MAKROSTRUKTURY
Part 1
1.Sposoby pojmowania struktury społecznej. Różne stanowiska teoretyczne.
Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.
Obejmuje ona zbiorowości takie grupy i kręgi społeczne oraz społeczności lokalne, a także system relacji uprzywilejowań i upośledzeń zbudowanych na zbiorze społecznych statusów.
Struktura- budowa, układ elementów wedle planu i układ powiązań między tymi elementami
Makrostruktura-? układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:
samoistność ? makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
samoreferencja ? rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie
samowystarczalność ? w przeciwieństwie do mikrostruktur
Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:
1. Teoria funkcjonalno - strukturalna: Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.
Założenia funkcjonalizmu:
? Pierwszą myślą, którą rozwinął funkcjonalizm a zaczerpniętą była od Spencera, był organicyzm, wedle którego cechą charakterystyczną społeczeństwa jest dążenie do wewnętrznej spójności, homeostazy.
? Społeczeństwo tak jak organizm, by mogło spójnie funkcjonować, musi zaspokajać swe potrzeby.
? Analiza socjologiczna powinna poszukiwać odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób poszczególne elementy życia społecznego przyczyniają się do funkcjonowania całości.
? Jednym z warunków trwałości społeczeństwa jest pewien minimalny poziom integracji społecznej, solidarność w stosunkach.
? Dla zaspokojenia różnych potrzeb ludzkich, ludzie tworzą określone społeczne instytucje, które są kulturową odpowiedzią na ludzkie potrzeby.
? Model analizy funkcjonalnej zaczerpnięty z antropologii strukturalnej (Levi-Strauss).
SYSTEM ? zespół wzajemnie powiązanych i współzależnych elementów, które tworzą pewną całość i które pozostają w określonych relacjach ze środowiskiem zewnętrznym. Najważniejsze ? Współzależność: zmiana w jednym z elementów powoduje zmiany w pozostałych elementach ? założenie całości funkcjonalnej. FUNKCJA ? wpływ elementu jakiegoś systemu na funkcjonowanie tego systemu jako całości.
2. Koncepcja konfliktowa: Jej pomysłodawcą teoretycznym był John Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy, gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność
Vilfredo Pareto ? konflikt jest obecny w życiu społecznym, gdyż ludzie z natury nie są sobie równi, a każda różnica może potencjalnie stać się zarzewiem konfliktu.
3.Koncepcja interakcyjna: Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Tak, więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.
4.Teoria wymiany ? wymiana jest warunkiem sprawczym funkcjonowania społeczeństwa
Teorie wymiany zakładają, że wszelkie interakcje między ludźmi dają się ująć w kategoriach transakcji ? wymiany. W ten sposób usiłuje się tłumaczyć całokształt życia społecznego.
? Wymiana społeczna zakłada wzajemność w życiu społecznym i usiłuje wyjaśnić procesy zachodzące w życiu społecznym w kategoriach wzajemnych korzyści uczestników interakcji.
? Życie społeczne traktuje się tutaj jako rynek, na którym jednostki negocjują w celu uzyskania wzajemnych korzyści. Wymiana społeczna pozwala uchwycić istotne cechy różnych procesów społecznych w różnych społeczeństwach w różnych momentach historycznych.
? W przekonaniu teoretyków wymiany, ta koncepcja pozwala nam uchwycić pewne istotne cechy zjawisk i procesów społecznych w różnych historycznie społeczeństwach. Intencją teoretyków było zbudowanie jednolitego modelu życia społecznego, teorii ogólnej o szerokim zasięgu. Jest to teoria na wysokim stopniu abstrakcyjności.
G. Homans - ?wszelkie zachowania społeczne stanowią wymianę działań między jednostkami, materialną lub niematerialną i związaną z określonymi nagrodami, jak też kosztami?.
2.Ekonomiczne podstawy i inne uwarunkowania życia społecznego.
Uwarunkowania ekonomiczne:
LUKRECJUSZ ? napisał poemat piecioksiąg ?o naturze rzeczy?. W księdze V przedstawia ewolucyjne przejście zwierzęcia w człowieka (homo). Dokonało się to w wyniku wynalazku ognia i jego zastosowania, które doprowadziło do rozwoju człowieka i zmiany sposobu gospodarowania.
ŚW. TOMASZ Z AKWINU ? obserwował rozwój miast-państw w Italii. Zauważył rozwój produkcji i wzrost liczby produktów, co dawało możliwości handlu, a więc zmianę sposobu życia i coraz częstsze pojawianie się w strukturze zawodowej kupców i rzemieślników. Wolna wola daje możliwości rozwoju także na polu gospodarki.
ŚW. AUGUSTYN ? wszystko zostało urządzone przez pana Boga i nie należy niczego zmieniać.
SAINT-SIMON ? rolnik ? rzemieślnik ? pasożyty (dziennikarze, kler). Tylko lud pracujący jest coś warty.
REWOLUCJA FRANCUSKA ? koniec XVIII w. spada znaczenie gospodarki rolnej. Odkrycie maszyny parowej, rozwój przemysłu tekstylnego ? tworzy się klasa robotnicza. Gospodarka zmienia się wraz z przeobrażeniami ideowo-politycznymi.
COMTE ? gospodarka miała duże znaczenie w postępie społecznym.
SPENCER ? wzrost rozwoju gospodarki (rynkowej)
MARKS ? pogląd na rolę czynnika gospodarczego wiąże się z pojęciem formacji, do których zaliczamy:
? Wspólnoty (pierwotnego komunizmu)
? Azjatycka
? Niewolnictwo
? Feudalizm
? Kapitalizm
- ?Manifest komunistyczny? ? widmo krąży po Europie
- możliwy jest taki ustrój, w którym ludzie będą sami decydować (socjalizm: ze względu na większość ludzi pracujących np. przez powstanie związków zawodowych można na drodze parlamentarnej dokonać zmiany systemu, ustroju: tego, w którym dominuje posiadająca mniejszość na system, w którym rozszerzy się rola pracujących)
- zamiast rewolucji można wymusić pomoc. Socjalna-trzecia droga
- baza ? ustrój gospodarczy, stosunku właścicielskie
- nadbudowa: prawo
- supernadbudowa: państwo, kultury
Własności wg Marksa:
a) indywidualna (rodzinna): to co posiadamy, w co się wyposażamy i czego używamy dla swoich potrzeb
b) prywatna: środki kapitałowe lub rzeczowe, dzięki którym możemy wykorzystywać pracę innych ludzi i zatrudnić ich. Zaczyna się od posiadania pracownika, gdy zaczynamy być pracodawcą.
Własność środków cyrkulacji pieniądza
Własność środków produkcji
Własność środków cyrkulacji towaru
Własność środków świadczenia usług
Inne uwarunkowania społecznego życia ludzi:
Na życie ludzi ma wpływ środowisko geograficzne:
a) klimat
b) zasoby geologiczne
c) spławność rzek
d) dostępność do morza
e) pionowe ukształtowanie
f) góry, bagna
g) jakość gleby
Wpływ środowiska maleje wraz z postępem technicznym.
Na życie ludzi ma wpływ czynnik demograficzny (ludnościowy):
a) gęstość zaludnienia
b) wzór dzietności (ilość dzieci przypadająca na rodzinę, związane z rodnością kobiet i płodnością mężczyzn) - im niższy poziom wiedzy tym wyższa dzietność, religia zachęca do posiadania licznego potomstwa
c) długość życia (postęp medycyny, możliwość zadbania o zdrowie, higiena, umieralność)
d) kiedyś do tych czynników zaliczano także rasę
3.Czynniki kształtowania się i przemian struktury społecznej.
Czynników tych nie należy poszukiwać wśród czynników, które same nie są stabilne. Czynniki przyrodnicze coraz rzadziej maja wpływ na przemiany struktury społecznej. Dynamizację struktury społecznej powodują ludzkie działania. Strukturę społeczną zmienia ruch społeczny (Solidarność) powodujący zmiany systemu społecznego i gospodarczego, co wpływa na zmiany w strukturze zawodowej. Ruch społeczny wyrasta z dążenia do zmian warunku pracy, wzrostu szacunku. Grupa przywódców prowadzi ruch przez strajki i demonstracje do zmiany systemu politycznego (drogą pokojową ? reformy, drogą rewolucyjną). Z punktu widzenia teorii społecznego postępu przejście z gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej było krokiem wstecz.
Konflikt -> ruch społeczny -> zmiana systemu społecznego -> zmiana systemu gospodarczego -> zmiana zachowania społeczeństwa, pojawienie się nowych klas i warstw społecznych.
Zbiorowości, wspólnoty, zrzeszenia społeczne ? zasady ich wyodrębniania
Zbiorowość może mieć charakter wspólnoty lub zrzeszenia (F. Tonnies)
WSPÓNOTY:
- plemię, grupa etniczna, naród, (plemię->szczep->ród->rodzina) związki zawodowe, partie
- powstają spontanicznie w praktyce życia społecznego
- mają ogólnie określone cele
- wśród ludzi, którzy je tworzą dominują więzi osobiste
- stosunek do wspólnoty jej członków ma charakter uczuciowy
- stanowią dla każdego z jej członków pierwotne środowisko społeczne, w którym dokonuje się proces socjalizacji
- są skupione przestrzennie (ludzie, którzy je tworzą nie życia w rozproszeniu)
ZRZESZENIA:
- do nich należy także państwo i społeczeństwo, ( rezultaty umowy społecznej) klasy, warstwy, zbiorowości zawodowe
- powstają w sposób refleksyjny
- nie wymagają skupienia przestrzennego osób, które je tworzą
- mają mniej lub bardziej ściśle określone cele
- przeważają w nich więzi przedmiotowe
- występuje w nich przede wszystkim racjonalny stosunek do danego zrzeszenia i jego członków
- stanowią elementy otoczenia społecznego istniejącego w danej społeczności lub społeczeństwie
Do struktur społeczno-przestrzennych (terytorialnych) należą:
? regiony
? aglomeracje
? miasta
? wsie
4.Zbiorowości, wspólnoty, zrzeszenia społeczne ? zasady ich wyodrębniania wg różnych teoretyków
Zbiorowość może mieć charakter wspólnoty lub zrzeszenia
Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób zajmujących w danym czasie trwale lub nie daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się społeczne przypadku, gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się społeczną przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.Ferdinand Tnnies użył dla określenia różnych typów zbiorowości społecznych przeciwstawnych w tym znaczeniu terminów wspólnota i zrzeszenie (w niektórych tłumaczeniach wspólnota i stowarzyszenie).
Zasady wyodrębniania wg Tonniesa:
Wspólnota: Gemeinschaft- typ zbiorowości społecznej w której istnieje silna więź powstała na gruncie wspólnych przekonań , uczuć akceptowanych wartości
powstaje spontanicznie w praktyce życia społecznego,
ma określone cele
wśród ludzi którzy ją tworzą dominują więzi osobiste
stosunek do jej członków ma charakter uczuciowy
stanowi dla każdego z jej członków pierwotne środowisko, w którym dokonuje się proces socjalizacji
wspólnoty są skupione przestrzennie (ludzie nie żyją w rozproszeniu)
np. plemię, grupa etniczna, naród (plemię-szczep-ród-rodzina), związki zawodowe, partie
Zrzeszenia lub stowarzyszenia (z niem. Gesellschaft) w koncepcji Ferdinanda Tnniesa typ zbiorowości społecznej przeciwstawny wspólnocie
Jednostki społeczne powiązane są więziami wynikającymi z umów, wyrachowania, bazują one na stosunkach rzeczowych, wynikających z wymiany dóbr materialnych.
Jednostki uczestniczą we wzajemnych stosunkach jako osoby odgrywające dane role społeczne.
Państwo dominuje jako instytucja kontroli społecznej.
grupy społeczne traktowane są przez jednostki do nich należące w sposób instrumentalny.
Powstaje w sposób refleksyjny
Nie wymagają skupienia przestrzennego osób które je tworzą
Przeważają w nich więzi przedmiotowe
Racjonalny stosunek do danego zrzeczenia jak i członków
Państwo, społeczeństwo ( rezultat umowy społecznej), klasy, warstwy, zbiorowości zawodowe
5.Sposoby pojmowania ?ludu? i ?grupy etnicznej?.
6. Procesy kształtowania się plemion i narodów
Plemię - grupa spokrewnionych rodów zamieszkujących jeden obszar i połączona wspólnymi związkami ekonomicznymi. Ma ono świadomość bliskiego pokrewieństwa, posługuje się tym samym dialektem i jest połączone wyznawaniem tego samego kultu religijnego. Definicja "krewniacza" plemienia może być też, w niektórych przypadkach (np. plemiona słowiańskie), zastąpiona definicja terytorialną. W/g tej definicji plemię to lokalna wspólnota osadnicza złożona z kilku lub kilkunastu mniejszych wspólnot terytorialnych (np. w Polsce tą mniejszą wspólnota było opole).
Plemiona były rodzaj przedpaństwowej formy organizacji społeczeństw.
W warunkach słowiańskich organami plemienia były: wiec wolnych mężczyzn, starszyzna plemienna (złożona z naczelników rodów lub opoli/ żup/ wierwów), oraz wybieralny lub dziedziczny książę.
Proces kształtowania się plemion i narodów. Na skutek powstania rodzin(najmniejsza zbiorowość) oraz ich łączenia powstały RODY(może być kilkadziesiąt osób).Powstałe w ten sposób rody czy ludy charakteryzują się odrębnymi cechami(sfera kultury):język, ubiór, obyczaj, swoje bóstwo. W ten sposób ludy różnią się od siebie kulturą(swoistość, kulturowość rodu),rządzi-Rada Starszych. Na skutek sąsiadujących ludów następuje integracja ,łączenie ludów. W ten sposób powstaje szczep, klan, (klan gdy występuje wspólny przodek połączonych ludów, symbole, totemy)-klan totemiczny .Klany mają swoich charyzmatycznych przywódców
Szczep-posiada instytucję władzy (też rada starszych),wojsko(w zależności od terenu). Obok terenu szczepu mogą żyć inne szczepy ,rody ,rodziny . Łączenie ich następuje albo z dobrej woli albo z przymusu. Następuje integracja kulturowa. Powstaje plemię(Wielotysięczne).Zachodzi tam homogenizacja kulturowa (ujednolicenie języka, obyczajowości, moralności, religii, wzorów) ? dominuje kultura silniejszego rodu. Plemię jest zjednoczone wspólną władzą (rada plemienna lub przywódca) Zagrożenie zewnętrzne sprzyjało powstaniu plemion, skłaniało do integracji.
