Teoria stresu a rekreacja i turystyka

Ryc. 1 Bałagan
Gdyby kobieta weszła do tego mieszkania, zaprowadziłaby porządki. Mycie szkła po herbatach i alkoholu. Pranie, deska do prasowania na środku, koniec z kacem i nocnym życiem fotoedytora dużego dziennika, który ma wielu świetnych znajomych. Schowaj, kotku te wszystkie elementy twojej spontanicznej twórczości - kurzą się. Umyję mydelniczkę, a ty się ogol. Faceci sobie nie radzą sami. Czar pryska. Kadzidełka gasną.

Ryc. 2 Porządek
Gdyby kobieta weszła do tego mieszkania, wprowadziłaby rozgardiasz. Gadanie przez telefon, brudzenie kawą filiżanek. Pranie, deska do prasowania na środku. Dlaczego nic nie mówisz ? Ty mnie wcale nie słuchasz ! Gdzie znowu schowałeś wczorajszą gazetę ? Koniec ze spokojem po wyczerpującym dniu pracy i nocnym dyżurze w redakcji. Skończyłoby się samotne kontemplowanie różowego dywanika, właśnie odkurzonego. Muzyka musiałaby współgrać z telewizorem. A cisza przegrać z hałasem. Szpilki zadrapałyby podłogę. Kotku, nie przesadzaj z tymi porządkami. Ciągle coś ci przeszkadza. Nie można z tobą dojść do ładu.

Prawa rządzące przyrodą a więc i człowiekiem są deskryptywne (obiektywne, nie można się im przeciwstawić), prawa społeczne są preskryptywne (można się im przeciwstawić). Dlatego należy żyć i postępować zgodnie z prawami przyrody, której jesteśmy częścią i które wszyscy musimy respektować. Dlatego należy zdawać sobie sprawę z:
- egoizmu istot żywych
- potrzeby bezpieczeństwa
- potrzeby uzewnętrznienia wszelkich popędów jaki nimi powodują
- frustrującego wyboru pomiędzy dążeniem do natychmiastowego zadośćuczynienia a
osiąganiem celów dalekosiężnych.
Z każdą trudnością jakakolwiek ona by nie była - możemy się uporać reagując tylko w jeden z dwóch sposobów:
- czynnie - walcząc
- biernie - uciekając lub godząc się
Na poziomie komórki , w przypadku dostania się do organizmu trucizny, ucieczka jest nie możliwa. Można jednak reagować w sposób następujący: niszcząc chemicznie truciznę albo układając sobie z nią stosunki na zasadach pokojowego współistnienia.

Endokrynolog kanadyjski Hans Selye spostrzegł, że niezależnie od swoistych zmian reakcji powstają, bez względu na charakter działającego bodźca, reakcje nieswoiste, zawsze takie same, które występują równolegle do reakcji swoistych znamiennych dla danej choroby.

Stres jest nieswoisty reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu "żądanie", na działanie stresora. Tzn., że niezależnie od swoistych zmian reakcji, powstają, bez względu na charakter działającego bodźca, reakcje nieswoiste, zawsze takie same, które występują równolegle do reakcji swoistych znamiennych dla działania danego stresora. Stres jest także energią wydatkowaną przez organizm na zaistnienie reakcji nieswoistej.
Dystres - bodziec lub strumień bodźców, które przekraczają pewną indywidualną granicę
wytrzymałości, wydatkujemy energię, jest nieprzyjemny
Eustres - bodźce odczuwane jako przyjemne (ekscytujące), albo nieprzyjemne nie
przekraczające pewnej indywidualnej granicy wytrzymałości, magazynujemy
energię, odbudowywujemy energię powierzchowną. Reakcja swoista - każde żądanie stawiane naszemu organizmowi jest niepowtarzalne i jedyne w swoim rodzaju. Np. gdy jest zimno to organizm drży aby pracujące mięśnie wytworzyły ciepło (ciepło w 80 % pochodzi z pracujących mięśni, reszta to praca narządów wewnętrznych), gdy jest nam gorąco, to reakcją swoistą jest pocenie się.
Reakcja nieswoista - żądanie aktywności spełnienia funkcji przystosowania się, powrotu do homeostazy zakłóconej przez stresor. Będzie to nieswoiste żądanie przystosowania się do całkowicie nowej sytuacji, będzie to energia wydatkowana na reakcję, na proces wiodący do równowagi układu nerwowego i homeostazy środowiska wewnętrznego organizmu.

