Agresja Dzieci i młodzieży. Uwarunkowania indywidualne, rodzinne i szkolne

Wstęp

Z agresją spotyka się w swoim życiu każdy z nas. Analizy statystyczne wskazują, że w Polsce wskaźnik przestępstw, takich jak kradzieże, rozboje i zabójstwa, jest znacznie wyższy w porównaniu z poprzednimi latami. Te zmiany społeczne znajdują odzwierciedlenie w polskiej szkole, gdzie problem przemocy staje się coraz poważniejszy. Częste są przypadki agresji nie tylko wśród samych uczniów, ale także w stosunku do nauczycieli. W obliczu oczywistej szkodliwości agresji i jej szybkiego rozprzestrzeniania się, szczególnie wśród młodych ludzi, należy zastanowić się nad jej źródłami a także nad sposobami jej zahamowania.
Przede wszystkim nie powinno się bagatelizować zjawiska przemocy w szkole. Niestety bardzo często pozostaje ona tematem tabu. Uczniowie są zastraszeni, nie chcą nikomu powiedzieć o tym, co dzieje się w szkole obawiając się pobicia lub kradzieży. Rodzice też coraz mniej spędzają czasu ze swoimi dziećmi, w pogoni za karierą i większymi zarobkami są często nieobecni, nie mają nawet okazji, żeby dostrzec, że w życiu ich dziecka dzieje się coś złego. Nawet nauczyciele i dyrektorowie szkół ignorują na ogół wszelkie doniesienia o aktach przemocy, jakie mają miejsce na terenie szkoły. Dzieje się tak z kilku powodów. po pierwsze nadanie rozgłosu takim wiadomościom mogłoby bardzo zaszkodzić reputacji szkoły, która zaczęłaby cieszyć się złą opinią, jako miejsce niebezpieczne, w którym zdarzają się różne przestępstwa. Z drugiej strony nauczyciele nieraz sami czują się wręcz sterroryzowani przez uczniów, nie chcą się im narazić. Obawiają się również, jak inni ludzie (nauczyciele, dyrektor) zareagują na wiadomość, że pedagog, nawet z wieloletnim doświadczeniem, nie może poradzić sobie z młodymi ludźmi.

Agresja w szkole
W szkołach można bardzo często zaobserwować przejawy zachowań agresywnych. Narasta poczucie bezradności wobec agresji i przemocy. Zasada współpracy i wzajemnej pomocy została zastąpiona zasadą dominacji i, wymuszenia i siły. Prowokacje zachowania uczniów, nadpobudliwość ruchowa, niezdolność do koncentracji i niechęć do zdobywania wiedzy sprawiają, że nauczanie stało się niezwykle trudne. Coraz częściej pojawiają się przypadki ignorowania poleceń nauczyciela, ośmieszania dorosłych i wandalizmu. Uczniowie rozgrywają swoistą walkę z nauczycielami, a także z rówieśnikami. Powstaje komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi i wymuszania uległości. Korytarz szkolny stał się areną niepożądanych zachowań. Przemoc słowna: wulgaryzmy, przekleństwa, wyzwiska padają nie tylko z ust chłopców, ale coraz częściej dziewcząt. Obserwuje się również przemoc fizyczną : popychanie, zabieranie przedmiotów, bójki. Częstym zjawiskiem jest wykorzystywanie przez starsze roczniki młodszych kolegów do realizacji własnych celów. Wyładowują oni swoją agresję, podnosząc własną samoocenę i ważność, przez poniżanie, ośmieszanie, upokarzanie, znęcanie się nad młodszymi. Młodsi i słabsi uczniowie są najczęściej narażenie na agresję szkolną. Nauczyciele i uczniowie, wiedzą, kto to jest tzw. ?kozioł ofiarny? . Bywa nim najczęściej uczeń słabszy fizycznie, charakteryzując się wyższym niepokojem i brakiem poczucia bezpieczeństwa, ostrożny, wrażliwy, spokojny, ponadto mający niska ocenę własnej wartości i ujemny obraz samego siebie i swojej sytuacji. Przemoc wtargnęła do szkół i się rozpanoszyła. Czasami nauczyciele sami usprawiedliwiają jej przejawy, zasłaniając się orzeczeniami psychologów, że dziecko ma ADHD, więc może być agresywne wobec innych i niech inni mu ustępują. Tu warto sobie uświadomić że, zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie jest jednak tożsamy z chamstwem, złośliwością i bandyckimi zachowaniami. To, że ustępujemy, często wynika nie ze zrozumienia sytuacji, a z pragnienia świętego spokoju. Tak dzieje się na początku edukacyjnej drogi. A potem taki rozbrykany małolat, któremu wszyscy ustępują, uzurpuje sobie coraz więcej przywilejów i domaga się coraz więcej praw.

