Napoleon Bonaparte, a sprawa Polska

Napoleon Bonaparte urodził się 15 sierpnia 1769 roku, a zmarł 5 maja 1821 roku. Pochodził z włoskiego rodu Buonapartów. Był pierwszym konsulem Republiki, cesarzem Francuzów oraz przejściowo prezydentem i królem Włoch. W wieku 25 lat jako porucznik w rewolucyjnej armii francuskiej, w czasie walk z pierwszą koalicja awansował do stopnia generała brygady za zasługi w obronie Tulonu przed Anglikami. Otrzymał w nagrodę dowództwo armii we Włoszech. Doskonale wywiązał się z powierzonego sobie zadania, wypierając Austryjaków z północnych Włoch. Na przełomie lat 1796-1797 Napoleon dostał od swych żołnierzy honorowy tytuł kaprala. Pomyślny wynik kampanii włoskiej spowodował podpisanie w 1797 r. przez Austrię pokoju w Campo Formio na warunkach korzystnych dla Francji. W 1798 r. Napoleon wyruszył na Egipt. Zwycięstwo w bitwie pod piramidami pozwoliło Francuzom na opanowanie Egiptu, ale ich wojska poniosły porażkę, próbując zdobyć Syrię. Napoleon powrócił wtedy w tajemnicy do Paryża w 1799 r. W 1805 r. była bitwa pod Austerlitz nazywana też bitwą trzech cesarzy. Była ona jedną z najważniejszych bitew Napoleońskich.

7-8 lutego 1807 r. pomiędzy Wielką Armią francuską pod dowództwem Napoleona Bonaparte a połączonymi armiami Rosji i Prus pod dowództwem generała Bennigsena odbyła się bitwa pod Iławą Pruską. Bitwa ta była częścią kampanii przeciw IV Koalicji Antyfrancuskiej. Sama bitwa toczyła się w zawiejach śnieżnych i kilkustopniowym mrozie, a podczas jej trwania miały miejsce jedne z największych szarż kawalerii w historii wojen. Była to jedna z najkrwawszych bitew epoki napoleońskiej. Zakończyła się taktycznym nierozstrzygnięciem i odwrotem wojsk rosyjsko-pruskich. Sama bitwa nie przyniosła rozstrzygnięcia militarnego, lecz położyła kres działaniom wojennym na czas zimy. Obie armie były niesamowicie wyniszczone tą batalią, Napoleon rozlokował swoje wojsko na leża zimowe i rozkazał utworzyć w Bydgoszczy szpitale wojskowe dla olbrzymiej ilości rannych. Tymczasem Bennigsen wycofał się do Królewca, gdzie czekał na obiecane przez cara posiłki oraz, podobnie jak Napoleon, na wiosnę, która miała przynieść decydujące rozstrzygnięcia. W bitwie tej została mocno nadszarpnięta reputacja Napoleona, dlatego na wiosnę 1807 r. szukał za wszelką cenę decydującego zwycięstwa, które zmusiłoby przeciwnika do rozmów pokojowych.

Dnia 7 lipca 1807 r. doszło do spotkania w Tylży cesarza Napoleona I i rosyjskiego cara Aleksandra I. Rosjanie obiecali przestrzegać ogłoszonej przez Napoleona w zdobytym Berlinie blokady kontynentalnej oraz przystąpić do sojuszu z Francją. W wyniku traktatu pokojowego w Tylży Prusy straciły część swoich posiadłości w zachodnich Niemczech i na ziemiach polskich. Z polskich ziem odebranych Prusom utworzono namiastkę państwa polskiego. Księstwo Warszawskie zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych, jakie cesarstwo Francji podpisało 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z cesarstwem Rosji i królestwem Prus. Utworzone z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego, w 1809 zostało powiększone o ziemie austriackie trzeciego zaboru. Cesarz Rosji Aleksander I Romanow, będąc na mocy aktu abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1795 depozytariuszem korony polskiej i tytułu króla Polski nie zgodził się by nazwa nowopowstałego państwa nawiązywała do nomenklatury historycznego państwa polskiego.

W 1797 r. dzięki wpływom Napoleona generał Jan Henryk Dąbrowski podpisał umowę z nowym rządem Republiki Lombardzkiej o utworzenie ochotniczych oddziałów polskich z polską komendą i stopniami wojskowymi, finansowanych przez rząd Lombardii. Współtwórcami legionów byli generał Karol Kniaziewicz i autor późniejszego hymnu narodowego Józef Wybicki. Początkowo do Legionów Polskich wstępowali polscy jeńcy i uciekinierzy z armii austryjackiej, potem napływać zaczęli ochotnicy z pozostałych zaborów. Dla pokrzepienia żołnierzy na duchu Wybicki w lipcu 1797 r. ułożył do prostej melodii mazurka słowa o Polsce, która ?nie umarła?, póki ma takich wiernych synów, gotowych walczyć o jej wolność. Gdy 121 lat później Polska odzyskała niepodległość, Mazurek Dąbrowskiego został ogłoszony hymnem państwowym.

