Społeczeństwo polskie w czasie II wojny światowej

1. Wstęp:
a) zasięg terytorialny
b) podział terytorialny i administracyjny
c) okupacja - wyjaśnienie pojęcia

2. Dwie okupacje społeczeństwa polskiego:
a) hitlerowska
b) radziecka

3. Polskie Państwo Podziemne i Delegatura Rządu RP na kraj
4. Ocena własna i historyków

Przed II wojna światowa do Polski należały województwa: pomorskie, poznańskie, śląskie, łódzkie, krakowskie, warszawskie, kieleckie. Należała też Zachodnia Białoruś i Ukraina oraz Wileńszczyzna. Na mocy paktu Ribbentrop -Mołotow zawartego przez ZSRR i Trzecią Rzeszę 23.08.1939r ziemie polskie zostały podzielone między obu okupantów, w przybliżeniu wzdłuż rzek Narew, Sanu, Wisły. Jednakże 28.09.1939 Hitler i Stalin przesunęli granicę niemiecko -radziecką. W wyniku nowych ustaleń granicą między okupantami miała przebiegać wzdłuż rzek: Narew, Bug, San. Niemieckie władze włączyły woj. pomorskie, poznańskie, śląskie, większość łódzkiego, zachodnią część krakowskiego, część woj. warszawskiego i kieleckiego II Rzeczpospolitej bezpośrednio do III Rzeszy, w centralnej Polsce zaś utworzyły Generalne Gubernatorstwo, pozostające pod ich pełną kontrolą. Ziemie włączone do III Rzeszy miały być zgodnie z planem Hitlera -w ciągu 10 lat w pełni zgermanizowane. Generalne Gubernatorstwo zostało podzielone na dystrykty: Dystrykt Warszawa, Radom, Lublin i Kraków. Te zostały podzielone na powiaty. Generalnym Gubernatorstwem rządził Hans Frank. Jego siedzibą był Wawel. Z ziem wcielonych do Rzeszy, Niemcy utworzyli 2 okręgi: Poznań -nazywany później Warthegau- Kraj Warty oraz Gdańsk Prusy Zachodnie. Pozostałe tereny polskie przyłączone do Rzeszy wcielono do prowincji śląskiej lub do Prus Wschodnich.

Okupacją wojenną nazywamy czasowe zajęcie przez zbrojne państwa wojujące części lub całości terytorium przeciwnika i ustanowienie tam faktycznej władzy