Uczeń i nauczyciel w aktach szkolnej agresji
Szkoła jest miejscem, w którym w procesie socjalizacji i wychowania w znacznym stopniu kształtuje się osobowość uczniów. Preferowane w nowym ładzie społecznym wartości: tolerancja, dialog, wolność, podmiotowe traktowanie człowieka nie zawsze są w szkole respektowane. Agresję uczniów wobec kolegów i nauczycieli oraz agresję nauczycieli wobec uczniów można traktować jako sygnały zaburzeń w procesie wychowania prowadzące do nieprawidłowego rozwoju osobowości wychowanków, a także jako sygnały wzajemnej nietolerancji i manipulacji. Czynnikiem, który może wiązać się z agresją w szkole jest niski poziom odczuwanej satysfakcji z pracy pedagogicznej i atmosfery w szkolnej u wielu nauczycieli. Aby nauczyciele mogli odróżnić ucznia agresora od ucznia ofiary i szybko podjąć właściwe działania w celu zahamowania eskalacji przemocy, powinni znać dominujące cechy osobowości i sposobu bycia szkolnego agresora:
? Jest fizycznie silniejszy od rówieśników i bardziej sprawny ruchowo,
? Łatwo złości się, ma żywiołowy temperament i reaguje impulsywnie,
? Jest skłonny do górowania, dominowania nad kolegami,
? Często osiąga niżej niż przeciętne wyniki w szkole,
? Często sprzeciwia się lub buntuje wobec poleceń nauczycieli.
W celu zabezpieczenia ofiary od kolejnych aktów agresji nauczyciele powinni zwracać szczególną uwagę na zachowania typowe dla ucznia ofiary lub potencjalnej ofiary agresji w szkole,
? Wygląda na osobę zalęknioną, nieszczęśliwą, jest skłonny do reagowania płaczem wobec trudności,
? Rzadko i z trudem zabiera głos publicznie,
? Obniża się poziom jego osiągnięć szkolnych, mimo dużych możliwości,
? Często jest obiektem przezywania, dokuczania, wyśmiewania;
? Inni uczniowie rozkazują mu,
? Trzyma się bliżej nauczycieli i innych dorosłych niż rówieśników,
? Wielokrotnie na ubraniu lub na ciele ma ślady przemocy,
? Jest skłonny do podporządkowywania się, gdy inni wywierają presję,

Przyczyny błędów wychowawczych nauczycieli
Wychowawca najczęściej popełnia błędy nieświadomie, czyli nie jest jego intencją szkodzenie dziecku. Istota błędu tkwi w niezgodności między rzeczywistością a naszym wyobrażeniem o niej. Błędne są działania niecelowe, którym towarzyszy brak informacji niezbędnych w danym momencie do skuteczności działania. Każdy rodzaj błędu wychowawczego stanowi przeszkodę w osiąganiu sukcesu pedagogicznego, uszczupla i zawęża szansę nauczyciela i ucznia na stawanie się lepszym, mądrzejszym.
Oto najczęściej popełniane przez nauczycieli błędy:
? Nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania,
? Nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów,
? Brak poszanowania godności osobistej ucznia, nietaktowne i brutalne traktowanie go,
? Stwarzanie sytuacji uprzywilejowania ucznia ze względu na pozycję społeczną rodziców.
Błędy w procesie oddziaływania nauczycieli na uczniów mogą powodować zerwanie interakcji i wystąpienie realnego lub potencjalnego zagrożenia dla prawidłowego rozwoju wychowanka, a zatem deformację procesu wychowawczego. Przyczyną błędów popełnianych przez nauczycieli są często trudne warunki pracy w szkole. Nauczyciel w swojej działalności dydaktycznej i i wychowawczej podlega różnego rodzaju naciskom ze strony władz oświatowych, rodziców, uczniów, pracuje w trudnych warunkach, musi realizować obszerny program w zbyt krótkim czasie, w przeludnionych klasach, w dużych hałaśliwych pomieszczeniach. Niskie płace również nie zapewniają mu komfortu życia. Problemy wychowawcze, które sprawia młodzież są trudne do pokonania, dlatego realizacji roli zawodowej często towarzyszy lęk. Ze swoimi obawami, problemami nauczyciel często pozostaje sam, ponadto bywa postrzegany jako ten, który nie rozumie ucznia, szkodzi mu i prześladuje. Kompetencje społeczne nauczycieli odgrywają szczególną rolę w prawidłowej komunikacji z uczniem, dlatego też nauczyciele muszą umieć: rozpoznać, że własne spostrzeżenia, myśli i ucznia występujące w określonej sytuacyjnej potrzebie nie muszą być zbieżne z takimi samymi u ucznia, uświadomić sobie konieczność dokonania analizy perspektywy ucznia zgodnie z własnymi celami., porównać przewidywania odnośne do zachowań ucznia z własnym punktem widzenia.

