Dziecko, jako bohater dzieła literackiego. Przedstaw temat na wybranych przykładach.

Wstęp

Literatura romantyczna uczyniła dziecko samodzielnym bohaterem dzieł, a kilkadziesiąt lat później pisarze świat dzieci, położenie najbiedniejszych z nich uczynili jednym z ważniejszych tematów prozy i poezji, na przykładzie losów dzieci analizowali szerokie zjawiska społeczne. Literatura współczesna stworzyła sugestywne obrazy dzieciństwa. Wielu autorów odbywa podróż do miejsca urodzenia w poszukiwaniu tożsamości. Zainteresowanie okresem dzieciństwa jest w znacznej mierze następstwem
dwudziestowiecznych teorii psychologicznych, które właśnie w dzieciństwie nakazują szukać źródeł późniejszych postaw i problemów ludzi dorosłych. Dzieciństwo z reguły uważamy za okres beztroski i szczęścia. W literaturze jednak mamy ukazane różne wizerunki dzieci. Nie brak utworów mówiących o ich nieszczęściach, chorobach czy śmierci.

W mojej prezentacji pragnę przedstawić pięć wizerunków dziecka:
a) dziecko wrażliwe,
b) dziecko skrzywdzone w epoce pozytywizmu,
c) dziecko utracone w renesansie,
d) dziecko wybitnie uzdolnione,
e) dziecko zepsute w młodej Polsce.

Rozwinięcie

a) Pierwszy z nich, to dziecko wrażliwe. Bezimienny chłopiec z utworu "Króla olch" Johana Wolfganga Goethego, który został napisany w okresie romantyzmu to dziecko chore, które w agonii traci kontakt z rzeczywistością i słyszy głos wabiącego go króla olch. Obdarzony niezwykłą wyobraźnią widzi dziwne rzeczy. Jest wrażliwy, łatwo ulega sugestiom. Goethe wprowadza nastrój niepokoju, grozy i tajemniczości. Chłopiec staje na pograniczu dwóch światów: świata rzeczywistego, w którym najważniejsza postacią dla dziecka jest ojciec i świata irracjonalnego, fantastycznego, którym włada budzący grozę król olch. Mały chłopiec patrzy na świat sercem, wykazuje większą wrażliwość od ojca, dzięki czemu odczuwa wszystko inaczej. Dziecko widzi króla olch i mówi: "tam, ojcze, on, król olch, daje znak, ma płaszcz, koronę i biały tren", wydaje mu się, że słyszy jego głos "Czy słyszysz, mój ojcze, ten głos w gęstwinie drzew" " lecz ojciec nie potrafi usłyszeć tego, co jego chory syn i zapewnia go, że to tylko jego wyobraźnia. Siły natury wywołują śmierć dziecka, a owe dziecko oddaje się tym siłom i zauważa w sobie zmiany, jakby miał całkowicie przejść do świata fantastycznego, znaleźć się tam, skąd wydobywa się głos króla. Umiera w ramionach ojca, uznając jednocześnie wyższość świata przyrody, świata fantastycznego, metafizycznego nad rzeczywistością.

b) Dzieckiem wybitnie uzdolnionym również z epoki romantyzmu można nazwać Orcia z "Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. Jest to jednocześnie dziecko nieszczęśliwe, którego ojciec początkowo w ogóle się nim nie interesuje, a matka wcześnie umiera. Orcio, to poeta. Zostaje nim z woli matki, która w dniu chrztu zaklęła go. Ceną za jego talent jest kalectwo. Chłopiec traci wzrok, ma za to dar jasnowidzenia. Przepowiada śmierć ojca, rozmawia ze swoją zmarłą matką. Słowa "czarcie maleńki, czemuś tak podobny do aniołka"" wypowiedziane na jego temat wskazują na dwoistość poety łączącego w sobie pierwiastki boskie i szatańskie czyli ziemskie. Ten młody bohater zamyka się we własnym świecie, nie potrafi się bawić tak, jak jego rówieśnicy. Rośnie i pięknieje, lecz "nie ową świeżością dzieciństwa mleczną i poziomkową, ale pięknością dziwnych, niepojętych myśli, które chyba z innego świata płyną ". Orcio zbliża się do ideału poety- człowieka, który naprawdę wie więcej i czuje więcej niż inni śmiertelnicy. Jest jednak innym poetą niż jego ojciec, który jest "poetą fałszywym", przez którego płynie "strumień piękności", ale który "sam nie jest pięknością". Orcio, to postać niezwykle uzdolniona i jednocześnie melancholijna, naznaczona stygmatem śmierci. Orcio ginie zabity przez przypadkową kulę.

c) Kolejny mały bohater jakiego przedstawię, to dziecko skrzywdzone przez los i otaczających go ludzi. Kuba Gdański z utworu Marii Konopnickiej pt: "Mendel Gdański", to chłopiec dobrze wychowany przez dziadka. Dziadek bardzo kocha chłopca i próbuje go wychować w tradycji żydowskiej, choć polskie dzieci na podwórku wyśmiewają Jakuba z powodu jego żydowskiego pochodzenia. Kuba jest to chudy, wątły, chorowity uczeń gimnazjum, który doświadczył wielu przykrości ze strony przeciwników Żydów. Z powodu żydowskiego pochodzenia był prześladowany, żył w czasach, w których ludzie utrudniali mu bycie dzieckiem. Jego dzieciństwo nie było tak kolorowe i piękne jak innych dzieci. W utworze Kuba przedstawiony jest jako dziecko bardzo skryte, skromne i bardzo pracowite. Jego dziadek uczył go, by nie wstydził się swego pochodzenia, lecz młodego, bezbronnego chłopca przerażało to, w jaki sposób traktowani są Żydzi. Lękiem napawało go samo bycie Żydem.

