Historia Polskiego Parlamentaryzmu

W dziejach Polskiego Parlamentaryzmu mamy wiele osiągnięć. Największym osiągnięciem legislacyjnym Sejmu Czteroletniego obradującego od października 1788 do maja 1792 r. była Konstytucja z 3 Maja 1791 była pierwszą, pisaną nowoczesną polską konstytucją, i drugą na świecie, po amerykańskiej (1787). Tekst konstytucji obejmuje wstęp i 11 artykułów. Bezpośrednio pod nazwą Ustawa Rządowa umieszczono apostrofę sakralną: „W imię Boga w Trójcy Świętej Jedynego”. Wstęp, napisany piękną polszczyzną, jest tekstem o charakterze agitacyjno-propagandowym. Wskazywano w nim na historyczne znaczenie uchwalonej konstytucji. Twórcy konstytucji starali się pobudzić społeczeństwo, a w szczególności szlachtę do realizacji reform ustrojowych.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej oparto na koncepcji zwierzchnictwa narodu i trójpodziału władz. Do tych zasad dostosowano systematykę konstytucji. W pierwszej kolejności uregulowano zagadnienia wyznaniowe. Deklarowano wolność wyznań, traktując jednocześnie religię katolicką jako „narodową, panującą”, co odzwierciedlało jej uprzywilejowaną pozycję w życiu publicznym. Konstytucja 3 V 1791 osłabiła pozycję monarchy w systemie organów państwowych. Król przestał być odrębnym stanem sejmującym, choć nadal zwoływał Sejm. Utrzymał prawo nominacji najwyższych urzędników i stosował prawo łaski. W zamierzeniu części jej twórców stanowiła punkt wyjścia do dalszych przemian ekonomiczno społecznych. Obalona w połowie 1792r. wskutek działalności konfederacji targowickiej i przegranej wojny z Rosją. Późniejsze losy Polski były ciężkie i trudne Polska przeszła przez rozbiory i wojny.
Dopiero na mocy traktatów pokojowych z 7 i 9 VII 1807 powstało Księstwo Warszawskie. Nastąpiło prawnomiędzynarodowe uznanie państwa polskiego, którego twórcą był Cesarz Francuzów. Król saski Fryderyk August uzyskał w dziedziczne władanie Księstwo Warszawskie, ściśle uzależnione od Francji napoleońskiej.
Podczas uroczystej audiencji w Dreźnie (19 VII 1807) Napoleon podyktował konstytucję, a ściślej jej podstawowe zasady. Konstytucja Księstwa Warszawskiego wskazywała na ustrój Księstwa oparty na modelu państwa charakteryzującego się centralizacją i hierarchicznym podporządkowaniem jednoosobowych organów władcy. Z postanowień konstytucji wynikała przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą.
Księstwo Warszawskie było ograniczoną monarchią konstytucyjną. Łączyła ją Saksonią w istocie unia personalna. W stosunkach wewnętrznych oddzielono sprawy saskie od polskich. Konstytucja nadawała wolność osobistą ogółowi chłopów. Proklamowała równość wobec prawa i sądu.
Następnym ważnym aktem legislacyjnym był tekst Ustawy Konstytucyjnej Królestwa Polskiego, podpisany w Warszawie przez Aleksandra I, nosi datę 27 XI 1815. Wejście w życie tego aktu w grudniu 1815 kończyło okres rządów tymczasowych. Car rosyjski Aleksander I był twórcą pierwszej ustawy zasadniczej Królestwa Polskiego.
Postanowienia tego aktu zapewnia przewagę władzy wykonawczej nad ustawodawczą. Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną o znacznym stopniu odrębności państwowej i o ograniczonej suwerenności. Konstytucja zmodyfikowana w 1831 obowiązywała do upadku Powstania Listopadowego. Ustrój Królestwa Polskiego w znacznej mierze oparto na regulacjach z czasów Księstwa Warszawskiego.
Kolejnym istotnym aktem prawnym była uchwała Sejmu o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa z 20 lutego 1919 roku. Ze względu na treść, jest niepełną konstytucją, którą powszechnie określa się jako Małą Konstytucję. Był to jedyny tego rodzaju akt w dotychczasowych dziejach Polski.
W 1931 r. złożono projekt nowej ustawy zasadniczej, którego referentem generalnym został Stanisław Car. W 1933 przedstawił tezy konstytucyjne. Uchwałę o ich przyjęciu opozycja uznała za antydemokratyczną i nielegalną mimo uzyskania kwalifikowanej większości głosów. Postępowanie autorów projektu spotkało się to z dezaprobatą J. Piłsudskiego. Projekt stał się przedmiotem obrad obu izb. W dniu 23 IV 1935 Prezydent RP Ignacy Mościcki złożył podpis na rękopiśmiennym oryginale Ustawy Konstytucyjnej. Czynność ta wieńczyła pracę nad zmianą ustawy zasadniczej zapoczątkowanej w 1928. Była to druga i ostatnia konstytucja odrodzonej Polski.