Indywidualne przyczyny agresji i przemocy
Zjawiskiem wzmagającym skalę agresji w kontaktach międzyludzkich są także coraz silniej umacniające się wśród współczesnej polskiej młodzieży postawy i zachowania indywidualistyczne. Ten rodzaj indywidualizmu określa się mianem ?płytkiego?, powierzchownego, opartego na jednostkowych wyborach bez odpowiedzialności za nic. Jest to indywidualizm w równym stopniu nacechowany egotyzmem i wiarą we własne siły, jak i nieufnością wobec otoczenia społecznego, podszyty poczuciem wszechobecnego zagrożenia, uważanego za stan normalny. Agresywne zachowania danej osoby charakteryzują się znaczną stałością występowania. Możemy domyślać się istnienia dyspozycji do reagowania agresją, którą psychologicznie nazywają agresywnością. Agresywność jako stała właściwość jednostki wyraża się w częstych, nieadekwatnych do siły bodźców reakcjach agresywnych wobec obiektów fizycznych lub ludzi oraz słabym kontrolowaniem swoich reakcji agresywnych i wrogością. Indywidualnymi dyspozycjami poznawczymi, motywacyjnymi, i emocjonalnymi, stwarzającymi zagrożenie agresją są :
? Mniejsza, w porównaniu z rówieśnikami, wiara w siebie. Niezadowolenie z siebie, postawy moralnej i społecznej wywołują zachowania agresywne, zuchwałość, zgrywanie się, arogancję,
? Wrogie i niechętne nastawienie do innych,
? Łatwość wpadania w irytację i emocjonalna nadwrażliwość,
? Znaczna impulsywność,
? Silna neurotyczność, która powoduje, że osobie częściej towarzyszy silny stres w trudnych sytuacjach,
? Słaby charakter,
? Silna skłonność do dominacji,
? Przeżywanie różnego rodzaju niepowodzeń,
? Brak poczucia bezpieczeństwa,
? Skłonność do buntu w obronie własnego Ja i cenionych wartości, z tendencją do przeżywania silnego lęku,
? Obwinianie innych za swój gniew, życie w przekonaniu, że smutek i lęk są czymś wstydliwym

Różnice płci a częstotliwość występowania agresji
Częstotliwość występowania różnych form agresji zależy także od płci. M. Gruszkowska na podstawie badań młodzieży w okresie adolescencji stwierdziła, że chłopcy ujawniają większą skłonność do reagowania napastliwością fizyczną i słowną, negatywizmem i podejrzliwością. Natomiast dziewczęta silniej przeżywają poczucie winy w związku z agresywnym zachowaniem. Jednak w obecny w powszechnym przekonaniu pogląd o większej agresywności chłopców w porównaniu z dziewczętami, znajduje potwierdzenie wtedy, gdy porównuje się częstotliwość bezpośrednich aktów agresji fizycznej. Natomiast nie ma wyraźnych różnic pomiędzy chłopcami a dziewczętami w agresji werbalnej. U dziewcząt częściej występuje agresja pośrednia oraz mniejsze są u nich zahamowania w wyrażaniu w zachowaniu takich emocji jak gniew czy złość. Agresja u dziewcząt przejawia się w nękaniu psychicznym. Konstruktorem ujmującym zarówno kształtowanie się intrapsychicznych regulatorów społecznego zachowania człowieka oznacza takie wpływy i procesy, które sprzyjają nabywaniu kompetencji, wiedzy i dyspozycji umożliwiających jednostce partycypacje w grupie społecznej i społeczeństwie. Najważniejszym środowiskiem dla socjalizacji dziecka i młodego człowieka są: rodzina i inne małe grupy oraz niektóre organizacje i instytucje, z którymi jednostka utrzymuje kontakt. Wpływ wychowawczy rodziny jest najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości, gdy osoba nie podlega jeszcze, bądź już podlega, ale w ograniczonej mierze, oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice. W wielu kulturach akceptuje się częściej zachowania agresywne u chłopców niż u dziewcząt, a zatem mamy do czynienia za specyficznym schematem męskich i kobiecych zachowań. Naciski socjalizacyjne związane z różnicami płci wiążą się z częstszym karaniem dziewcząt a nie chłopców za jawną agresję. W odczuciu społecznym, bowiem, agresja nie przystoi dziewczynce.