Z połączenia kilku plemion powstaje naród .(największa zbiorowość)NARÓD posiada swoistą kulturę ,która go na zewnątrz wyróżnia a wewnątrz integruje. Naród musi mieć instytucję władzy!
Naród jest swoistą wspólnotą kulturową, która ukształtowana jest w długim procesie historycznego rozwoju. Powstanie państwa wcale automatycznie nie oznacza , że w jego ramach powstaje naród. Państwo ma jednak wielki wpływ na kształtowanie się narodu jako wspólnoty kulturowej, dysponując instytucjami wychowawczymi i oświatowymi oraz systemem kontroli, a także zapewniając ochronę życia i mienia uczestników państwa. Naród występuje wtedy, gdy jego członkowie doświadczają określonych przeżyć, doznań wewnętrznych, które łączą daną zbiorowość we wspólnotę narodową. Naród powstaje z woli ,za zgodą, nie jest wspólnotą przymusową.
7.Sposoby pojmowania narodu ? różne stanowiska teoretyczne.
1.Naród jest powstałą w toku rozwoju historycznego ludzi, którzy obiektywnie w swej świadomości uznają:
? dany język,
? dane terytorium za swoją ojczyznę,
? są przekonani o wspólnocie swego pochodzenia,
? tworzą własną kulturę(utożsamia, zjednacza, odróżnia)
? posiadają lub dążą do posiadania uznanej za swoją organizację polityczną
Naród- wspólnota ludzi tworząca się w długich procesach dziejowych, wyznaczają ja członkowie posiadający poczucie (świadomość)wspólnego pochodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych postaw czy zachowań, znaków obyczajów
Cechy narodowo twórcze:
? Język
? Terytorium/ojczyzna
? Przekonanie o wspólnym pochodzeniu
? Ujmowanie aspiracji grupowych w kategoriach własnego niepodległego państwa
Atrybuty kształtowania się narodu:
? Mowa
? Przestrzeń geograficzna
? Religia
? Historia
? Dziedzictwo kulturowe
? Tradycja
? Obyczaje
? Symbole i emblematy
? Istnienie świadomości odrębności etnicznej wspólnoty
Identyfikacja z daną wspólnotą i chęć partycypowania w nią
. Tożsamość narodowa- służy identyfikowaniu jednostki jak i grup społecznych z daną wspólnota , polega na odczuwaniu bliskości wobec danej wspólnoty.
W ramach tożsamości narodowej wyróżnia się ogniwa:
a)przeszłości- pochodzenie, rodowód, doświadczeni losów politycznych, rozwoju politycznego i kulturalnego
b)wspólczesność- wyznacza stan zorganizowania społeczno- politycznego, rozwój gospodarczy, funkcjonowanie instytucji , uczestnictwa w kulturze, sieci komunikacji
c) przeszłość- aspiracje, dązenia, wartośći, postanowienia, zachowania, istotna jest tu chęć podtrzymania więzi z daną wspólnotą
3. Współczesną przynależność do określonego narodu wyznaczają następujące elementy:
? świadome pragnienie (wola) związania swych losów z określoną wspólnotą,
? odczuwanie bliskości, podobieństwa do określonej wspólnoty i wyrażania chęci związania z nią,
? dobrowolny wybór określonej wspólnoty narodowej,
? asymilacja (poprzez długie przebywanie w ramach określonej wspólnoty),
? urodzenie,
4. Świadomość narodowa- uprzytomnienie sobie więzi łączących daną zbiorowość i odrębność wobec innych wspólnot, świadomość tę tworzą wszystkie obiektywne więzi (pochodzenie etniczne, język, organizację polityczno- terytorialną, strukturę społ.. i gospodarczą, losy dziejowe, kultura itp.)
Treść świadomości narodowej zawiera się gł. W poczuciu wspólnoty i odrębności, poczucie to zwykle rodzi się na drodze konfrontacji, lecz nie na drodze bez refleksyjnej przynależności do danej zbiorowości etnicznej a jest produktem ruchliwości społ. Przestrzennej i psychicznej.
5. Tematyką narodową zajmować się można przynajmniej z trzech płaszczyzn:
koncepcji naturalistycznej, koncepcji politologicznej, koncepcji kulturowej:
? w koncepcji naturalistycznej- naród to nic innego jak grupa genetyczna, uwarunkowana biologicznie. Stanowi on twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego w jakich pewna grupa rasowa zamieszkała w toku swego rozwoju historycznego, przekazując swe dostosowawcze właściwości psychofizyczne kolejnym pokoleniom.
? Koncepcja politologiczna- tu naród jest wspólnotą polityczną
? Koncepcja kulturowa, naród jest tu wspólnotą kształtującą się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej( współtworząc ją) obejmującą język, obyczaje, sztukę, kulturę, działalność gospodarczą, tradycję itp.
Naród jest tu ujmowany jako wspólnota kulturowa.
6.Kryteria narodowe:
? język,
? terytorium/ ojczyzna, ideologiczne i prywatne,
? przekonanie o wspólnym pochodzenie,
? ujmowanie aspiracji grupowych w kategoriach własnego niepodległego państwa, istniejącego lub postulowanego,
Społeczność narodowa powstaje w toku rozwoju historycznego, oznacza to długotrwałość procesu powstawania. Proces ten jest ciągły, ma charakter narodowy.
7.Elementy ideologii narodowej:
1. ideały ogólne- wizja przyszłego stanu narodu, podstawowe cele narodu,
2. odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach narodu jako przełomowych i wskazuje jednocześnie na kierunki orientacji, jakie wytyczają one współczesnym i przyszłym generacjom,
3. określają selektywnie osoby wybitnych twórców jako wzory osobowościowe,
4. tworzą symbole czci narodowej,
8. Rola ideologii narodowej :
1. selektywna,
2. integracyjna,
3. wychowawcza,
9.Nowoczesne narody: charakteryzują się masowością i trwałością
1. wszystkie stany, warstwy, klasy społeczne, charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej,
2. podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin zostaje upowszechniona w szerokich masach ludności( masy te mają możliwość dostępu do nich)
dany naród posiada własną org. Państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do niej(wysiłki te mają charakter masowy i trwały)
definicja psychologiczna : naród występuje wtedy, gdy jego członkowie doświadczają określonych przeżyć, doznań wewnętrznych, które łączą daną zbiorowość we wspólnotę narodową.
definicja(ekonomiczna) mówi, że podstawą kształtowania się narodu jest wspólny rynek, a więc czynnik ekonomiczny, który stwarza określone więzi między ludźmi należącymi do danej zbiorowości. Chałasiński)
Naród w sensie politycznym: Wspólnota ludzi złączonych niektórymi atrybutami etnicznymi , a głównie tożsamością praw i obowiązków oraz świadomością swej historii politycznej(tu nie są istotne takie elementy jak język, religia i obyczaje)
10. naród/ narodowość
NARÓD NARODOWOŚĆ
Wspólnota o wysokim stopniu zorganizowania politycznego oraz odznaczająca się dużym potencjałem cywilizacyjnym Wspólnota o dużej świadomości swej odrębności etnicznej(podobnie do gr. Etnicznej) nie posiadającej jednak siły politycznej ani potencjału cywilizacyjnego, funkcjonuje zwykle w ramach narodu, legitymuje się jednak odrębnością kulturową, jest świadoma swej zależności politycznie od narodu w ramach którego funkcjonuje,
? ukształtowana historycznie,? trwałość wspólnoty, wytwarzanie trwałego i ponadczasowego dziedzictwa kulturowego? silne poczucie identyfikacji jednostki ze wspólnotą, wyraźne poczucie solidarności?
8.Naród a społeczeństwo. Mniejszości narodowe.
Naród a społeczeństwo. Mniejszości narodowe.
1. Naród.
Trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności spośród innych narodów.
Świadomość narodowa- deklaracja przynależności do jakiegoś narodu. Poczucie wspólnoty kształtuje się od dziecka, przez uczenie się języka narodowego, historii i literatury. Naród łączy dziedzictwa kulturowe.
Dla trwałości narodu istotne jest upowszechnienie się postawy patriotyzmu (miłości do własnej ojczyzny, solidarności z innymi członkami narodu)
Naród, utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);
3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.
Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.
W literaturze politycznej i naukowej występuje termin naród, w co najmniej w dwóch znaczeniach: jedno jest typowe dla krajów Europy Zachodniej, głównie anglosaskiej, drugie dla Europy Środkowej i Wschodniej:
1) naród jest to zbiorowość obywateli państwa, która osiągnęła wysoki stopień organizacji politycznej i kultury. Angielski termin ?nation? oznacza przede wszystkim obywateli państwa bez względu na ich przynależność etniczną.
Takie rozumienie narodu przyczyniło się do utworzenia pojęcia naród amerykański w rozumieniu obywatele państwa amerykańskiego. Na podobnej zasadzie starano się rozwinąć i utrwalić w latach 70. i 80. XX w. pojęcie naród radziecki, wpisane w dokumenty XXV Zjazdu KPZR, a następnie w konstytucję ZSRR.
2) naród jest zbiorowością, która była zdolna do ukształtowania (i jest zdolna do kontynuowania i rozwoju) własnej kultury, w jej ramach literatury, sztuki, nauki, norm etycznych i estetycznych, zasad porozumiewania się i współżycia, co decyduje o tym, że narody mogą istnieć jako odrębne zbiorowości nawet wtedy, gdy są pozbawione przez dłuższy czas własnego państwa.
2. Koncepcje narodu
W socjologicznym podejściu badania społeczności narodowych wyodrębniły się trzy koncepcje:
KONCEPCJA NATURALISTYCZNA ? naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazała swe właściwości psychofizyczne następnym generacjom.
KONCEPCJA POLITOLOGICZNA ? naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną.Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji , wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.
KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.
3. Kształtowanie się narodu- geneza narodu
Proces tworzenia się narodu zaczyna się z reguły od stosunkowo nielicznej elity. Jej członkowie definiują zbiorowość, do której należą, jako naród, po czym stopniowo definicja ta upowszechnia się, wypierając lub nakładając się na definicje innego rodzaju (poddani tego samego władcy, ludzie tego samego języka i tej samej wiary, tej samej krwi, itd.). W przeszłości pojecie narodu bywało programowo ograniczane do górnej warstwy społeczeństwa (np. polski ?naród szlachecki?) i nie obejmowało ludu. O narodzie w nowoczesnym rozumieniu można mówić wtedy, gdy świadomość narodowa łączy wszystkie warstwy społeczne. Nie znaczy to, że jest ona całkowicie jednolita i niezależna od społecznych zróżnicowań. W jednych grupach jest bliższa tradycyjnego etnocentryzmu, w innych łączy się na przykład z przywiązaniem do rodzimej kultury i zdolnością jej sytuowania w kontekście wartości uniwersalnych. W pewnych przypadkach rolę szczególną gra w niej mit ?krwi i ziemi?, w innych ? religia, w jeszcze innych- wiara w szczególną wartość wytworzonych przez dany naród instytucji politycznych. Na te różnice wpływ ma zarówno poziom wykształcenia, jak i rodzaj wyznawanej ideologii narodowej. Świadomość narodowa posiada również pewne cechy występujące powszechnie. Jej odpowiednikiem jest z reguły wyobrażenie określonego terytorium, stanowiącego własność danego narodu i nacechowanego pozytywnie jako ojczyzna, które obejmuje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu symbolicznym. W skład świadomości narodowej wchodzi także wiedza na temat wspólnej przeszłości historycznej i swoistej kultury narodowej, która choć znana większości członków narodu jedynie pobieżnie, stanowi zazwyczaj przedmiot ich dumy i znak rozpoznawczy w stosunkach z członkami innych narodów. Nie ma też świadomości narodowej bez wyobrażenia własnego państwa. Znane są wprawdzie przypadki narodów bezpaństwowych (Kurdowie, Baskowie, Polacy w okresie rozbiorów itd.), zawsze jednak w grę wchodzą wspomnienia własnego państwa (choćby tylko legendarnego) i aspiracje do utworzenia go w przyszłości lub przynajmniej uzyskania znacznej autonomii w obrębie państwa wielonarodowego. Tym miedzy innymi świadomość narodowa rożni się od świadomości etnicznej.
Sposoby kształtowania się narodów były niezwykle zróżnicowane zależnie od okoliczności historycznych i tzw. proces narodotwórczy nie przebiegał według żadnego jednolitego wzoru: inaczej tam, gdzie jego ramami było państwo, inaczej zaś tam, gdzie był pozbawiony oparcia w państwie, inaczej tam, gdzie punktem wyjścia była wspólnota etniczna, jeszcze inaczej tam, gdzie ludzie przybywający ze wszystkich stron świata, tworzyli ?nowy naród? (USA, Kanada, Australia); inaczej tam, gdzie istniały od dawna wielorakie powody do wyodrębnienia, inaczej tam, gdzie kwestia narodowa pojawiła się nagle jako następstwo zmian politycznych, przychodzących z zewnątrz i nie przygotowanych przez dotychczasowy rozwój danej społeczności (sytuacja w wielu krajach postkolonialnych). Dodatkową komplikację stanowi istnienie narodów ?piętrowych? (np. Brytyjczycy, będący zarazem Anglikami, Walijczykami lub Szkotami) lub podwójnej tożsamości narodowej (franc. Quebec). Zdarzają się też narody, których odrębność pozostaje długo niepewna (np. Austriacy) i podlega okresowo regresom.
