Wydział
Kierunek
Specjalność
Metody zabezpieczeń kredytów bankowych na przykładzie Banku BPH i PBK S.A oddział Busko-Zdrój
Kielce 2007
Spis treści??????????????????????????..2
Wstęp????????????????????????????4
Rozdział I Kredyt bankowy jako źródło finansowania przedsiębiorstwa??9
1. Uwagi wstępne??????????????????????..9
2.Charakterystyka kredytu bankowego??????????????.10
3.Warunki uzyskania kredytu bankowego?????????????13
4.Zabezpieczenia kredytu bankowego??????????????.15
5.Klasyfikacja kredytów???????????????????...16
6.Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa????????????.24
7. Uwagi końcowe??????????????????????29
Rozdział II Praktyka wykorzystania kredytu ???..????????30
1.uwagi wstępne??????????????????????...30
2.Zawieranie umowy kredytowej????????????????.30
3.Cechy charakterystyczne umowy kredytu????????????33
4.Elementy umowy kredytu??????????????????.33
5.Strony umowy kredytu???????????????????.. 35
6.Rozwiązanie umowy kredytu?????????????????37.
7.Koszty kredytu??????????????????????..38
Rozdział III Metody zabezpieczeń stosowane w banku BPH i PBK S.A oddział Busko Zdrój???????????????????????40
& 1.System Bankowy w Polsce?????????????????.40
& 2.Rys historyczny Banku BPH i PBK S.A????????????.48
& 3.Przedmiot i zakres działalności oraz struktura organizacyjna????53
& 4.Sposoby badania zdolności kredytowej przedsiębiorstw??????58
& 5. Prawne zabezpieczenie kredytów???????????????61
Zakończenie?????????????????????????71
Bibliografia?????????????????????????. 74
Wykaz aktów prawnych????????????????????...76
Inne źródła??????????????????????????.77
WSTĘP
Działalności kredytowej towarzyszy ryzyko nieterminowego zwrotu kredytu łącznie z należnymi odsetkami czyli ryzyko kredytowe. Dlatego pewne zabezpieczenie zwrotności kredytu jest ważnym elementem umowy kredytowej. Formę zabezpieczenia zwrotu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość i okres spłaty udzielonego kredytu a także status prawny i stan majątkowy kredytobiorcy. Zabezpieczenie jest z reguły wymagane w przypadkach udzielania kredytu przedsiębiorstwom nowo utworzonym oraz jednostkom o zagrożonej zdolności kredytowej. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu spółce z ograniczoną odpowiedzialnością banki na ogół zaostrzają wymogi co do zabezpieczenia kredytu. Już samo pojęcie zdolności kredytowej, warunkuje udzielenie kredytu, uwzględnia przesłanki zabezpieczenia jego zwrotu. W tym samym kierunku idą uprawnienia banku do obserwowania i analizowania działalności gospodarczej kredytobiorcy a nawet dokonywania lustracji. Wreszcie umowy wymieniają okoliczności, w których bank może przedterminowo wypowiedzieć umowę kredytową.
Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytów można wyróżnić zabezpieczenia osobiste oraz rzeczowe. Udzielający zabezpieczenia osobistego odpowiada całym swym majątkiem. Natomiast przy zabezpieczeniu rzeczowym bank egzekwuje roszczenie z zastawionych rzeczy lub praw majątkowych. Banki mogą żądać prawnych zabezpieczeń . Zabezpieczenie jest ustanowione przed udzieleniem kredytu ale może być także ustanowione w czasie wykorzystywania kredytu. Firmy działające na rynku korzystają nie tylko ze środków własnych, lecz także, a może przede wszystkim ze środków obcych. Obok kredytu kupieckiego są to najczęściej kredyty bankowe. Kredyt to stosunek ekonomiczny polegający na tym, że jedna strona odstępuje drugiej stronie określone wartości w pieniądzu lub w towarze, na warunkach zwrotu równowartości z ewentualnym wynagrodzeniem w ustalonym z góry terminie. Słowo kredyt pochodzi od greckiego credere i oznacza wierzyć. Aby móc określić zdolność kredytową kredytobiorcy należy ocenić wielkość majątku trwałego i obrotowego oraz finansującego go kapitału własnego i obcego na podstawie bilansu. Ocenie podlega również poziom zysku i jego wystarczalność, rentowność sprzedaży, płynność finansowa, struktura kapitałowo ? majątkowa.