Homeostaza - określony parametrami fizykalnymi i biochemicznymi optymalny stan środowiska wewnętrznego organizmu
Heterostaza - podwyższony stan homeostazy osiągany czynnikami zewnętrznymi np. lekami, szczepionkami, wysiłkiem fizycznym itd. Aby zaburzyć jej stan stresor musi być silniejszy od stresora zaburzającego poziom homeostazy

Energia głęboka - każdy człowiek zostaje wyposażony przez naturę w ograniczoną ilość energii przystosowania. Możemy tylko z niej czerpać, nie możemy jej odbudować.
Energia powierzchniowa - energia możliwa do wydatkowania w sytuacji działania dystresora i możliwa jest do odbudowania w przypadku działania eustresu.

Nieistotne jest , czy stresor jest eustresorem czy dystresorem. Skutek stresora zależy jedynie od intensywności żądania stawianego zdolnościom przystosowawczym organizmu. Im silniejszy stresor tym reakcja nieswoista wymaga wydatkowania większej ilości energii na powrót organizmu do właściwej mu homeostazy.
Stresor toksyczny wywoła niekoniecznie taką samą reakcję swoistą. Stres wywołany przez ten sam bodziec może spowodować różne reakcje swoiste, ale nieswoiste będą zawsze takie same.
Np. matka dowiaduje się o śmierci syna - szok (cierpienie) jest reakcją swoistą, gdy okazuje się, że wiadomość był nieprawdziwa i syn po latach wchodzi do domu - radość jest reakcją swoistą.

Ogólny Zespół Przystosowania - G A S (General Adaptation Syndrom) Ryc. 1a
Objawy nieswoiste GAS:
1. Powiększenie nadnerczy
2. Zanik układu grasiczno-chłonnego
3. Owrzodzenie przewodu pokarmowego
4. Inne objawy np. spadek wagi ciała, zwiększenie krążących ciałek kwasochłonnych krwi...

Jeśli stresor działa dostatecznie długo, rośnie odporność na stres (2 faza), jeśli nadal działa, ustrój traci nabytą odporność (3 faza) i pojawia się poprzedni zespół objawów (2 faza).
Na tym etapie działania stresora może nastąpić śmierć z powodu wyczerpania się "energii
przystosowania".
Trzy fazy przystosowania GAS:
1 faza - stadium alarmowe - posiada dwie podfazy: wstrząsu i przeciwwstrząsu. Odporność
organizmu spada i jeśli działający stresor jest dostatecznie silny, może nastąpić
wyczerpanie się energii przystosowania i następuje śmierć.
2 faza - stadium odporności - następuje opór organizmu jeśli ciągłe wystawianie na działanie
stresora daje się pogodzić z przystosowaniem. Objawy charakterystyczne dla 1 fazy
zanikają i odporność wzrasta powyżej indywidualnego poziomu.
3 faza - stadium wyczerpania - w następstwie długotrwałego oddziaływania tego samego
stresora, do którego organizm się przystosował, energia przystosowania w końcu się
wyczerpuje. Pojawiają się powtórnie oznaki stadium alarmowego, tym razem jednak
są one nieodwracalne i organizm ginie.