4. Formy życia narodowego
Obok narodów starych ukształtowanych w Europie, rozwijających się przez stulecia w ramach własnej organizacji państwowej, mamy również narody uciemiężone, zrywające ramy narzuconej im organizacji państwowej i tworzące własne państwo.
Występuje wiele postaci społeczności narodowych i ich relacji względem społeczeństwa ogólnego czy też społeczeństwa globalnego. Spotykamy więc społeczeństwa jednonarodowe, w których niemal wszyscy mieszkańcy danego kraju czują się członkami jednego, tego samego narodu, poza cudzoziemcami, obcokrajowcami. W większości przypadków występują jednak społeczeństwa względnie jednorodne, ale z mniejszościami narodowymi, w których część ludności, najczęściej przybyła z sąsiedniego kraju, żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy kultury innego, własnego narodu. Ludność ta traktuje nowe terytorium jak własne. Wyróżniamy również społeczeństwa wielonarodowościowe, gdy w granicach jednego państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów. Nazywa się je wtedy narodowościami, gdyż nie dążą one do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akceptując czy tworząc te same wspólne instytucje państwowe. Inny rodzaj stanowią społeczeństwa wieloetniczne, w których skład wchodzi wiele grup etnicznych, przy czym grupę etniczną należy odróżnić od nowożytnego narodu. Grupa etniczna jest formą integracji ludności, która dokonuje się na podstawie tylko częściowej odrębności kulturowej. Występuje ona: autochtonicznych grup etnicznych( Indianie w Ameryce) lub imigracyjnych ( polska w Niemczech).
Grupy etniczne wyodrębniają się na gruncie odrębnego języka, odrębności rasowej lub regionalnej, odrębności pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, odrębności wyznaniowej itp. najczęściej pewnego syndromu tych czynników czy cech. Grupy te utrzymują swoją odrębność, ale jednocześnie żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kulturalne i ponadetnicznych instytucji kulturalnych. Cechą odmienną wszystkich form czy postaci życia narodowego jest współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i wobec tego w potocznym ujmowaniu wielkich struktur społecznych występuje utożsamianie narodu ze społeczeństwem ogólnym oraz z państwem. Takie utożsamianie jest dość powszechne w publicystyce i naukach społecznych. Naród utożsamiany jest ze społeczeństwem, mimo wielu historycznych przykładów istnienia społeczeństw wielonarodowych. Podobnie często naród był i jest utożsamiany z państwem wskutek zespolenia, w jakim te twory społeczne, zarówno w świadomości jednostek, jak i w ich zinstytucjonalizowanych strukturach, występują.
5. Powstanie nowoczesnego narodu.
W czasach nowożytnych doszło w Europie do wytworzenia się nowoczesnych narodów i nowoczesnej świadomości narodowej. Przez nowoczesny naród rozumie się:
1.wszystkie stany, warstwy, czy klasy społeczne charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej, a nie tylko- jak w okresie późnego średniowiecza ? pewne elity czy w późniejszym okresie stany wyższe, które identyfikowały się jako członkowie danego narodu. Świadomość narodowa, poczucie tożsamości narodowej obejmuje już najniższe warstwy społeczeństwa
2. podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin ( obyczajów, kultury, literatury, sztuki, nauki) zostają upowszechnione w szerokich masach ludności. Samowiedza o swym narodzie, jego dziejach, kulturze jest już udziałem nie tylko warstw wyższych, ale również warstw niższych
3. dany naród posiada własną organizację państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodległego państwa, przy czym walki te i wysiłki zmierzające do uzyskania niepodległości politycznej państwa mają charakter masowy i trwały
Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione są poglądy, które upatrują istotę społeczestwa w fakcie istnienia organizacji społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom.
Na gruncie socjologii wyróżnia się:
1) społeczeństwo globalne oznaczające dużą zbiorowość, żyjącą na rozległej przestrzeni, w której wytworzyły się i utrzymują więzi społeczne oparte na wspólnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu instytucji nieformalnych i wzorów zachowania.
2) społeczeństwo lokalne (społeczność), czyli zbiorowość ludzką mieszkającą na określonym terytorium (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica miasta, wieś), w której więzi społeczne oparte są na wspólnocie warunków życia, sąsiedztwie, wspólnej kulturze, ścisłej społecznej kontroli.
Podstawowym czynnikiem konstytuującym społeczeństwo jest więź społeczna. Jest to ogólne określenie dla całości stosunków społecznych i współzależności łączących jednostki ludzkie w zespoły. Zazwyczaj określa się tak ogół stosunków zapewniających zespołowi ludzi spoistość, ale można mówić na przykład o grupie ludzi walczących ze sobą. W pewnych ideologiach akcentuje się krępujący charakter więzi społecznej ( uzależnienie, związanie ), zwykle jednak zwraca się uwagę na więź społeczną jako czynnik umacniający dany zespół, w przeciwstawieniu do niespójnych, zdezintegrowanych, zatomizowanych zbiorów ludzi. Niekiedy więzią społeczną nazywa się poszczególny stosunek społeczny, przede wszystkim ten, który w danym układzie uważa się za najbardziej istotny.
Więź społeczna łączy jednostki w różne, co do wielkości i trwałości, skupienia. Niezależnie od ich pojmowania i specyficznych cech umożliwiają one swoim członkom przynależność do społeczeństwa. Człowiek jako jednostka, tkwi i funkcjonuje w społeczeństwie za pośrednictwem różnorodnych skupień zwanych zbiorowościami społecznymi. Są nimi: kręgi, grupy, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne.
Wymienione zbiorowości, na czele z rodziną jako najważniejszą grupą, zaliczane są do podstawowych składników społeczeństwa i form życia zbiorowego. Spróbujmy zatem bliżej określić czym jest społeczeństwo i jak definiują pojęcie społeczeństwa socjologowie.
We współczesnej literaturze socjologicznej i pokrewnej pojęcie * społeczeństwa * bywa różnie pojmowane. Zależnie od kontekstu najczęściej oznacza ono:
1. Rodzaj szerokiej, czy nawet najszerszej zbiorowości terytorialnej. W tym znaczeniu mówimy o społeczeństwie Polski, Europy, Świata. ( W takim znaczeniu pojęciem tym posługiwał się też Znaniecki uważając społeczeństwo za kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo, Kościół ).
2. Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków. Na przykład ekonomicznych, związany ściśle z rozwojem produkcji ( ujęcie marksistowskie ).
3. Ogół instytucji i urządzeń zapewniający jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury. ( Ujęcie * organizacyjne *, które zwraca uwagę na nie dominującą zbiorowość, lecz na wszystkie formy i przejawy życia w zbiorowościach zorganizowanych formalnie i nieformalnie.
4. Postać egzystencji człowieka. Wyraża się to w stwierdzeniu ? człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości ( w tym ujęciu filozoficznym społeczeństwo występuje jako postać bytu ludzkiego.
5. Społeczeństwo bywa także pojmowane jako forma życia zbiorowego poza organizacją państwową, czyli tak, jak pojęcie to funkcjonuje w języku potocznym i publicystycznym. Definiuje się je wtedy za pomocą zachowań grupowych. ( Przykładem tego są różne hasła, oświadczenia wyrażające postawy i dążenia określonych zbiorowości jak: społeczeństwo popiera lub dezaprobuje określone decyzje rządu, pragnie pokoju, dąży do umocnienia gospodarczej i międzynarodowej pozycji swego kraju ).
Uogólniając powyższe wyjaśnienia pojmowanie społeczeństwa możemy zawęzić do trzech ujęć. Są nimi:
1. empiryczne, czyli ukazujące społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju ( państwa ),
2. modelowe, które ujmują społeczeństwo jako pewien ogólny wzór,
3. filozoficzne, które społeczeństwo traktują jako środowisko i kategorię istnienia człowieka.
Przyjmując pierwsze z tych ujęć, można powiedzieć, że społeczeństwo oznacza dopełnianie się i krzyżujące się formy życia zbiorowego, współwystępujące i mające część wspólną ? członków ? w ramach narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, które cechuje odrębność i osobliwość kulturowa, strukturalna i dziejowa.
Tak ujmowane społeczeństwo może być łączone w szersze układy ( organizacyjne o szerszym zasięgu ). Niektóre z nich obejmują prawie wszystkich ludzi globu ziemskiego. Stąd zasadne jest wyróżnienie społeczeństwa globalnego, które musi umacniać się organizacyjnie ( na przykład dla ochrony środowiska naturalnego ). W tym przypadku warto też zaznaczyć czym jest zbiorowość. Dla wielu socjologów termin * zbiorowość * nie ma ściśle określonego znaczenia. Najczęściej jednak jest ona rozumiana jako zespół ludzi ( całość, agregat ) wydzielony względnie, wyraźnie i trwale w pewnych granicach przestrzennych.
Bardziej szczegółowo rzecz ujmując należy uznać, że zbiorowość to zespół ludzi, którzy przez dłuższy czas są oddzieleni od innych ludzi na pewnym obszarze. ( Na przykład zbiorowość ludzi płynąca statkiem przez kilka dni ). Jeśli rozpatruje się taką zbiorowość z rozpatrzeniem wszystkich przejawów życia, które się z czasem w jej obrębie wytwarzają, to określa się ją mianem społeczności. Społeczność lokalna obejmuje ludzi zamieszkałych na jakimś zwarto zaludnionym obszarze ( wieś, miasto, aglomeracja ). Społeczność regionalna obejmuje ludzi z obszaru tworzącego pewien region administracyjny, czy gospodarczy, w ramach którego powstają rożne formy współdziałania. Społeczność państwowa obejmuje ludzi zamieszkałych w granicach jednego państwa, które to granice, jeśli nawet nie są trudne do przekroczenia, wyznaczają ramy działalności członków takiej społeczności. Cechą społeczeństwa państwowego jest więc terytorium; pewien obszar, który wyznacza ogólne ramy życia społecznego. Na tyle szeroki, że mieszczą się w nich niemal wszystkie sprawy i wszystkie zależności jego członków.
Mniejszość narodowa, oddzielna, wspólnotowa grupa różniąca się od pozostałych mieszkańców kraju pochodzeniem, czemu może towarzyszyć odrębność językowa, kulturalna, religijna. Mniejszość narodowa może zamieszkiwać określony teren lub być rozproszona po całym państwie, mieć wykształcone poczucie odrębności, posiadać autonomię lub spotykać się z dyskryminacją i prześladowaniem. Prawo międzynarodowe nie wykształciło powszechnie akceptowanej definicji. Akty prawne uchwalane w celu stworzenie kompleksowego systemu ochrony mniejszości narodowych nie zawsze zawierają definicję kategorii osób, do których się odnoszą. Często za mniejszości narodowe uznaje się te grupy, które identyfikują się z narodem tworzącym niezależne państwo, jak przykładowo w Polsce: Niemcy, Czesi, Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Żydzi czy Ormianie. Pozostałe zbiorowości określa się zazwyczaj mianem mniejszości etnicznej, np. Romowie w Polsce.
Kwestia ochrony mniejszości narodowych jest jednym z najtrudniejszych zagadnień praw człowieka, może się bowiem wiązać z poczuciem zagrożenia integralności państwa, szczególnie jeśli mniejszości narodowe zamieszkują terytorium przyległe do państwa reprezentującego ten sam naród (dlatego prawo ich dotyczące nie znalazło się w Karcie ONZ ani w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka).
Konstytucja RP gwarantuje obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, religii, obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Z kolei ordynacja wyborcza do sejmu RP gwarantuje mniejszościom reprezentację polityczną (zarejestrowane organizacje mniejszości narodowych, zwolnione są z wymogu przekroczenia 5 proc. progu wyborczego).
W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:
Białorusini, Czesi, Karaimi, Litwini, Łemkowie, Niemcy, Ormianie, Romowie, Rosjanie, Słowacy, Tatarzy, Ukraińcy, Żydzi
Ponadto należy zauważyć, że istotną role w podtrzymywaniu tozsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukrainskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:
Miesięcznik ?Przegląd Prawosławny?,
Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego,
Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
9.Kultura narodowa ? kultura społeczeństwa ? kultura globalna.
Kultura ? można ją określić jako ogół wytworów ludzi zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
Najpełniejsze polskie opracowanie zagadnienia definicji kultury zostało zawarte w pracy A Kłoskowskiej. Autorka wymienia co najmniej sześć sposobów definiowania kultury:
? Definicje opisowo-wyliczające: traktują one kulturę jako określony zbiór przedmiotów, a definiowanie kultury sprowadza się do wyliczania jej części składowych. Kryterium tego zaliczania pewnych składników życia społecznego do obszaru kultury nie jest tu wyraźnie sformułowane; kryterium to ma charakter intuicyjnego założenia. Zwolennikiem tego typu kultury był E. B. Tylor, który podał następującą jej definicję: "Kultura, czyli cywilizacja jest to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa" . W taki właśnie opisowo-wyliczający sposób traktowali kulturę archeolodzy i etnografowie. Opisując grupy społeczne czy narodowe badali ich wytwory kulturowe, takie jak: język, wierzenia, obrzędy, teksty literackie, przedmioty codziennego użytku itd. Tego rodzaju elementy traktowali jako wyznaczniki kultury danej zbiorowości, a samą kulturę rozumieli i opisywali jako zbiór oryginalnych elementów.
? Definicje historyczne: kładą one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego; dla określenia kultury używają takich określeń jak: dziedzictwo, tradycja, dorobek. Kulturę definiuje się tutaj jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom. Minione doświadczenia człowieka wyraża się w "świecie przedmiotowym", a przekazywane jest kolejnym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania.
? Definicje normatywne: akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej społeczności i warunkujących jej trwanie.
? Definicje psychologiczne: skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych za oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest położony w tych definicjach na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury.
? Definicje strukturalne: interesują się przede wszystkim strukturą danej kultury, tzn. zasadniczymi elementami tej kultury oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Zazwyczaj wymienia się cztery kategorie elementów kultury: materialno - techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.