Media ?Kreator Agresji?
Media elektroniczne stały się ważnym, nieodłącznym elementem współczesnego życia. Oddziałują na nasze myśli, wolę, uczucia i wyobraźnię . Bardzo często telewizor staje się substytutem rodziny. W stosunkowo łatwy sposób zaspokaja wiele istotnych potrzeb. Jest ulubioną formą spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież. Rodzice często pochłonięci swoimi obowiązkami ograniczają swój czas spędzany z dziećmi do minimum. Nie wiedzą, jakie programy telewizyjne oglądają ich dzieci. Największą oglądalnością cieszą się filmy z gatunku ?seks i przemoc?, w których prezentuje się bardziej niebezpieczną w skutkach przestępczość jak handel bronią, narkotykami czy zamachy bombowe. Sensacja, agresja, udramatyzowane stały się najważniejszymi wabikami zapraszającymi przed ekrany. Młody człowiek przyjmuje do wiadomości że, świat opiera się na gwałcie i przemocy, a najszlachetniejsze cele osiągane są przy użyciu siły lub podstępu. Psychoza zagrożenia i chęć górowania nad innymi rodzi zapotrzebowanie na bycie sprytnym, bezczelnym i bezwzględnym. Częste przyglądanie się brutalnym scenom pokazywanym na ekranie uodparnia nawet najbardziej wrażliwych na ludzką krzywdę, a w efekcie przytępia wrażliwość na drugiego człowieka. Pod wpływem częstego oglądania przemocy w telewizji i stosowania jej w grach, widzowie nie tylko nabierają przekonania o jej normalności, ale także reagują na nią obojętnie i obojętnie wobec sytuacji przemocy także w życiu codziennym, nie mając poczucia winy przy własnych agresywnych zachowaniach. Telewizja przejęła funkcje wychowawcze i socjalizacyjne. Wobec dzieci odgrywa się rolę niańki, natomiast młodzież dostarcza wzorców postępowania, rozbudza konsumpcyjne apetyty, popularyzuje modę na bycie twardym, bezwzględnym i silnym, chociaż niekoniecznie inteligentnym. Dzieci i młodzież ulegająca czarowi telewizji, a zwłaszcza prezentowanym w niej herosom i przeżywanym przez nich przygodom ma wypaczony obraz świata i wizerunek człowieka. Szklany ekran nie powinien zastępować dziecku kontaktu z rodzicami i być jedyną formą spędzania wolnego czasu. Istnieją przecież spacery, wycieczki, wspólna zabawa, opowiadania, czyli wszystko to, co najbardziej sprzyja dziecku, co rozwija jego wyobraźnię, wrażliwość na sztukę, muzykę, ludzką krzywdę.

