Informacje ogólne
Egipt, oficjalnie Arabska Republika Egiptu, Jumhūrīyyah Miṣr al-ʿArabiyyah, zajmuje obszar 1 001 400 km², na którym mieszka około 64 milionów osób. Stolicą kraju jest Kair, jedna z największych metropolii świata, licząca ponad 16 milionów mieszkańców. Językiem urzędowym jest arabski, ale porozumienie możliwe jest również w językach angielskim i niemieckim. Jednostką monetarną jest funt egipski (1LE), który dzieli się na 100 piastrów. Święto narodowe to 23 lipca, upamiętniające rewolucję z 1952 roku. Egipt jest administracyjnie podzielony na 26 prowincji, znanych jako muhafaz.
Położenie geograficzne
Egipt to państwo w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego i na półwyspie Synaj w Azji. Egipt graniczy na południu z Sudanem, na zachodzie z Libią, na wschodzie z Izraelem, północną granicę kraju wyznacza wybrzeże Morza Śródziemnego.
Ukształtowanie powierzchni
Egipt ma kształt zbliżony do kwadratu. Przesmyk Sueski, łączący Afrykańską i azjatycką część kraju, przecina Arabską Republikę Egiptu i jest miejscem przebiegu Kanału Sueskiego, który łączy Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Rozległe obszary kraju (stanowiące 90% całkowitego terytorium) zajmują pustynne równiny, wznoszące się średnio kilkaset metrów nad poziomem morza. Pozostałą część stanowią urodzajne tereny rolne wzdłuż rzeki Nil, która przepływa przez cały obszar kraju, biegnąc z południa ku północy.
W Egipcie wyróżnia się cztery główne regiony naturalne:
1. Dolinę i deltę Nilu,
2. Pustynię Libijską (Zachodnią),
3. Pustynię Arabską (Wschodnią),
4. Półwysep Synaj.
Dolina i delta Nilu stanowią wielką oazę pomiędzy obszarami pustynnymi. Pustynia Libijska zajmuje 60% powierzchni kraju, a jej wysokość nie przekracza 300 m. Ciągnie się wzdłuż granicy z Libią, prezentując zróżnicowany krajobraz pustynny, obejmujący obszary zarówno piaszczyste, jak i żwirowe czy skaliste. W miejscach, gdzie występują wody gruntowe, powstają oazy. Na południowo-zachodniej części tej pustyni wznosi się płaskowyż Dżilf Al-Kabir, a na północy rozległe zapadlisko Al-Kattara.
Pustynia Arabska (Wschodnia) to skalisty płaskowyż, otoczony od wschodu górami Atbaj (o wysokości 2187 m). Obszar ten obejmuje również półwysep Synaj, oddzielony od delty Nilu Kanałem Sueskim. W południowej części półwyspu wznosi się najwyższy szczyt Egiptu, Góra Świętej Katarzyny (2637 m n.p.m.). Wybrzeże Morza Śródziemnego jest słabo rozwinięte, z osadami rybackimi i miejscowościami wypoczynkowymi. Ważne porty handlowe znajdują się w Aleksandrii (strefa wolnocłowa) i Port Saidzie.
Klimat
Klimat zwrotnikowy, skrajnie suchy, jedynie na północnych wybrzeżach Egiptu śródziemnomorski. Charakteryzuje się upalnym latem z łagodnym wiatrem i ciepłą zimą. Występują duże różnice temperatur między dniem, a nocą. Średnia temperatura w styczniu 11-12C na północy do 15-16C na południu, w lipcu odpowiednio 25-26C i 26-33C (maksima: 38-43C, lokalnie 49C). Roczna suma opadów nie przekracza 100mm, a na południu zaledwie kilka mm (w ciągu 2-3lat). Gorący, suchy wiatr chamsin (kwiecień - czerwiec) niesie duże ilości pyłów.