Już w swym dziele "Mein Kampf" Hitler zapowiedział walkę o zapewnienie Niemcom "przestrzeni życiowej" Dowódcom wkraczających do Polski przekazał wytyczną aby zniszczyć wszystkie żywe siły nieprzyjaciela. Mordowanie ludności polskiej zaczęło się tam już w trakcie kampanii wrześniowej i było dokonywane przez Wehrmacht i przez różne formacje policyjne. Między 1 września a 25.10 dokonano 714 egzekucji. Niemiecki system okupacyjny nastawiamy na rozłożoną na etapy eksterminację ludności polskiej, a przy tym systematyczne niszczenie kultury, walkę z kościołem, likwidowanie szkolnictwa. Na działalność eksterminacyjną narażone były tereny anektowane do Rzeszy, gdzie stworzono warunki życia przypominające obóz karny. Ludność żydowską stłoczono w gettach, poddano wyniszczeniu głodem i chorobami, aż potem wymordowano. Tzw. Generalne Gubernatorstwo było państwem terroru. Ludność polska też miała być wyniszczona. Ludność GG żyła w stałej grozie prześladowań i obozów śmierci. Ziemie "wcielone" objęto planowym osadnictwem ludzi niemieckiej. Odebrano Polakom prawa własności zakładów oraz gosp. rolnych. Około 15% ludności Kraju Warty deportowano do GG, bądź, wywieziono na roboty do Rzeszy. Z GG na roboty wywieziono ok. 1,2 mln Polaków. Polaków traktowano, jako podludzi. Polacy musieli kłaniać się Niemcom, nie mogli mieć samochodów, aparatów radiowych, telefonów, gramofonów. Polacy mogli się poruszać po kraju z przepustkami. Zakazano wstępów do parków, korzystania z boisk, nie pozwolono chodzić do kina. Zamknięto teatry i szkoły. Za najdrobniejsze uchybienia groziły wysokie kary, a karą śmierci wyłącznie. Sądy specjalne wydawały przyspieszone wyroki. Choć w GG możliwości życiowe Polaków były lepsze, to jednak kraj utrzymywały w terrorze liczne służby policyjne, dzielące się na służbę porządkową i bezpieczeństwa z najostrzejszym ogniwem Gestapo, czyli tajną policje państwową. W czasie okupacji Polska straciła 48% profesorów, 75% lekarzy, 18% duchownych. W sumie Polska straciła 6mln obywateli. Na ziemiach polskich Niemcy zorganizowali ponad 2000 obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. W największym z nich, Auschwitz -Birkenau w wyniku masowego uśmiercania, zginęło ok. 1,5 mln ludzi. Przeważającą część stanowili Żydzi. Niemcy hitlerowskie dążyły do całkowitego wymordowania Żydów europejskich. Ich uśmiercanie przekraczające swym zmysłem ludzkie wyobrażenia objęto w Polsce prawie wszystkich Żydów, czyli ponad 3mln. Z różnych też krajów zwożono ich do obozów zagłady w Treblince, Sobiborze, Bełżcu, Chełmnie nad Nerem, do Oświęcimia, Majdanka pod Lublinem i innych. W całym kraju mimo grożącej śmierci Polacy przechowywali wiele tysięcy ludzi pochodzenia żydowskiego, choć nierzadkie były przypadki wykorzystywania ich tragedii dla ciągnięcia zysków (szmalcownicy). Zabierano również dzieci w celach germanizacyjnych. Spośród 30 tysięcy dzieci wysiedlonych z terenu Zamojszczyzny życie ocalało zaledwie ok. 4500.

