześnie dokładnie (kropla po kropli), stąd konieczność instalowania dodatkowego zbiornika. Za zbiornikiem musi się znaleźć kolejny filtr z węglem aktywnym, którego zadaniem jest "szlifowanie" ostatecznego smaku wody do picia.
Aby wywołać w urządzeniu proces osmotyczny, należy wytworzyć w nim odpowiednie ciśnienie. Urządzenie do produkcji wody musi mieć odpowiednią budowę i logistykę, aby mogło działać sprawnie, skutecznie oraz odpowiednio długo.

Schemat blokowy typowego aparatu osmotycznego

Na świecie ciągle narastają problemy związane z niedostatecznym ilością surowców, energii oraz z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego. Pewne problemy z tym związane można rozwiązać wykorzystując w praktyce przemysłowej i w ochronie środowiska procesy membranowe. Nagromadzony do tej pory materiał badawczy pokazuje, że zastosowanie membran półprzepuszczalnych daje dobre efekty ekonomiczne, możliwość projektowania nowoczesnych, prostych i mało energochłonnych schematów (instalacji) technologicznych zwłaszcza w porównaniu z klasycznymi metodami rozdzielania masy (destylacja, absorpcja, ekstrakcja - dość powszechnie używanych). Procesy membranowe nie wymagają dawkowania chemikaliów i nie powodują transformacji zanieczyszczeń. Stosowanie membran dynamicznych powoduje duże oszczędności surowców, energii i siły roboczej, umożliwiając racjonalizacje wody i utylizacje ścieków przemysłowych. Nowoczesne membrany nadają się bardzo dobrze do oczyszczania całej gamy ścieków, niekiedy gorących. Procesy membranowe mogą być także używane przy procesach oczyszczania i rozdzielania mieszanin gazów powietrza) - choć te procesy pozostają jeszcze w stadium badawczym. Pracy główną w procesach membranowych stosowanych w ochronie środowiska szczególnie wód, gdzie obecnie procesy membranowe mają największe zastosowanie.
Membrany - struktura, materiały
Głównym czynnikiem decydującym o stopniu rozdziału jest rodzaj membrany zastosowanej w danym procesie membranowym. Membrany mogą być wytwarzane z organicznych lub nieorganicznych, syntetycznych lub naturalnych materiałów. Wśród nich można wymienić: trioctan celulozy, poliamidy, poliamidy aromatyczne, polieteroamidy, polisulfony, polichlorek winylu, kopolimery poliakrylonitrylu i polichlorku winylu. Wybór materiału i sposobu wykonania membrany zależy od jej przeznaczenia, a także od warunków w jakich ma pracować membrana (głównie pH, temperatura, obecność niektórych substancji degradujących powierzchnię membrany, etc.).
Każda membrana jest swoistym rodzajem filtru i jak w normalnej filtracji, co najmniej jeden ze składników rozdzielanych mieszaniny może bez przeszkód przechodzić przez membranę, podczas gdy inne w mniejszym i większym stopniu są przez nią zatrzymywane. Jednak różnice z tradycyjnym filtrem polegają na tym, że za pomocą membran można rozdzielać związki aż do zakresu molekularnego.
Membrany ze względu na transport masy jaki w nich zachodzi można podzielić na dwa rodzaje:
? membrany porowate (transport zwany permeacją zachodzi przez pory).
? rozpuszczalnościowo - dyfuzyjne (zwane także membranami gęstymi - transport zachodzi na wskutek dyfuzji, przy czym składnik musi być wcześniej rozpuszczony w membranie).
Membrany asymetryczne są zbudowane (w przeciwieństwie do membran symetrycznych) z cienkiej warstwy aktywnej i znajdującej się pod nią porowatej warstwy nośnej. Warstwa aktywna jako selektywna bariera dla transportu masy, określa możliwość rozdzielczą membrany. Warstwa nośna jest tylko nośnikiem warstwy aktywnej i nie wpływa na właściwości separacyjne membrany.
Procesy membranowe
Najważniejsze procesy membranowe zestawiono w tabeli 1, a poniżej krótkoscharakteryzowano najważniejsze procesy membranowe.