Roślinność
Na północnych wybrzeżach roślinność śródziemnomorska, niemal doszczętnie wyniszczona. Strefa półpustyń na północy od szerokości geograficznej Kairu (30N) przechodzi w pustynię. Wielkie obszary są całkowicie pozbawione szaty roślinnej lub porośnięte skrajnie ubogą roślinnością suchoroślową, nieco obfitszą w uedach (wadi). W dolinie i delcie Nilu oraz w oazach panują wyłącznie uprawy, charakterystycznym składnikiem krajobrazu są tu liczne palmy daktylowe Phoenix dactylifera. Zawleczona do Egiptu Eichhornia (tzw. hiacynt wodny) stała się trudnym do zwalczenia chwastem wodnym. Gleby aluwialne (pylaste i pylasto-gliniaste), powstałe w wyniku sedymentacji zawiesiny niesionej przez Nil w czasie jego wylewów, w coraz większym stopniu zasolone z powodu niewłaściwie prowadzonego nawadniania.
Wody powierzchniowe
Poza Nilem (dł. 6671km) w Arabskiej Republice Egiptu brak stałych rzek, spotyka się jedynie okresowe potoki, których suche łożyska zwane są uedami. Delta Nilu rozpościera się na przestrzeni 22 tys. km? na północ od Kairu. Tworzą ją dwa główne ramiona Nilu: Damietta i Rosetta wraz z wielką liczbą drobnych, naturalnych i sztucznych kanałów, przybrzeżnych jezior i zalewów. Delta Nilu stanowi obszar gęsto zasiedlony i intensywnie zagospodarowany.
Nil w swym górnym biegu przełamuje się przez wychodnie granitowych skał platformy saharyjskiej, tworząc bystrza i kaskady znane pod nazwą katarakt. Katarakty już w czasach panowania faraonów wyznaczały południową granicę Egiptu. Obecnie na terytorium państwa znajduje się jedna katarakta, trzy pozostałe leżą na obszarze Sudanu.
Ludność
Potomkowie starożytnych Egipcjan, w tym Koptowie, stanowią 99% populacji Egiptu. Koptowie stanowią około 10-15% tej liczby. Południe kraju zamieszkują Nubijczycy, natomiast w oazach na Pustyni Libijskiej znajdziemy ludność berberską. Berberowie oraz Nubijczycy posługują się swoimi językami, które zaliczane są do grupy języków afroazjatyckich.
Decydującą większość populacji stanowią Arabowie, natomiast mniejszość stanowią obcokrajowcy, głównie z innych części Afryki i Bliskiego Wschodu, oraz Europejczycy, głównie Grecy i Ormianie.
Przyrost naturalny w Egipcie jest relatywnie wysoki i w 2020 roku wyniósł 2.04%. Średnia długość życia mężczyzn wynosi 71 lat, a kobiet ? 73 lata. Śmiertelność niemowląt uległa znaczącej poprawie i obecnie wynosi ok. 19 na 1000 urodzeń.
Średnia gęstość zaludnienia to około 100 osób/km², jednak znacznie wzrasta ona, biorąc pod uwagę obszary efektywnie zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo, które stanowią około 5.5% całkowitej powierzchni kraju. Takie obszary mogą mieć gęstość zaludnienia przekraczającą 1500 osób/km². Prawie cała ludność (99%) jest skupiona w dolinie i delcie Nilu (gdzie gęstość zaludnienia może wynosić do 2500 osób na km²) oraz w strefie Kanału Sueskiego i oazach.
Ok. 43% populacji mieszka w miastach, a około 1/3 z nich w mieście o populacji powyżej 0,5 mln. W rolnictwie zatrudnionych jest ok. 27% aktywnej zawodowo populacji, zaś stopa bezrobocia wyniosła ok. 7.34% w 2020 roku.
Religie
Około 94% mieszkańców Egiptu to wyznawcy islamu. Świętą księgą dla nich jest Koran. Muzułmanie są zobowiązani do przestrzegania pięciu nakazów:
1. Głoszenie wyznania wiary, że "nie ma Boga poza Allahem, a Mahomet jest Jego Prorokiem",
2. Modlitwa pięć razy dziennie,
3. Przekazywanie jałmużny,
4. Przestrzeganie postu od świtu do zmierzchu w miesiącu ramadan,
5. Przeprowadzenie raz w życiu pielgrzymki (hadż) do Mekki.
Najliczniejszą grupą chrześcijan w Egipcie są Koptowie.
