Na podstawie analizy wybranych tekstów scharakteryzuj język poetycki Bolesława Leśmiana.

BIBLIOGRAFIA

I. Literatura podmiotu:

1. Bolesław Leśmian, Dąb, w: jw. , s.105.
2. Bolesław Leśmian, Dusiołek, w: Bolesław Leśmian, Zwiedzam Wszechświat. Wybór wierszy, Warszawa 1996, s.88.
3. Bolesław Leśmian, Dziewczyna, w: jw. , s.52.
4. Bolesław Leśmian, Piła, w: jw. , s.108.
5. Bolesław Leśmian, Poeta, w: jw. , s.,243.
6. Bolesław Leśmian, Świdryga z Midrygą, w: jw. , s.84.
7. Bolesław Leśmian, Topielec, w: jw. , s.166.
8. Bolesław Leśmian, Trupięgi, w: jw. , s.249.
9. Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska, w: jw. , s.67.
10. Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku, w: jw. , s.21.

II. Literatura przedmiotu:

1. Włodzimierz Bolecki, Wstęp, w: Bolesław Leśmian, Zwiedzam Wszechświat. Wybór wierszy,
Warszawa 1996.
2. Michał Hanczakowski, Michał Kuziak, Andrzej Zawadzki, Bernadetta Żylis, Epoki literackie.
Od antyku do współczesności, Bielsko-Biała 2003, s. 364-367.
3. Artur Hutnikiewicz, Bolesław Leśmian, w: Młoda Polska, Warszawa 1994, s.138-144.
4. Cezary Rowiński, Człowiek i świat w poezji Leśmiana, Warszawa 1982.
5. Biografie sławnych ludzi, tom II, w: Historia literatury, pod red. Anny Skoczek, Bochnia-Kraków 2004.
6. Aldona Szóstak, Powtórka z literatury VI ,Dwudziestolecie Międzywojenne, Kraków 1998, s.54-62
7. Jacek Trznadel, Wstęp, w: Bolesław Leśmian, Poezje wybrane, Wrocław 1983.

III. PLAN RAMOWY:

1. Wyjątkowość poezji Leśmiana w literaturze polskiej i fenomen jego języka poetyckiego.
2. Antonimy i ich wyjątkowe znaczenie w koncepcji poezji Bolesława Leśmiana.
3. Dialektyzmy - przykłady i ich funkcje.
4. Annominacje - zestawienie przykładów i omówienie ich funkcji.
5. Neologizmy-wyjątkowa ilość i funkcja w wierszach Leśmiana.
6. Zdrobnienia i zgrubienia.
7. Metafory jako środki językowe trudne do klasyfikacji.
8. Epitety zwykłe i poetyckie.
9. Porównania ? przykłady i funkcje.
10. Niepowtarzalność i bogactwo środków językowych w wierszach Leśmiana.