Ryc.1b i c Odczyn alarmowy może być równolegle, szybciej i bezpośrednio wywołany przy koordynującym wpływie układu nerwowego współczulnego poprzez zakończenia nerwów:
- adrenergiczne - wyzwalające katecholaminy (adrenalinę i noradrenalinę)
- cholinergiczne - wyzwalające acetylocholionę
Reakcje stresowe przebiegają także za pośrednictwem hormonów. Stresor pobudza podwzgórze, wytwarzające substancję stymulującą przysadkę mózgową do wydzielania do krwi ACTH (hormon adrenokortykotropowy). Ten z kolei skłania korę nadnerczy do wydzielania kortykoidów, te zaś powodują skurczenie się grasicy, zanik węzłów chłonnych,
wstrzymanie reakcji zapalnych i wytwarzanie cukru, rozwinięcie owrzodzeń trawiennych w żołądku i jelitach.
Różne jakościowo bodźce o jednakowych właściwościach toksycznych, albo jednakowej mocy stresowej, niekoniecznie wywołują taki sam zespół objawów u różnych ludzi. Jest tak w przypadku gdy działanie stresora nakłada się na swoiste skutki działania innego stresora. Nawet stresy o tym samym natężeniu, wywoływane przez ten sam bodziec mogą powodować
różne reakcje nieswoiste u różnych ludzi. Przypisuje się to "czynnikom warunkującym", które mogą wybiórczo spotęgować lub wstrzymać ten czy inny efekt stresora. Są czynniki:
- warunkujące wewnętrzne - to predyspozycje genetyczne, wiek, płeć itd.
- warunkujące zewnętrznie - te decydują o podatności na bodźce.
Pod wpływem takich czynników warunkujących, stresor o natężeniu znoszonym zwykle
dobrze przez organizm, może stać się stresorem chorobotwórczym i powodować "choroby z przystosowania", wybiórczo atakując podatne na nie partie organizmu - zgodnie z zasadą "najsłabszego ogniwa". Są to np. czynniki: klimat, leki, dieta itd.
Każda choroba wywołuje stres o pewnym natężeniu, stawia bowiem przed organizmem żądanie przystosowania się. Z kolei stres odgrywa pewną rolę w rozwoju każdej choroby, jego
skutki są uzupełnieniem pomocnym lub szkodliwym swoistych zmian, charakterystycznych dla samej choroby. Dlatego właśnie skutek stresu może okazać się skutkiem leczniczym albo szkodliwym, zależnie od tego czy biochemiczne reakcje charakterystyczne dla stresu zwalczają albo zaostrzają dolegliwości np. leczenie wysiłkiem fizycznym.
Utrzymanie homeostazy zależy między innymi od czynników:
- syntoksycznych - działają uspokajająco, stwarzają stan biernej tolerancji np. kortykoidy
- katatoksycznych - powodują chemiczne zmiany, głównie przez wytwarzanie niszczących
enzymów, które czynnie atakują twórcę choroby np. PCN
- patogenetycznych
- bezpośrednich - powodujących chorobę niezależnie od reakcji organizmu np. kwas, sól
alkaliczna
- pośrednie - nie wywołujące chorób, ale czynią szkody wyłącznie przez pobudzenie do
niewczesnej i wyniszczającej walki przeciwko temu co szkodliwe nie jest
np. stan zapalny, alergeny itd.
H. Selye wprowadził hipotezę ograniczonej ilości "energii przystosowania". Przyjmując, że ciężki wysiłek fizyczny stanowi źródło stresu, musielibyśmy dojść do wniosku, że duże obciążenie treningowe stosowane w treningu wyczynowym skraca życie zawodników. Tak nie jest. Trening wykształca swego rodzaju ochronę przed stresorami. Krótkotrwałe i energiczne ćwiczenia powodują obniżenie napięcia nerwowo-mięśniowego. Wynika z stąd wniosek, że choć "energia przystosowania" wyczerpuje się wcześniej niż przy biernym trybie życia to ogólny skutek ćwiczenia może być korzystny poprzez zapobieganie chorobom nerwowym np.
nadciśnienie. Zgadza się z tym koncepcja Selye'go, dotycząca "odchyleń". twierdzi on, że człowiek rzadko umiera ze starości, przyczyną zgonu jest zazwyczaj przeciążenie któregoś z układów lub narządu. Ryc. 1d. Selye podkreśla znaczenie wskaźnika "ilorazu stresu".
Jeśli silny jest stres na część ustroju, wówczas "odchylenie" - zmiana rodzaju działalności
(inne rozmieszczenie stresu) może być korzystne np. leczenie elektro-wstrząsami lub wstrząsem insulinowym.

Ćwiczenia rozwijające sprawność czynnościowo-ruchową (trening uzupełniający - ćw. ogólnorozwojowe) w początkowym okresie uprawiania sportu "budują fundament" pod
rozwój poszczególnych cech ruchu i różnych sprawności. Spełniają zadanie "odchylenia"
Stanowią środek zapobiegawczy przeciwko przeciążeniom w obrębie poszczególnych układów człowieka, występujących pod wpływem często powtarzanych tych samych specjalistycznych ćwiczeń. Koncepcja czynnego wypoczynku wprowadzona przez Sieczenowa jest w zgodzie z teorią stresu Selye'go. Okres przejściowy to w praktyce zmiana wskaźnika stresu i "odchylenia". Okres ten to środek przeciwko wystąpieniu fazy 3 w GAS. Podobnie można traktować tzw. przerwy zapobiegawcze, polegające na wprowadzeniu 2-3 dniowych przerw wypoczynkowych w długich okresach treningowych.
Wysiłek fizyczny wydatnie poprawia reakcję na stresory. H. Selye uważa, że rozsądny program ćwiczeń fizycznych wywołuje odporność na działanie różnych czynników szkodliwych i chorobotwórczych. N.W. Zinkin stwierdził, że aby uzyskać pożądany " efekt treningowy " należy indywidualnie określić optymalne natężenie wysiłku fizycznego i właściwy czas trwania ćwiczenia. Duży wysiłek (za duży) obniża odporność na stresory. Pod wpływem treningu zachodzi niespecyficzna adaptacja do różnych czynników stresujących dzięki doskonaleniu funkcjonowania gruczołów wydzielania wewnętrznego. Jest to nieswoisty efekt treningu sportowego.