Przy ocenie poziomu zysku i jego wystarczalności sprawdza się czy zysk wystarczy na pokrycie należnych podatków i dywidendy, czy będzie można sfinansować z niego potrzeby bieżące i rozwojowe, jaka jest % stopa zysku wg wzoru:
WB
SZ= ----------------- * 100
MT MO
SZ ? stopa zysku,
WB ? wynik finansowy,
MT MO ? średni stan majątku trwałego i obrotowego
Rentowność sprzedaży w %
WB
RS= ------------- *100
K
RS ? rentowność sprzedaży
WB ? wynik finansowy
K - koszt własny sprzedaży
Ocena struktury kapitałowo ? majątkowej
Ocena płynności finansowej,
Wskaźnik zabezpieczenia kredytu:
PA
WZK= -------------
K
Wskaźnik zabezpieczenia długu
WD = PA / Z
PA - płynne aktywa I i II stopnia,
Z ? zobowiązania ogółem,
K ? wszystkie kredyty udzielone przez bank.
Ocena stopnia ryzyka
Kwalifikacja do różnych grup zdolności kredytowej
Wykorzystanie kredytu następuje po przelaniu całości lub transz kredytu z rachunku kredytu na rachunek bieżący.
W trakcie trwania umowy dokonuje się oceny zgodności wykorzystania kredytu z deklarowanym jego celem. Następuje to przez:
-Stałe badanie zdolności kredytowej,
-Badanie sposobów wykorzystania kredytu i efektów, jakie przynosi jego dotychczasowe jego wykorzystanie,
-Badanie potrzeby prawnego zabezpieczenia kredytu,
-Badanie terminowości spłat
Jeżeli kredytobiorca nie spłaca kredytu w terminie, następuje przeksięgowanie zadłużenia na konto kredytu przeterminowanego i następuje naliczanie karnych najwyższych obowiązujących w danym okresie w banku odsetek. W takim przypadku może również nastąpić wypowiedzenie części lub całości kredytu. Na decyzję taką wpływa: utrata zdolności kredytowej, wykorzystywanie kredytu niezgodnie z jego przeznaczeniem, obniżenie realnej wartości zabezpieczenia kredytu, niespełnienie dodatkowych postanowień umowy kredytowej. Termin wypowiedzenia nie powinien przekraczać 30 dni
Kredytowanie podmiotów o utraconej zdolności kredytowej może nastąpić jedynie na podstawie złożonego i zaakceptowanego przez bank programu uzdrowienia gospodarki.. Program określa przedsięwzięcia gwarantujące przywrócenie efektywnej działalności gospodarczej w okresie nie dłuższym jak 5 miesięcy. Program taki musi być realny i skuteczny .
Ocenę zdolności kredytowej dokonuje się na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, sprawozdań z przepływów pieniężnych) dostarczanych bankowi przez przedsiębiorstwo. Oceny tej dokonuje się za pomocą analizy finansowej. W ramach niej wyróżnia się:
Analizę porównawczą danych rocznych i wieloletnich ? polega ona na porównaniu poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych pomiędzy sobą. Ustala się przyrosty lub zmniejszenia poszczególnych pozycji zarówno w wartościach absolutnych jak w względnych.
Analizę struktury danych ? polega ona na określeniu poszczególnych elementów składowych w wartości łącznej w jednym sprawozdaniu ( ustaleniu i ocenie poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w ogólnej sumie bilansowej, ustaleniu udziału i ocena poszczególnych pozycji rachunku wyników w wartości sprzedaży), lub porównania wskaźników z inną firmą tej samej branży i ze średnią branżową.
Analiza wskaźnikowa - składa się na nią: analiza płynności, analiza obrotowości, analiza wskaźników wspomagania finansowego, analiza rentowności.
Analiza wybranych zagadnień, w tym:
Analiza przepływu środków pieniężnych,
Analiza zmian pozycji finansowej,
Analiza punktu krytycznego .