Społeczne przyczyny agresji i przemocy
Zjawiska agresji nie może wyjaśnić, odwołując się do jednego rodzaju czynników, ponieważ agresja i przemoc są uwarunkowane wieloczynnikowo. W etiologii zachowań agresywnych dostrzega się udział czynników endogennych, negatywnych czynników we wszystkich środowiskach wychowawczych i w całym społeczeństwie oraz ogólnego stanu zdrowia osoby. Można wyróżnić cztery różne przyczyny agresji:
? Agresja jako instynkt- powstaje na drodze ewolucji, jest potrzebna do utrzymania gatunku. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem walki, niezbędnym do życia. Jest to agresja naturalna i konieczna w walce o byt.
? Agresja jako reakcja na frustracje ? stan charakteryzujący się napięciem emocjonalnym, niepokojem, jest skutkiem niemożności zrealizowania nakreślonego sobie uprzednio celu oraz niezaspokojenia jakiś potrzeb.
? Agresja jako nabyty popęd ? przejawia się w emocjonalnej reakcji gniewu. Stopnie przejawiania gniewu są bardzo zróżnicowane od niezadowolenia poprzez oburzenie aż do złości.
? Agresja jako nawyk ? rodzi się z częstości doznawanych napaści, frustracji, przykrości. Duży wpływ na utrwalenie tego typu agresji ma wzajemne oddziaływanie np. członków grup nieformalnych, a także temperament człowieka oraz brak tolerancji.
Przyczyn niewątpliwego faktu narastania liczby aktów agresji i przemocy można szukać w klimacie społecznym, który sprzyja zachowaniom agresywnym, a także decyduje o eskalacji zjawiska. Do czynników owego klimatu zalicz się: normy kulturowe, wspierające przemoc jako akceptowany sposób rozwiązywania konfliktów, brak rygorystycznego przestrzegania ustalonych norm prawnych, nadużywanie siły przez organy powołane do stania na straży porządku publicznego. Częstym źródłem agresywnych zachowań młodzieży są wszelkie sytuacje konfliktowe, wszelkie próby wywierania na nią nacisku lub upokarzania. Młodzież reaguje agresją na sytuację społeczną, w której spotyka się dezaprobatą i upokorzeniem. Kolejnymi społecznymi przyczynami takich zachowań są: frustracja , wzorowanie się na agresywnych postawach w otoczeniu, normy lub wzmocnienia związane z agresywnym zachowaniem się sprzyjające wyuczeniu reakcji agresywnych.
Czy uczniowie szkół wiejskich różnią się od uczniów szkół miejskich poziomem agresji i przemocy?
Specjaliści wyróżniają trzy najważniejsze uwarunkowania zjawiska przemocy interpersonalnej: patologiczne środowisko rozwoju młodego człowieka (szkoła, rodzina, najbliższe otoczenie), modelowanie agresji (uczenie się jej) oraz społeczne przyzwolenie na agresję. Wydaje się, że wszystkie te trzy obszary są mniej zagrażające dla uczniów ze środowiska wiejskiego. Oczekiwanie to było punktem wyjścia do badań zjawiska agresji i przemocy wśród uczniów klas VI szkół podstawowych województwa łódzkiego. Badania prowadzone były w roku 2002 z inicjatywy Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. Ich celem było między innymi określenie miejsca kontaktu uczniów z agresją i przemocą, ich typowych przejawów oraz oczekiwanej pomocy. W artykule skoncentruję się na wybranym fragmencie badań ? na porównaniu wyników uzyskanych od uczniów szkół wiejskich i miejskich. Łącznie przebadano 230 uczniów w losowo wybranych szkołach województwa łódzkiego. Wylosowano po 5 szkół w obu środowiskach, a w każdej z nich jedną klasę VI. Środowisko wiejskie reprezentowało w badaniach 112 uczniów (51 dziewcząt i 61 chłopców); 118 uczniów uczęszczało do szkół miejskich (55 dziewcząt i 63 chłopców). Warto zaznaczyć, że w szkołach miejskich klasę do badań trzeba było wybierać, w szkołach wiejskich zwykle mieliśmy do czynienia z jedną tylko klasą w roczniku. Jako metodę badań zastosowano specjalnie skonstruowaną anonimową ankietę. Wszyscy uczniowie chętnie ją wypełniali. Przyznali, że po raz pierwszy mieli okazję do wypowiadania się na taki właśnie temat, a jak się okazało, mieli wiele do powiedzenia. Anonimowość ankiet dawała im poczucie bezpieczeństwa i zwiększała wiarygodność zbieranych danych.