O ile hitlerowskie Niemcy realizowały swą politykę głosząc hasła wyższości, o tyle władze radzieckie szermowały hasłami walki klasowej i dyktatury proletariatu. ZSRR nie uznawał konwencji międzynarodowych o traktowaniu jeńców wojennych ok. 230tys. jeńców polskich przekazano pod koniec października 1939 w ręce NKWD. Do pierwszej fali aresztowań, dołączyły wkrótce tysiące cywilów. Wśród zatrzymanych od jesieni 1939 do lutego 1940 znaleźli się znani politycy, działacze związkowi, księża, profesorowie, pisarze, kolejarze, leśnicy. W więzieniach znaleźli się też Żydzi z ziem wschodnich. Uwięzionych oskarżono o służbę państwu polskiemu, gdyż ta działalność interpretowana była jako przestępstwo przeciw rewolucji i interesom proletariatu. Sądy radzieckie, nie uznające prawa do obrony, opierające się na wymuszonych zeznaniach wydawały wyroki gwałcąc normy państwa cywilizowanego. W ślad za aresztowaniami wywożono w głąb Rosji setki tysięcy ludzi. Zsyłka obejmowała niższych urzędników, nauczycieli, kupców, sołtysów, wójtów. Wysiedlenie oznaczało przepadek mienia. Do domów i mieszkań wkraczało NKWD i milicja (najczęściej w nocy). Dawali godziny na spakowanie niezbędnych rzeczy i ładowano ich w samochody. Dla aresztowanych i wysiedlanych rozpoczynała się gehenna długich podróży w wagonach bydlęcych bądź towarowych. W transportach tych wśród chorób, brudu rodziły się i umierały niemowlęta, dogorywali starcy. Aresztowani rozpłynęli w więzieniach, obozach. Do dziś zidentyfikowano 130 łagrów, w których byli Polacy. Kobiety zatrudniono przy pracach pomocniczych. W obozach panowały niesłychanie trudne warunki atmosferyczne. Szerzył się szkorbut, pelegra i inne choroby. Do ucieczek dochodziło rzadko, gdyż uciekinierów wydawała okoliczna ludność, a inni ginęli na ogromnych przestrzeniach tajgi i tundry. Najstraszniejszy był los zesłanych na Kołymę lub do Czukotki. Trafiło tam co najmniej 10 000 Polaków. Większość zginęła w wyniku szoku termicznego, szkorbutu, lub zatrucia tlenkiem ołowiu. Żaden z przetrzymywanych na Czukotce nie przeżył. Specjalną rolę odgrywały 3 obozy jenieckie w których pod koniec 1939 zgromadzono jeńców wojennych złapanych przez Armię Czerwoną. Były one w Kozielsku Starobielsku i Ostaszkowie. Wszyscy zginęli bez śladu z wyjątkiem 4253 jeńców kozielskich, których ciała odnaleziono w 1943 w lesie katyńskim. Ludność polska, którą została na Vivesach znalazła się w bardzo trudnych warunkach. ZSRR zagarnęło ziemie, fabryki, banki. Zablokowano konta bankowe i oszczędnościowe. Ze sklepów znikały towary wykupowane przez Rosjan. Były też rekwizycje własności prywatnej. Większość Polaków znalazła się w nędzy. Na wiosnę 1940 powołano do Armii Czerwonej cały rocznik młodzieży z Kresów. Do Armii Czerwonej wcielono 150tys, Polaków, których poddano brutalnym rygorom i indoktrynacji ok. 100Tys. Polaków wcielono do batalionów budowlanych, gdzie pracowali w warunkach przypominających obozy. Na zagarniętych ziemiach wschodnich RP, niszczono ślady polskości. Za oficjalne języki uznano ukraiński i białoruski. Dominował jednak rosyjski. Pozamykano księgarnie, biblioteki, książki polskie stały się rzadkością. Zamykano kościoły, klasztory, kaplice. Niszczono krzyże, kapliczki. Rabowano muzea, archiwa. Na lekcjach historii sławiono osiągnięcia radzieckie. Działalność NKWD była skuteczniejsza od Gestapo.

Wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej zaczęły powstawać tajne organizacje podziemne. Wywodziły się one ze struktur przedwojennych, instytucji społecznych, partii politycznych oraz wojska. W sumie w ciągu pierwszych miesięcy okupacji zaczęło działać kilkaset organizacji podziemnych -cywilizacyjnych i zbrojnych. Jesienią 1939 grupa wyższych oficerów Wojska Polskiego zawiązała tajną org. Wojskową: Służba Zwycięstw Polski. W grudniu 1939 po konsultacjach z władzami polskimi na uchodźstwie -SZP została rozwiązana, a jej miejsce zajął Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Na jego czele stał gen. Kazimierz Sosnkowski, w kraju płk. Stefan Rowecki. Na początku 1940r, doszło do spotkania przedstawicieli 3 głównych partii politycznych : PPS, SN i SL w wyniku którego powstał podziemny parlament; w jego skład weszło później także SP oraz kilka innych org. politycznych. Pod koniec II wojny światowej występował on pod nazwą Rada Jedności Narodowej (RJN). W kraju powołano do życia Delegaturę Rządu na kraj, która stałą się łącznikiem między rządem emigracyjnym a polskim Państwem podziemnym. Powstał w 1940, składował z departamentów. Wszystkie instytucje państwa podziemnego, dzięki ofiarności i odwadze ludzi., funkcjonowały na całym obszarze kraju, zgodnie z podziałem administracyjnym II Rzeczpospolitej. Podstawowym celem państwa podziemnego było przygotowanie kadr do przyszłego powstania ogólnonarodowego. Na co dzień dążono do scalenia z ZWZ formacji wojskowych, powstałych po kampanii wrześniowej i prowadzących działalność konspiracyjną. Akcja scalenia trwała przez cały czas wojny. Jej pierwsze etap zakończył się w 1942r, kiedy to ZWZ przemianowano na Armię Krajową. W latach 1939-1941 w obliczu przewagi okupantów, oficerowie ZWZ zorganizowali szkolenia wojskowe; gromadzili broń, prowadzili działania wywiadowcze. Młodzież z Szarych Szeregów zajęła się małym sabotażem, polegającym na stałym nękaniu Niemców, mieszkających w GG, ośmieszaniu ich. Jedną z popularnych akcji było wypisywanie na murach napisu : Polska Walczy ( w formie kotwicy), który stał się symbolem polskiego państwa podziemnego. W pierwszych latach wojny starano się nie prowadzić czynnej walki zbrojnej -partyzanckiej -a główny nacisk położono na cywilne formy oporu. Poza strukturami. Poza strukturami państwa podziemnego znajdowały się środowiska narodowe, sanacyjne i komunistyczne. W 1942 część zwolenników obozu narodowego utworzyła Narodowe Siły Zbrojne ( NSZ). Prowadziły działalność konspiracyjną współpracując z AK. Jedną z cech państwa podziemnego była jego suwerenność. Oznaczało to, że, państwo to cieszyło się powszechną akceptacją społeczeństwa. Na obszarze całego kraju zorganizowano sieć tajnego nauczania, obejmujące wszystkie szczeble edukacji. Istniały polskie tajne wydawnictwa, drukarnie. Wydawano prasę bieżącą, książki, oraz całe serie wydawnictw. Obok walki cywilnej toczyła się walka zbrojna prowadzona z coraz większym nasileniem od 1942r. W latach 1942-1944 koordynowało ją kierownictwo Dywersji "Kedyw". Były to akcje sabotażowo -dywersyjne, oraz działania rujnujące gospodarkę niemiecką. Na polecenie "Kedywu" żołnierze AK wykonali ponad 5 000 zamachów na Niemców. Harcerze z Szarych Szeregów przeprowadzili brawurową akcję pod Arsenałem w Warszawie, w której udało się odbić z rąk Niemców ponad 20 więźniów. Istotne znaczenie miały akcje zbrojne przeprowadzone przez ZWZ -AK na terenach wschodnich. Przesyłano tu najczęściej tzw. Cichociemnych czyli oficerów polskich szkolonych w Wielkiej Brytanii i zrzucanych następnie na spadochronach do kraju. Od początku wojny wywiad ZWZ -AK przekazywał na zachód dane o prześladowaniach polskich żydów. W 1942 roku gdy Niemcy rozpoczęli akcję ludobójstwa narodu żydowskiego, przy delegaturze rządu na kraj powstała konspiracyjna organizacja Rada Pomocy Żydom "żegotą". Zbierała pieniądze na pomoc finansową dla Żydów, produkowała dla nich fałszywe dokumenty, przerzucała dzieci żydowskie z getta, na stronę "aryjską"'. Znajdowała dla nich miejsce w polskich rodzinach, sierocińcach prowadzonych przez domy zakonne. Na początku 1943 roku, dowództwo AK, nawiązało kontakt z Żydowską Organizacją Bojową (ŻOB), działającą w getcie warszawskim. Jednym z najważniejszych sukcesów AK stało się wykrycie i zlokalizowanie produkcji pocisków rakietowych V1 w marcu 1943r nalot bombowców alianckich, zniszczył bazę w Peenemiende. Utworzone na zachodzie Polskie Siły Zbrojne, po raz pierwszy wzięły udział w walach z Niemcami, wiosną 1940r. Niemcy rozpoczęli atak na Danię, którą wkrótce okupowały, a Wehrmacht opanował punkty strategiczne w Norwegii. Francja i Anglia w ramach przyjścia z pomocą Norwegii, wysłały korpus ekspedycyjny w ramach którego walczyła także polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. Brygada ta biorąc udział w bitwie z Niemcami pod Narwikiem ( 16-28 maj 1940r ), przyczyniła się do odbicia tej miejscowości z rąk niemieckich. W kampanii francuskiej brały udział jednostki polskie. Były to przede wszystkim: I Dywizja Grenadierów, dowodzona przez gen. Bronisława Ducha, wchodząca w skład XX korpusu francuskiego. Najbardziej krwawy bój żołnierze tej dywizji stoczyli w dniach 17-18 czerwca pod Lagarde w obronie Kanału Marna -Ren. II Dywizja Strzelców Pieszych pod dowództwem gen. Bronisława Prurgar -Ketlinga, walczyła w składzie francuskiego 45 Korpusu. Dywizja ta była jedną z nielicznych jednostek, które do końca zachowały zdolność bojową. Stoczyła liczne i uporczywe boje, odpierając ataki nieprzyjaciela, zwłaszcza pod Moide i Este. Hipolit. Sformowana doraźnie i w pośpiechu 10 Brygada Kawalerii Pancernej, dowodzona przez gen. Stanisława Maczka, walczyła w Szampanii, staczając zacięte boje pod Champanbert i Montgivroux. W kampanii francuskiej wzięło także udział ok. 150 lotników Polskich.