? Definicje genetyczne: skupiają się na genezie kultury. W tym typie definicji można wyróżnić dwie odmiany: Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga dotyczy wyłaniania się kultury z natury . Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka, przy czym jedni autorzy akcentują bardziej aktywność intelektualną, a inni aktywność fizyczną.
Kultura narodowa - określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.
Kultura narodowa, a więc to, co w naszym przypadku możemy nazwać polskością, a w innych, francuskością, niemieckością czy rosyjskością ( A. Kłoskowska), powinna być pojmowana możliwie jednorodnie. Kultura taka nigdy chyba nie wyrasta w oderwaniu od zewnętrznych czynników cywilizacyjnych, mających zakres ponad etniczny, ponad narodowy i ponad państwowy. Mamy tu do czynienia z przestrzenią kulturową określonego czasu historycznego i określonego terytorium. I dopiero w ich obrębie następują zróżnicowania o charakterze wyraźnie wspólnotowym. To jest materia podstawowa, z której powstawały i powstają kultury narodowe. O tych wyróżnikach - czytelnych, bo łatwo porównywalnych - mówić jest najprościej. To też najchętniej czyni się tak na lektoratach wszystkich możliwych języków. A w podręcznikach natrafia na dowody i propozycje tego sposobu opowiadania o kulturze narodu, będącego nosicielem danego języka. Jest to zresztą strategia, która zakłada dużą interaktywność uczących się. I to bez względu na to, czy rzecz dotyczy grupy jednorodnej, czy zróżnicowanej kulturowo i językowo. Polska Wielkanoc, polskie Boże Narodzenie, ale też polskie kulinaria czy nazwy własne, wszystko to prowokuje wręcz do analogii i porównań z tym, co u naszych słuchaczy rodzime kulturowo.
Wg. Antoniny Kłoskowskiej polskość w swej istocie nie jest niczym innym jak narodową odmianą szerszego, cywilizacyjnego zjawiska. Trzeba więc przyjąć, zwłaszcza tu, w Europie, że nie istnieje czystość którejkolwiek kultury narodowej. Tak jak nie istnieje czystość żadnej z ras ludzkich. Każda kultura narodowa wybiera i modeluje na własny i sobie tylko właściwy sposób treści cywilizacyjne wspólne wielu nacjom. Jest to widoczne na przykład w obszarze praktyk religijnych. Tu jedna religia nie przeszkadza w wytworzeniu się różnej obrzędowości. Tego co jest wielowariantowością, czy nawet wariacją na jeden i ten sam temat.
?Całkowicie jednolita, zespolona i harmonijna kultura narodowa jest tylko stereotypem" ( A. Kłoskowska ).
Kultura społeczeństwa- rozumie się przez nią najczęściej pewien typ uspołecznienia ludzi żyjących na wspólnym terytorium i pełniących różne role społeczne. Ważną cechą jest trwanie w tym układzie życia codziennego, właściwego dla występujących tam terytorialnie warunków i ekonomicznych możliwości. One też powodują, że społeczeństwo rozpada się na szereg grup, warstw, czy klas, a także społeczności terytorialnych Stanowi całość objętą działaniem wspólnoty politycznej , najczęściej państwa. Społeczeństwo żyje swoją kulturą. Jest to kultura rutyny dnia codziennego wynikła z istniejących możliwości i potrzeb, które członkowie społeczeństwa zaspakajają. Odbiór kultury nabiera cech odbioru jednostkowego, lub grupowego , związanego z estetycznymi potrzebami odbiorców. Staje się przez to prywatnie lub grupowym odbiorem kultury wysokiej. W porównaniu z narodem wyróżnia je racjonalność stosunków oraz ciągłość manifestacji. Wyraża pewne formuły rozwoju i przetrwania społeczeństwa.
Kultura narodu i kultura społeczeństwa zachodzą na siebie, lecz nie są identyczne. Można powiedzieć, ze służą innym celom : narodu ? spontanicznych manifestacji, społeczeństwa ? życia i przetrwania.
Kultura masowa ( globalna): wg. A. Kłoskowskiej narodziła się jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz z urbanizacją i industrializmem. Pojęcie to powinno być neutralne, jest jednak nacechowane negatywnie.
Kultura masowa ? kompleks norm i wzorów zachowania o bardzo rozległym zakresie zastosowania. Odnosi się do zjawiska przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form rozrywkowej działalności wielkich mas. Zjawiska te mieszczą się w ramach kultury symbolicznej.
Dzięki masowym środkom komunikowania realizują się dwa kryteria kultury masowej:
ilości i standaryzacji.
Publiczność kultury masowej cechuje się rozproszeniem przestrzennym; jest to publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływań mass mediów, a nie fizycznego zbliżenia (jak publiczność bezpośrednia).
Publiczność masowa jest heterogeniczna. Kultura masowa staje się towarem wytwarzanym przez wyspecjalizowane instytucje i rozprowadzanym przez wyspecjalizowany system dystrybucji.
Warunkiem rozwoju kultury masowej jest zurbanizowanie społeczeństwa (dominacja ośrodków miejskich). Uprzemysłowienie jest warunkiem ilościowego wzrostu społeczeństwa. Jest więc podstawą kultury masowej. Dużą rolę odgrywa też rozwój technik.
10.Społeczeństwo a państwo.
Społeczeństwo to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.
Termin ten jednak w mowie potocznej często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo nauczycieli". Używa się też go na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia społeczeństwo globalne.
Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo ma też granice terytorialnie. Jest niezależne i niepodległe.
Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
? stałą ludność,
? struktury karne,
? suwerenną władzę,
? określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,
? zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
? określone zasady prawne
Kryterium uznania państwa Konwencja była spotkaniem regionalnym i ograniczała się jedynie do państw amerykańskich, ale jej zasady zostały uznane w zwyczajowym prawie międzynarodowym. Niektórzy wątpią jednak czy te kryteria są wystarczające.
Podstawowym problemem państwowości jest uznanie państwa na arenie międzynarodowej, czyli stwierdzenie przez podmiot prawa międzynarodowego faktu istnienia jakiegoś państwa i gotowości do respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przedmiotem uznania może być: państwo, rząd, powstańcy, strona walcząca czy naród. Uznanie państwa może być udzielone bądź indywidualnie przez podmiot prawa międzynarodowego (nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub podpisanie umowy bilateralnej), bądź kolektywnie przez grupę państw (podobnie jak w przypadku pojedynczego państwa) lub organizację międzynarodową (przyjęcie w poczet członków). Uznanie państwa powinno mieć charakter jednoznaczny i nieodwracalny, choć w praktyce spotyka się przypadki zawieszenia lub zerwania stosunków dyplomatycznych czy wykluczenie członka organizacji.
Konsekwencje uznania państwa: teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa, zaś teoria deklaratoryjna twierdzi, że istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa.
Symbole państwowe
? flaga państwowa,
? herb państwowy,
? hymn państwowy (narodowy),
? dewiza (motto) państwa, np. francuskie wolność, równość, braterstwo,
? inne symbole np. Marianna we Francji czy Wuj Sam w USA.
Cechy państwa Państwo jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo.
Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania.
Zdaniem politologów państwo cechuje:
? suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa
? powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu
? terytorium - obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.
11. Struktury demokratyczne, autorytarne i totalitarne.
(opracowanie z książki J.Turowski ?Wielkie struktury społeczne?)
Typologie państw
Państwa były w przeszłości i są współcześnie zróżnicowane pod względem swego ustroju, czyli przyjętej struktury organizacyjnej. Ze względu na formy organizacji wyróżnia się państwa unitarne i państwa złożone, zwane państwami federalnymi czy federacyjnymi.
Państwa zarówno w przeszłości, jak i współcześnie łączą się w różne formy struktur bardziej złożonych, związków państw, takich jak konfederacje czy związki międzynarodowe państw, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska czy Pakt Północnoatlantycki ? NATO.
Z zagadnieniem form organizacji państwa wiąże się zjawisko autonomii, ważne z punktu demokratycznego systemu sprawowania władzy państwowej.
Autonomia ? to pewnego stopnia niezależność, polegająca na rządzeniu się określonej części obywateli własnymi prawami. Autonomia zwykle w państwach demokratycznych jest gwarantowana przez ustawę konstytucyjną.
Autonomia oznacza prawo mieszkańców części terytorium państwowego lub określonej całości narodowo-terytorialnej, wchodzącej w skład państwa do samostanowienia w sprawach wewnętrznych.
Możemy wyróżnić autonomię:
Narodowościowo-kulturalną ? obejmuje prawo mieszkańców należących do określonej grupy narodowościowej (zamieszkującej najczęściej na pewnej części terytorium danego państwa) do zachowania własnego języka w szkołach, urzędach, prasie itp. oraz do utrzymania własnych zrzeszeń i związków kulturalnych i społecznych i samostanowienia o nich.
Religijno-wyznaniową ? zapewnia określonej grupie wyznaniowej prawo samostanowienia swych instytucji i gwarantuje swobodę praktyk religijnych.
Administracyjno-polityczną ? polega na tym że pewna część ludności zamieszkująca na określonej części terytorium państwowego zostaje wyposażona w uprawnienia administracyjne.
Obok podziału na państwa unitarne i federacyjne pojawiają się państwa monarchiczne i państwa republikańskie.
Ustrój monarchiczny ? władza państwowa sprawowana jest przez, lub w imieniu króla, monarchy, księcia i w jego imieniu wykonywane są najważniejsze akty rządzenia. Monarcha obejmuje tron, momentem uroczystego, formalnego aktu legitymizacji (publicznego stwierdzenia uprawnienia do sprawowania funkcji najwyższego organu władzy państwowej) jest koronacja.
Ustrój republikański ? funkcje organu władzy zwierzchniej pełni prezydent. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też tzw. wola społeczna. W ustroju republikańskim osoba pełniąca funkcję zwierzchniego organu władzy państwowej (prezydenta) jest wybierana czy to w wyborach powszechnych, czy przez tzw. zgromadzenie narodowe na pewien okres (aby ubiegać się o urząd prezydenta musi spełniać prawnie określonej wymagania jak obywatelstwo, odpowiedni wiek, nieskazitelna przeszłość itd.)
Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa rodzaje ustrojów republikańskich:
Typu radzieckiego ? podstawę ustroju państwa stanowiły tzw. rady narodowe różnych stopni i na nich oparta była cała administracja państwowa.
Typu parlamentarnego ? parlament jako organ ustawodawczy i kontrolny całej struktury organów władzy, składa się z przedstawicieli różnych grup ludności (w tym partii politycznych) wyłonionych w drodze wyborów. Administracja państwowa jest dwuczłonowa i składa się z administracji rządowej i samorządowej. Administracja samorządowa wyłaniana jest przez same społeczności lokalne (wsie i miasta danego kraju).
Ze względu na sposób sprawowania władzy państwowej wyróżnia się dwa modelowe systemy:
Model autorytarny ? przejawia się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu typu faszystowskiego i komunistycznego. Istotą autorytarnego systemu sprawowania władzy jest przede wszystkim samowolność sprawującego władztwo i nie podleganie żadnej (często nawet formalnej) rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Samowładnie też stosuje system nagród i system kar. Kumuluje w swym ręku wszystkie rodzaje władzy: prawodawczej, sądowniczej, administracyjnej. Historycznymi przykładami takiej władzy mogą być: autokratyczna władza Henryka VIII w Anglii, Ludwik XIV ?Król Słońce?, Ludwik XV głoszący ?Państwo ? to ja?, czy carowie rosyjscy sprawujący autokratyczne rządy. Cechą autorytarnego systemu sprawowania władzy jest ?rządzenie odgórne? za pomocą regulacji prawnych, rozkazów, nakazów, za pomocą rozbudowanego systemu sankcji karnych i stosowania przymusu. System autorytarny swój patologiczny wymiar uzyskał w ustroju faszystowskim i ustroju komunistycznym.
System totalitarny różni się od autokratycznej dyktatury. Autokratyczni władcy w przeszłości choć okrutni i despotyczni byli ograniczeni w swym władztwie przez lordów, arystokrację, szlachtę i decentralizację społeczno-gospodarczą i terytorialną państwa, natomiast w systemie totalitarnym nie funkcjonują takie ograniczenia. Totalitarna władza polityczna jest nieograniczona w swych zakresach, obejmuje wszystkie sfery życia społecznego i wszystkie sfery życia i działalności obywateli. Jest wszechwładcza i wszechobejmująca. Nie cofa się przed użyciem wszelkich środków prowadzących do określonego celu. Totalne władztwo we współczesnym społeczeństwie jest sprawowane za pośrednictwem jednej oficjalnie uznanej partii politycznej, której członkowie obejmują wszystkie kierownicze stanowiska. Cały system władzy jest oparty na jedynej obowiązującej ideologii, która uzasadnia i uświęca jednopartyjny system władzy. Państwo totalitarne wprowadza monopol do państwowych środków komunikacji, obejmujący prasę, radio, telewizję, wszelkie publikacje i wprowadza kontrolę ? cenzurę treści każdej zamierzonej publikacji. Państwo totalitarne likwiduje wszelkie niezależne, dobrowolne organizacje i stowarzyszenia. Gospodarka jest podporządkowana całkowicie administracji partyjnej. System totalitarny określa się często jako ?państwo policyjne? charakteryzuje je rozbudowa służb policyjnych, a w tym specjalnych służb bezpieczeństwa i tajnej policji, które mają kontrolować wszystkie sfery życia obywateli, wykrywać i zwalczać opozycję.
Autorytarny system sprawowania władzy oparty jest na koncepcji niekontrolowanego przywództwa.