Badania dr Harry?ego Hemingwaya z University College London wykazały, że wśród urzędników na choroby serca i depresję częściej chorują osoby sfrustrowane, wykonujące nudną pracę, nisko opłacaną i słabo wykształcone. Osoby żyjące w ciągłym pośpiechu, dyrektorzy i menadżerowie o tzw. typie ?A?, nie są tak narażeni na schorzenia układu krążenia. Wg ?Diagnozy społecznej 2005? w Polsce ponad 44% mężczyzn i 55% kobiet narzeka na nadmierne stresy. Ale prawie polowa Polaków jest zadowolona z pracy. To głównie ci, dla których praca jest wyzwaniem i nie jest monotonna. Takie osoby w świetle przytoczonych badań także są mniej narażone na zawały serca. Prof. Johan Danollet, psycholog z Tilburga w Holandii przez 10 lat przebadał 300 osób poddanych rehabilitacji kardiologicznej. Wśród nich najmniej było ludzi ambitnych, którzy ciągle rywalizują i wyznaczają sobie nowe cele, ale są szczęśliwi i zadowoleni z osiągniętych sukcesów. Jeśli tylko nie są agresywni i nie reagują wybuchem złości w trudnych sytuacjach, nie chorują na serce. Na oddział intensywnej terapii z powodu zawału serca częściej trafiają ludzie o tzw. typie ?D?. Są to na ogół pesymiści, niezadowoleni z życia i z niską samooceną, łatwo wpadają
w gniew, ale starają się go nie okazywać, tłumiąc emocje. Taki człowiek nawet po zawale serca gorzej rokuje, bo takie cechy osobowości pogarszają stan zdrowia. Śmiertelność wśród nich jest 4x większa niż u pozostałych chorych. Nasze zdrowie jest szczególnie zagrożone wtedy, gdy silne i długie stresy nałożą się na rozczarowanie, przygnębienie, niepewność i brak satysfakcji z własnych osiągnięć. Wg psychologa Hans?a Eysenck?a gdy człowiek reaguje na zachodzące w jego życiu wydarzenia bezradnością i poczuciem beznadziejności, to efektem jest seria zachodzących zmian biologicznych w jego organizmie, sprzyjających rozwojowi każdej choroby. Osoby o typie zachowania ?D? często wpadają też w złe nawyki, co pogarsza ich stan zdrowia. Nadużywają alkoholu, tytoniu i trudniej pozbywają się nałogu. Chętnie przestrzegają właściwej diety i rzadko uprawiają sporty, co prowadzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego i miażdżycy. Stres może u nich spowodować wzrost poziomu fibrynogenu (białko zwiększające krzepliwość krwi). Mogą powstać skrzepy blokujące przepływ krwi w naczyniach wieńcowych, będące bezpośrednią przyczyną ataku serca. Silny stres może także spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego, nazwane syndromem złamanego serca. Dr Ilan Wittestein, kardiolog z Johns Hopkins University w Baltimor, odkrył, że pod wpływem silnego stresu u niektórych osób aż 34x wzrasta stężenie adrenaliny i noradrenaliny, osłabiają skurcze mięśnia sercowego, zaburzają pracę ośrodków mózgowych, powodując zaburzenia pamięci i zwiększając w starszym wieku ryzyko demencji. Na kardiomiopatię stresogenną szczególnie narażone są kobiety, mniej odporne na gwałtowny wzrost hormonów stresu niż mężczyźni. Stres bezpośrednio powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi oraz poziomu cholesterolu i glukozy we krwi, co przyspiesza rozwój miażdżycy i zaburzeń metabolicznych w organizmie. Nadmiar kortyzolu sprzyja otyłości brzusznej i może się przyczynić do chorób autoimmunologicznych (np. cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów), depresji.
Nie wystarczy zmiana stylu życia, by uniknąć zawału serca lub innych groźnych chorób. Równie ważne jest kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresami i zmiana usposobienia, najlepiej od najmłodszych lat. Z międzynarodowych badań Ipsos wynika, że spośród 50% Polaków, którzy pragną się dokształcać, 1/3 chce nauczyć się, jak lepiej sobie radzić ze stresem. To jak reagujemy na codzienne wyzwania, w znacznym stopniu może decydować o tym, jak długo będziemy żyć.
Objawy silnie działającego stresora:
1. W obrębie układu krążenia
a. przyspieszenie tętna
b. zwiększona ilość erytrocytów we krwi - lepsze dotlenienie
c. zwiększenie krzepliwości krwi ? zapobiega wykrwawieniu rannych
2. W obrębie układu nerwowego
a. obniżenie progu pobudzenia wszystkich zmysłów
3. W obrębie układu oddechowego
a. zwiększenie częstości oddechów
b. zwiększone natlenienie erytrocytów w pęcherzykach płucnych
4. W obrębie układu mięśniowego
a. drżenie mięśni
b. zwiększona ilość krwi
Objawy przedłużonego działania stresu: występuje: drażliwość, uczucie niepokoju, gniewu, agresji, lęku, bezsenność, trudność z koncentracją, zapamiętywania nowych informacji, logicznego myślenia.
Działania antystresowe:
1. Działaj zgodnie z sobą, a nie przeciw sobie
2. Określ realne źródło działającego stresora, jego rzeczywistą wartość
i ewentualne odległe skutki
3. Panuj nad biegiem zdarzeń
4. Realnie oceniaj szansę powodzenia czynnej reakcji na stresor a nie na jego skutki
5. Staraj się nabrać dystansu do stresora a łatwiej dostrzeżesz jego plusy i minusy.
6. Nie trać poczucia humoru
7. Korzystaj z pomocy ludzi tobie bliskich
8. Niech cię cechuje naturalna wyważona swoboda bycia