Bank weryfikuje informacje podane w sprawozdaniach przez podmioty gospodarcze pod względem rachunkowym i logicznym. Pozostałe informacje jednostka gospodarcza podaje na własną odpowiedzialność. Informacje zawarte w załącznikach służą ocenie zdolności kredytowej firmy oraz ocenie ryzyka banku. Zmusza to także kredytobiorcę do samooceny zdolności wywiązywania się ze zobowiązań wobec kredytodawcy. Treść załączników w nawiązuje do biznes planu, dokumentu wymaganego przy ubieganiu się o kredyt w krajach gospodarki rynkowej.
Podstawą oceny zdolności kredytowej jest komplet dokumentów dostarczonych przez podmiot. Należą do nich:
Rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne, bilans, informacje uzupełniające ? wybrane elementy biznes planu.
Ocena zdolności kredytowej jednostki gospodarczej obejmuje: ocenę kondycji finansowej firmy za poprzedni rok działalności, ocenę zdolności jednostki do terminowej spłaty kredytu wraz z odsetkami.
Do oceny kondycji finansowej wykorzystuje się zestaw następujących wskaźników:
-Stopa rentowności netto ( iloczyn wskaźnika rentowności netto i relacji sprzedaży do aktywów)
-Wskaźnik płynności finansowej,
-Relacja długu do długu własnego.
Ocena przyszłej zdolności kredytowej klienta i ryzyka banku na podstawie biznes planu.
Przy ocenie klienta bank analizuje przyszłe zamierzenia klienta, uwzględniające zmiany jego działalności z tytułu ewentualnego kredytu. Sporządza prognozy rachunków finansowych obejmujących okres spłat rat i odsetek kredytu.
Biznes plan jest dokumentem, który zawiera plany działalności gospodarczej podmiotu oraz sposoby ich realizacji. Opis tych planów powinien być zwięzły, ale treściwy. Biznes plan powinien być elastyczny, pokazywać bieżącą sytuację firmy jej potrzeby i przyszłe plany odnośnie działalności. Obejmuje on takie obszary jak: marketing, produkcję, finanse.
Rozdział I opisuje kredyt jako źródło finansowe przedsiębiorstwa, jak również charakterystykę samego kredytu bankowego, rodzaje kredytów bankowych oraz ich zabezpieczenie .
Rozdział II poświeciłam na praktykę wykorzystania kredytu bankowego , czyli zawarcie umowy kredytowej , cechy charakterystyczne umowy, elementy umowy , strony oraz koszty umowy.
Rozdział III uwzględnia rys historyczny banku BPH i PBK S.A , system bankowy w Polsce , przedmiot i zakres działalności banku , oraz prawne zabezpieczenie kredytów bankowych , jak również ocenę zdolności kredytowej.
Rozdział I
Kredyt bankowy jako źródło finansowania przedsiębiorstwa
1. Uwagi wstępne
Finansowanie bieżącej i rozwojowej działalności firmy wymaga zaangażowania kapitału. Kapitał ten pochodzi od właścicieli oraz od wierzycieli. W zależności od źródła pochodzenia dzieli się na go na: kapitał własny i kapitał obcy. Kapitał własny jest tworzony z wkładów właścicieli, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy. Kapitał obcy występuje pod postacią różnych pożyczek, kredytów i innych zobowiązań. Wszystkie podmioty gospodarcze działające w gospodarce mogą korzystać zarówno z własnych jak i obcych źródeł finansowania swojej działalności
Kapitały obce nazywane są zobowiązaniami, czyli długami. W przypadku, gdy zobowiązanie to dotyczy środków pieniężnych pozyskanych z banku ma ono formę kredytu bankowego. Stanowi to bardzo ważne źródło zasilania finansowego podmiotów gospodarczych, stąd też wynika istotna rola banku w działalności firmy .
Uzyskany przez podmiot gospodarczy kredyt może być przeznaczony na: uzupełnianie czasowego braku własnych środków, cele rozwojowe, cele reorganizacyjne lub finansowanie bieżącej działalności. Właśnie zapotrzebowanie na zwiększone środki jest zasadniczą przyczyną korzystania przez podmioty gospodarcze z kredytów. Dodatkową przyczyną, że są one gotowe zapłacić stosunkowo wysoką cenę, są przepisy podatkowe i finansowe. Przewidują one spłatę odsetek z zysku przed opodatkowaniem. Oznacza to, że Państwo częściowo uczestniczy w spłacie tych odsetek. Zatem faktyczne finansowe obciążenie firmy z tytułu kredytu jest w rzeczywistości mniejsze o kwotę zmniejszonego podatku niż wynika to z wyliczonych przez bank i płaconych przez kredytobiorcę odsetek
2. Charakterystyka kredytu bankowego
Kredyt oznacza stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu prze jedną stronę na rzecz drugiej określonej wartości w pieniądzu lub w towarach, pod warunkiem zwrotu w określonym terminie ekwiwalentu jej wartości, zazwyczaj łącznie z wynagrodzeniem w postaci procentu .