Odwrócona osmoza (OO) - służy do rozdzielania substancji rozpuszczonych w wodzie o małej masie cząsteczkowej. Podstawa tego procesu jest zjawisko osmozy polegający na transporcie rozpuszczalnika przez warstwę membrany półprzepuszczalnej (przepuszczalnej dla rozpuszczalnika, a nieprzepuszczalną dla substancji rozpuszczonych). Jeżeli membrana oddziela roztwory o różnym ciśnieniu osmotycznym, to następuje osmotyczny przepływ roz-puszczalnika do roztworu o większym stężeniu aż do momentu gdy różnica ciśnień po obu stronach membrany będzie równa ciśnieniu osmotycznemu (które jest charakterystyczne dla danego roztworu). Zwiększenie ciśnienia wewnętrznego powyżej wartości ciśnienia osmotycznego spowoduje wzrost potencjału chemicznego rozpuszczalnika w roztworze i jego przepływ w kierunku przeciwnym do kierunku wytyczonego osmozą (tzn. rozpuszczalnik będzie przepływał przez membranę z roztworu bardziej stężonego do rozcieńczonego). Zjawisko to nazywa się odwrotną osmozą. Do odwróconej osmozy najczęściej stosuje się membrany z poliamidów aromatycznych oraz z octanu celulozy. Membrany te są zdolne do zatrzymywania substancji rozpuszczonej o średnicy mniejszej od 10-10 m . Integralna cześć instalacji odwróconej osmozy stanowią urządzenia do czyszczenia membran.
Niskociśnieniowa odwrócona osmoza jest także nazywana nanofiltracja (NF) - gdzie stosowane ciśnienia jako siła napędowa zwykle nie przekracza 0,7 MPa (0,5 -2 MPa) Mem-brany nanofiltracyjne zatrzymują składniki organiczne o masie większej od 200. Nazwa nanofiltracja wywodzi się stąd, że masie 200 odpowisdajś wielkosci czasteczek: 10 Angstrema czyli 1 nm .
Ultrafiltracja (UF) - metodą ta są zatrzymywane substancje niejonowe. Separacja polega na fizycznym odsiewaniu, a sprawność procesu zależy od porowatości membran i wielkości cząstek substancji rozpuszczonej. Metodą tą są separowane cząstki o średnicy 0,0001-0,02 mikrometra lub masie cząsteczkowej od 1000 do 100000. Polisulfon jest jednym z najbardziej odpowiednich polimerów stosowanych do wytwarzania membran ultrafiltracyjnych. O selektywności membran sitowych decydują wielkość i rozkład wielkości porów w warstwie powierzchniowej porów. Podobnie jak w odwróconej osmozie w skład instalacji ultrafiltracji musi wchodzić elementy umożliwiające czyszczenie i przemywanie membran.
Elektrodializa (ED) - siła napędową w tym procesie jest różnica potencjału elektrycznego po obu stronach membrany , przez która transportowane są jony z roztworu o stężeniu mniejszym do roztworu o stężeniu większym. Stosowane membrany są wykonane z żywic kationowymiennych i anionowymiennych. Membrany kationowymienne (naładowane ujemnie) pozwalają na przejście kationów, zaś membrany anionowymienne (naładowane dodatnio) przepuszczają aniony. Membrany takie mogą być otrzymywane z przestrzenie usieciowanych polimerów z wbudowanymi grupami jonowymiennymi zdolnymi na dysocjacji. Membrany do elektrodializy są produkowane z hydrofobowych polimerów takich jak: polietylen, polistyren, polisulfon, a produktu handlowe maja kształt arkuszy.