Kolejnym najważniejszym zadaniem jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego (1947-1952) było uchwalenie nowej konstytucji. Organ ten uzyskał także uprawnienia ustawodawcze i kontrolne. Opracowany przez sejmową Komisję Specjalną projekt, wyrażający koncepcję ustrojową Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, stał się podstawą uchwalonej 19 II 1947 ustawy konstytucyjnej o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Mała Konstytucja). Akt ten o charakterze tymczasowym obowiązywał do czasu powołania nowego składu naczelnych organów państwowych, po uchwaleniu ustawy zasadniczej i powołaniu Komisji Konstytucyjnej (1952), w której składzie znajdowały się także osoby spoza parlamentu, zapoczątkowało oficjalne prace nad ustawą zasadniczą. Wstępny projekt konstytucji został w styczniu 1952 skierowany do „ogólnonarodowej dyskusji”, będącej w istocie wielką kampanią propagandową. Wcześniej Józef Stalin wniósł do tego projektu liczne poprawki, które zostały uwzględnione przez Komisją Konstytucyjną. Ostateczny projekt nowej ustawy zasadniczej stał się przedmiotem sejmowej debaty konstytucyjnej (18-22 VII 1952). W przedstawionym przez B. Bieruta referacie programowym krytykę polskiej tradycji ustrojowej połączono z aprobatą dla stalinowskiej koncepcji konstytucji bilansu. Dnia 22 VII 1952 Sejm Ustawodawczy jednomyślnie uchwalił Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która tego samego dnia weszła w życie. Uchwalenie pierwszej i jedynej socjalistycznej ustawy zasadniczej Polski Ludowej kończyło okres prowizorium konstytucyjnego (1944-1952).
Przy pomocy Kościoła katolickiego zdołano przełamać istniejący w Polsce impas polityczny i doprowadzić do spotkania przy „okrągłym stole” (6 II –5 IV 1989) i podpisania porozumień okrągłego stołu w wyniku których powstała Ustawa Konstytucyjna o wzajemnych stosunkach miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym z 17 października 1992 roku.
Dopiero Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe 2 IV 1997, w trzecim czytaniu, przeważającą większością głosów konstytucji zakończyło niechlubny okres w dziejach Polskiego parlamentaryzmu który tak naprawdę był marionetką (1944 – 1989). W referendum konstytucyjnym przeprowadzonym 25 V 1997 większość uczestniczących w głosowaniu opowiedziało się za nową ustawą zasadniczą. Po uznaniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, nastąpiło uroczyste podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego dnia 16 VII 1997. Akt ten wszedł w życie 17 X 1997. Utraciła moc obowiązująca ustawa konstytucyjna z 17 X 1992 z obowiązującymi dotychczas postanowieniami konstytucji z 1952. Wejście w życie ustawy zasadniczej z 2 IV 1997 kończyło prowizorium konstytucyjne.
Ustawa zasadnicza z 1997 zawiera stosunkowo szeroki katalog zasad konstytucyjnych (naczelnych), do których należą w szczególności demokratyczne państwo prawne, państwo unitarne, zwierzchnictwo Narodu, nadrzędność konstytucji, trójpodział władzy, pluralizm polityczny, samorządność oraz wolność gospodarczą i ochrona własności.
Podstawą relacji między państwem a jednostką jest jej podmiotowość. Fundamentalne znaczenie ma postanowienie, że „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności praw człowieka i obywatela”. Konstytucyjna koncepcja praw człowieka oparta jest w istocie na liberalnej teorii praw jednostki. Ustawa zasadnicza z 1997 zawiera szeroki katalog wolności i praw osobistych. Pod nazwą Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zamieszczono zwięzły, uroczysty wstęp PREAMBUŁA w której znajduje się odwołanie się do tysiącletnich dziejów narodu i państwa. Zawiera negatywną ocenę praktyki łamania praw i wolności obywatelskich w czasach Polski Ludowej. Wskazuje na doniosłą rolę chrześcijańskiego dziedzictwa narodu polskiego. Wstęp zawiera gwarancje praw wolności człowieka i obywatela.
Jednym słowem obecna konstytucja jest najlepszym dowodem, że historia polskiego parlamentaryzmu choć była ciężka i burzliwa dostarczyła nam tylu doświadczeń i powodów aby być dumni z naszej Konstytucji