Istnieją trzy zasadnicze mechanizmy eliminujące i zmniejszające szkodliwe działanie stresu:
1. Asymilowanie czynnika stresowego ? przyjmowanie stresora i metabolizowanie go do
mało szkodliwych postaci lub odkładanie do rejonów mało aktywnych metabolicznie
(włosy, paznokcie, naskórek, kości..)
2. Buforowanie toksycznych czynników stresowych i przez to unikanie stanu
3. Tolerowanie stresora ? pomimo przejęcia czynnika szkodliwego nie dochodzi do zaburzeń naturalnych przemian biochemicznych pod warunkiem, że nie zostanie przekroczony próg tolerancji.
Tolerancja stanu, czyli zaburzeń metabolicznych jest możliwa dzięki procesom regenerującym, ochronnym i kompensującym

Efekty działania pioruna na ludzkie ciało przypominają zwykle objawy porażenia prądem. Nie kończy się jednak zawsze śmiercią. Zabija zwykle od 3 do 10% trafionych. Błyskawica najczęściej spływa po ciele człowieka. Jeśli przelatuje środkiem to znaczy na ciele miejsca, w którym weszła i wyszła - oparzeniem. Niekiedy na skórze osoby porażonej można zobaczyć tzw. figury Lichtenberga. To sinoczerwone, brunatne lub brunatno - jasne rozgałęzione pasma. Skutki działania pioruna mogą pojawić się po dość odległym czasie. W Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry przytoczonych jest 6 przypadków porażenia piorunem lub prądem o napięciu do 380 wolt. Opisani ludzie mieli od 6 do 67 lat. Porażenie spowodowało rozwijające się choroby neuronów ruchowych po 10 do 33 miesiącach od zdarzenia. Zwykle choroba rozpoczyna się w miejscu gdzie prąd elektryczny wniknął do ciała. W pięciu przypadkach rdzeń kręgowy został uszkodzony, co jest najczęstszym skutkiem przepływu prądu elektrycznego. Dochodzi do tego głównie wtedy gdy przepływ jest między kończyną górna a dolną lub pomiędzy kończynami górnymi. Najprawdopodobniej w wyniku przepływu prądu dochodzi do zniszczenia białkowo - lipidowych osłonek komórek nerwowych ? mieliny.