Fazy Siła napędowa Typ membran Zastosowania
Osmoza odwrócona (OO) Ciecz/ciecz różnica ciśnień do 20 MPa asymetryczne membrany rozpuszczalno - dyfuzyjne obróbka układów wodnych
Nanofiltracja (NF) Ciecz/ciecz różnica ciśnień około 2MPa asymetryczne frakcjonowanie substancji rozpuszczonych w r-rach wodnych
Ultrafiltracja (UF) Ciecz/ciecz różnica ciśnień około 1MPa asymetryczne membrany porowate zatężanie, frakcjonowanie i oczyszczanie makromolekularnych roztworów wodnych
Elektrodializa (ED) Ciecz/ciecz pole elektryczne prostopadłe do membrany symetryczne z wbudowanymi grupami jonogennymi oddzielanie jonów z roztworów wodnych
Perwaporacja (PV) Ciecz/gaz obniżenie ciśnienia po stronie permeatu asymetryczne oddzielenie substancji śladowych z wodnych lub organicznych roztworów
Permeacja gazowa (GP) gaz/gaz nadciśnienie po stronie zasilania około 8 MPa lub częściowa próżnia po stronie permeatu asymetryczne rozdzielenie gazów : tlen/azot,dwutlenek węgla/ metan. wodór/azot
Tabela 1 Zestawienie stosowanych aktualnie procesów membranowych
Zastosowanie procesów membranowych w ochronie środowiska
Oczyszczanie ścieków włókienniczych
Ścieki powstające w przemyśle włókienniczym należą do najbardziej uciążliwych ścieków dla naturalnego środowiska człowieka. Związane jest to z dużą ilością emisji tych ścieków jak i znacznym obciążeniem związkami chemicznymi takimi jak: detergentami (związki powierzchniowo czynne), solami i barwnikami. Oczyszczenie ścieków nie tylko jest konieczne ze względu na zanieczyszczenie środowiska, lecz na możliwość obniżenia kosztów eksploatacyjnych (oszczędność surowców, wody). Do czyszczenia takiego rodzaju ścieków stosuje się membrany dynamiczne z tlenku cyrkonu i z kwasu poliakrylowego, rzadziej z azotanu cyrkonu i cyrkonu lub cyrkonu z krzemionką, naniesionego na rury węglowe, ceramiczne i za stali kwasoodpornej. Instalacje oparte na membranach mogą pracować w zakresie ciśnień: 1,1 - 8,5 MPa, temperaturze: 303 - 373 K, pH 4-12 i szybkości permeacji (transport przez membranę) 0,23*10-4- 0,93*10-4 m3/(m2*s).
Oczyszczanie ścieków z przemysłu papierniczego
Ścieki powstające w przemyśle papierniczym charakteryzują się duża ilością różnorodnych ścieków obciążonych zawiesinami, rozpuszczonymi substancjami organicznymi i nieorganicznymi. Wśród zanieczyszczeń występują tutaj: ligniny, w ęglowodany, składniki odpadowego ługu posiarczynowego . Do oczyszczenia takich ścieków można stosować membrany utworzone z tlenku cyrkonu (metodą ultrafitracji) lub membrany utworzone z tlenku cyrkonu i kwasu poliakrylowego (metodą osmozy odwróconej).
Oczyszczanie kwaśnych pozostałości z rafinerii ropy naftowej
Za pomocą membran można także oczyszczać w układzie osmozy odwróconej kwaśne pozostałości z rafinerii ropy naftowej. Głównym zanieczyszczeniem tych ścieków jest nafta. Przy stosowaniu membrany dynamiczne uzyskano około 95-procentowy stopień oddzielenia ciał stałych dla stężeń początkowego 1,4 *10-6 kg/m3. Początkowe ChZT w ściekach wynoszące 6,78*10-6 kg/m3 obniżono do 0,235 *10-6 kg/m3 , a przewodnictwo właściwe wynoszące 160 S/m zmalało o 54,4% .
