Prawo

Normy społeczne – wyznacznik postępowania i ludzkich zachowań.

Prawo – zbiór ogólnych, uporządkowanych norm zachowania uznanych lub preferowanych przez społeczeństwo, zagrożonych różnymi sankcjami w razie ich naruszenia. Zbiór uprawnień przyznawanych jednostce przez obowiązujące akty normatywne, służących zabezpieczeniu jej interesów i dających tej jednostce pewna swobodę działania.

Norma prawna – norma narzucona przez władze państwową i zagwarantowana przymusem państwowym.

Przepis prawny – redakcyjna jednostka aktu prawnego.
Każda norma prawna określa: adresata (któremu wyznacza się obowiązek pewnego zachowania), okoliczności (w jakich ma być spełniony ten obowiązek), wzór zachowania (w postaci nakazu lub zakazu).

Funkcje i zadania prawa: funkcja regulacji życia społ. (utrwalenie życia społecznego), funkcja wychowawcza (kształtowanie pozytywnych zachowań), funkcja dystrybucyjna (rozdział dóbr społecznych), funkcja represyjna (wymierzanie kar za przestępstwa), funkcja kulturotwórcza (utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa).

Prawo pozytywne – ogół norm zachowania ustanowionych lub uznanych przez państwo.

Prawo naturalne – prawo przyrodzone człowiekowi, wpływające z jego ludzkiej natury.

Dobre prawo – stabilne prawo zapewniające człowiekowi bezpieczeństwo i ochronę jego praw.

Prawo wewnętrzne – zespół norm regulujących zachowania jednostek w ramach państwa.

Prawo konstytucyjne – przepisy dotyczące politycznej i społeczno – gospodarczej organizacji państwa.

Prawo administracyjne – normy regulujące działalność administracji państwowej.

Prawo cywilne – przepisy regulujące stosunki osobowe i majątkowe jednostki.

Prawo rodzinne i opiekuńcze – przepisy normujące stosunki majątkowe i niemajątkowe rodziny.

Prawo karne – przepisy zawierające zakazy lub nakazy, których naruszenie lub niespełnienie zagrożone jest karą.

Prawo finansowe – normy regulujące tworzenie i wydawanie publicznych finansów.

Prawo pracy – przepisy dotyczące umowy o pracę, bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawo międzynarodowe prywatne – normy wskazujące, który system prawny ma być stosowany w danej sprawie.

Prawo międzynarodowe: prawo międz. publiczne (normy regulujące stosunki międzynarodowe), prawo europejskie (porządek prawny obowiązujący w państwach członkowskich Unii Europejskiej).

Prawo kościelne, prawo kanoniczne – przepisy obowiązujące członków Kościoła lub grupy wyznaniowej.

Prawo zwyczajowe – niepisane normy prawne uznane za obowiązujące. Każdy akt prawny niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższego. Konstytucja – przepisy o ustroju państwa, władz naczelnych, prawach i obowiązkach obywateli.

Ustawa – akt uchwalony przez parlament.

Dekret – akt o mocy równej ustawie uchwalony przez organ inny niż parlament.

Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwowy.

Akty wykonawcze – akt prawny wydawany na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Mogą je wydawać jedynie organy wskazane przez konstytucje.

Akty wewnętrzne – akt prawny o ograniczonym zasięgu skierowany do jednostek administracyjnych.

Prawo miejskie – ogół przepisów o ograniczonym zasięgu terytorialnym. Sposoby publikacji norm prawnych: „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, „Monitor Polski”, dzienniki resortowe, dzienniki urzędowe województwa, obwieszczenia.

Vacatio legis – okres między datą ogłoszenia aktu normatywnego a dniem jego wejścia do życia.

Język prawny – język aktów prawnych.

Język prawniczy – język prawników praktyków.

Jurysdykcja – uprawnienie organu państwa do rozstrzygania spornych spraw. Praworządność – panowanie prawa w życiu publicznym.

Państwo praworządne – państwo, które ma stabilne normy prawa wyznaczające stosunki między państwem a obywatelem.