Gospodarka
Słabo rozwinięty kraj rolniczo-przemysłowy, od 1976 należy do eksporterów ropy naftowej. Duży udział wydatków wojskowych w budżecie państwa. Ważnym źródłem dewiz są wpływy z eksploatacji Kanału Sueskiego (ponad 1,8mld dolarów) i turystyka. W drugiej połowie lat 70. został zapoczątkowany proces stopniowego oddalania się od scentralizowanego modelu gospodarki (napływ zagranicznego kapitału, rozwój sektora prywatnego). Od 1991 wprowadzanie elementów gospodarki rynkowej zgodnie z ustaleniami Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Duży import żywności i subsydiowanie artykułów przemysłowych przez państwo doprowadziły do pogłębiającego się deficytu handlu zagranicznego. Sytuacja gospodarcza Egiptu po wojnie w Zatoce Perskiej znacznie się poprawiła. Zadłużenie wynosi 34,2mld dolarów. Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto (PKB, w % ? 1997): rolnictwo i rybołówstwo 16, przemysł 34 (w tym górnictwo), usługi 50.
Usługi
Dobrze rozwinął się przemysł chemiczny (szczególnie produkcja nawozów sztucznych i włókien syntetycznych) farmaceutyczny, a także przemysł włókienniczy i odzieżowy, dający obecnie ok. ? wartości ogólnej produkcji przemysłowej.
Kraj posiada kilka montowni zagranicznych koncernów samochodowych, w których wytwarzane są autobusy, samochody ciężarowe oraz traktory, maszyny rolnicze. Oprócz tego produkuje się lokomotywy i wagony kolejowe oraz silniki spalinowe i elektryczne, szeroką gamę sprzętu elektrotechnicznego, a także artykuły konsumpcyjne, m.in. sprzęt radiowo-telewizyjny, pralki, lodówki, klimatyzatory, motocykle, rowery.
Transport
Sieć połączeń drogowych i kolejowych rozwinęła się w delcie i dolinie Nilu, który jest zarazem ważnym szlakiem komunikacji wodnej. Na obszarze delty funkcjonuje wiele kanałów będących ważnymi szlakami transportowymi kraju. Istnieje sieć połączeń lotniczych, łączących miasta nad Nilem z osiedlami położonymi w regionach pustynnych.
Lotnisko kairskie jest największym w Afryce. Ważnym szlakiem komunikacyjnym, a zarazem źródłem poważnych dochodów państwa jest Kanał Sueski, wykorzystywany jako droga tranzytowa dla statków kursujących w rejon Zatoki Perskiej i na azjatycki Daleki Wschód.
Handel
Podstawowymi egipskimi towarami przeznaczonymi na eksport są ropa naftowa, paliwa i gaz ziemny (53,8% wartości ogółem). Kolejne miejsca zajmują: przędza bawełniana (8,4%) i odzież (7,8%). Drugim, poza bawełną, produktem rolnym mającym poważne znaczenie w egipskim handlu międzynarodowym jest ryż (ok. 3%), kolejne miejsca w tej grupie towarów zajmują przetwory owocowo-warzywne.
Jako dostawca produktów przemysłu przetwórczego (poza odzieżowym) Egipt wyspecjalizował się w wyrobach z tworzyw sztucznych, produkcji sprzętu gospodarstwa domowego, mebli, sprzętu elektrotechnicznego, chemikaliów, cementu, nawozów sztucznych. Poważnym źródłem dewizowych dochodów kraju jest turystyka.
Do Egiptu sprowadza się głównie produkty chemiczne (8,8%), pszenicę (6,4%) i drewno (5,5%), ponadto mięso i inne produkty żywnościowe, maszyny i sprzęt inwestycyjny, silniki i papier. Głównymi partnerami handlowymi są: Stany Zjednoczone, Francja, Włochy, kraje byłego ZSRR oraz Japonia.