Już w sierpniu 1940r po parotygodniowym przeszkoleniu na sprzęcie brytyjskim, wprowadzone zostały do walki dwa polskie dywizjony myśliwskie 302 i 303, które broniły Londynu i pd -wsch. Anglii. W szczytowym okresie bitwy pamiętnej o Anglię, lotnicy polscy startowali niejednokrotnie, po kilka razy w ciągu dnia. We wrześniu zostały wprowadzone do walki dwa polskie dywizjony bombowe (300 i 301), które brały udział w akcjach wspólnie z bombowcami brytyjskimi. Pod koniec 1940r, wprowadzone zostały do akcji 3 dalsze polskie dywizjony myśliwskie (315, 316 i 317). W połowie 1941r sformowano dwa dalsze dywizjony bombowe ( 304 i 305). Polskie dywizjony bombowe uczestniczyły w nalotach na Niemcy, m.in. W marcu i kwietniu 1945r, brały udział w bombardowaniu Berlina. W okresie 1941-1942, w walce z Niemcami oraz ich sojusznikami brała tylko część polskich Sił Zbrojnych. Była to zwłaszcza Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, dowodzona przez gen. Stanisława Kopanskiego. Po dozbrojeniu w sierpniu 1941, z inicjatywy gen. Sikorskiego została wysłana do Tobruku, gdzie walczyła przez 3 i pół miesiąca wspólnie z brytyjską dywizją piechoty, australijską dywizją Piechoty i batalionem czechosłowackim. Oddział ten walczył też w Palestynie. Pierwszą dywizją im. Tadeusza Kościuszki, pierwsza dywizja formowana była w okolicach Sielc nad Oką. Dowódcą został płk. Zygmunt Berling. W jej skład wchodziły 3 półki piechoty i płk artylerii lekkiej, płk czołgów, dywizjon moździerzy, batalion kobiecy, batalion szkolny. W jej formowaniu dużej pomocy udzielił ZSRR zaopatrując w sprzęt, broń i umundurowanie. W ZSRR formowano też Pierwszy Korpus Sił Zbrojnych. W jego skład wchodziły dwie dywizje piechoty; Pierwsza Brygada Artylerii im. Józefa Bema, Pierwsza Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, 1 płk Myślistwa Lotniczego "Warszawa", Batalion Kobiecy im. Emilii Plater, samodzielne oddziały saperów, łączności, artylerii przeciwpancernej, artylerii przeciwlotniczej oraz szkoła oficerska. Dowódcą 1 Korpusu został mianowany gen. Brygady Zygmunt Berling. Na początku 1944r 2 Korpus Polski został przerzucony z Egiptu do Włoch, gdzie walczył w składzie 8 Armii brytyjskiej. W kwietniu został skierowany w rejon Venafro, odległy o 15 kmod miejscowości Cassino z zamiarem wykorzystania go w kolejnym uderzeniu wojsk alianckich na Monte Cassino. Trwający od 17-18 maja niezwykle zacięte walki zakończyły się pełnym sukcesem. Korpus Polski, zdobył klasztor na Monte Cassino, prowadząc natarcie na Piedimonte, następnie także grupę wzgórz rozciągających się na północny- zachód od klasztoru. Linia Gustawa została przełamana, a wojska sprzymierzone mogły już wykorzystać dolinę rzeki Liri w celu rozwinięcia natarcia na Rzym.

Według historyków możemy być dumni z tego, że nasze państwo pomimo takich krzywd, jakie wyrządziły nam wielkie mocarstwa, umiało tez swojego terytorium i poza granicami swoich korzeni bronić swoich przekonań, religii, tradycji z myślą, że odzyskają swoje państwo. Polacy pokazali, że Polska jeszcze nie zginęła oraz, że potrafią walczyć o swoje.

Ja w pełni zgadzam się z oceną historyków.