Model demokratyczny ? jego główną ideą jest zasada uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. Polega na rządach ?ludu? czyli obywateli, sprawowanych w formie ?głosowań? jednomyślnych lub większością głosów w podejmowaniu decyzji w ważnych sprawach państwa. Istotą demokratycznego sprawowania władzy jest równość praw osób posiadających status obywateli, uczestniczących w bezpośrednim lub pośrednim decydowaniu o sprawach państwa. Demokracja ? to taki ustrój państwa i system wykonywania władzy państwowej, w którym ogół członków społeczeństwa będących obywatelami uczestniczy bezpośrednio lub pośrednio w decydowaniu o sprawach państwa.
? Wyróżniamy demokrację:
Bezpośrednią
Pośrednią (przedstawicielską)
Bezpośrednia ? wywodzi się z czasów demokracji ateńskiej z czasów Peryklesa.
We współczesnych społeczeństwach demokracja bezpośrednia występuje w postaci
plebiscytu i referendum. Plebiscyt jest głosowaniem ludności kraju lub jego części
odnośnie do przynależności państwowej, formy ustroju, autonomii polityczno-
terytorialnej. Referendum polega na zwróceniu się danego organu władzy w państwie
do obywateli celem podjęcia decyzji w jakiejś sprawie.
Konstytucja RP przewiduję taką formę władzy, a specjalna ustawa reguluje zasady i
tryb przeprowadzania referendum.
Pośrednia (przedstawicielska)- to współczesna postać demokracji. Jej istotą jest
wyłanianie przedstawicieli (posłów, deputowanych, senatorów) w drodze
odpowiednich wyborów. Przedstawiciele ci pełnią funkcję najwyższego organu
władzy państwowej (parlament, kongres itd.). Parlament nadaje ustrój państwa,
uchwala konstytucję, uchwala ustawy regulujące funkcjonowanie wszystkich dziedzin
życia społecznego. Parlament powołuje i odwołuje rząd jako władzę wykonawczą i
sprawuje nad nim kontrolę. Parlament tworzy i powołuje inne organy władzy
państwowej. Dla demokratycznego ustroju władzy i jej sprawowania istotny jest
wybór przedstawicieli ogółu parlamentu. Wolne wybory, w których obywatele mogą
wyrazić swą wolę bez zewnętrznego nacisku, presji i zagrożeń czy dyskryminacji ze
strony panującej władzy.
Wybory są demokratyczne gdy:
Są powszechne tzn. udział w wyborach przysługuje wszystkim dorosłym obywatelom kraju bez ograniczeń rasowych, płci, wykształcenia, cenzusu majątkowego.
Są równe tzn. każdy głosujący obywatel rozporządza jednym głosem
Są tajne tzn. każdy głosujący obywatel wybiera bez wglądu osób z zewnątrz i jakiejkolwiek innej kontroli.
Są to wybory bezpośrednie tzn. obywatel uprawniony do głosowania musi osobiście oddać głos na danego kandydata i wykluczone są jakiekolwiek pełnomocnictwa.
Są proporcjonalne lub tzw. większościowe
Istotną cechą demokratycznego modelu sprawowania władzy jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej tzw. wolności obywatelskich, praw obywatelskich, zabezpieczone zwykle w ustawie konstytucyjnej. Obejmuje ona: prawo do życia, wolności osobistej, bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolność prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do wolności prywatnej.
Demokracja wiąże się z wolnością obywateli, przestrzeganiem praw obywatelskich i praworządnością organów władzy państwowej.
Model demokratyczny nie był wolny od deformacji, czyli realizacji władzy państwowej niezgodnie z zasadami modelu (np. rządy oligarchiczne, demokracja stanowa kiedy całe warstwy społeczne pozbawione były udziału w życiu politycznym oraz wszelkich praw obywatelskich).
Dzisiaj mówi się ze system demokratyczny dotknięty jest chorobą biurokratyzacji. Politycy nie rządzą, ale podejmują decyzje przygotowane przez doradców, ekspertów, biegłych, specjalistów, rzeczników, menedżerów i profesjonalistów różnego rodzaju.
12.Partie polityczne i związki zawodowe jako struktury społeczne.
Definiowanie pojęcia partia polityczna
Bruke ?zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową?
Duverger ? wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej?
Sartori ? to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym
i jest zdolna wysunąć po przez wybory kandydatów na stanowiska publiczne?
Hosbach ? zrzeszenie osób z takimi samymi politycznym przekonaniami przekonaniami celami, które władzę państwową podporządkowują ich urzeczywistnieniu.
Skrzydło ?zorganizowana grupa osób dobrowolnie zrzeszona, wyznająca podobne zasady polityczne wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności, zmierzającej do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie
i zrealizowania to drogą swoich interesów?
Weber ? stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie w ten sposób szans zdobycia władzy w ramach związku,
a aktywnym członkom uzyskanie tą drogą szansy zaspokojenia materialnych lub/i duchowych potrzeb?
Wojtaszczyk ?partia polityczna, to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o wspólnych preferencjach politycznych,
która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej?
Partia polityczna- to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi
o podobnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy drogami demokratycznymi.
2.Geneza partii politycznych
Partie polityczne są tworem europejskim. Pierwszymi partiami były partie powstałe na skutek Rewolucji Niderlandzkiej (P. Prowincjonalna i P. Unitorystówa).
Partie polityczne jako zjawisko znaczące, zaczęły się rozwijać w konsekwencji załamania się społeczeństwa wiejskiego (feudalizmu) i stopniowego rozwoju społeczeństwa miejskiego (kapitalizmu).
Istotnymi przyczynami rozwoju partii politycznych były:
-demokratyzacja prawa wyborczego i rozwój parlamentaryzmu
-konflikty polityczne oraz kryzysy społeczno-ekonomiczne
-kryzys legitymizacji- masowy sprzeciw grup społecznych wobec panującego porządku prawnego, politycznego oraz społeczno-ekonomicznego, stanowił dogodne warunki do tworzenia nowych ugrupowań politycznych
-kryzys integracji- wynikał z nierozwiązanego problemu narodowego
- kryzys partycypacji- dążenie grup społecznych do uzyskania lub poszerzenia wpływu na politykę legł u podstaw rozwoju m.in. partii socjaldemokratycznych
Etapy rozwoju partii politycznych
- ugrupowania rodowe- organizacje o strukturze rodowej, niewystępujące
z określonym programem politycznym, walczące o wpływy i urzędy. Starożytny Rzym
- ugrupowania arystokratyczne- występowały również w St. Rzymie; nie było formalnych struktur organizacyjnych; celem było popieranie swoich kandydatów
w czasie wyborów; skupione wokół osoby lidera
- kluby polityczne- XVIII-XIXw ; partie sformalizowane posiadające struktury organizacyjne i platformy programowe; cenzusowe prawo wyborcze ograniczało walkę polityczną i nie wymagało rozbudowanej struktury organizacyjne
- partie masowe- druga połowa XIX w; pojawiły się wraz z demokratyzacją prawa wyborczego;
Występowanie określonego modelu członkostwa i awansu w hierarchii partyjnej, zrzeszanie dużej liczby członków;
Sformalizowana struktura organizacyjna, rosnąca rola aparatu partyjno-biurokratycznego
Program polityczny odwołujący się do określonej ideologii i doktryny politycznej.
- XX wiek; postępująca profesjonalizacja kierownictwa partyjnego, wzrastająca rola ekspertów i liderów partyjnych oraz centrowy i pragmatyczny charakter programów politycznych.
3. Funkcje partii politycznych w państwach demokratycznych
Funkcja artykulacji i agregacji interesów- (artykulacja)ujawnianie, formułowanie, hierarchizowanie i reprezentowanie w procesie decyzyjnym przez partie polityczne preferencji grup społecznych będących elektoratem tego ugrupowania; (agregacja) kojarzenie interesów różnych grup i tworzenie na tej podstawie pewnej syntezy czy też kompromisu.
Funkcja mobilizacji i socjalizacji obywateli- integrowanie jednostek jednostek grup społecznych o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych oraz pozyskanie ich dla zakładanej strategii.
Funkcja rekrutacji elit politycznych- partie maja decydujący wpływ na proces selekcji kandydatów ubiegających się o ważne stanowiska publiczne.
Funkcja partycypacji (rozstrzygania) o polityce państwa- programowanie polityki państwa albo personalne obsadzanie stanowisk państwowych oraz
za pośrednictwem tych ludzi decydowanie o kierunku polityki państwa.
F. Utrzymywania zdolności organizacyjnej partii- zapewnienie wysokiej sprawności organizacyjne oraz komunikowanie się wewnątrzorganizacyjne.
Integracyjna- organizowanie grup społecznych w celu obrony lub transformacji istniejącego systemu społ-gosp i polit.
Społeczna- pośredniczenie między społeczeństwem a państwem
Państwowo-publiczna- bezpośrednie uczestnictwo w państwowym procesie decyzyjnym.
Kształtowanie opinii i postaw
Wyborcza- selekcja kandydatów do wyborów, tworzenie platformy wyborczej
Rządzenia
Inny podział
Wypełnianie luki miedzy narodem a państwem
Selekcja kandydatów do urzędów publicznych
Formułowanie opinii publicznej
Socjalizacja społeczeństwa
Kierowanie rządem lub konstruktywna jego krytyka
4.Typologia partii politycznych
-partie honoracjów- ugrupowania oparte na luźnych i nietrwałych więzach, kierowane przez niezawodnych przywódców
-partie masowej integracji- ugrupowania o dużej liczbie członków, które starają się dotrzeć do szerokich mas
-partie kadrowe- partie bardzo silnie scentralizowane skupiające dużą liczbę członków
Kryterium programowe- konserwatywne, liberalne, socjaldemokratyczne, chadeckie, komunistyczne, faszystowskie, ekologiczne,
- partie patronażu- ugrupowania, których głównym celem jest wybór jego przywódców na kierownicze stanowiska w aparacie państwowym np. partie w USA
- partie światopoglądowe- ugrupowania, którego polityka jest skierowana na artykulację i realizację idei politycznych mieszczących się w określonym światopoglądzie
wg. Duvergera
-partia kadrowa- partia scentralizowana w kierownictwie a na poziomie lokalnym luźna struktura. Partia fachowców skupiająca się na zdobyciu poparcia ale przed wyborami
-partia masowa- bardzo duża zbiurokratyzowana partia, tworząca wiele afiliowanych organizacji.
-partia półmasowa- połączenie masowej i kadrowej. W scentralizowana
w kierownictwie, fachowcy a na szczeblu lokalnym duża biurokracja.
Wg. Sobolewskiego
-partie parlamentarne
-partie pozaparlamentarne
-partie o silnej artykulacji- ma dokładnie określone w statucie normy np. awansu, przyjmowania, wykluczania
-partie o słabej artykulacji- jeszcze nieokreślone
-partie wewnętrzniedemokratyczne
-partie scentralizowane- partie wodzowskie, mają oddziały lokalne, które nie posiadają autonomii
Związek zawodowy - masowa organizacja społeczna zrzeszająca na zasadzie dobrowolności ludzi pracy najemnej.
Podstawowym zadaniem związków zawodowych jest obrona interesów pracowników i działanie na rzecz poprawy ich sytuacji ekonomicznej i społecznej. Związki próbują więc przeciwdziałać zwolnieniom, kontrolują przestrzeganie kodeksu pracy przez pracodawców, zabiegają o wyższe pensje i lepsze warunki pracy dla pracowników. Często prowadzą również działalność samopomocową (np. fundusze strajkowe), edukacyjną (np. kursy przekwalifikowujące) i oświatową (np. kampanie informacyjne o prawach przysługujących pracownikom).
Spis treści
Związki zawodowe w Polsce
W Polsce, zgodnie z ustawą z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Jest on niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji, a organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe.
Założenie i członkostwo
Związek zawodowy powołuje co najmniej 10 osób, którym prawo nadaje taką możliwość. Zanim zostanie dokonana rejestracja członkowie związku muszą uchwalić statut, wybierany jest także komitet założycielski w liczbie od 3 do 7 osób. Następnie składany jest wniosek o rejestrację w Krajowym Rejestrze Sądowym. Związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania
Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają:
* pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy,
* członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych
* osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, pod warunkiem, że nie są pracodawcami.
* osoby wykonujące pracę nakładczą - w związkach zawodowych działających w zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę,
* osoby bezrobotne - na zasadach określonych statusami związków,
* osoby skierowane do odbywania służby zastępczej w danym zakładzie.
Statut związku zawodowego powinien w szczególności zawierać:
1. nazwę związku,
2. siedzibę związku,
3. terytorialny i podmiotowy zakres działania,
4. cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji,
5. zasady nabywania i utraty członkostwa,
6. prawa i obowiązki członków,
7. strukturę organizacyjną związku ze wskazaniem, które z jednostek organizacyjnych związku mają osobowość prawną,
8. sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku,
9. organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz okres kadencji,
10. źródła finansowania działalności związku oraz sposób ustanawiania składek członkowskich,
11. zasady uchwalania i zmian statutu,
12. sposób rozwiązania związku i likwidacji jego majątku.
13.Sposoby pojmowania i badania stratyfikacji społecznej. Badania amerykańskie i polskie nad uwarstwieniem.
14.Stany, klasy i warstwy społeczne. Poglądy zwłaszcza Karola Marksa i Maxa Webera.
Zbiorowości ludzkie mogą być stratyfikowane, czyli dzielone na zbiory albo grupy ludzi, którzy znajdują się względem siebie niżej albo wyżej w przyjętej i uznanej hierarchii. Pojęcia pozwalające stratyfikować:
KLASA ? Klasa społeczna, jeden z podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Termin ten wprowadzony został przez Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą. Do XIX wieku traktowana jest jako ekwiwalent ruchu społecznego. W znaczeniu statystycznym jest to zbiór ludzi posiadających określone cechy. Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują, jedni otrzymują większą część produktu społecznego inni mniejszą. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.
WARSTWA ? to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości np.: warstwa ekonomiczna to ludzie, którzy mają takie same dochody; warstwa kulturalna ? ludzie o tym samym lub zbliżonym poziomie wykształcenia i aktywności kulturalnej. ważnym problemem jest tu świadomość.
