Historia- wiek XVII ogólne opracowanie

Gospodarka i kultura Europy w XVII wieku.

Największymi kolonizatorami były państwa takie jak:
1.Hiszpania (Ameryka Południowa i Północna, Wicekrólestwo Peru i Nowej Hiszpanii, Filipiny)
2.Portugalia (Afryka, Azja, Ameryka Południowa)
3.Holandia (Afryka, Ameryka Południowa)
4.Wielka Brytania (Ameryka Północna)
5.Francja (Ameryka Północna).

Towary i surowce sprowadzane z koloni: przyprawy korzenne, złoto, srebro, pomidory, kukurydza, tytoń, kakao, papryka itd.

Kompanie handlowe ? organizowały handel zamorski i ekspansje kolonialne. Działały na zasadzie spółek akcyjnych, finansowały przedsięwzięcia za pomocą kapitału zebranego od różnych akcjonariuszy.

Manufaktura ? pochodzi od łacińskiego słowa ?manus?- ręka. Było to przedsiębiorstwo oparte na pracy rąk, gdzie pracowali robotnicy. Manufaktury dzieliły się na scentralizowane (wszyscy pracowali w jednym miejscy np. drukarnie, cukrownie) i w formie nakładu (praca w domu).

Merkantylizm ? twórcą był Colbert. Była to polityka gospodarcza, która zajmowała się rozwojem eksportu poprzez przywileje dla własnych kompanii handlowych, oraz ograniczeniami importu ? wysokie cła. Merkantylizm głosił również potrzebę rozwijania rodzimej wytwórczości.

Bank emisyjny ? bank państwowy mający przywilej emitowania banknotów oraz organizowania krajowych i zagranicznych obrotów pieniężnych państwa. Pierwszy taki bank powstał w Anglii w 1694 roku.

Barok ? kierunek w kulturze europejskiej, zapoczątkowany we Włoszech, objął także niektóre kraje Ameryki Łacińskiej. Słowo Barok oznacza perłę o nieokreślonym kształcie.
Architektura Barokowa cechowała się monumentalizmem (malowniczość, przepych, ruch, użycie wielu kolumn) oraz teatralnością (malowniczy i plastyczny efekt). Np. Wersal, Bazylika Św. Piotra w Rzymie, Pałac w Wilanowie.

?Ekstaza Świętej Teresy? ? obraz namalowany przez Berniniego, znajduje się w Rzymie, twarz Teresy wyraża ból i zarazem rozkosz. Malowidło przedstawia scenę, jaką przeżyła Teresa (przyjście Anioła). Bernini przyczynił się do świetności Watykańskiej Bazyliki.
Galileusz ? włoski przyrodnik, fizyk i astronom, odkrył prawo ruchu wahadła i swobodnego spadania ciał, skonstruował lunetę. Potwierdził teorię Kopernika, za co został skazany przez inkwizycję. Prawdopodobnie pokonany przez inkwizycję Galileusz ciągle powtarzał ? A jednak się kręci?.

Kartezjusz ? francuski filozof, matematyk, fizyk, pisarz. Jego dwa dzieła ?Rozprawa o metodzie? i ?Medytacje o pierwszej filozofii? przyniosły mu sławę, ale także potępienie Kościoła. Prawie wszystkie jego dzieła ukazały się w indeksie ksiąg zakazanych.

Izaak Newton ? angielski fizyk, matematyk, teolog. Dowodził, że tylko doświadczenia dają wiarygodną wiedzę. Odkrył prawo powszechnego ciążenia, rozczepił pryzmatem światło, sformułował prawa mechaniki.

Zastanów się dlaczego dokonania Galileusza, Kartezjusza i Newtona nazywamy rewolucją intelektualną?


Różne wzory organizacji państwa i społeczeństwa.

Wojna Trzydziestoletnia
Przyczyny:
1.Konflikt między obozem habsbursko- katolickim a protestanckimi Czechami, państwami Niemieckimi i Francją.
2.Powstanie Czechów przeciwko Habsburgom, zapoczątkowany wyrzuceniem przez okno w zamku w Hradczańskiego wysłanników cesarza, tzw. Defenestracja 1618 r.

