Obraz Polaków XVII wieku w "Potopie" Henryka Sienkiewicza.

Jaki obraz Polaków XVII wieku wyłania się z Potopu Henryka Sienkiewicza? Punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy danych fragmentów powieści. Zwróć uwagę na ich znaczenie dla całości utworu.

Na kartach ?Trylogii?, wybitny polski pisarz doby pozytywizmu, Henryk Sienkiewicz nakreślił obraz społeczeństwa polskiego, zmagającego się z trudnymi dla kraju wydarzeniami, potrafiącego jednak przeciwstawić się złu i zwyciężyć.

"Potop", będący drugą powieścią ?ku pokrzepieniu serc?, gdyż ta idea była myślą przewodnią dzieł Sienkiewicza, opowiada o najeździe wojsk szwedzkich na Rzeczpospolitą w 1665 roku. Przedstawiony został w nim zarówno negatywny jak i pozytywny wizerunek Polaków. Ten pierwszy objawia się na początkowych kartach powieści, kiedy to ludzie bez walki oddają ziemie polskie pod władanie Szwedów, opuszczając ojczyznę i króla w potrzebie. Zmieniają się nie do poznania pod wpływem jednego wydarzenia, o czym mówi druga część lektury.

Jeden z przytoczonych fragmentów dotyczy obrazu Polaków o zabarwieniu ujemnym. Jest to rozmowa, jaką Wrzesczowicz, Czech zamieszkały w

Polsce i służący Szwedom, prowadzi z wysłannikiem cesarskim, Baronem Lisolą., w Kruszynie. Przysłuchuje się jej Andrzej Kmicic, podróżujący pod przebranym nazwiskiem.

Czech odnosi się z odrazą do mieszkańców Rzeczypospolitej. Podkreśla ich upadek moralny, który nastąpił jeszcze przed najazdem Szwedów i który miał być, według niego, przyczyną zaistniałej sytuacji. Mówi o pijaństwie i umiłowaniu przepychu szlachty, która w obliczu niebezpieczeństwa wolała zachować doczesne dobra niż walczyć. Dramaturgii jego wypowiedzi dodają liczne pytania retoryczne, mające na celu uwypuklić wady Polaków. Wizerunek społeczeństwa, jaki nakreśla Wrzesczowicz, ma swoje potwierdzenie na wcześniejszych i późniejszych kartach powieści, gdzie mowa jest o tchórzostwie i partykularyzmie ważnych osobistości, takich jak Janusz Radziwiłł czy wojewoda poznański Radziejowski, którzy dla własnych korzyści zaprzedają ojczyznę. Za ich przykładem idzie prawie cała szlachta wraz z niższymi warstwami. Król zmuszony jest uciekać za granicę, co w normalnym państwie, ten fakt również podkreśla Wrzesczowicz, byłoby nie do pomyślenia. Kraj na własne życzenie chyli się ku upadkowi.

Punktem zwrotnym w powieści jest oblężenie Jasnej Góry, podczas którego Szwedzi bezskutecznie próbują zdobyć klasztor. Oblężeni odnoszą zwycięstwo mimo ogromnej przewagi liczebnej wroga. Wiadomość o tym w błyskawicznym tempie roznosi się po kraju, który buntuje się zaraz po informacji o podniesieniu ręki na najświętsze dla Polski miejsce. W Polakach budzi się zapał wojenny, podbudowany wygraną, a spowodowany głęboką pobożnością i wiarą.

O tej niezwykłej przemianie mówi drugi z przytoczonych fragmentów, będący przemową polskiej królowej, która przedstawia pozytywny wizerunek społeczeństwa. Nie zaprzecza ona, jakoby ludzie nie zgrzeszyli, wie, że zbłądzili. Podkreśla jednak, iż teraz żałują i chcą naprawić swoje błędy. Królowa staje w obronie Polaków. Porównuje Rzeczpospolitą z innymi narodami i dochodzi do wniosku, że żaden nie może się z nią równać. W jej słowach odnajdujemy wizje Polaków, potrafiących poświęcić się dla ojczyzny i króla. Odkrywamy ten obraz w drugiej części ?Potopu?, gdzie ludzie zaczynają przeciwstawiać się Szwedom. Zbiera się wojsko pod dowództwem między innymi Stefana Czarnieckiego czy Sapiehy, którzy w godzinie klęski nie opuścili króla i Rzeczypospolitej, a teraz gotowi są przebaczyć zdrajcom i przyjąć w swoje szeregi. Dochodzi do licznych walk a szala zwycięstwa przechyla się na stronę Polaków. Wróg zostaje wygnany.

W powieści Sienkiewicza odnajdujemy różne postawy ludzkie, poczynając od tchórzostwa i prywaty, kończąc na bohaterstwie i patriotyzmie. Pojawiają się postacie jednoznaczne, które stoją niezmiennie po stronie ojczyzny, tak jak Wołodyjowski, Zagłoba, czy wspomniani wcześniej Sapieha i Czarnecki i te, opowiadające się za wrogiem, tak jak na przykład Radziwiłł. Nie brakuje także bohaterów dynamicznych, symbolizujących zachowanie narodu. Do tych osób zaliczamy przede wszystkim Andrzeja Kmicica, który nieświadomie zdradza Polske, by następnie dostrzec swój błąd i stać się wielkim patriotą.

"Potop" jest więc odzwierciedleniem ludzkiej przewrotności i słabości. Ukazuje człowieka XVII wieku rozmiłowanego w doczesnych uciechach, który przez swój egoizm doprowadza do upadku ojczyzny. Z klęski pozwala mu podnieść się wielka pobożność i miłość do Matki Bożej. Żal za zdradę i chęć naprawienia win pomaga zwyciężyć.