Rodzina jako środowisko wychowawcze
Powstawanie u dzieci i młodzieży różnego rodzaju zachowań agresywnych związanych ze środowiskiem rodzinnym świadczy o dysfunkcjonalności rodziny w zakresie funkcji socjalizującej i psychohigienicznej. Dysfunkcyjność rodziny może wynikać z patologii w sensie społecznym lub biologicznym, obciążającej któreś z rodziców. Do przejawów patologii powodujących dysfunkcje wydolności wychowawczej rodziny należy zaliczyć kryminalizm, pasożytnictwo społeczne, hazard, prostytucję, alkoholizm, chorobę psychiczną. Dysfunkcyjność jest w tych przypadkach łatwa do rozpoznania, a jej skutki wychowawcze łatwe do przewidzenia, choć samo zjawisko jest trudne do zwalczenia. Rodzina dzięki stałości składu osobowego daje dziecku oparcie i poczucie bezpieczeństwa. Stabilność środowiska rodzinnego stanowi bardzo ważny czynnik równowagi emocjonalnej i zdrowia psychicznego dziecka. Rozbicie rodziny przez śmierć, rozwód czy separację rodziców stanowi zawsze szok i pozostawia u dziecka trwały uraz. Przeżycie, jakim jest dla dziecka rozbicie rodziny, stwarza również sprzyjające warunki dla społecznego zachowania się. Dzieję się tak nie tylko na skutek samego faktu rozłączenia się z którymś z rodziców, ile z powodów rozdźwięków w rodzinie, które towarzyszą zaistniałej sytuacji. Atmosfera napięcia i dysharmonii działa na dziecko bardzo niekorzystnie. Dom przestaje dawać poczucie bezpieczeństwa, którego źródłem był dotychczas wzajemny emocjonalny związek rodziców, ich wzory osobowe oraz reprezentowany przez nich świat wartości. Gdy ten ustabilizowany system podlega procesowi dezintegracji i rozbiciu, młodzież może szukać oparcia poza domem, staje się bardziej podatna na wpływ z zewnątrz ? grup rówieśniczych. Dąży do rozładowania wewnętrznego napięcia, co może przybierać różne formy nie akceptowanego społecznie zachowania jak agresja, samobójstwa, narkomania czy kolizje z prawem. Zaburzenia więzi interpersonalnych rodziny mogą mieć formę aktywną, jawnej agresji (kłótnie, wrogość, bójki) związaną z postawą odtrącającą bądź formę dystansu powstałego na tle braku uczuć pozytywnych, obojętności uczuciowej związaną z postawą unikającą. Dysharmonia w rodzinie dostarcz dziecku wzorów agresji, niestałości, wrogości i aspołecznego zachowania, które przyjmuje na zasadzie procesu modelowania. W rodzinie, gdzie panują harmonijne stosunki między rodzicami, a interakcje dziecka z nimi są serdeczne, uczy się ono zachowań społecznych, właściwego postępowania z innymi ludźmi, rozwiązywania konfliktów w drodze wzajemnego porozumienia.