Obóz protestancki: Czechy, Dania, Szwecja
Obóz katolicki: Habsburgowie (Austria) i Francja

1648 ? pokój westfalski:
1.Polityczne i religijne rozbicie Rzeszy Niemieckiej.
2.Habsburgowie utracili dotychczasowe znaczenie w Rzeszy.
3.Czechy utraciły prawo elekcji królów i stały się właściwie prowincją Austrii.
4.Holandia i Szwajcaria uzyskały niepodległość.
5.Terytoria swe powiększyły Szwecja, Dania, Brandenburgia (Prusy) i Francja.

Uprawnienia króla w monarchii absolutnej:
1.Miał nieograniczoną władzę.
2.Najwyższy prawodawca, podlegał mu rząd centralny.
3.Nie zwoływał stanów generalnych.
4.Nadzorował wymiar sprawiedliwości.
5.Mógł wydawać edykty królewskie z mocą ustawy.
6.Mianował urzędników.
7.Kierował polityką zagraniczną, wewnętrzną, obronnością i gospodarką.

Rządy samodzierżawia Iwana IV Groźnego:
1.Władca uważa się za jedynego pana i dziedzica.
2.Nikt nie może opuścić kraju bez jego zgody.
3.Wszystko należy do władcy.
4.Żaden obywatel nie może mieć wyższego wykształcenia niż car.

Cechy monarchii konstytucyjnej:
1.Zwierzchność parlamentu nad władzą wykonawczą.
2.Ministrowie byli w pełni odpowiedzialni przed parlamentem.
3.Zakaz dokonywania aresztowań bez nakazu sądowego.
4.Udział w wyborach brali tylko ci, którym przysługiwały pełne prawa polityczne.

Władcy elekcyjni:
1.Henryk Walezy 1573 ? 1574 - francuz
2.Stefan Batory 1576 ? 1586 - mąż Anny Jagiellonki
3.Zygmunt III Waza 1587 ? 1632 ? Szwed, siostrzeniec Anny Jagiellonki
4.Władysław IV Waza 1632 ? 1348 ? syn Zygmunta III Wazy
5.Jan Kazimierz Waza 1648 ? 1668 - syn Zygmunta III Wazy
6.Michał Korybut Wiśniowiecki 1669 ? 1672
7.Jan III Sobieski 1673 ? 1696

Wojny polsko ? szwedzkie:

Przyczyny:
1.Walka o panowanie nad Bałtykiem ? wojna o Inflanty w XVI w. W interesie polityki i gospodarki Rzeczypospolitej było nie dopuszczenie do zmian terytorialnych w Inflantach na korzyść Szwecji.
2.Zygmunt III Waza królem Polski. W pactach conventach obiecał włączyć Estonię do Polski. W 1592 odziedziczył tron po swoim ojcu w Szwecji, ale sześć lat później został zdetronizowany i w wyniku tego w 1600 roku inkorporował, czyli włączył Estonię do Rzeczypospolitej.

I etap wojny polsko ? szwedzkiej 1600 ? 1622:
- Atak Szwedów na Inflanty.
- 1605 bitwa pod Kircholmem, Jan Karol Chodkiewicz ? zwycięstwo wojsk Pol.

1620 rozpoczyna się wojna polsko ? turecka. Szwedzi przechodzą do ofensywy.
1622 rozejm w Mittawie. Inflanty przechodzą do Szwecji.

II etap wojny polsko ? szwedzkiej 1626 ? 1629 ? 1635:
- Szwedzi wkroczyli na Pomorze zmuszając lennika polskiego, księcia pruskiego do zachowania neutralności.
- Blokada Gdańska.
- Stanisław Koniecpolski ? rozbudowa floty polskiej.

1627 zwycięska bitwa pod Oliwą.
1629 zwycięstwo wojsk polskich pod Trzcianą.
1635 rozejm w Sztomskiej Wsi. Szwedzi zachowali zdobycze w Inflantach, ale wycofali się z miast pruskich i Gdańska.

III etap ?Potop Szwedzki? 1655 ? 1660
Przyczyny:
1.Szwecja zakończyła wojnę trzydziestoletnią.
2.Chęć panowania Szwedów nad Bałtykiem.
3.Jan Kazimierz nadal używał tytułu króla szwedzkiego.