Kredyty bankowe stanowią podstawowe źródło finansowania działalności przedsiębiorstw. Oferta banków jest w tym zakresie na tyle różnorodna, że może prowadzić do zagubienia się początkujących kredytobiorców w gąszczu nazw i specyficznych warunków, na jakich oferowane są kredyty . W praktyce wyróżniane są następujące kryteria ich podziału:
? okres kredytowania,
? sposób udzielania kredytu,
? przeznaczenie kredytu,
? waluta kredytu (złotowe lub walutowe).
Polskie banki wyróżniają w swych regulaminach:
? kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
? kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1roku do 3 lat,
? kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Jeśli chodzi o sposób udzielania kredytu pod względem operacyjnym , wyróżnia się:
? kredyt w rachunku bieżącym,
? kredyt w rachunku kredytowym.
W pierwszej metodzie zadłużenie występuje w postaci salda debetowego (ujemnego) na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Każdy wpływ na rachunek bieżący ( np. z tytułu sprzedaży) powoduje spłatę kredytu, jednocześnie dając możliwość ponownego zadłużenia się o spłacona kwotę ? do wysokości przyznanego przez bank limitu.
Uruchomienie kredytu w rachunku kredytowym następuje z kolei przez otwarcie dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego, w celu ewidencjonowania stopnia wykorzystania kredytu oraz jego spłaty. Kolejne transze kredytu wypłacane są kredytobiorcy na podstawie jego dyspozycji uruchomienia kredytu i odbywają się w drodze:
? przeksięgowania określonej sumy na rachunek bieżący,
? bezpośredniej realizacji dyspozycji płatniczych kredytobiorcy ? na rzecz jego kontrahentów .
Należy zaznaczyć, że praktyce stosowany jest także podział kredytów na odnawialne i nieodnawialne. W przypadku kredytów odnawialnych, każda spłata kredytu pozwala na ponowne zadłużenie się, do wysokości przyznanego limitu. Stąd kredyt w rachunku bieżącym nazywany będzie dokładniej ?kredytem odnawialnym w rachunku bieżącym?. Ponieważ jednak nie istnieje możliwość udzielania kredytu nieodnawialnego w rachunku bieżącym, z reguły odrzuca się przymiotnik ?odnawialny? i przyjmuje się to w sposób umowny. Kredyt nieodnawialny różni się tym od odnawialnego, że spłata jego całości lub części nie daje możliwości ponownego zadłużenia się. Typowym kredytem nieodnawialnym jest, np. kredyt inwestycyjny.
Biorąc pod uwagę powyższą klasyfikację kredytów, z perspektywy kredytobiorcy, najkorzystniejszym będzie kredyt odnawialny w rachunku bieżącym. Automatyczna spłata zadłużenia z bieżących wpływów, w praktyce oznacza dla firmy niższe odsetki, czyli mniejszy koszt kredytu. Z kolei kredyt obrotowy w rachunku kredytowym, wymagający odrębnej dyspozycji przelewów środków na spłatę zadłużenia, z reguły wiąże się z większymi kosztami. Przedsiębiorca nie zawsze dysponuje czasem, aby złożyć określona dyspozycję, a środki wpływające na rachunek bieżący posiada on najczęściej przez krótki okres, np. do czasu realizacji zaplanowanej płatności. W rezultacie odsetki naliczane są od większego salda zadłużenia, co podraża koszty zadłużenia .
Wyróżnia się następujące funkcje kredytów: emisyjną, rozdzielczą, dochodową, motywacyjną.