Przemysł
W 1997 wydobycie ropy naftowej wyniosło 42mln ton, ok. 80% pochodzi z rejonu Zatoki Sueskiej (szyby Morgan, Ramadan), poza tym pola nafty na płw. Synaj (Abu Rudajs) i na Pustyni Libijskiej. Najważniejsze eksploatowane złoża gazu ziemnego: Abu Gharadik i Ar-Razzak (na Pustyni Libijskiej). Bogate złoża fosforytów nad Morzem Czerwonym (Safadża, Al-Kusajr), nowe złoża odkryte koło Abu Turtur na Pustyni Libijskiej. Rudy żelaza są wydobywane w pobliżu Asjut i w oazie Al-Bahrija, manganu ? na Pustyni Arabskiej i na płw. Synaj (Umm Budżma), węgiel kamienny ? na płw. Synaj (Maghara). Saliny w okolicy Port Said i na jeziorze Marjut. Zainstalowana moc elektrowni cieplnych 9200 MW, wodnych 2245 MW. W 1995 produkcja energii elektrycznej wyniosła 49 TW ? h. Hutnictwo żelaza (Hulwan, Kair) i aluminium (Nadż Hammadi), przemysł: maszynowy i metalurgiczny, zbrojeniowy, cementowy, nawozów azotowych, elektrotechniczny i elektronowy, stoczniowy, montaż samochodów. Produkcja papieru głównie z odpadów bawełny. Tradycyjne gałęzie przemysłu:
- włókienniczy (bawełniany),
- spożywczy (olejarski, cukrowy, tytoniowy),
- obuwniczy,
- odzieżowy.
Rzemiosło ma wielowiekowe tradycje. Wyrób: dywanów, srebra, złotej biżuterii, wyrobów ze skór, z obsydianu, większość dla turystów.
Rolnictwo
Grunty orne i sady zajmują zaledwie 3% powierzchni kraju, a w ponad 93% są skoncentrowane w dolinie i Delcie Nilu, Nowej Dolinie (na Pustyni Libijskiej), w zachodniej części wybrzeża śródziemnomorskiego i na półwyspie Synaj.
Współczesne rolnictwo egipskie, ze względu na szybko rosnącą liczbę ludności, nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Pomimo to sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego należy uznać za jedne z lepiej rozwijających się branż gospodarki.
Dzięki budowie retencyjnego zbiornika Nasera, regulującego przepływy na Nilu, wzrosły możliwości sztucznego nawadniania, co zwiększyło powierzchnię ziem uprawnych o ponad 40%. Ponieważ zbiorów dokonuje się 3-4 razy w roku, średnie plony z hektara użytków należą do najwyższych w świecie.
Rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na produkcję roślinną. Duże znaczenie ma uprawa roślin strączkowych (groch, bób, fasola, soczewica), oleistych (sezam, orzeszki ziemne) i warzyw (cebula, pomidory, arbuzy). Funkcję podstawowej rośliny przemysłowej pełni bawełna i trzcina cukrowa. Ponadto rozwija się uprawa pomarańczy, mandarynek, winorośli, bananów, oliwek i fig. W zbiorach daktyli Egipt zajmuje 1. miejsce w świecie.
Hodowla, ze względu na minimalną ilość łąk i pastwisk, jest słabo rozwinięta. Lokalne odmiany bydła i bawołów głównie są używane jako siła pociągowa do prac rolnych. Połów ryb w tym ? morskich, korali i pereł (na Morzu Czerwonym), gąbek (na Morzu Śródziemnym).
Struktura zatrudnienia
W rolnictwie pracuje 42,7% osób, w przemyśle 21,3%, w usługach i handlu 36%. Dochód narodowy w 1998r. wynosił 1380 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca.
Dochód narodowy wytwarzany był nieproporcjonalnie do struktury zatrudnienia. Choć największa jego część powstała w sektorze usług (53%), to rolnictwo, zatrudniające niemal połowę ludności w wieku produkcyjnym, wytworzyło niecałą 1/5 (17%) część dochodu. Świadczy to o niezwykle niskim poziomie wydajności pracy w rolnictwie, wynikającym z ogromnego przeludnienia i masowo występującego na wsi egipskiej zjawiska ukrytego bezrobocia.
Miasta
Główne miasta Egiptu to:
- Kair,
- Aleksandria,
- Giza (część aglomeracji Kairu),
- Port Said,
- Asjut,
- Suez,
- Fajum,
- Asuan.