Inne zastosowanie procesów membranowych
Membrany dynamiczne także można zastosować do oddzielania fenolu z wody. Stosując tą metodę otrzymano duże stopnie oddzielenie fenolu, wynoszące ponad 95%. Osmoza odwrócona dzięki wprowadzeniu nowego rodzaju membran znajduje coraz większe zastosowanie w oczyszczaniu ścieków przemysłowych zanieczyszczonych związkami nieorganicznymi jak i organicznymi. Można ją zastosować min. do oczyszczania wody ze składowisk śmieci. Wśród zanieczyszczeń organicznych metodą osmozy odwróconej w dużym stopniu są eliminowane są pestycydów. Odwróconą osmozę można zastosować przy odsalaniu wód. Odwrócona osmoza jest również bardzo skuteczna (95%) w usuwaniu chlorowanych związków organicznych które występują w wodzie surowej lub powstają w wyniku dezynfekcji wody chlorem. Odwrócona osmoza (OO) i nanofitracja szczególnie nadają się do usuwania radionuklidów z roztworów wodnych. Nanofiltracji ma tez szerokie zastosowanie w ochronie środowiska. Stosuje się głównie w zatrzymywaniu związków organicznych podczas np. oczyszczania wody pitnej, odbarwienia ścieków przemysłu tekstylnego i celulozowego, odsalanie ścieków zawierających związki powierzchniowo czynne, stosuje się je także do zatrzymywania trudno rozkładalnych się składników ścieków przed oczyszczalnia biologiczną. Proces ultrafiltracji jest znacznie częściej stosowany w oczyszczaniu wody i ścieków niż odwrócona osmoza. Proces ten jest mniej energochłonny i bardzo często stosowany przed odwróconą osmoza w układach odsalających wody. Metoda ultrafiltracji może być używana do usuwania mikroorganizmów , substancji koloidalnych, a także syntetycznych związków orga-nicznych. Proces ultrafiltracji można wykorzystać przy oczyszczaniu wody ze składowisk odpadów Ten proces membranowy następuje zazwyczaj w połączeniu z oczyszczalnia biolo-gicznych. Ultrafiltracje można takze zastosować w zatęzaniu emalii rozcienczalnej wodą w wodzie z kabin natryskowych i do zateżania olejów w ściekach przemysłowych.
Elektrodializę można zastosować m.in. w uzdatnianiu popłuczyn z galwanizacji i oczyszczaniu ścieków przemysłu chemicznego i przy odsalaniu wody. Jednakże proces ten jest bardzo energochłonny (około dwukrotne większe zużycie energii niż w odwróconej osmozie) Proces ten może znaleść zastosowanie tam, gdzie koszty energii elektrycznej nie decydują o eksploatacji elekrodializy. Perwapolacja ma zastosowanie w obróbce ścieków zawierających związki organiczne (głownie aromatyczne i chlorowcowane węglowodory). Są to tylko niektóre zastosowania membran i procesów membranowych w ochronie środowiska (w tym w procesach oczyszczania wód). Obecny szybki rozwój tych technik rozdziału, powoduje, że ich znaczenie i zastosowanie w najbliższej przyszłości niewątpliwie będzie rosło.
Stosowanie membran w ochronie środowiska posiada wiele zalet. Przede wszystkim oznaczają się one małymi zużyciem energii. Instalacje oparte na odwróconej osmozie i ultrafiltracji wyróżniają się prostotą konstrukcji i łatwością obsługi, bardzo ważne jest że cały proces oczyszczania przy pomocy membran może być całkowicie zautomatyzowany. Z takimi rodzajami membran można pracować zarówno w temperaturze otoczenia jak i w temperaturach podwyższonej dochodzących niekiedy nawet do 373 K (przy niektórych rodzajach membran). Membrany te mogą także pracować w szerokim zakresie wartości pH. Ich stosowanie umożliwia oszczędność surowców, energii, siły roboczej. Umożliwia racjonalizacje wody, utylizacje ścieków oraz zmniejszenie przez zakład usuwanych odpadów - co znacznie wpływa na ochrone środowiska , a także odzyskiwanie cennych składników co posiada nie tylko pewne aspekty ekonomiczne jak i wpływa na ograniczenie emisji tych składników przez zakład. Woda oczyszczona dzięki procesom membranowym może być z powrotem zawracana do produkcji. Podsumowując do głównych zalet procesów membranowych można zaliczyć:
o zapotrzebowanie energii wynosi od połowy do jednej trzeciej części energii zużytej w metodzie destylacyjnej.
o konstrukcje urządzeń są mniejsze.
o duże elastyczność w zakresie wydajności i efektywności instalacji
o jednostki o wydajności do 2000 m3 na dobę są łatwe do instalowania i eksploatacji
Przedstawione w tej pracy procesy membranowe są techniką rozdziału pozwalającej na separacje zanieczyszczeń na poziomie molekularnym lub jonowym. Są to procesy nowe , a ich szybki rozwój obserwuje się w ostatnim dziesięcioleciu. Procesy te zyskują coraz większe zastosowanie , nie tylko w ochronie środowiska - a także w ochronie wód przy usuwaniu zanieczyszczeń jak i w przemyśle. Na swiecie pracuje już wiele instalacji oparte na procesach membranowych, a zainteresowanie nimi ciągle wzrasta na wskutek zalet przedstawionych powyżej.