STAN ? zdeterminowany kulturalnie (łączy się z nim styl życia); zbiorowości, które różnicuje stopień szacunku społecznego, przysługującego ze względu na wspólną cechę członkom stanu. Tą wspólną cechą może być tożsamość religijna, etniczna, rasowa, regionalna, itd. Podział na stany to następstwo zasad konsumpcji dóbr. Stany są obecne we wszystkich, nie tylko przedkapitalistycznych społeczeństwach
Wg Karola Marksa:
Klasa społeczna -W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie i klasa dla siebie. do pierwszej należą Ci, którzy z racji swojej sytuacji społecznej należą do środowiska robotniczego, ale brak im poczucia solidarności z nimi, świadomości wspólnoty interesów, Klasa w sobie, to klasa pozbawiona świadomości, nie będąca w pełni klasą. Można ją wyodrębnić na podstawie obiektywnych kryteriów, ale jej członkowie nie są połączeni więzią rodzącą się jako skutek uświadomienia sobie podobnego położenia w strukturze klasowej oraz wspólnych interesów.
do klasy? dla siebie? nalezą Ci którzy pozostając w podobnej sytuacji społecznej wyróżniają się solidarnością ze środowiskiem robotniczym oraz świadomością wspólnoty interesów.
Klasa dla siebie, jest klasą w pełniejszym znaczeniu, posiada świadomość, jest zdolna by być samodzielnym podmiotem procesu społecznego. Charakteryzuje się łącznością ponadlokalną, organizacją oraz świadomości interesów, więzią psychiczną wynikającą ze wspólnych antagonizmów klasowych (np.: burżuazja, proletariat).
Zdaniem Marksa wraz z rozwojem społecznym świadomość klasowa miała się rozwijać, a różnice między klasą w sobie i dla siebie powoli zanikać.
W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas, proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną ( walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji.
Marks uważał, że poprzez uświadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotwórczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksploatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyć przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych, miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi.
Warstwa- część klasy. Można uznać warstwy za część klasy albo za cos co istnieje pomiędzy klasami. Takie stanowisko reprezentował K. Marks, który dzielił społeczeństwo na właścicieli i pracowników.
Była jednak część ludzi, których nie dało się zaliczyć do żadnej z klas. Używał w odniesieniu do nich terminów: generały, klechy, pismaki, (generały- bronią starego ładu, klechy- wyżsi duchowni, pismaki- pisali artykuły polityczne), najgorsza kategoria piszących, często bez wykształcenia można ich podkupić, może szerzyć idee reformatorskie, konserwatywne. Zajmują środkowe położenie, są między klasami, statusem ekonomicznym, należą do proletariatu, ideowo do burżuazji
Ziemianie, duchowni, przedsiębiorcy, bankierzy, inteligencja- warstwy w XIX Polska
Wg Maxa Webera
Klasa społeczna-O ile dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie.
W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:
? klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;
? klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;
? klasy społeczne - wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.
W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.
Warstwa społeczna - pojęcie warstwy społecznej wprowadził Max Weber.
Pojęcie można rozumieć na trzy sposoby;
1. Część klasy, czyli grupa wewnątrzklasowa, np. mała i wielka burżuazja
2. kategoria społeczno-zawodowa, którą wyodrębnia się ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie
3. grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworząca wspólnotę obyczajów, stylu życia, np. młodzież, chłopi, renciści.
Stany : zamknięta zbiorowość społeczna w społeczeństwie feudalnym, różniąca się od innych pozycją ekonomiczną swoich członków, jak też ich pozycją prawno-społeczną (wyraźnie wyodrębnionych prawach, obowiązkach, przywilejach, przy czym najbardziej uprzywilejowaną grupą byli feudałowie świeccy)
*mają poczucie wspólnoty, sytuację na stanową wyznacza "godność" społeczna. która wiąże się z jakąś cechą wspólną pewnej liczby osób. Od każdego kto chce należeć do danego stanu oczekuje się określonego stylu życia. Podział na stany wiąże się ze sferą konsumpcji.
15.Pracodawcy i pracobiorcy: podział zawodowy, funkcjonalny czy klasowy.
16.Inteligencja jako ?warstwa?. Inteligencja w Polsce.
I inteligencja jako ? warstwa? - to ujęcie w sensie strukturalnym występuje w marksistowskiej perspektywie struktury społecznej. Pojawia się w niej wówczas, kiedy podział na klasy okazuje się niewystarczający ( ponieważ nie wystarczy podział wynikający ze środków produkcji których nie posiada). W takim przypadku terminem ? warstwa? określana jest bądź część klasy (np. burżuazji przemysłowej), bądź istotne społeczne kategorie, niedające się jednoznacznie zaliczyć do żadnej z klas wyróżnionych na podstawie stosunku do środków produkcji.
Inteligencja ta jest pozbawiona środków produkcji, własności ( proletariat), ale posiada środki kulturowe, wykształcenie. Może wpływać na zmianę ustroju, wykorzystując swoją wiedzę.
Współcześnie inteligencja to zbiór ? kategorii umysłowych? w społeczeństwie zarabiających, pracujących umysłowo, na zachodzie inteligencja jako ? warstwa? nie jest znana, w USA inteligencja = profesjonalizm.
Inteligencja kształtuje kulturę, krzewi ją w społeczeństwie, przyjmuje rolę podtrzymywania patriotyzmu.
Inteligencja pojawiła się w połowie XIX wieku pośród kilku narodów wschodniej i centralnej Europy: w Rosji, w społeczeństwie polskim, w Rumunii. Nie było nigdy tej grupy ani w Europie Zachodniej, ani w Stanach Zjednoczonych. Powstała w krajach zacofanych. Tam, gdzie nie było silnej rodzimej burżuazji i klasy średniej, których rynkowe talenty i pozycja zapewniały im przodującą rolę w życiu politycznym i społecznym. Tam, gdzie większość społeczeństwa żyła w skrajnej nędzy, bez minimalnego wykształcenia, skazana często na niewolniczą - jak to było w przypadku chłopstwa - pracę.
Wreszcie - co jest niezwykle istotne - inteligencja pojawiła się w państwach autokratycznych, w których wolna myśl była surowo prześladowana. Wzięła na siebie ciężar z jednej strony podniesienia poziomu umysłowego mas społecznych a z drugiej - reprezentowania niepiśmiennego ludu w sprawach politycznych.
Inteligencja czuła się odpowiedzialna za swój kraj, za lud, za podstawowe wartości. Zarazem uważała, że z racji swego wykształcenia, dorobku, tradycji może i powinna stać na czele społeczeństw. Można ją nazwać właśnie stanem, a nie warstwą czy klasą, bo jako stan miała silne poczucie swojej odrębności i swoistego stylu życia.
Ten stan rzeczy trwał w Polsce przez wiele pokoleń. Inteligencja w okresie międzywojennym kreowała mody intelektualne, wyznaczała standardy etyczne, a zarazem wpływała na kształt polityki. W czasie wojny młodzi inteligenci zasilali armię podziemną.
Po wojnie część inteligencji uznała nowe państwo za swoje i poparła ruch komunistyczny, zapewne błędnie biorąc go za formację lewicową, by następnie, rozczarowawszy się rządami PZPR, przejść do jawnej kontestacji systemu.
Inteligenci byli dumni ze swojej martyrologii, z opozycyjnej działalności.
Inteligencja jako ? warstwa? przestała istnieć wraz z rozwojem demokracji, wolnego rynku. Dziś inteligencji nie ma.
17.Konflikty społeczne i ich podłoże. Sposoby rozwiązywania konfliktów lub zapobiegania ? wg różnych teoretyków.
Konflikty społeczne są z jednych procesów zachodzących w każdym społeczeństwie. Ich przyczyny wynikają ze sprzeczności występujących w danej zbiorowości (pozycja społeczna różnice rozwoju, nierównowagą rynkową, źle funkcjonujący system informacji, sprzeczności pomiędzy wartościami).
Socjologiczny punkt widzenia mówi, iż konflikt społeczny jest związany
z istnieniem różnych sprzeczności o charakterze strukturalnym lub funkcjonalnymi występującymi w społeczeństwie. Socjologia jest zatem zainteresowana społecznymi uwarunkowaniami konfliktu w różnych elementach struktury społecznej oraz pomiędzy nimi.
Wg J. Sztumskiego należy dostrzec jeszcze jeden punkt widzenia ? prakseologiczny aspekt konfliktu. Konflikt społeczny to również środek służący do osiągania określonych celów.
Konflikt społeczny to także ? wszelkie przejawy zmagań lub walki między ludźmi, których celem jest nie tylko zdobycie lub utrzymanie środków produkcji, danej pozycji społecznej, władzy itp. wartości cieszących się społecznym uznaniem, ale także pozyskanie, neutralizacja, a nawet eliminacja rzeczywistego lub domniemanego przeciwnika?.
Konflikt społeczny to nie tylko następstwo subiektywnych warunków, ale wynika również z warunków obiektywnych. Tak więc zarówno subiektywne jak i obiektywne warunki kształtują określone sytuacje konfliktowe. Subiektywne uwarunkowania konfliktów wynikają stąd, iż każdy myśli i działa pozytywnie stosownie do tego co podnosi jego samopoczucie, poczucie bezpieczeństwa, jednocześnie reagując negatywnie na wszystkie przeciwstawne uwarunkowania.
Konflikty społeczne są zatem ? wg socjologii zjawiskiem normalnym, nieuchronnym w ? makro i ? mikro skali społeczeństwa. Są to zjawiska występujące zarówno w złożonych strukturach ? społeczeństwo, jak również w elementach składowych społeczeństwa czyli grupach społecznych.
Definicje konfliktów:
Konflikt - to proces społeczny zachodzący między jednostkami, grupami, państwami lub organizacjami, wynikający ze sprzeczności interesów, celów, poglądów czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi. (wg książki J. Stępienia).
Konflikt - to relacja między dwiema zależnymi od siebie stronami, które żywią wobec siebie uczucie wrogości oraz obwiniają się nawzajem za zaistniały stan rzeczy. (wg D. Dana).
Konflikt - to sprzeczność interesów, niezgodności poglądów na tę samą sprawę, co prowadzi do zatargów, sporów o wartości lub działania w obszarze istotnego interesu różniących się stron. (wg R. Weber).
Konflikt - jest to zderzenie się dwóch rzeczy ze sobą, ujawnienie niezgodności (w podejściu prakseologicznym).
Konflikt - niezgoda pomiędzy kilkoma osobami lub grupami.(wg książki W. Griffina).
Konflikt - jest to proces, w którym A podejmuje celowy wysiłek, aby powstrzymać działania B poprzez jakąś formę blokady, która przeszkodzi B w osiągnięciu celów lub realizacji interesów. (wg książki S. P. Robbinsona).
Konflikt - spór dwóch lub więcej członków albo grup, wynikający z konieczności dzielenia się ograniczonymi zasobami albo pracami lub zajmowania odmiennej pozycji, różnych celów, wartości lub postrzeżeń. (wg książki J. Stonera i Ch. Wankela).
Uwarunkowania konfliktu mogą mieć charakter:
- Społeczny, gdy są wynikiem przesłanek związanych np. ze złym funkcjonowaniem danej struktury społecznej,
- Ekonomiczny, gdy wynikają z nierówności majątkowych, zagrożeń w sferze gospodarczej,
- Polityczny, gdy są związane z udziałem w sprawowaniu władzy, z krytyką sposobu jej sprawowania,
- Ideologiczny, gdy są następstwem kolizji systemów wartości ideowych, moralnych , religijnych
- Kulturowych, spowodowanych przez istniejące różnice, spowodowane nierównomiernym rozwojem cywilizacyjnym, kulturalnym grup społecznych czy całych zbiorowości
Teoria konfliktu:
Jeden z podstawowych paradygmatów w socjologii, konkurujący przede wszystkim z funkcjonalizmem. Właściwie nie jest to jedna spójna teoria, lecz zbiór podejść teoretycznych, które eksponowały pomijany często w analizach funkcjonalistów konflikt społeczny.
Geneza teorii konfliktowych wywodzi się w głównej mierze z opracowań teoretycznych Karola Marksa, Maxa Webera i Georga Simmla.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Karola Marksa
1. Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do dóbr.
2. Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki porządek społeczny.
3. Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności.
4. Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana struktury społecznej w efekcie czego rzadkie dobra stają się dostępniejsze dla ogółu.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Maxa Webera
1. Zbiorowości zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami dominującymi, jeśli odmówią im legitymizacji władzy.
2. Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości podporządkowanych staną przywódcy charyzmatyczni.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Georga Simmla
1. Gwałtowność konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są solidarne w działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników oraz ich członkowie postrzegają jako konflikt wartości, a więc konflikt dotyczący całej zbiorowości, a nie tylko własnych interesów.
2. Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:
- ujednoznaczniają się granice grup,
- następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy,
- zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.
W późniejszym okresie paradygmat ten rozwijany był głównie przez Ralfa Dahrendorfa, Lewisa Cosera, a także przez Immanuela Wallersteina, Charlesa Millsa czy Randalla Collinsa.
Wielość i różnorodność konfliktów skłania do refleksji nad ich typologią:
1. Ze względu na podmiot można wyróżnić konflikty społeczne w relacjach o:
- jednostka-jednostka - będące wynikiem sprzeczności interesów osobistych ludzi, ich pragnień i aspiracji,
- jednostka-grupa - wynikające głównie z lekceważenia przez poszczególne jednostki norm grupowych, z naruszenia obowiązujących wzorów zachowania bądź interesów grupowych,
- jednostka-kategoria społeczna - powstające w skutek irracjonalnych uprzedzeń jednostek, przybierające postać konfliktu np. między młodym a starym pracownikiem
- grupa-grupa - angażujące większa liczbę pracowników, są długotrwałe, antagonizują grupy, zakłócają funkcjonowanie przedsiębiorstwa, mają charakter destrukcyjny, partykularny i osłabiają spójność załogi,
- grupa-kategoria społeczna - ujawniające różnego rodzaju antagonizmy i uprzedzenia, do jakich dochodzi na terenie zakładu pracy, np. dyskryminacja kobiet i osób w wieku przedemerytalnym,
- kategoria-kategoria - sprzeczność i konflikty zachodzące między kategoriami wyróżnionymi na podstawie takich kryteriów, jak: wiek, wykształcenie, płeć, miejsce zamieszkania,
- jednostka-kategoria lub grupa - konflikty między jednostkami z przedstawicielami struktury formalnej danego przedsiębiorstwa lub zakładu pracy (lekarzem zakładowym, radcą prawnym, działem kadr, księgowością, itp.),
- instytucja-instytucja - konflikty między związkami zawodowymi a dyrekcja, działem kadr czy księgowością, działem technicznym a wydziałem produkcyjnym ,itd.