Definicje przemocy, rodzaje oraz czynniki jej sprzyjające
Agresja jest bardzo często utożsamiana z pojęciem przemocy. Natomiast J. Pośpieszył uważa, że ?celem agresji jest zaszkodzenie ofierze ?, podczas gdy celem przemocy jest ?wywarcie pewnego wpływu? na ofiarę, aby zmusić ją do postępowania zgodnie z wolą agresora. Światowa Organizacja Zdrowia formułuje oddzielną definicję dla przemocy, zgodnie z którą przemoc to ?celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczności, co powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie, śmierć, ból psychologiczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację? . Przemoc dzieli się zatem na trzy kategorie: przemoc skierowana do siebie samego, czyli autoagresja, przemoc interpersonalna oraz przemoc grupowa. Na autoagresję składa się zarówno zachowanie samobójcze, jak i samouszkodzenie, przy czym zachowanie samobójcze to nie tylko samobójstwo dokonane, ale również jego usiłowanie lub samo myślenie o nim. Przemoc interpersonalną można podzielić ze względu na osoby, na które jest ukierunkowana. Pierwszą grupę osób stanowią najbliżsi: dzieci, partnerzy, osoby starsze. Druga grupa składa się z osób niespokrewnionych, często nieznanych. Przemoc skierowana do tej grupy ma miejsce poza domem (w pracy, w więzieniach, w wojsku, w placówkach opiekuńczych, w szkołach) i często jest to przemoc zarówno fizyczna jak i seksualna. Natomiast przemoc grupowa występuje wtedy, gdy jest stosowana przez ludzi, którzy są członkami grupy i jest nakierowana na członków innej grupy. Z taką przemocą mamy do czynienia np. podczas walk pseudokibiców lub osiedlowych gangów, które rywalizują o władzę na określonym terenie. Przemoc dzieli się nie tylko w zależności od tego, kto jest jej adresatem i sprawcą. Można rozróżnić następujące formy przemocy: bezpośrednią i pośrednią, fizyczną, psychiczną, strukturalną, wyrażającą się we wpływie negatywnym, posiadającą swój przedmiot (obiekt) lub nie oraz jawną i ukrytą . Przemoc bezpośrednia, czyli osobowa, jest nakierowana prosto na osobę, która jest ofiarą. Obejmuje zarówno przemoc fizyczną, jak i psychiczną. Przemoc pośrednia jest zazwyczaj przemocą psychiczną, mającą na celu emocjonalne pogrążenie lub zniszczenie drugiego człowieka bez bezpośredniego ataku na niego. Przemoc fizyczna to agresywne zachowanie skierowane przeciwko ciału ofiary, mogące prowadzić do bólu i fizycznych obrażeń. Przemoc ta może wystąpić w dwóch postaciach: czynnej i biernej. W przemocy fizycznej występują różne stadia przemocy od tej najbardziej skrajnej, w której człowieka traktuje się jak rzecz i dąży się do jego zniszczenia, aż do przemocy fizycznej, w której występuje coraz więcej elementów natury psychologicznej pomiędzy stosującym przemoc i jego ofiarą . Przemoc psychiczna to zazwyczaj przemoc werbalna, która wywołuje emocjonalny ból lub cierpienie, co często wynika z poczucia poniżenia i zagrożenia. W codziennym życiu spotyka się przemoc psychiczną stosowaną przez jednych ludzi w stosunku do innych. Wydaje się wręcz, że niektórzy ludzie posiadają większy ładunek tej energii psychicznej w porównaniu do pozostałych. Przemoc strukturalna polega na przemocy wywieranej przez niesprawiedliwe struktury społeczne . Przemoc wyrażająca się we wpływie negatywnym z reguły powstaje w wyniku społecznego uczenia się. Dziecko wychowywane w atmosferze przemocy częściej sięga po nią w sytuacji zagrożenia lub jeśli chce rozwiązać problem bądź osiągnąć określony cel. Jeżeli w danym społeczeństwie, najbliższym środowisku lub w rodzinie istnieje prawne i moralne zezwolenie na przemoc, człowiek wyzbywa się wówczas hamulców i przemoc staje się jego podstawowym narzędziem w dążeniu do celu. Czasem przemoc powstaje bez żadnego konkretnego powodu. Wystarczy, że ktoś znajduje przyjemność w zadawaniu bólu, zarówno fizycznego jak i emocjonalnego. Wówczas nie potrzebuje on przedmiotu, na którym mu zależy i który chce zdobyć za wszelką cenę. Jeśli jednak przemoc pojawia się z powodu jakiegoś przedmiotu (np. pieniądze w banku), to wówczas oznacza to, że przemoc jest środkiem w drodze do realizacji celu (np. napad na bank, aby ukraść pieniądze).
Przemoc jawna to przemoc grupowa lub interpersonalna, ale nakierowana na osoby obce. Ofiary przemocy zgłaszają się na policję, dlatego dostępne są dane o jej skutkach. Natomiast z przemocą ukrytą można się spotkać przede wszystkim w domu. Często akty przemocy rodzinnej nie są rejestrowane i nie są zgłaszane do odpowiednich służb i instytucji. Przemoc, tak jak agresja, potrzebuje pewnych czynników, które ją wywołują. W rozróżnieniu czynników, które mają wpływ na zachowanie i zwiększają ryzyko popełnienia przemocy lub bycia jej ofiarą, pomaga tzw. model ekologiczny , w którym czynniki zostały podzielone na cztery grupy: indywidualne, relacyjne, społeczne i socjologiczne. Czynniki indywidualne są nieodzownie związane z jednostką. Są to czynniki biologiczne, związane z historią życia danej osoby, czynniki demograficzne, czyli wiek, edukacja, dochody, oraz czynniki psychologiczne, osobowościowe nieprawidłowości i indywidualna historia zachowań agresywnych lub doświadczania nadużyć. Czynniki relacyjne dotyczą związków i relacji danej osoby z członkami rodziny, przyjaciółmi, partnerami. Relacje z tymi osobami, ich jakość lub rodzaj mogą zwiększać lub zmniejszać ryzyko bycia ofiarą lub sprawcą przemocy.
Do czynników społecznych należą te, które pozwalają na pojawienie się relacji społecznych np. szkoła, sąsiedztwo i miejsce pracy. Pewne cechy warunków i relacji społecznych mogą zwiększać ryzyko wystąpienia przemocy. Do czynników socjologicznych zalicza się takie, które tworzą klimat do powstawania przemocy, (np. dostępność broni, normy kulturowe i społeczne) oraz czynniki związane ze zdrowiem, polityką ekonomiczną, społeczną i edukacyjną państwa. Założeniem modelu ekologicznego jest to, że każda z grup czynników jest ściśle związana z pozostałymi i oddziaływają one na siebie wzajemnie. Model ekologiczny sugeruje, że przeciwdziałanie przemocy powinno się odbywać na kilku poziomach. Po pierwsze należy zlokalizować indywidualne czynniki ryzyka wystąpienia przemocy i spowodować zmianę ryzykownych zachowań. Po drugie należy wpływać na relacje interpersonalne, tworzyć zdrowe środowiska rodzinne oraz profesjonalnie pomagać i wspierać rodziny dysfunkcyjne. Przemoc powstaje jako skutek interakcji wielu czynników: biologicznych, społecznych, kulturowych, ekonomicznych i politycznych. Niezbędne jest monitorowanie miejsc publicznych i lokalizowanie problemów prowadzących do używania przemocy. Ważna jest także znajomość nierówności międzyludzkich, czynników kulturowych, społecznych i ekonomicznych oraz dążenie do zmiany nastawienia kulturowego i panujących zwyczajów w danej grupie.