Praworządność – panowanie prawa w życiu publicznym.

Państwo praworządne – państwo, które ma stabilne normy prawa wyznaczające stosunki między państwem a obywatelem.

Przestępstwa – czyny zabronione przez prawo.

Prawo karne – zadaniem jest zaspokajanie społecznego poczucia sprawiedliwości.

Kategorie przestępstw: brodnie (czyny zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat zabójstwo), występki (grzywna powyżej 30 stawek dziennych wynagrodzenia, kara pozbawienia lub ograniczenia wolności przekraczającą 30dni zniesławienie).

Sposób ścigania przestępstwa: ścigane z urzędu (składanie fałszywych zeznań, rozbój, kradzież z włamaniem), ścigane na wniosek osoby pokrzywdzonej (zgwałcenie).

Rodzaj skargi nadającej bieg postępowaniu karnemu: publicznoskargowe (oskarżyciel jest prokurator, pobicie ze skutkiem śmiertelnym), prywatnoskargowe (w roli oskarżyciela występuje poszkodowany, pomówienie).

Prawo cywilne – reguluje stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi oraz stosunki osobowe między obywatelami.

Regulacje cywilnoprawne: uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze, całkowita i równa ochrona mienia, zakaz nadużywania praw podmiotowych, swoboda umów, ochrona zaufania.

Zdolność prawna – pełna zdolność do czynności prawnych.

Prawo rzeczowe – przepisy określające społeczne formy korzystania z rzeczy.

Prawo zobowiązań – wymiana dóbr i usług.

Prawo dziedziczenia – reguluje skutki prawne śmierci człowieka, określając sposoby przenoszenia praw i obowiązków po zmarłym na inne osoby: dziedziczenie testamentowe, dziedziczenie ustawodawcze.

Prawo pracy – stosunki między pracodawcą a pracownikiem.

Prawo administracyjne – zasady funkcjonowania administracji i samorządu.

Obowiązek meldunkowy – każdy zobowiązany jest do zameldowania się w miejscu stałego lub czasowego pobytu.

Dowód osobisty - dokumentem stwierdzającym tożsamość osoby i poświadczającym obywatelstwo.

Prawo jazdy - dokument, wydany przez odpowiednie organy państwowe, regionalne lub samorządowe, potwierdzający umiejętności jego posiadacza do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Paszport - dokument tożsamości, wydany przez uprawniony organ państwa, uprawniający do przekraczania granic państwowych.

Prawa człowieka - prawa które przysługują każdemu człowiekowi niezależnie od płci, wieku, wykształcenia, a wynikające z samego faktu, iż jest sie człowiekiem. Oznacza to, że prawa człowieka są: powszechne, przyrodzone (przysługują każdemu od momentu narodzin. Na tle tej cechy praw człowieka wybuchają konflikty poglądowe w kwestii aborcji i eutanazji), niezbywalne (nie można się ich zrzec), nienaruszalne (nikt nie może zostać ich pozbawiony).

Generacje praw człowieka: I generacja (prawo do życia, wolności, własności, bezpieczeństwa) II generacja (prawa gospodarcze, społeczne, kulturalne, prawo do rozwoju fizycznego i duchowego) III generacja (prawa przysługujące zbiorowością społecznym, narodom np. prawo do demokracji).