- Szwedzi wkraczają do Polski z dwóch stron: do Wielkopolski i na Litwę.
-1655 kapitulacja wojsk polskich pod Ujściem i wojsk w Kiejdanach na Litwie.

Jan Kazimierz ucieka na Opolszczyznę.
Bohaterska obrona klasztoru na Jasnej Górze.
1655 konfederacja szlachty w Tyszowcach.
Układ Polski a Danią i Habsburgami.

- 3 maja 1660 pokój w Oliwie. Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego. Rzeczpospolita zrzekła się utraconych Inflant.


Wojny polsko ? rosyjskie:

Przyczyny:
1.Zajęcie przez Rosjan twierdz polskich.
2.Odcięcie Moskwy od Inflant przez polaków.
3.Wojna o Inflanty.
4.Kryzys państwa rosyjskiego i okres tzw. ?wielkiej smuty?, interwencja polskich magnatów tzw. Dimitriady, ? czyli popieranie pretendentów do tronu, którzy samozwańczo podawali się za Dymitra ? syna zmarłego cara Iwana IV Groźnego.
5.Nowy car Wasyl Szujski zawarł porozumienie z wrogą Rzeczpospolitej Szwecją.

I etap wojny polsko ? rosyjskiej ? 1609 ? 1619 ? 1634:
- Wojska polsko ? litewskie obległy Smoleńsk.
- Bitwa pod Kłuszynem, wygrana wojsk Pol ? Lit i hetmana Żółkiewskiego .
- Wojska polskie wkraczają do Moskwy ? pertraktacje z bojarami rosyjskimi w sprawie osadzenia na tronie rosyjskim królewicza Władysława.
- Wybucha w Moskwie antypolskie powstanie.

1619 rozejm w Dywilnie.
1634 pokój wieczysty w Polanowie ? Rzeczpospolita uzyskała ziemie: Smoleńską, Czernikowską i Siwerską.


Powstanie kozackie:
Kozacy ? członkowie grupy wolnej ludności, mówiącej językiem ruskim, wyznającej prawosławie, zamieszkiwali południowo ? wschodnie kresy państwa.

Przyczyny:
1.Magnateria polska próbowała wykorzystać kozaków jako chłopów pańszczyźnianych.
2.Kozacy domagali się zwiększenia tzw. Rejestru, czyli liczby zapisania kozaków na żołdzie polskim.
3.Konflikt o podłożu wyznaniowym, czyli wyzysk prawosławnych kozaków przez polskich lub spolonizowanych katolickich właścicieli ziemskich.
4.Osobista krzywda Bohdana Chmielnickiego.

Bohdan Chmielnicki ? przywódca wojsk kozackich, brał udział w wojnie polsko ? tureckiej. Do wzniecenia powstania pchnął go konflikt z miejscowym szlachcicem, który zabił jego żonę i syna oraz zniszczył gospodarstwo.

I etap powstania kozackiego ? od stycznia do października 1648:
- Kozacy z Tatarami pokonali wojska koronne nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami, doszli do Lwowa i Zamościa, rozprzestrzenienie się powstania na całej Ukrainie.

II etap powstania kozackiego ? 1649 ? 1651:
- Odsiecz Zbaraża.
- Zwycięska bitwa pod Beresteczkiem dla polaków.
- Umowa pod Zborowem między Chmielnickim a Janem Kazimierzem:
-> Z kilku województw wschodnich postanowiono wyodrębnić obszar będący pod kontrolą kozaków.
-> Rejestr kozaków miał być powiększony do liczby 40 tys. i potwierdzono hetmański tytuł Chmielnickiemu.

III etap powstania kozackiego ? 1652 ? 1658:
- Klęska Rzeczypospolitej pod Batohem

1654 porozumienie w Perejasławiu. Ukraina i Rosja przeciwko Polsce. Zawarcie porozumienia.
1667 pokój w Andruszowie: lewobrzeżna Ukraina (Zadnieprzańska) z Kijowem przyłączona do Rosji, prawobrzeżna do Polski. Rosja zatrzymała ziemie Smoleńską, Czernikowską i Siwerską.