Funkcja emisyjna (płatnicza) oznacza, że kredyt bankowy jest instrumentem emisji pieniądza odpowiednio do wzrostu zapotrzebowania na pieniądz, wynikającego ze wzrostu produkcji dóbr i usług, obrotu towarowego oraz dochodów. Wprowadzanie wyemitowanego pieniądza do obrotu odbywa się prawie wyłącznie przez udzielanie kredytów bankowych podmiotom gospodarczym.
Funkcja rozdzielcza wynika z rozbieżności w czasie między przychodami i wydatkami jednostek gospodarczych oraz ludności. Kredyt spełniający tę funkcję niweluje wspomniane rozbieżności i przemieszcza nagromadzone czasowo zasoby pieniężne podmiotów gospodarczych i oszczędności ludności do jednostek wyrażających zapotrzebowanie na środki pieniężne.
Funkcja dochodowa polega na tym, że kredyt służy do tworzenia dodatkowych dochodów, zwiększając siłę nabywczą po stronie kredytobiorcy. To dodatkowe tworzenie dochodów powiększa popyt produkcyjny i konsumpcyjny, gdyż umożliwia nabycie dóbr i usług jednostkom nie dysponującym obecnie własnymi środkami.
Funkcja motywacyjna może być wykorzystana przez kredytodawcę do poprawy procesów gospodarczych w jednostce zaciągającej kredyt, jeżeli zaciągnięcie kredytu uzależnione jest od osiągnięcia określonej kondycji ekonomicznej kredytobiorcy .
Podstawowymi podmiotami kredytu są kredytodawca i kredytobiorca. Kredytodawcą może być osoba prywatna, podmiot gospodarczy, lecz zazwyczaj są nim instytucje zawodowo zajmujące się udzielaniem kredytów, a więc banki i kasy oszczędnościowe. Kredytobiorcą może zaś być jednostka gospodarcza z różnych działów gospodarki narodowej lub osoba fizyczna .
W zależności od przeznaczenia (celu) kredytu można wyróżnić:
? kredyty obrotowe, najczęściej krótkoterminowe,
? kredyty inwestycyjne, udzielane najczęściej na dłuższy okres, w związku z finansowaniem przedsięwzięć inwestycyjnych .
Kredyty inwestycyjne udzielane są w rachunku kredytowym, natomiast kredyty obrotowe zarówno w rachunku kredytowym, jak i rachunku bieżącym. Kredyty obrotowe przeznaczone są na potrzeby związane z bieżącą działalnością gospodarczą kredytobiorcy i mogą być udzielane na różne cele, występują także pod wieloma nazwami (kredyty sezonowe, kredyty w postaci kart kredytowych, itp.). istnieje tez grupa kredytów nazywanych mianem preferencyjnych. Mogą to być zarówno kredyty inwestycyjne jak i obrotowe, przy czym ich spłata dofinansowywana jest przez określoną instytucję.
3. Warunki uzyskania kredytu bankowego
Przed zawarciem umowy kredytowej kredytobiorca składa w banku wniosek o poznanie kredytu. Wniosek zawiera ekonomiczne uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okresu jego trwania, ewentualnych rat spłaty, itp. Wniosek stanowi podstawę do negocjacji, mających na celu uzgodnienie szczegółowych warunków przyszłej umowy kredytowej. Do wniosku często załączone są plany kredytowanego przedsięwzięcia (bussines plan), ostatnie bilanse, informacja o dotychczas prowadzonej działalności, dokumenty uprawniające do prowadzenia danej działalności, zaświadczenie o opłaceniu podatków, propozycje prawnego zabezpieczenia kredytu, itp .
Wniosek o udzielenie kredytu jest analizowany przez inspektora kredytowego. Zakres badań, rodzaj gromadzonych informacji i stopień szczegółowości analizy zależy od tego, czy wnioskodawcą jest znany, stały klient banku, czy ubiegający się o kredyt po raz pierwszy. Także rodzaj kredytu i jego wysokość wpływa na zakres i szczegółowość analizy.