PREZENTACJA

Bolesław Leśmian uważany był przez sobie współczesnych za poetę dziwacznego. Zawieszony pomiędzy dwiema epokami, Młodą Polską i Dwudziestoleciem Międzywojennym, wykreował swój własny, nierealny i niesamowity świat, zamieszkany przez osobliwe stwory. Jego lirykę zdominowały dwa motywy, znane literaturze niemal od jej początków: przyroda oraz zagadnienie istnienia.
Tym, co wyróżnia poezję Bolesława Leśmiana jest język. Jest to język magiczny, niekonwencjonalny, odkrywczy, dziwaczny i przesycony środkami stylistycznymi. Jest to po prostu język leśmianowski. Na potwierdzenie postaram się rzeczowo omówić najważniejsze zabiegi poetyckie, które świadczą o fenomenie twórczości Bolesława Leśmiana.
Poetyka Bolesława Leśmiana opiera się głównie na stosowaniu wielości środków stylistycznych. Większość z nich posiada dodatkowo wyjątkowe znaczenie w koncepcji poezji tego twórcy.
Antonimy, czyli wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu, pełnią ważną rolę w samej organizacji wyobraźni poetyckiej Bolesława Leśmiana oraz kompozycji jego wierszy. Obecność tak wielu antonimów świadczy o dualistycznej koncepcji świata zawartej w utworach. Świat poezji Bolesława Leśmiana dzieli się na ducha i materię, byt i niebyt, duszę i ciało. W wierszu pod tytułem ?Topielec? występuje duża ilość antonimów. W większości są one skonstruowane przy użyciu przedrostka bez- lub nie-, np.
świat ? bezświat,
śmiech ? bezśmiech
czy błysk ? niedobłysk,
żal ? nieżal.
Równie eksploatowanym środkiem stylistycznym w twórczości Bolesława Leśmiana są dialektyzmy, czyli językowe elementy gwary wiejskiej. Znawca języka poetyckiego Leśmiana Jacek Trznadel, dzieli dialektyzmy leśmianowskie na trzy grupy: pierwsza dotyczy kreowania bohatera lirycznego na wzór wiejskich postaci. Wśród nich na przykład: parobek, żołnierz ? inwalida, Dziad, Świdryga i Midryga, Migoń, dwaj Macieje, dwunastu braci. Druga grupa dialektyzmów koncentruje się wokół postaci fantastycznych, które pojawiają się w wierszach. Są to przykładowo: gad, piła, Dusiołek, gniotek, skrzeble, płanetnicy, topielica. Trzecia w końcu grupa usytuowana jest na poziomie narratora, którego rola współgra z folklorystycznym charakterem utworów. Narrator jest kolejno: gadułą, gawędziarzem, gadułą ludowym, śpiewakiem, Bajdałą, bratem ? opowiadaczem, pleciugą. Dialektyzmy leśmianowskie to przeważnie dialektyzmy słownikowe z elementami gramatyki dialektalnej, np. pochodzące z wiersza pt. ?Dusiołek?:
słuchajta,
trzasło,
warkło
W utworze pt. ? Dziadyga? występuje zaśpiew ludowy Oj dadana oraz dialektyzmy, takie jak:
tobół ? torba,
zad ? tyłek,
gęba ? buzia,
jeno ? tylko.
Bardzo charakterystyczną grupą środków stylistycznych są annominacje. Annominacje są określeniami tautologicznymi o identycznym temacie. Najczęściej występują jako połączenia rzeczownika z czasownikiem. W poezji Bolesława Leśmiana użycie annominacji nawiązuje do osadzonej w filozofii Immanuela Kanta próby poznania ?rzeczy samej w sobie?. Jest to możliwe dzięki dwukrotnemu powtórzeniu tematu wyrazu, Takie annominacje np.
strumień się strumieni,
smętkiem posmęcić,
zgaduj zgadulo,
czy ośnijże snami.
W nielicznych utworach zdarzają się także annominacje potrójne, np.:
błysk ? niedobłysk na wybłysku, (?Piła?)
grajże, graju, graj (?Dąb).
Poeta czasami łamie schemat rzeczownik ? czasownik wprowadzając dwa rzeczowniki lub rzeczownik z przymiotnikiem a nawet dwa czasowniki, np.:
razem i nie razem
zorza zorzysta
czy nie wędrując ? wędrowała.