Geneza praw człowieka:
a)pojęciem godności człowieka posługiwali się Arystoteles i Cycero.
b)cywilne prawo rzymskie - uznawało własność i jej ochronę
c)wzrost znaczenia dekalogu, rozwój idei chrześcijaństwa
d)św. Tomasz z Akwinu - uznawał rolę godności człowieka w życiu, podkreślał to, że człowiek został stworzony na podobieństwo Boga.
e)1215r- WIELKA KARTA SWOBÓD wydana w Anglii przez Jana bez Ziemi - zakazanie pozbawienia wolności i mienia bez nakazu sądowego lub prawnego
f)1440-1443r - NEMINEM CAPTIVABIMUS (Przywilej Jedlińsko-Krakowski) - nietykalność osobista i majątkowa szlachty polskiej
g)Paweł Włodkowic - sprzeciw przeciwko krwawej chrystianizacji pogan przez krzyżaków
h)Pico Della Mirandola, Jan z Trzciany, Tomasz Morus - zwrócenie uwagi na prawa człowieka w renesansie
i)1679r - HABEAS CORPUS ACT - angielska ustawa zabraniająca więzienia bez nakazu sądu
j)John Locke - uznanie własności za przyrodzone prawo człowieka, istniejące wcześniej niż państwo
k)Monteskiusz - uznanie, iż wolność polityczna nie może istnieć bez trójpodziału władzy
l)J.J.Rousseau - uznanie wolności za nierozerwalnie złączoną z człowiekiem
ł)1776r - KARTA PRWA WIRGINNI - uznanie przyrodzonych praw człowieka i poparcie teorii o własności jako ważnego prawa człowieka, głoszonej przez Locke'a
m)4.07.1776 - DEKLARACJA NIEPODLEGLOSCI STANÓW ZJEDNOCZONYCH - najważniejsze wartości: życie, wolność, szczęście
n)1789 - FRANCUSKA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA - ludzie rodzą się i pozostają równi, uznanie wolności, własności, bezpieczeństwa za podstawowe prawa
o)03.05.1791r KONSTYTUCJA 3 MAJA - nietykalność osobista mieszczan, swobody wyznaniowe
p)1807r - KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO - nadanie wolności osobistej chłopom

Podstawowe prawa człowieka: prawo do życia, prawo wolności od tortur, prawo do wolności od niewoli, poddaństwa, pracy przymusowej, prawo do własności i bezpieczeństwa, prawo do prywatności, prawo do wolności wyznania, myśli, sumienia, prawo do słusznego procesu, prawo do zrzeszania się.

Prawa socjalne, gospodarcze, kulturalne: prawo do pracy: min., higieniczne warunki pracy, godziwa zapłata, prawo do godnego poziomu życia, prawo do ubrania, mieszkania, wyżywienia, prawa rodziny, prawo do ochrony i pomocy, prawa dzieci i młodzieży, prawo matki do szczególnej ochrony przed i po urodzeni u dziecka, prawo do zdrowia
obejmujące też obowiązek dbania o własne zdrowie, prawo do nauki
obejmujące też obowiązek do nauki na poziomie podstawowym, prawa kulturalne, prawo do korzystania z dorobku cywilizacji, wolność prowadzenia badań naukowych.

Dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka:
Karta Narodów Zjednoczonych - 1945r prawa człowieka podstawą stabilizacji i pokoju na świecie, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - 1948r. perszy kompletny katalog praw człowieka, Międzynarodowe pakty o ochronie praw człowieka
I. międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych
II. międzynarodowy pakt do spraw praw gospodarczych, społecznych, kulturalnych
III. fakultatywny protokół do paktu pierwszego.

Organizacje międzynarodowe systemu ochrony praw człowieka:
I.ONZ - międzynarodowa organizacja powstała w 1945r, z siedzibą w Nowym Jorku. Do jej głównych zadań należy utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie i rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami. Jest następczynią Ligii Narodów.
II.ECOSOC (Rada Gospodarczo Społeczna) - organizacja, której zadaniem jest spisywanie traktatów międzynarodowych oraz badanie przestrzegania praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przyjmuje ona też skargi i przekazuje je Komisji Praw Człowieka.
organy pomocnicze ESCOSOC: np. Komitet Praw Kobiet, Komisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości
III.KOMITET PRAW CZŁOWIEKA - został powołany w 1977r na podst. Paktu praw obywatelskich i politycznych. Sprawuje kontrolę nad realizacją tego akry przez państwa i występuje w roli mediatora polubownie łagodzącego spory.
IV.KOMITET DS. PRAW GOSPODARCZYCH. SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH - funkcjonuje od 1987r, jego głównym zadaniem jest przede wszystkim wcielanie w życie praw 2generacji
V.WYŻSZY KOMISARZ DS. PRAW CZŁOWIEKA - urząd powołany w 1993r, zajmuje się usprawnieniem koordynacji działań ONZ