- między komórkami organizacyjnymi - ich przyczyną są głównie niedomogi organizacyjne, brak jasno sprecyzowanego zakresu obowiązków, konflikty między ich szefami.
2. Ze względu na zasięg konfliktów społecznych można wyróżnić konflikty w mikro, makro i mega skali społecznej.
3. Ze względu na przedmiot konfliktu społecznego można wyróżnić: konflikty ekonomiczne, warstwowe, klasowe, polityczne, ideologiczne, kulturowe oraz konflikty wartości i celów.
4. Biorąc pod uwagę sposób przejawiania się konfliktów społecznych, wyróżniamy konflikty jawne i ukryte, inspirowane i kierowane albo tez spontaniczne, czyli żywiołowe, wreszcie łagodne i ostre.
J. Stępień wyróżnia:
a) Jawne - przybierające formę słownych utarczek bądź ostrej krytyki, do jakiej może dojść między stronami konfliktu. Konflikty te wyrażają się w formie rywalizacji, utarczek słownych, skarg, zażaleń a także strajków. Mogą tez manifestować się powstaniem wrogich w stosunku do siebie i otoczenia grup, manifestujących niezadowolenie i wolę zmiany niekorzystnej dla nich sytuacji, za pomocą dostępnych im środków. Źródła tego konfliktu są zwykle znane, co często przyczynia się do ich szybkiego rozwiązania.
b) Ukryte ? nie będące działaniem otwartym. Polegające nie tyle na działaniu bezpośrednim, ile na występowaniu czasowo zaniechanych konfliktów, których podłożem było tłumione poczucie doznanej krzywdy i brak zaufania w stosunku do osób i innych grup. Ich przyczyny są trudne do ustalenia. Wyrażają się w braku dyscypliny pracy, absencji, złej atmosferze, plotkach, intrygach, rozgrywkach personalnych, zwiększonej fluktuacji. Konflikt przybiera formę ukrytą wówczas, gdy jednostka lub grupa, świadoma dzielących ją różnic w zakresie dążeń, celów, aspiracji, interesów, obawia się ujawniać swojej racje, bądź też unika manifestowania istniejących rozbieżności. Nasilenie przyczyn konfliktu ukrytego może prowadzić do konfliktu jawnego
5. Ze względu na czas trwania rozróżniamy konflikty: długotrwałe, jakimi są np. klasowe konflikty występujące w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomicznych oraz krótkotrwałe czy efemeryczne, które zdążają się na skutek przeróżnych przyczyn, szybko ulegających dezaktualizacji i tym samym wygasają.
6. R. Darendorf, analizując przyczyny powstania konfliktów w danym systemie społecznym, wymienił konflikty:
a) Egzogenne, jeśli ich przyczyny tkwią poza danym systemem,
b) Endogenne, gdy ich przyczyny tkwią wewnątrz danego systemu.
Do głównych źródeł konfliktu należą:
1. Konieczność dzielenia się ograniczonymi zasobami:
2. Różnice celów poszczególnych komórek:
3. Współzależność pracy w organizacji:
4. Różnice wartości lub postrzegania między komórkami.
Ad1.
DZIELENIE ZASOBÓW
Gdyby każda komórka organizacji miała dostęp do nieograniczonej liczby pracowników, ilości pieniędzy, materiałów, wyposażenia i przestrzeni, nie byłoby kłopotu z dzieleniem tych zasobów. Możliwość konfliktu występuje, dlatego, że te podstawowe zasoby są ograniczone.
Ad.2
RÓŻNICE W CELACH
Poszczególne działy organizacji specjalizują się i różnicują w miarę przyjmowania odmiennych celów, zadań i pracowników. Takie zróżnicowanie często prowadzi do konfliktu interesów lub priorytetów, nawet jeśli istnieje zgodność co do ogólnych celów organizacji.
Ad.3
WSPÓŁZALEŻNOŚĆ PRACY
Współzależność pracy istnieje wtedy, gdy dwa lub więcej działów zależy od siebie przy realizacji swoich zadań. W takich przypadkach istnieje znaczny potencjał konfliktu lub współpracy, stosownie do tego, jak się pokieruje sytuacją. Czasem konflikt powstaje wtedy, gdy na wszystkie grupy nakłada się zbyt wiele zadań.
Ad.4
RÓŻNICE AWRTOŚCI LUB POGLĄDÓW
Różnorodnym celom członków różnych działów często towarzyszą różnice postaw, wartości i poglądów, które również mogą prowadzić do konfliktów.
Trzy formy kierowania konfliktem:
I. STYMULOWANIE KONFLIKTU W JEDNOSTKACH CZY ORGANIZACJACH, KTÓRYCH EFEKTYWNOŚĆ MALEJE W WYNIKU ZBYT NISKIEGO POZIOMU KONFLIKTU;
II. OGRANICZANIE LUB TŁUMIENIE KONFLKTU, GDY JEGO POZIOM JEST ZBYT WYSOKI LUB GDY UJEMNIE WPŁYWA NA EFEKTYWNOŚĆ;
III. ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU;
METODY STYMULOWANIA KONFLIKTU:
a. Wprowadzenie ludzi z zewnątrz - często stosowaną metodą ?wstrząśnięcia? jednostką czy organizacją jest zatrudnienie kierowników, których doświadczenia, wartości i style znacznie odbiegają od normy.
b. Postępowanie wbrew regułom - pozbawienie poszczególnych osób lub grup informacji które zwykle do nich docierają albo włączenie nowych grup do sieci informacyjnej, może zmienić podział władzy i w ten sposób stymulować konflikt.
c. Zmiana struktury organizacji - rozbicie dawnych zespołów roboczych i działów oraz ich reorganizacja w taki sposób, aby uzyskały nowych członków i nowe zadania, doprowadza do okresu niepewności i przystosowania.
d. Zachęcanie do współzawodnictwa - obietnice nagród, premii i wyróżnień za wybitne osiągnięcia sprzyjają współzawodnictwu. Jeśli utrzymuje się wysoki stopień współzawodnictwa, może ono prowadzić do twórczego konfliktu w miarę tego, jak grupy starają się z sobą rywalizować.
e. Wybór odpowiednich kierowników - kierownicy autorytarni, nie dopuszczający do wyrażania sprzecznych poglądów, często doprowadzają do bierności swe zespoły. Innym grupom może być potrzebny aktywny kierownik, który wyrwie je z letargu. Wyszukanie odpowiedniego kierownika dla danej grupy może przyczynić się do powstania pożytecznego konfliktu tam, gdzie go obecnie brakuje.
METODY OGRANICZANIA KONFLIKTU:
a. Zastępowanie celów konkurencyjnych, które rozdzielają grupy, nadrzędnymi (wyższymi) celami, zgłaszanymi przez grupy.
b. Zjednoczenie grup wobec wspólnego zagrożenia lub wroga.
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU:
Zespół przemyślanych działań polegających na rozpoznaniu rodzaju konfliktu i przyczyn jego powstania, podjęciu próby jego zażegnania nim się rozszerzy i zanim stanowiska zwaśnionych stron ulegną polaryzacji, a następnie na doprowadzeniu do kompromisu lub konsensusu.
Czynniki mające wpływ na przebieg rozwiązywania konfliktów:
- procesy współpracy/rywalizacji - tendencja do utrwalania się zgodnie z zasadą dodatnich sprzężeń zwrotnych ,
- wcześniejsze relacje - im mocniejsze więzy współpracy, tym większe prawdopodobieństwo rozwiązania konfliktu wg zasad współpracy,
- charakterystyki stron - osobowość, ideologia wpływają na orientację (rywalizacja/współpraca); konflikt wewnętrzny może wpływać na interpersonalny
- udział strony trzeciej - jej postawy, siła i zasoby ? proces, do którego zachęca strona trzecia o wysokim prestiżu (zob. mediacje)
- oszacowanie sukcesu - ocena stron szans na sukces:
* o osoby postrzegające siebie jako silne wybiorą nieuregulowany proces rywalizacji
* o osoby postrzegające siebie jako mające prawną wyższość wybiorą konfrontacyjne relacje regulowane przez instytucje
* o osoby, których dotyczą relacje wybiorą proces współpracy
* o osoby wykluczone ze współpracy mogą wybrać proces rywalizacji jako jedyny satysfakcjonujący
- natura konfliktu
Metody rozwiązywania konfliktów:
1. WYŁĄCZANIE - odstąpienie od współpracy z osobą konfliktogenna. Sprowadza się to najczęściej do zerwania z nią kontaktów osobistych czy wymówienia pracy. Wyłączenie nie jest jednak rozwiązaniem konfliktu, lecz dowodem na to, że jest to możliwe w istniejącym układzie personalnym. To styl typowy dla osób, dla których samo napięcie emocjonalne i frustracja spowodowana konfliktem jest na tyle silne, że wola wycofać się z konfliktu, niż podjąć próby jego konstruktywnego rozwiązania. Podejście takie spowodowane jest prawdopodobnie tym, że w przeszłości jakieś konflikty na tyle mocno zraniły danego człowieka, że pamięć tego powoduje reakcję wycofania się. Może być również podyktowane przeświadczeniem, ze konflikt sam w sobie jest złem, że jest zbędny i poniżający. Ludzie w różny sposób unikają konfliktów . W sytuacji równowagi sił obu stron będą udawali, że konfliktu nie ma. Gdy jedna strona sporu jest silniejsza wycofają się i ustąpią z realizacji własnych praw i interesów. Żeby zachować dobre samopoczucia podejmą próby zdeprecjonowania strony sporu lub jego przedmiotu. Gdy zaś oni sami mają przewagę, będą usiłowali narzucić własne zdanie, próbując zdominować partnera interakcji, nie dbając przy tym o to, po czyjej stronie są rzeczywiste racje. W ten sposób będą uciekali od rzeczywistego rozwiązania zaistniałego problemu.
2. PODDANIE SIĘ - to najczęściej stosowana metoda rozwiązywania konfliktów, polegająca na wykorzystaniu przez silniejszego swojej pozycji w organizacji. Poddanie podobnie jak wyłączenie nie jest skutecznym rozwiązaniem, gdyż strona poddająca się przy pierwszej lepszej okazji ponownie wywołuje konflikt.
Ten styl, najogólniej mówiąc, polega na postępowaniu zgodnym z interesem strony przeciwnej. Postępują tak te osoby, które nastawione są przede wszystkim na podtrzymanie dobrych relacji z innymi, nawet kosztem rezygnacji z pozostałych swoich potrzeb, praw czy interesów. Podobnie, jak ludzie stosujący unikanie, osoby łagodzące właśnie są przekonane, że spór to tylko zło i zagrożenie. Przyczyn konfliktów dopatrują się często w postawach egoistycznych, przez co łatwiej przychodzi im pogodzenie się z ponoszonymi psychicznymi kosztami czy wyrzeczeniami.
3.ZMUSZENIE DO USTĄPIENIA - strona konfliktu zmusza do ustąpienia przeciwnika, przeciągając na swoją stronę osoby dotychczas w konflikt niezaangażowane. Styl ten charakteryzuje się tym, że aby osiągnąć swój cel, strona konfliktu spala bardzo dużo energii i używa wielu środków, nie rezygnuje również z manipulacji, czyli instrumentalnego traktowania innych ludzi.
4. KOMPROMIS - To postępowanie umożliwiające częściowe zaspokojenie interesów obu stron. Każdy jednak coś traci, a coś zyskuje. Kompromis warto wziąć pod uwagę, gdy interesy są mniej ważnie, niż dobre wzajemne stosunki lub niezbędne jest szybkie rozwiązanie problemu. Dochodzi do niego, gdy strony pozostające w sporze są jednakowo silne i nie znajdując sprzymierzeńców, postanawiają ?dogadać się? z e swoim przeciwnikiem. Zgodnie z takim rozumieniem, każda ze stron ma szanse zdobyć cos w wyniku konfliktu, musi także jednak i cos stracić. Najbardziej porządnym efektem kompromisu mają być jednakowe ustępstwa z wysuwanych roszczeń, dające procentowy podział przedmiotu sporu w relacji 50:50. Strony musza znaleźć taką wspólną płaszczyznę porozumienia miedzy sobą, aby mogli wspólnie koegzystować.
5. INTEGRACJA / WSPÓŁPRACA / - ten styl wynika z założenia, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje obie strony konfliktu. Jest to jeden z najbardziej efektywnych stylów rozwiązywania konfliktu. Szczególnie użyteczny w sytuacjach, kiedy obie strony mają odmienne cele, powoduje, że łatwo odkryć rzeczywistą przyczynę sporu, a jest nią najczęściej błędna komunikacja lub jej brak. Strony wspólnym wysiłkiem znajdują rozwiązania usuwające przyczyny konfliktu. Integracja jest możliwa zwłaszcza wówczas, gdy pomiędzy stronami istnieją stałe kontakty ułatwiające ich wzajemne zrozumienie się. Ta metoda wiąże się z wola zaakceptowania celów drugiej strony konfliktu, bez rezygnacji z własnych. Istnieje tu założenie, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które w pełni usatysfakcjonuje obie strony konfliktu, choć niekoniecznie muszą wiązać się z tym jednakowe ustępstwa stron.