Wojny polsko ? tureckie:

Przyczyny:
1.Niefortunne interwencje częstokroć z inicjatywy polskich kresowych magnatów w Mołdawii, które drażniły Turcję.
2.Ataki kozaków na tureckie wybrzeża Morza Czarnego i związane z tym pretensje sułtańskiego dyplomaty wobec Polski.
3.Ataki tatarskie na polskie obszary południowo ? wschodnie.
4.Pomoc polskiego króla Habsburgom ? Sułtan uznał to za wystarczający powód do wypowiedzenia Polsce wojny.

I etap wojny polsko ? tureckiej:
- 1620 bitwa pod Cecorą (Stanisław Żółkiewski i Stanisław Koniecpolski).
- 1624 bitwa pod Chocimiem.
I etap wojny zakończył się porozumieniem, na mocy, którego Zygmunt III Waza musiał obiecać, że powstrzyma wyprawy magnatów od Mołdawii i kozaków na Morze Czarne. Turcja zobowiązała się powściągnąć Tatarów.

II etap wojny polsko ? tureckiej:
- 1672 Turcy zdobyli Kamieniec Podolski, opanowali Podole i Bracławszczyznę.
- 1673 pokój w Buczaczu. Turcy zajmują Podole, Bracławszczyznę, część województwa kijowskiego. Polska musi płacić haracz Turcji.

- Jan III Sobieski został królem Polski w 1674 roku. Pisał listy do swojej ukochanej żony Marii Kazimiery.
- 1673 bitwa z Turcją pod Chocimiem, zwyciężył Sobieski, co otworzyło mu drogę na tron Polski po śmierci Michała Korybuta Wiśńiowieckiego.
- 1683 podpisał porozumienie z Austrią i rozgromił wojska tureckie oblegające Wiedeń.
- 1683 w ramach Ligi Świętej zawarł porozumienie z państwami europejskimi. Kontynuował wojne z Turcją zakończoną w 1699 roku pokojem w Karłowicach, na mocy, którego Turcja musiała oddać Podole i Ukrainę.


Kryzys państwa i królestwa w XVII wieku.

Umocnienie zjawiska patronatu magnackiego:

Przyczyny polityczne:
- Słabość władzy królewskiej i sejmu.

Przyczyny gospodarcze:
- Rozwój latyfundiów, zniszczenia wojenne, osłabienie koniunktury.

XVI wiek - ruch egzekucyjny ? średnia szlachta przeciwko magnaterii (demokracja szlachecka).
XVII wiek ? patronat magnaterii nad szlachtą średnią (oligarchia magnacka).

Oligarchia magnacka ? rządy nielicznych. W Rzeczpospolitej w ramach formalnie funkcjonującej demokracji szlacheckiej faktyczną dominację w państwie uzyskało kilka rodów magnackich.

Liberum Veto ? 1652 rok ? ?nie pozwalam?. Podczas sejmu, gdy debatowano np. nad ową ustawą to każdy szlachcic mógł krzyknąć liberum veto. Oznaczało to, że na dane rozporządzenie szlachcic nie wyraził zgody, więc nie mogło ono zostać uchwalone.

Rokosz ? bunt przeciwko królowi pod hasłami obrony praw i swobód szlacheckich. Uzasadnienie prawne rokoszu wynikało a artykułu o możliwości wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Rokoszanie zawiązywali na ogół konfederację.
Kultura Barokowa polsko ? litewskiej Rzeczpospolitej.

Mecenat ? opieka nad kulturą i sztuką.
Zygmunt III Waza ? Zamek Królewski w Warszawie.
Władysław IV Waza ? ufundował figurę Zygmunta III Wazy.
Jan III Sobieski ? Wilanów.

Sarmatyzm ? mit o pochodzeniu szlachty od Sarmatów, tak uzasadniano dominację szlachty nad chłopami i mieszczaństwem oraz sprawowanie rządów w rozległym państwie.

Cechy charakterystyczne sarmatyzmu i kultury szlacheckiej:
- szlachta czuła się wolna i równa,
- uroczystościami, które przyciągały największą uwagę były śluby i pogrzeby,
- na sarmackich uroczystościach odbywały się popisy retoryki ? Sztuki kwiecistego, opartego na klasycznej erudycji przemawiania,
- szlachta była przywiązana do tradycji kulturowej i politycznej.