Zabytki architektury i sztuki w Egipcie są niezwykle bogate i fascynujące:
- Kair - największe miasto Afryki, zwane przez Arabów Umm Dunja, czyli Matką Świata, lub też "miastem tysiąca minaretów". Jego ulice tętnią życiem, gdzie od wieków zawody kupieckie i tradycje współistnieją z nowoczesnymi wpływami kultury arabskiej, afrykańskiej i europejskiej.
- Muzeum Starożytności - założone w 1858 roku przez Augusta Mariette'a, obecnie jedno z najwspanialszych muzeów tego typu na świecie, posiada imponującą kolekcję liczącą około 130 tysięcy eksponatów, w tym imponujące wyposażenie grobowca Tutanhamona.
- Cytadela Saladyna - przez 700 lat oficjalna rezydencja władców, rozciągająca się na wzgórzu Mokattam, oddzielającym stare miasto od nowego. Na jej terenie wznosi się Meczet Muhammada Alego Paszy, zwany Meczetem Alabastrowym.
- Khan al-Khalili - serce średniowiecznego arabskiego Kairu, największy bazar w mieście. Labirynt małych uliczek wypełnionych zapachem przypraw, perfum i olejków eterycznych, miesza się z aromatem kawy z kardamonem i tytoniu z fajki wodnej – sziszy.
- Giza - na zachód od Kairu, miejsce, gdzie w połowie III tysiąclecia p.n.e. powstały piramidy władców, jedyny cud świata, który przetrwał do dzisiaj: Cheopsa – najstarsza i największa, Chefrena i Mykerinosa oraz Sfinks mierzący 57 metrów długości i 20 metrów wysokości.
- Sakkara - nekropolia z piramidą schodkową, kompleksem grobowym Dżesera, Serapeum i dwiema wspaniałymi mastabami.
- Ruiny starożytnego Memfis - dawnej stolicy Starego Państwa, pozostające drugim co do wielkości miastem w kraju aż do czasów Ptolemeuszy.
- Luksor - obejmujące miasteczko Luksor, wieś Karnak z ogromną świątynią boga Amona oraz nekropolę Tebańską. Perłą Luksoru są monumentalne Kolosy Mnemnona, dwa gigantyczne posągi wykute w piaskowcu.
- Świątynia luksorska - poświęcona tebańskiej triadzie bogów, mieszcząca się w samym sercu miasta, z wielkimi kolumnadami i pylonem.
- Karnak - imponujący kompleks świątyń z centralną świątynią poświęconą bogu Amonowi, zawierającą wspaniałą salę hypostylową z 134 gigantycznymi kolumnami.
- Dolina Królów - zamknięta wśród Wzgórz Tebańskich na zachodnim brzegu Nilu, ukrywająca około 60 grobowców władców z XVIII i XIX dynastii.
- Dajr al-Bahri - grobowa świątynia królowej Hatszepsut, oszałamiający przykład architektury z czasów ptolemejskich.
- Kom Ombo - miasto słynne z imponujących świątyń poświęconych Horusowi i Sobkowi, z sarkofagami, mumią krokodyli, wanną Kleopatry i reliefami przedstawiającymi władców ptolemejskich.
- Asuan - brama Egiptu do czarnej Afryki, z ogrodem botanicznym na wyspie Kitchnera, mauzoleum Agha Khana, świątynią Izydy na wyspie Philae oraz kamieniołomami z Niedokończonym Obeliskiem.
- File - wyspa
z świątynią Izydy, łącząca elementy architektury starożytnego Egiptu z grecko-rzymską.
- Niedokończony Obelisk - dowód na imponującą skalę, jaką planowano dla tego obelisku, zanim materiał nie wytrzymał obróbki.
- Wielka Tama Asuańska - ukończona w 1971 roku, tworząc Jezioro Nasera o długości około 500 km, wiodące daleko w głąb Sudanu.
- Abu Simbel - nad Jeziorem Nasera, z dwiema skalnymi świątyniami wykutymi w górze w czasach Ramzesa II Wielkiego (XIII w. p.n.e.). Większa poświęcona Ptahowi, Amonowi-Re, Horachte i Ramzesowi II, a mniejsza Hathor i królowej Nefertari.