Organizacje i dokumenty regionalne:
I. system europejski
a. Rada Europy - organizacja powołana w 1949r zrzeszająca prawie wszystkie państwa Europy
b. Europejska Konwencja Praw Człowieka
c. Europejska Komisja Praw Człowieka +
d. Trybunał Praw Człowieka
= Europejski Trybunał Praw Człowieka
sprawuje on funkcje kontrolną, jego działania są niezawisłe, gdyż z każdego kraju przynależy do niego tylko jeden czlonek.
II. system UE
a. Traktaty Wspólnotowe
-wolność poruszania się i przebywania na terenach krajów członkowskich
-prawo czynne i bierne do wyboru urzędników do Parlamenty Europejskiego i władz lokalnych
-prawo do ochrony dyplomatycznej
b. Parlament Europejski
c. Mediator-Rzecznik praw obywatelskich unii
III. system afrykański
a. OJA - Organizacja Jedności Afryki - dążenie do poprawienia warunków bytu
b. Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów
IV. system amerykański
a. Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka
b. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka
c. Protokół z San Salvador - międzynarodowa ochrona praw gospodarczych, społecznych, kulturalnych

Organizacje pozarządowe: NGOs - non-govermmental organizations
-organizacje wspierające działalność organizacji rządowych
I.Międzynarodowy Komitet Czerownego Krzyża (ICRC) - Genewa
*ochrona ofiar katastrof i klęsk żywiołowych
*ochrona ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych
*konkretna pomoc jeńcom i rannym
II.Amnesty International (AI) – Londyn
*dążenie do zniesienia kary śmierci
*zaprzestanie tortur
*uwolnienie więźniów politycznych
III.Międzynarodowa Komisja Prawników (ICJ) – Genewa
*niezawisłość sądów i zawodów prawniczych
IV.Human Rights Watch (HRW)
*zwalczanie zabójstw politycznych
*zwalczanie tortur
*obrona wolności słowa
*zniesienie cenzury
*zapewnienie oskarżonym prawa do słyszanego procesu i azylu
V.Komiety Helsińskie
-organizacje powstałe w wielu państwach do sprawowania obywatelskiej kontroli wypełniania praw człowieka

Organizacje zajmująca się ochroną praw człowieka pomagające innym organizacjom:
I.Humans Rights Internet - publikowanie działań organizacji zajmujących się ochrona praw człowieka
II.SOS-Tortura - organizacja udzielająca natychmiastowej pomocy w przypadku tortur, egzekucji
III.Międzynarodowe Centrum Prawne Ochrony Praw Człowieka
IV.Międzynarodowy Instytut Praw Człowieka - promowanie praw człowieka przez sztukę

Gwarancje ochrony praw człowieka w Polsce:
I. instytucje rządowe
a. sądy powszechne - sprawy z zakresu prawa karnego,cywilnego, gospodarczego i prawa pracy
b. Naczelny Sąd Administracyjny - rozpatrywanie skarg na decyzje administracyjne
c. Trybunał Konstytucyjny - sprawdzanie zgodności przepisów i ustaw z konstytucją
d. Rzecznik Praw Obywatelskich - badanie działalności organizacji administracji państwowej i samorządowej oraz różnych instytucji
II.pozarządowe
a.Komitet Helsiński
b.Polska Sekcja Międzynarodowej Komisji Prawników
c.Polskie stowarzyszenie AI
d.PCK

Przykłady łamania praw człowieka:
a.prześladowania policyjne w Kosowie w latach '90
b.prześladowania i tortury za poglądy polityczne w Chinach
c.nadużycia seksualne kobiet w więzieniach w USA
d.mobbing
e.aresztowania i pobicia osób biorących udział w strajku w Radomiu i Ursusie w 1976r.