d) Jan Kochanowski w "Trenach" wyraził swój ból po stracie córki Urszulki, która prawdopodobnie zmarła w wieku trzech lat. To właśnie w tych utworach rozpamiętywał zachowania swej córki w różnych sytuacjach i wracał wspomnieniami do jej szczęśliwych chwil. Opisał on jej zabawy, śpiew, wyliczył jej zalety. Ojciec wiązał ze swą córką wielkie nadzieje, to on sprawił, iż jej dzieciństwo, mimo że krótkie, było bardzo szczęśliwe. Kochanowski pisał o swej córce w samych superlatywach, była ona dziedziczką talentu, ideałem dziecka, którego strata była wielkim ciosem. Z "Trenów" można wywnioskować, iż Urszula była zjawiskiem nadzwyczajnym lecz warto się zastanowić, czy obraz jaki wykreował Kochanowski nie jest wyolbrzymiony" Być może ból po stracie dziecka sprawił, że ojciec nie dostrzegał sprzeczności, jakie zawarł w swym utworze" Najpierw autor pisze, że córka jego rymowała, a w trenie ostatnim, że "jeszcze słów nie domawiała". Być może cierpienie wywołane śmiercią ukochanej córki nie pozwoliło mu myśleć o niej inaczej, niż jako o grzecznym, wzorowym dziecku, w którego zaletach przeglądał się niczym w zwierciadle.

e) Jako dziecko zepsute przedstawię Hesię z utworu Gabrieli Zapolskiej "Moralność pani Dulskiej". Ta dojrzała jak na swój młody wiek dziewczyna jest spadkobierczynią złych cech swej matki i przeciwieństwem siostry Meli. Jest bardzo cyniczna i ciekawska. Podsłuchuje cudze rozmowy, a wiedzę zdobytą w ten sposób wykorzystuje przeciwko innym. Jej żywiołowy charakter czyni ją bardzo bezpośrednią osobą, która nie ukrywa myśli wyrażając je głośno. Kpi z ludzi i pomiata nimi, szczególnie służącą Hanką, która jest niższa stanem. Nie szanuje ludzi, pomiata nawet swym ojcem. Pełna temperamentu Hesia szczerze przyznaje, iż w przyszłości chce prowadzić życie podobne do brata, w nocnych lokalach. Nie ukrywa też, iż podkrada ojcu cygara i że lubi je. Hesia doskonale orientuje się w sprawach rządzących światem dorosłych, umie się w nim poruszać. Jest bardzo samodzielna. Mimo swego złego charakteru zapewne o wiele lepiej da sobie radę w dorosłym życiu niż jej siostra. Za usprawiedliwienie jej złego zachowania można uznać dość nietypowe wychowanie przez matkę. Pani Dulska wprowadziła w swym domu zasady, według których wychowywała swe dzieci. Wyraźnie zdominowała swego męża.

Zakończenie

Dzieciństwo to pierwszy okres życia człowieka, lata dziecięce, najczęściej łączone z beztroską i zabawą. Niestety wbrew utartym przekonaniom, to niekoniecznie czas szczęśliwy. W utworach literackich można zauważyć różne aspekty bycia dzieckiem, zarówno te dobre, jak i te złe. W różnych utworach widzimy różne obrazy dzieci, tak więc mamy dziecko wrażliwe w epoce romantyzmu czyli chłopca z "Króla olch", który jest obdarzony niezwykłą wyobraźnią, patrzy na świat sercem, oddaje się siłom natury, widzi więcej, niż zwykły człowiek lecz umiera, uznając wyższość świata fantastycznego nad rzeczywistością. Dzieckiem wybitnie uzdolnionym można nazwać Orcia- poetę obdarzonego niezwykłym talentem, który widzi oczyma duszy także z tej epoki- epoki romntyzmu. Jest też dziecko skrzywdzone takie jak Jakub Gdański w utworze z epoki pozytywizmu- chłopiec pochodzenia żydowskiego, prześladowany przez antysemitów, pomimo swej niewinności i młodego wieku, pozbawiony szansy na normalne, szczęśliwe dzieciństwo, skrzywdzony przez los. Dzieckiem utraconym jest wspominana przez ojca w "Trenach" z renesansu jako dziecko idealne Urszulka Kochanowska a. W literaturze młodej polski pojawia się dziecko zepsute, którym możemy nazwać Hesię, cyniczną i pełną temperamentu dziewczynę, która doskonale orientuje się w sprawach dorosłych. Warto zauważyć, iż owe obrazy dzieci nie są jednoznaczne. Do jednego bohatera pasuje kilka cech, np. Orcio jest jednocześnie dzieckiem uzdolnionym, wrażliwym a zarazem nieszczęśliwym, a chłopiec w utworze Goethego, jest też dzieckiem utraconym, podobnie jak Urszulka Kochanowska.