Na wstępie inspektor kredytowy ocenia czy zapotrzebowanie nie przekracza faktycznych i formalnych możliwości udzielenia kredytu przez bank. Dotyczy to zwłaszcza większych kredytów, ponieważ bank musi dysponować w proponowanym okresie odpowiednimi środkami. Formalne ograniczenia wysokości kredytu wynikają z prawa bankowego, które zabrania bankom zawierania indywidualnej umowy kredytowej na kwotę wyższą od 25% sumy funduszów własnych banku. Łączna suma kredytów oraz innych wierzytelności banku wobec jednego podmiotu gospodarczego, względnie grupy powiązanych ze sobą kapitałowo lub organizacyjnie podmiotów, nie może bowiem przekroczyć 25 % funduszów własnych banku. W przypadku większości wniosków kredytowych ich wysokość nie przekracza obowiązujących norm, ale w bankach o niższych funduszach własnych może mieć to znaczenie.
Przy wstępnej ocenie wniosku kredytowego bierze się też pod uwagę cel przyszłego kredytu. Ocena może dotyczyć przewidywanej koniunktury gospodarczej, np. przy inwestowaniu w określoną produkcję, a także preferencji wynikających z polityki kredytowej banku .
Gdy wniosek kredytowy sprosta powyższym wymaganiom, inspektor kredytowy przystępuje do wstępnej oceny kredytobiorcy. Ma to szczególne znaczenie wobec nowych, nie znanych bliżej bankowi, kredytobiorców. Bank zbiera informacje o ich dotychczasowych działalności i wywiązywaniu się ze zobowiązań finansowych. Zasięga opinii w innych banach, wywiadowniach handlowych i innych dostępnych źródłach. Pozytywna opinia warunkuje przejście do etapu badań szczegółowych, dotyczących efektywności proponowanego przedsięwzięcia. Ich przedmiotem może być na przykład ?business plan? przy krótkoterminowym kredytowaniu bieżącej działalności (eksploatacji) lub projekt inwestycyjny przy kredycie długoterminowym.
Na podstawie dostarczonych przez kredytobiorcę bilansów, rachunków wyników oraz innych sprawozdań inspektor kredytów analizuje bieżącą sytuację finansową i strukturę majątku przyszłego kredytobiorcy i ustala, czy posiada on zdolność kredytową. W praktyce kredytobiorca często dostarcza bankowi dokumenty potwierdzające jego wiarygodność finansową. Należą do nich między innymi zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o niezaleganiu ze zobowiązaniami podatkowymi i potwierdzające wynik finansowy. Wniosek kredytowy może zawierać propozycje zabezpieczenia zwrotności kredytów i wówczas załączone są odpowiednie dokumenty, jak wyciąg z ksiąg wieczystych, polisy ubezpieczeniowe, itp .
Pozytywna decyzja zapada, gdy proponowane przedsięwzięcie rokuje uzyskanie zakładanych efektów, a bieżąca i przyszła sytuacja majątkowa kredytobiorcy zapewnia mu bieżącą i przyszłą zdolność kredytową. Równocześnie negocjowane są szczegółowe warunki umowy. Ostateczną decyzję o udzieleniu kredytu podejmuje dyrektor banku lub wyznaczona przez niego osoba. Przedstawiony tok postępowania kończy podpisanie umowy przez kredytobiorcę i osoby reprezentujące bank, które mają prawo zaciągania w jego imieniu zobowiązań ( tzw. prokurenci) .
4. Zabezpieczenia kredytu bankowego
Podstawowym warunkiem otrzymania przez kredytobiorcę kredytu bankowego jest przedstawienie odpowiednich zabezpieczeń . Najczęściej bank chciałby, aby wartość zabezpieczeń co najmniej dwukrotnie przekraczała kapitał kredytu. Wynika to z faktu, że sprzedaż przez bank zabezpieczeń niespłaconego kredytu bardzo często przynosi znacznie mniej niż ich pełna wartość, a do tego znaczna część produktu sprzedaży jest przeznaczona na zapłatę podatków, koszty komornika i inne koszty; w rachunku należy uwzględnić także naliczane przez bank oprocentowanie kredytu . Rzeczywiste wpływy banku ze sprzedaży zabezpieczeń są często znacznie niższe niż kapitał udzielonego kredytu, część zabezpieczeń nie ma w praktyce żadnej wartości . Możliwość ponoszenia przez bank strat zwiększa dodatkowo uprzywilejowanie roszczeń skarbu państwa, wynikających m.in. z zaległości podatkowych. Najczęściej bowiem przedsiębiorstwo, które nie spłaca kredytów, ma tez zaległości podatkowe.