Monarchą Księstwa na zasadzie unii personalnej z Saksonią został król Saksonii Fryderyk August I, wnuk króla Augusta III Sasa. Napoleon Bonaparte 22 lipca 1807 w Dreźnie osobiście nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, której przepisy wzorowano na konstytucji francuskiej z 1799. Cesarz nie zgodził się bowiem na przywrócenie Konstytucji 3 Maja, jako zbyt konserwatywnej. Zgodnie z nową konstytucją władzę w Księstwie sprawować miała szlachta i - w niewielkim stopniu - mieszczaństwo. W rzeczywistości najważniejsze pozycje na szczytach drabiny urzędniczej zajęli przedstawiciele arystokracji i zamożnej szlachty. Radykałowie i dawni jakobini, mimo zasług położonych przy organizacji wojska w latach 1806-1807 oraz podczas wojny w 1809 r., odsunięci zostali od rzeczywistej władzy, co powodowało przejście ich do opozycji. Z drugiej strony, udziału we władzy nie miała także opozycja konserwatywna, której bazę stanowiły tereny przyłączone w 1809 r.

22 czerwca 1812 r. Napoleon w Wiłkowiszkach, w rozkazie dziennym ogłosił rozpoczęcie drugiej wojny polskiej, 24 czerwca siły koalicji sforsowały Niemen. 26 czerwca zebrał się sejm Księstwa, na sesji którego 28 czerwca ogłoszono przywrócenie Królestwa Polskiego. Rosję zaatakowała Wielka Armia Napoleona, w ramach której walczyło 100 tys. wojska polskiego. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V Korpus, liczący 35 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem gen. Józefa Poniatowskiego. Po wyzwoleniu Wilna Napoleon powołał 1 lipca 1812 Komisję Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego, której zadaniem była tymczasowa administracja na ziemiach litewsko-ruskich zajętych przez wojska napoleońskie. Polacy dzielnie walczyli w bitwie o Smoleńsk i pod Borodino, pierwsi wkroczyli do Moskwy, lecz z moskiewskiej wyprawy wróciło ich niespełna 24 tys. Rząd Księstwa Warszawskiego zamierzał wtedy odwrócić się od Napoleona i ponownie paktować z Aleksandrem I w sprawie odbudowy państwa polskiego. Książę Józef Poniatowski pozostał jednak wierny cesarzowi i wycofał się z ok. 30 tys. wojska polskiego do Saksonii, będącej aliantem Francji. Mianowany marszałkiem Francji, dowodził jeszcze polskim korpusem w Bitwie Narodów pod Lipskiem 18 października 1813 r. i ranny utonął w Elsterze osłaniając odwrót armii Napoleona. Resztki armii polskiej wraz z Napoleonem wycofały się potem do Francji i dopiero po jego abdykacji wróciły do kraju pod rosyjską komendę wielkiego księcia Konstantego, brata Aleksandra I. Po abdykacji na rzecz swojego syna napoleon został zesłany na wyspę Elbę. Podczas pobytu na Elbie Napoleon dowiedział się o sporze pomiędzy Rosją a Prusami i Austrią. Postanowił wtedy przejąć władzę we Francji. Po zdobyciu przez niego Paryża rozpoczęła się kolejna wojna. W 1815 r. doszło do bitwy pod Waterloo, gdzie wojska francuskie zostały pokonane. Po kolejnej kapitulacji Napoleon został zesłany na wyspę św. Heleny, gdzie zmarł w osamotnieniu w 1821 r.

Napoleon był cesarzem, który wyzwalał narody, wygrywał bitwy, mianował marszałków, książąt i królów, przez 20 lat kształtował historie Europy. W pamięci licznych polaków służących mu z bezprzykładnym oddaniem zapisał się jako ten władca, dzięki któremu po latach zaborów powstało niepodległe państwo polskie. Postać Napoleona postrzegana jest na świecie, jako kontrowersyjna - przez niektórych uważany za jednego z najwybitniejszych mężów stanu, przywódców - wodzów, strategów wojny, jak też reformatorów ustroju państwowego i prawa (Kodeks Napoleona). Przez innych z kolei uznawany za egotystę, tyrana i agresora.