Analiza i interpretacja wiersza Jana Andrzeja Morsztyna „Niestatek”.

"Niestatek" Jana Andrzeja Morsztyna jest wierszem barokowym. Autor był wspaniałym pisarzem i tłumaczem poetów łacińskich, włoskich i francuskich. Związał się także na stałe z dworem króla Jana Kazimierza. Posiadał on wielki talent dyplomatyczny. Styl życia, który uprawiał odpowiadał standardom dworskim. Poświęcił się całkowicie polityce. Lirykę Morsztyna uważa się za najwybitniejszy przykład poezji dworskiej.

Tytuł, który został nadany wierszowi "Niestatek" to oksymoron składający się z przeczenia nie oraz rzeczownika statek (wyrazem pochodnym jest przysłówek statecznie). Wyrażenie statecznie oznacza coś uspokojonego, stabilnego, stałego. Dla lepszego zrozumienia tego terminu można się odnieść do metafory statku wpływającego do portu lub do człowieka, który znalazł swoją oazę spokoju. Natomiast niestatek to przeciwieństwo stateczności, oznacza on brak spokoju i stabilizacji. Tytuł utworu może wskazywać na to, iż podmiot liryczny chce pokazać odbiorcy niestałość pewnych rzeczy.

Wiersz ma budowę ciągłą bez podziału na strofy. Warto zauważyć, że przed co drugim wersem został zrobiony akapit. W poemacie znajdują się rymy żeńskie parzyste. "Niestatek" jest typem liryki pośredniej, sytuacyjnej napisanej w formie monologu. Podmiot liryczny do opisania swoich emocji używa epitetów np. "sen płonny", "drobne kąski". W utworze występują również: metafory: "Fortuna i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie", "Słońce na nocleg skryje się w jaskini"; anafora:

"Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
(")
Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść ten świat tak wielki, jak stoi,"

przerzutnie: "Co mądrego przemówi; prędzej stała będzie", "Prędzej, płacząc nad Etną, łzami zaleje,"; animizacje "zginie rozum", "ustaną słowa". Warto zauważyć, iż cały wiersz jest porównaniem homeryckim. W utworze występują słowa klucze: stateczny, prędzej.

Podmiot liryczny w poemacie to mężczyzna, który opowiada o kobiecie. Temat poruszany przez podmiot był bardzo popularny w baroku nie tylko w poezji ale również w malarstwie. Natomiast adresatem wiersza jest każdy czytelnik sięgający po utwór "Niestatek".

W wierszu można by podzielić na dwie części. W pierwszym fragmencie podmiot liryczny pokazuje, iż kobieta będzie stateczną o wiele szybciej a niżeli rzeczy wymienione we wcześniejszych wersach:

"Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni/
(")
Prędzej zamknie w garść ten świat tak wielki, jak stoi,
Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi
Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi,
Prędzej, płacząc nad Etną, łzami ją zaleje,
Prędzej niemy zaśpiewa, a ten co szaleje,
Co mądrego przemówi; prędzej stała będzie".

Przytoczony fragment jednoznacznie potwierdza założenie mojej hipotezy interpretacyjnej. Jednakże druga część jest przeciwieństwem pierwszej, gdyż w drugiej podmiot opowiada o kobiecie nie ustatkowanej. Pokazuje on wiele zjawisk i sytuacji, które wydarzą się szybciej aniżeli przedstawicielka płci pięknej znajdzie swój port. Prawdziwość tego założenia pokazuje:

"Fortuna i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie,
Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie plonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini
W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni,
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa "
Niźli będzie stateczną która białogłowa."

Rzeczy, o których mowa w przytoczonym fragmencie mają bardzo małą szansę na to, że się wydarzą a czasami są one nie realne. A skutkiem tego może być to, iż kobieta się nie ustatkuje.

W wierszy "Niestatek" Jana Andrzeja Morsztyna bardzo wyraźnie można zauważyć nawiązanie do toposu żeglugi. Już sam tytuł wskazuje na powiązanie z tym oto motywem. Także w utworze możne znaleźć wersy, które poruszają temat żeglugi np.: "Prędzej morze burzliwe (")", "(") w sieci obłoki połowi,". Warto tutaj zauważyć, iż kobieta także jest jak morze. Potrafi w ciągu kilku minut zmienić swój nastrój z euforycznego po melancholijny, tak jak morze zmienia pogodę z słonecznej w sztormową. Czasami bywa również bardzo gwałtowna i może zgotować swojemu mężczyźnie porywającą burzę z piorunami. Często potrafi jednak być spokojna i pozwala odpocząć i delektować się pięknym widokiem.

Dobrą odpowiedzią na utwór "Niestatek" mogą być "Raki" Jana Kochanowskiego, gdyż w fraszce podmiot liryczny daje wskazówki jak postępować z płcią piękną, ale także ukazuje pragnienia i zachowania kobiet mam tu na myśli w szczególności fragment "Miłości pragną nie pragną tu złota". Mówi on wyraźnie o naturalnej potrzebie kochania i bycia kochanym. I ten cytat bardzo pasuje do kobiety z pierwszej części wiersza "Niestatek". Pragnie ona się ustatkować i chcę przeżyć piękne uczucie jakim jest miłość. Natomiast fragment: "W miarę nie nazbyt ciągnąć rzemień każą/ Wiecznie wam służę nie służę na chwilę," można odnieść do drugiej części "Niestatku", w którym podmiot liryczny mówi o przedstawicielce płci pięknej nie mającej ochoty się ustatkować. W przytoczonym cytacie jest mowa o tym, iż czym dłużej twa związek kobiety i mężczyzny tym on narzuca swojemu ukochanemu coraz większe brzemię i wymaga od niego służby przez całe życie. Taka postawa pań może w bardzo łatwy sposób zniechęcić panów do zabiegania o wybranki serca co w efekcie doprowadzi do tego, że niewiasta nie będzie miała szansy na ustatkowanie.

Utwór Jana Andrzeja Morsztyna "Niestatek" wywarł na mnie bardzo pozytywne wrażenie. Zmusił mnie także do refleksji na temat kobiet, ich natury oraz zwrócił moją uwagę na problem stateczności. Osobiście uważam, iż każdy mężczyzna powinien przeczytać ten wiersz i zastanowić się nad jego treścią. Panią taka lektura z pewnością nie zaszkodzi a może nawet pomóc w rozwiązywaniu niektórych problemów.