Wymagane przez bank zabezpieczenia kredytów mogą być bardzo zróżnicowane. Zwykle są one dzielone na dwie grupy:
? zabezpieczenia osobiste,
? zabezpieczenia rzeczowe.
Zabezpieczeniami osobistymi nazywa się te, przy których dłużnik ponosi osobistą odpowiedzialność za spłatę długu. Oznacza to, że gwarantuje on całym swoim obecnym i przyszłym majątkiem wywiązanie się ze zobowiązań wobec banku. W przypadku, gdyby występowała większa liczba wierzycieli, a majątek dłużnika był zbyt mały, dług jest dzielony odpowiednio do wartości wierzytelności. Do zabezpieczeń osobistych należą m.in.: weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, poręczenie według prawa cywilnego, gwarancje bankowe , przelew (cesja) wierzytelności.
Zabezpieczeniami rzeczowymi nazywa się z kolei takie, przy których przedmiotem jest określona część majątku dłużnika lub osoby trzeciej. Bank ma prawo do takiego przedmiotu zabezpieczenia, niezależnie od tego, czyją własnością jest on w danej chwili. Do zabezpieczeń rzeczowych należą różne formy hipoteki, przewłaszczenia i zastawy, a także blokada środków na rachunku bankowym i kaucja .
Zabezpieczenie hipoteczne jest najczęściej spotykaną formą zabezpieczenia dużych kredytów, zazwyczaj obok niego stosuje się inne zabezpieczenia (np. weksel własny in blanco), uznawane przez bank za dodatkowe.
Inspektorzy kredytowi zawsze muszą zastanawiać się, jaka jest realna finansowa wartość proponowanych zabezpieczeń i wcale nie są skłonni wierzyć w deklarację klienta, przedstawionej przez niego wyceny, itp. Jeśli zabezpieczeniem są zapasy i towary, podstawą wyceny najczęściej są rachunki. Bank patrzy na nie z dużą podejrzliwością, inspektor kredytowy ma za zadanie wyrywkowe sprawdzanie cen i zastanowienie się nad możliwością sprzedaży tych zapasów i towarów w razie konieczności. Jeśli zabezpieczeniem są samochody, inspektor kredytowy analizuje ceny podobnych samochodów wystawionych na giełdach i często uznaje, ze realna wartość takiego samochodu jest mniejsza, niż sądzi klient w związku z czym sugeruje zaniżenie jego wartości.
Szczególnie trudnym przypadkiem jest sprawa wyceny zabezpieczeń w przypadku nieruchomości, czyli tzw. zabezpieczeń hipotecznych. W tym zakresie pracownicy dobrego banku wykazują szczególną ostrożność, wynikającą m.in. z wysokiej wartości tych nieruchomości i związanego z nimi kredytu. Z tego tez powodu bank zwykle żąda przedstawienia wyceny należnej, wykonanej przez biegłego. W wielu bankach upowszechnił się moralnie naganny zwyczaj ?sugerowania? przez inspektorów kredytowych nazwy firmy dokonującej wyceny lub nazwiska eksperta, co pociąga za sobą naturalnie podejrzenia klientów. Koszty wyceny zawsze ponosi klient.
Wyróżnia się wiele metod wyceny nieruchomości, każda z nich daje odmienne wyniki. Banki najczęściej preferują tzw. metodę wartości rynkowej. Polega ona na oszacowaniu, za ile można byłoby aktualnie sprzedać daną nieruchomość. Gdy wyceniane są grunty położone na obszarze, na którym często dochodzi do transakcji kupna ? sprzedaży, wycena jest prosta i polega na porównaniu z wartością gruntów, które zostały niedawno sprzedane. W przypadku zakładu produkcyjnego wycena staje się skomplikowana. Zwykle taki zakład jest umownie dzielony na części, a każda z nich jest wyceniana osobno. Najczęściej wartość rynkowa jest oceniana przez porównanie cech stanowiących o wartości wymienionego obiektu z podobnymi obiektami o znanej wartości rynkowej, dlatego też metoda taka jest niekiedy nazywana ?metoda porównawczą? .