Najbardziej obszerną i niezwykle oryginalną grupą środków stylistycznych są w twórczości Bolesława Leśmiana neologizmy słowotwórcze. Są to znaki językowe tworzone najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w rzeczywistości danego języka. Jedną z głównych cech twórczości Bolesława Leśmiana jest kreowanie nowej, niezwykłej rzeczywistości. W tym celu poeta stworzył potężny słownik nowych wyrazów, które tę nową rzeczywistość nazwały. Neologizmy słowotwórcze zgromadzone w utworach Leśmiana można podzielić na trzy grupy: neologizmy przedrostkowe, przyrostkowe i wsteczne. Neologizmy przedrostkowe powstają przez dodanie przedrostka do podstawy słowotwórczej istniejącego już w języku wyrazu, np.:
powymarły (?Dziewczyna?) dodano przedrostek po-,
potworzył (?Dusiołek?) dodano przedrostek po-,
niewiadomość (?Dziewczyna?) dodano przedrostek nie-,
Neologizmy przyrostkowe powstają wskutek dodania do podstawy słowotwórczej przyrostka, np.:
Bajdała (?Dusiołek?) dodano przyrostek ?ła,
złachmaniały (?W malinowym chruśniaku?) dodano przyrostek -ały,
roznieta (?Urszula Kochanowska?) dodano przyrostek -ta,
Ostatnią z wyżej wymienionych grup neologizmów są neologizmy wsteczne. Powstają one poprzez odrzucenie zakończenia wyrazu podstawowego, np.:
srzęg (?Dziewczyna?) usunięto końcówkę -ać,
usił (?Dziewczyna?)odrzucono końcówkę -ować,
Istotnym elementem poetyki Bolesława Leśmiana są zgrubienia i zdrobnienia. Nasycenie jednych i drugich można zaobserwować w wierszu pod tytułem ?Dusiołek?. Zgrubienia to wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazwanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może też oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju. W ?Dusiołku? pojawia się na przykład:
jęzor (język),
cielsko (ciało).
Zdrobnienie natomiast to wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazwanej wyrazem podstawowym. Często zdrobnienia wyrażają pozytywny stosunek do omawianego obiektu, a prawie zawsze mają w poezji Leśmiana zabarwienie emocjonalne. W tym samym utworze występują:
Dusiołek (Dusioł),
rzemyk (rzemień).
Trudnym do sklasyfikowania, jednak obficie występującym w poezji Bolesława Leśmiana środkiem stylistycznym jest metafora. Jest to językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów. Trudność klasyfikacji metafor Leśmiana polega na niemożności przyporządkowania ich do rodzajów przenośni funkcjonujących w poetyce. Metafory Bolesława Leśmiana są oryginalne i niepowtarzalne. Zdumiewają a czasem także szokują czytelnika. Kilka z nich przedstawię i krótko omówię, prezentując fragmenty trzech dobrze znanych wierszy. Pierwszy z nich to ?Poeta?.
Poeta niebieski wycieruch ? metafora ukazuje wspomnianą wyżej dwoistość, w tym przypadku dwoistość poety. Z jednej strony niebiańskość, czyli boskość, wolność a z drugiej ? bezdomność. Jest to kontrowersyjne zestawienie dwóch oddalonych od siebie znaczeniowo i stylowo wyrazów.
Poeta zbój obłoczny ? ponownie mamy do czynienia z pojęciami przeciwstawnymi: bogactwem i ubóstwem duszy poety. Tym razem jednak efektem takiego zestawienia jest groteskowość tego obrazu.
Świetniejąc łachmanami ? autor ponownie zaznacza dwoistość natury poety, któremu talent dodaje przymiotów świetności.
Rad Boga między żuki wmodlić ? metafora każe postrzegać poetę jako tego, który ma do spełnienia pewną misję. Jego zadaniem jest elementy sfery sacrum, do której sam przynależy, wprowadzać w sferę profanum.
On słowa nawleka na sznur rytmu ? ta oryginalna metafora polega na porównaniu procesu tworzenia poezji do czynności typowo rzemieślniczej, pochodzącej z krawiectwa,jubilerstwa
Podobne przykłady można odnaleźć w utworze pt. ?Trupięgi?.
Śmierć swoje proso sypie mu na przynętę ? to metafora w funkcji uosobienie. Śmierci nadano tu cechy ludzkie, cechy rolnika rzucającego ziarno w ziemię.