Zakończenie

?...Jeżeli czujesz w sobie siłę
jeżeli życie Ci miłe
- to coś zrób.
To może być Początek nowej drogi.
Stawiaj mocno swe zmęczone nogi.
Straconego czasu może nie nadrobisz
- lecz innych wyprzedzisz
a siebie dogonisz...?
Gabriela Drząszcz

Szkoła jak widać z przytoczonych przeze mnie przykładów jest podstawową instytucją wpływającą na rozwój właściwych zachowań dzieci i młodzieży. Organizowanie zajęć mających na celu rozwój zainteresowań dzieci jest drogą wyjścia od tego by telewizor i inne media nie miały wyłącznego wpływu na kształtowanie osobowości młodego człowieka. By agresja z jaką spotykają się młodzi ludzie w filmach, programach telewizyjnych, grach komputerowych była odbierana z krytyką wobec bezmyślnych jej twórców. Człowiek wcale nie musi używać przemocy, zachowywać się agresywnie, ponieważ jeśli tylko leży to w jego interesie, potrafi stłumić w sobie takie zachowanie. Na ograniczeniu przemocy i agresji powinno zatem zależeć zarówno państwu i reprezentującym go instytucjom, jak i wszystkim, żyjącym w tym kraju i w określonej społeczności lokalnej. Wzrost gospodarczy Polski jest jedyną szansą na zmniejszenie bezrobocia, a w konsekwencji ograniczenia ubóstwa i zmniejszenia panującej w społeczeństwie frustracji, apatii oraz zniechęcenia. Bogatsze państwo, to również większe środki przeznaczone na edukację, a w konsekwencji dążenie młodych ludzi do rozwoju i osiągania coraz wyższego poziomu wykształcenia oraz doskonalenia zawodowego. Wraz ze zdobywaniem wykształcenia rozwija się kultura całego społeczeństwa, a więc również indywidualne panowanie nad swoimi emocjami, złością oraz ponoszenie odpowiedzialności za swoje czyny. Koniecznym jest również, aby nikt nie był obojętny na akty przemocy mające miejsce w jego otoczeniu, ponieważ ?przemoc karmi się milczeniem? i jeśli nikt nie zareaguje, to przemoc pozostanie bezkarna.

SPIS TREŚCI

Wstęp??????????????????????????????????? .............1
Agresja w szkole???????????????????????????????? 2
Uczeń i nauczyciel w aktach szkolnej agresji????????????????. 3
Przyczyny błędów wychowawczych nauczycieli??????????????. 4
Indywidualne przyczyny agresji i przemocy????????????????.. 5
Różnice płci, a częstotliwość występowania agresji???????????? 6
Media ? Kreator agresji ?.................................................................7
Społeczne przyczyny agresji i przemocy??????????????..???? 8
Czy uczniowie szkół wiejskich różnią się od uczniów szkół miejskich
poziomem agresji i przemocy???????????????????.????? 9
Rodzina jako środowisko wychowawcze???????????????.?? 10
Definicje przemocy, rodzaje oraz czynniki jej sprzyjające??????.?11
Zakończenie?????????????????????????????????.. 14
Bibliografia??????????????????????????????????. 15


Bibliografia :

1. Kowalczyk D., ?Odbiór telewizji przez młodzież..."?Problemy Opiekuńczo Wychowawcze?, 1992 nr 10.
2. Poraj G. Agresja w szkole. Przyczyny, profilaktyka, interwencje. Łódź: Oficyna Wydawnicza "Edukator".. (2002)
3. Poraj G. Doświadczanie agresji i przemocy w szkole. Acta Universitatis Lodziensis , Folia Psychologia . (2003).
4. Pufal ?Struzik Irena Agresja dzieci i młodzieży. Uwarunkowania indywidualne, rodzinne i szkolne. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Spółka z o. o. , Kielce 2007
5. Pufal ?Struzik Irena Agresja i przemoc w szkole. Przyczyny, rozpoznawanie, zapobieganie.
Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Spółka z o. o. , Kielce 2007