Podstawą skutecznego rozwiązywania wszelkiego rodzaju konfliktów jest przekonanie, że są one nieuniknione. Zapobieganie konfliktom polega głównie na eliminowaniu ich przyczyn. Do podstawowych sposobów radzenia sobie z konfliktami zaliczamy:
a) rywalizacje - zaspokajanie własnych potrzeb kosztem innych;
b) współpracę - zaspokojenie potrzeb własnych i partnera;
c) dostosowanie się - współdziałanie;
d) unikanie - odmowa współdziałania;
e) kompromis - porozumienie;
Refleksje nad znaczeniem konfliktów w życiu społeczeństw doprowadziły do ukształtowania się w socjologii dwóch przeciwstawnych sobie stanowisk, które można ująć w następujący sposób:
1. Konflikt społeczny jest nie tylko zjawiskiem normalnym w życiu społeczeństw ludzkich, ale co więcej jest nieodzownym elementem współżycia ludzi ze sobą i stanowi tym samym istotną przesłankę umożliwiającą wyjaśnienie rozwoju społecznego, jaki dokonał się na przestrzeni wieków i doprowadził do powstania istniejących zjawisk społecznych.
2. Konflikt społeczny jest zjawiskiem patologicznym w życiu społecznym, ponieważ niweczy harmonijne życie ludzi i powszechnie szanowane wartości, a jego źródłem są różnego rodzaju jednostkowe czy też zbiorowe napięcia i stresy powodujące frustrację i agresję, a wiec jest to zjawisko uwarunkowane różnymi odchyleniami od normy poszczególnych jednostek lub zbiorowości.
18.Ruchy społeczne ? ?dawne? i ?stare?.
Ruchy społeczne:
Ruchy społeczne ? akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej; zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu.
Cechy charakterystyczne ruchów społecznych:
1) są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej
2) przebierają w ramach niezistytucjonalizowanych i niesformalizowanych
Według Jana Szczepańskiego istnieją trzy rodzaje ruchów społecznych:
v ruchy ekspresywne ? są formą wyrazu pewnych postaw i innych komponentów osobowości ludzkiej. Rozwijają się w wyniku przekazu zarażenia emocjonalnego, a nie pod wpływem jakichś zorganizowanych grup i partii czy instytucji. Zazwyczaj powstają wokół wybitnych osób. Specyficznym postępowaniem pozyskują one sympatyków i zarażają ich manifestowaną ideą, która stopniowo staje się czynnikiem ruchotwórczym, a popularna osoba ewentualnym jego liderem. Uczestnictwo w ruchu ekspresywnym bywa manifestowane odpowiednim stylem życia, przeważnie nonkonformistycznym. ?Ruch ekspresywny stwarza własny świat przeżyć, własny system wartości, ale nikomu go nie narzuca"
v ruchy reformatorskie (zorientowane na normy) - pragną dokonać modyfikacji zastanych sposobów postępowania przez zmianę norm regulujących postępowanie, głównie norm prawnych (np. zmiana prawa pracy, kodeksu drogowego), norm moralnych i obyczajowych (np. przeciwko eksperymentom na zwierzętach, zakaz pornografii). Powstają, gdy mniej lub bardziej liczna zbiorowość wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Przykładem jest ruch konsumencki, którego reprezentant ma szansę zostania posłem.
v ruchy rewolucyjne (zorientowane na wartości) ? zmiany dotyczące podstawowych zasad porządku społecznego, obejmujące różne obszary życia społecznego. Przykładem tego typu ruchów może być np. Solidarność żądający zmiany systemu politycznego, ekonomicznego i kulturalnego. Może mieć start podobny do ruchu reformatorskiego. Jednak aby był on silny i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy, a nawet klasy społeczne i dotyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły silną motywację do rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideologów i przywódców Ruch rewolucyjny nie drogą reform w ramach legalnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia w tym celu przemocy i walki zbrojnej.
Ruch społeczny:
- może przyczyniać się do zmiany społecznej lub być przez nią wywołany (może być i przyczyną i skutkiem)
- może zmierzać do wprowadzenia zmian lub do ich zahamowania
- może orientować się na przyszłość (nowatorskie przekształcenie) albo na przeszłość (przywrócenie dawnego stanu rzeczy)
- może dążyć do zmiany zewnętrznej rzeczywistości społecznej albo samego człowieka
- może dążyć do wprowadzenia zmian szybko, albo wprowadzać je stopniowo
Wyodrębniono tzw. sektor ruchów społecznych ? obszar życia społecznego, w którym ruchy są szczególnie liczne i bardzo widoczne.
Warunki sprzyjające powstawaniu ruchów społecznych:
1) urbanizacja ? powstawanie wielkich skupisk ludności na stosunkowo niewielkim terytorium; zagęszczenie kontaktów społecznych i interakcji; ułatwienie formułowania się zbiorowych poglądów, wspólnych wartości i ideologii
2) industrializacja ? gromadzenie się w fabrykach mas pracowników, którzy stykając się przez cały czas pracy z osobami o podobnej sytuacji życiowej i podobnych problemach; ułatwienie formułowanie wspólnych opinii i sposobów walki i podejmowania zbiorowych protestów
3) umasowienie edukacji ? gromadzenie wielkich mas uczniów i studentów gotowych do wspólnej mobilizacji i aktywności kolektywnej; lepsze dostrzeganie spraw publicznych, rozwijanie wrażliwości na krzywdę i niesprawiedliwość, poszerzanie wyobraźni na temat strategii wspólnego działania
4) rozwój nowoczesnych technologii (głównie środków masowego przekazu) ? kształtowanie opinii publicznej i wytwarzanie poczucia wspólnoty w skali ponadlokalnej, błyskawiczna komunikacja niezależnie od fizycznej bliskości
5) rosnąca pula niezadowolenia ? formułowanie zarzutów i żądań, organizowanie się i wspólna walka o poprawę warunków życia; ?samotność w tłumie? skłania do poszukiwania utraconej wspólnoty i wspólnego terenu działania; anomia ? potrzeba poszukiwania sensu życia, godnych celów
6) ideologia aktywistyczna i progresywistyczna ? podkreślają potrzebę zmian i zależność zmian od aktywności ludzi (społeczeństwo nie jest dane raz na zawsze, jego los leży w naszych rękach, więc należy podejmować wspólne wysiłki na rzecz zmian)
7) demokracja ? wolność słowa zrzeszania się, zgromadzeń umożliwia ruchom społecznym swobodną rekrutację, wyłanianie przywódców, rozpowszechnianie ideologii, bez obawy o represje
8) pula czasu wolnego i energii uczestników ? mobilizacja zasobów ludzkich i materialnych jest łatwiejsza w społeczeństwie nowoczesnym, gdzie pewna pula wolnego, niezagospodarowanego kapitału może być przyciągnięta dla ruchu np. przez darowizny
Stare ruchy społeczne ? ruchy o podłożu ekonomiczno ? politycznym, działające w społeczeństwie, w którym występowały konflikty ze względu na rozbieżność interesów materialnych. Skupiały ludzi o podobnym położeniu ekonomicznym. Przybierały sztywną i scentralizowaną formę organizacyjną, np. związki zawodowe, ruchy robotnicze. Mobilizują się w obronie interesów konkretnych warstw, klas czy grup. Ruchy te dominowały w XIX w. Nie dezaktualizują się, bo dyskryminacja, niesprawiedliwość, nierówność czy jaskrawe różnice między bogatymi i biednymi, sprawiają że walka o klasowe czy grupowe interesy nadal trwa.
Nowe ruchy społeczne ? ruchy o podłożu kulturowym, które pojawiły się zwłaszcza w II połowie XX w. Członków ruchu łączy nie wspólny interes ekonomiczny, ale przywiązanie wagi do tych samych problemów społecznych i wspólna reakcja na nie. Uczestnicy ruchu walczą o realizację uniwersalnych wartości: dyskryminację, harmonię z przyrodą, ochronę środowiska i pokoju, zapewnienie praw mniejszości. Brak sztywnej organizacji i skupienie ludzi różnie usytuowanych społecznie i ekonomicznie. Przykładem tych ruchów są: ruchy feministyczne, antyaborcyjne, przeciwko karze śmierci.
Stare ruchy społeczne zostały wchłonięte przez demokratyczną politykę, a na poziomie pozainstytucjonalnym pozostały głównie ruchy nowego typu.
Ruchy antyglobalizacyjne ? powstały na przełomie XX i XXI w. Są to ruchy pośrednie między ruchami starego i nowego typu. Ze starymi łączy je to, że skupiają się na problemach ekonomicznych (skierowane są głównie przeciwko wielkim multinarodowym korporacjom). Z nowymi łączy je fakt, że traktują swoje cele w kategoriach bardziej uniwersalnych (występują w imieniu wszystkich zwykłych ludzi). Walczą nie z biedą czy uzależnieniem pewnych grup, ale z podporządkowaniem całej ludzkości rządom pieniądza i światowego kapitału, Przyciąga to do ruchu przedstawicieli różnych klas, warstw i środowisk zawodowych, choć dominuje w nich młodzież.
Sposoby pojmowania i badania stratyfikacji społecznej. Badanie amerykańskie i polskie nad uwarstwieniem
Stratyfikacja społeczna zwana inaczej uwarstwieniem to pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.
Termin stratyfikacji w najszerszym znaczeniu używany jest do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni udział w podziale tych dóbr. Poziomy te w odniesieniu do współczesnych społeczeństwa najczęściej określa się jako warstwy, niekiedy klasy.
Tak rozumiana stratyfikacja obrazuje rozmieszczenie jednostek na pewnej skali, ale nie jest opisem społeczeństwa jako strukturalnie powiązanej całości.
Do amerykańskich źródeł koncepcji stratyfikacji zaliczyć należy pochodzące z lat 40-tych XX w. Badania społeczności lokalnej Wiliama Lloyda Warnera oraz prace Kinsleya Davisa i Wilberta E. Moore?a. Socjolog amerykański nie uzywa pojęcia warstwy społecznej, ale dokonuje podziału klasowego.
Warner ? stworzył czterotomowe dzieło ?Yankee City Series?; chciał poznać hierarchię klas w społeczeństwie amerykańskim. Choć można było prowadzić badania np. na podstawie tabel z wysokością podatków płaconych przez społeczeństwo, ilością samochodów, wielkością domów, zespół badawczy postanowił zapytać ludzi o poczucie przynależności do klasy, oraz samookreślenie pozycji społecznej. Ze względu na to, że na wsi mieszkała znaczna większość ludzi (z ponad 200 mln mieszkańców), chcąc wybrać reprezentatywną grupę, wybrano w sposób losowy dowolne typowe amerykańskie miasto. Badaniem objęto wszystkich dorosłych, którzy określali pozycję swoją, rodziny oraz znajomych (pytano np. o to, gdzie zamieszkują znajomi). Warner stwierdził, że o pozycji jaką każdy z ludzi zajmuje w społeczności, decyduje nie tylko wysokość dochodów, ale np. szacunek i poważanie. Stwierdził istnienie kilku poziomów pozycji społecznych, które nazwał klasami. Były to klasy:
a) wyższa (zadawano pytanie ?do jakiego klubu chadzasz?; były dwa rodzaje klubów: ekskluzywne, w których członkostwo nie zależało od wpłaconej składki, ale od należenia do starych rodzin, oraz ogólnodostępne)
v wyższa ? wyższa (old families ? potomkowie pierwszych osadników, tworzący pierwsze instytucje ? elita)
v wyższa ? niższa
b) średnia
v średnia ? wyższa
v średnia ? średnia
v średnia - niższa
c) niższa
v niższa ? wyższa (wiąże koniec z końcem)
v niższa ? niższa (?z ręki do ust?, co zarobi, to zaraz zjada)
Davis i Moore ? sformułowali funkcjonalną teorię stratyfikacji. Stratyfikację rozumieli szeroko jako nierówność poziomów udziału w dobrach (głównie materialnych) i prestiżu. Wykazywali funkcjonalną niezbędność i użyteczność nierówności, bo zapewnia ona zajmowanie najważniejszych pozycji przez najbardziej kwalifikowane osoby, a ludzie nie podejmowaliby wysiłku podnoszenia kwalifikacji bez nagród w postaci przyszłych wyższych pozycji. Ich zdaniem wszyscy mają takie same szanse osiągnięcia wysokich pozycji, a to czy je osiągną, zależy od ich zalet i pracy.
Aby badać uwarstwienie należy znaleźć wskaźniki pozwalające na określenie warstw na podstawie kryteriów mierzalnych. Wskaźnikami tymi są:
- dochód (mierzony ilością zarabianych pieniędzy)
- wykształcenie (mierzone liczbą lat nauki)
- prestiż zawodu
Dobra takie jak: bogactwo, władza, prestiż, wykształcenie i zdrowie mają charakter stopniowalny, czyli gradacyjny.
Pomiar systemu stratyfikacyjnego:
Istnieją trzy metody pomiaru stratyfikacji społecznej uznane przez socjologię: tzw. obiektywna, subiektywna oparta na samoocenie oraz reputacyjna, oparta na ocenianiu przez badanych innych ludzi
- obiektywna - polega na dokonywaniu pomiaru rozkładu w danym społeczeństwie pod jakimś względem: dochodu, zarobku, wykształcenia, poziomu konsumpcji, zawodu i ustaleniu czy istnieją większe zbiorowości ludzi podobne do siebie pod danym względem.
- subiektywna - polega na tym, że ludzie sami oceniają swoje miejsce, czyli swoją pozycję społeczną. Współcześnie często określają, że należą do klasy robotniczej, klasy średniej, do elity czy po prostu do ludzi najuboższych
- reputacyjna - polega na tym, że prosi się badanych o określenie jak oni osobiście dzielą społeczeństwo na jakieś klasy czy warstwy społeczne i ich uszeregowanie pod jakimś względem. Najczęściej jest to pomiar prestiżu zawodów, choć zawody można szeregować pod względem zarobków czy udziału we władzy.
Przeczytaj podobne teksty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.