W wierszu pt. ?W malinowym chruśniaku? zmetaforyzowana malina występuje jako symbol.
Poezja Bolesława Leśmiana jest także przesycona epitetami, czyli środkami stylistycznymi, które określają rzeczownik. Zazwyczaj są to przymiotniki, jednak pojawiają się także wyrażenia przyimkowe oraz rzeczowniki. I tak w wierszu pt. ?Poeta? zaobserwować można epitety:
zachłanna radość,
srebrzysta krawędź,
przyległe słowa, wiersz śpiewny.
Utwór pt. ?Dusiołek? zawiera takie oto przykłady epitetów:
cielska tobół ? tu epitet rzeczownikowy,
pysk ślimaczy ? epitet przymiotnikowy,
ogon z rzemyka ? epitet przyimkowy,
wszystkie wierzby ? epitet przymiotnikowy,
paskuda duszy ? epitet rzeczownikowy.
Zróżnicowane epitety występują także w wierszu zatytułowanym ?Urszula Kochanowska?:
niebiosów pustkowie ? epitet rzeczownikowy,
stęsknieni rodzice ? epitet przymiotnikowy.
Obok epitetów zwykłych występują w tym utworze także epitety poetyckie, np.:
Sen wieczny,
Nieb krasie.
Wysoką częstotliwość epitetów można również zaobserwować w wierszu pt. ?Dziewczyna?:
kształty ust ? epitet rzeczownikowy,
ślepa noc ? epitet przymiotnikowy, poetycki,
dzielne młoty ? epitet przymiotnikowy,
domysł o Dziewczynie ? epitet przyimkowy.
Funkcją epitetów jest opisywanie cech reprezentowanej sytuacji lirycznej ,a ale u Leśmiana dochodzi do antropomorfizacji przyrody czyli do jej uczłowieczenia np. ślepa noc; spotęgowanie doznań psychicznych np. zachłanna radośc.
Ostatnim omawianym przeze mnie środkiem stylistycznym, który dość licznie występuje w twórczości Bolesława Leśmiana, jest porównanie. Jest to środek stylistyczny polegający na zestawieniu dwóch członów zespolonych łącznikami (np. jak, niby, na kształt, podobnie), mający na celu wskazanie podobieństwa pewnych zjawisk lub rzeczy. Przykłady, które przytoczę pochodzą z dwóch cytowanych już wcześniej utworów: ?Dusiołek?, ?Urszula Kochanowska? oraz ?Świdryga i Midryga?:
?Dusiołek?
Siadł Bajdule na piersi, jak ten kruk na snopie.
Wyszedł z rowu Dusiołek, jak połbabek z łoża.
?Urszula Kochanowska?
Powstał dom kubek w kubek jak nasz czarnoleski.
Poglądasz jak żywa.
Wszystko było tak samo, jak tam w Czarnolesie.
?Świdryga i Midryga?
To nie konie tak cwałują i uszami strzygą,
Jeno tańczą dwa opoje, Świdryga z Midrygą.
Funkcją wspólną tych porównań jest ukazanie zjawisk i sytuacji nieznanych poprzez bardziej swojskie,znane.
Ostatnie z przytoczonych przeze mnie porównań to tak zwane porównanie przeczące. Jest to taka konstrukcja składniowa, która zawiera twierdzenie lub pytanie oraz zaprzeczenie.
Poetyka Bolesława Leśmiana, tak bogata w środki stylistyczne, nie ogranicza się wyłącznie do zaprezentowanych przeze mnie dziewięciu figur. Wybrałam te, które charakteryzują się wysoką częstotliwością i różnorodnością. Kierowałam się także kryterium oryginalności. Podobnie przykłady cytowane przeze mnie z pewnością nie wyczerpują tematu użycia środków stylistycznych w poezji Bolesława Leśmiana. Pełnią raczej funkcję reprezentatywną. Mówiąc o poetyce wierszy Leśmiana można wskazać na dwie główne jej cechy. Są to bogactwo i niepowtarzalność. Specyficzny świat wykreowany przez poetę potrzebował niezwykłych, niekonwencjonalnych środków poetyckich, które podkreśliłyby jego oryginalność i wyjątkowość. Dlatego jego twórczość jest wprost przesycona różnymi typami figur. Ich bogactwo świadczy niechybnie o niespotykanym kunszcie poezji Leśmiana, która być może mniej przystępna, jest jednak w literaturze polskiej zupełnym wyjątkiem, zarówno w zestawieniu z twórczością współczesnych Leśmianowi Skamandrytów jak i twórczością współczesną.