Duży problem dla banku stanowi nieudolność lub nieuczciwość biegłych, dokonujących wyceny. Często spotykane są przypadki wielokrotnego zawyżenia przez eksperta wartości wyceny, prawdopodobnie na życzenie klienta, a przy obecnych znacznych wahaniach w cenach nieruchomości, sprzedawanych w Polsce, udowodnienie ekspertowi oszustwa jest praktycznie niemożliwe. Niektóre banki w przypadku dużych wątpliwości same opłacają dodatkową ekspertyzę wartości nieruchomości.
Pracownicy banku powinni dokonać dokładnych oględzin zabezpieczeń i znaleźć odpowiedzi na liczne pytania. Przykładowo, gdy zabezpieczeniem jest budynek mieszkalny, inspektor kredytowy, niezależnie od przedstawionej dokumentacji formalnej, która może być nieprawdziwa, powinien sam ustalić, ile osób zamieszkuje dany budynek, ile z nich jest zameldowanych, jaki jest prawdziwy stan prawny nieruchomości i jaki jest stan hipoteki. Część sądów hipotecznych pracuje bardzo źle, stąd też zdarza się, że przedstawione bankowi wypisy z ksiąg hipotecznych nie przedstawiają aktualnego obrazu sytuacji. Praca inspektora kredytowego jest tym ciekawsza, że musi on umieć ustalić prawdę. Jest on częstym gościem w sądzie hipotecznym i sądzie gospodarczym; analizuje złożoną tu dokumentację i wyciąga odpowiednie wnioski .
Liczba zabezpieczeń wymagana przez bank zależy od rodzaju, kwoty kredytu, czasu jego trwania oraz jakości zabezpieczenia. Ustanawianie zabezpieczeń powoduje również koszty, które kredytobiorca musi uwzględnić analizując kredyty w różnych bankach .
5. Klasyfikacja kredytów
W polskim systemie bankowym stosuje się wiele kredytów, klasyfikowanych według różnych kryteriów: przedmiotu kredytowania, okresu kredytowania, formy kredytu, sposobu zabezpieczenia kredytu, waluty kredytu.
Według przedmiotu kredytowania rozróżnia się trzy typy kredytów: obrotowe, inwestycyjne i konsumpcyjne. Kredyty obrotowe są przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą np.: zakup materiałów. Mogą one mieć charakter krótko- lub średnioterminowy.
Kredyty inwestycyjne służą finansowaniu nakładów gospodarczych na stworzenie nowych lub powiększenie istniejących środków trwałych. Kredyty te mogą finansować inwestycje:
? materialne, np. zakup sprzętu, armatury, maszyn, nieruchomości, środków transportu,
? niematerialne, np. zakup papierów wartościowych, patentów, finansowanie działalności naukowo-badawczej.
Kredyty inwestycyjne można też podzielić ze względu na ich przeznaczenie na:
? kredyty na nabycie maszyn i urządzeń ( przeważnie krótko- lub średnioterminowe )
? - kredyty na zakup lub budowę całych obiektów ( średnio- lub długoterminowe )
kredyt na restrukturyzację, przeznaczone na przebudowę struktury? gospodarczej kredytobiorcy w celu odzyskania równowagi finansowej
( średnio- lub długoterminowe ) .
Kredyty konsumpcyjne przeznaczone są na ratalny zakup towarów i usług konsumpcyjnych przez ludność, a także na sfinansowanie potrzeb związanych z budownictwem mieszkaniowym. Kredyty takie udzielane są w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Kredytobiorcami, w tym przypadku mogą być tylko osoby fizyczne. Biorąc za podstawę podziału okres kredytowania wyróżnia się kredyty:
? krótkoterminowe ? według polskiej praktyki udzielane na okres do jednego roku,
? średnioterminowe ? udzielane na okres do 3 lub 5 lat,
? długoterminowe ? udzielane na okres powyżej 3 lub 5 lat.
Przyjmując za kryterium formę udzielania kredytu można je podzielić na kredyty udzielane w rachunku bieżącym i rachunku kredytowym oraz kredyty wekslowe. W rachunku bieżącym mogą być udzielane kredyty krótkoterminowe na działalność eksploatacyjną i tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o kredyt ma rachunek bieżący w danym banku. Kredyt ten umożliwia kredytobiorcy zadłużenie się w rachunku bieżącym do wysokości przyznanego kredytu. Dzięki temu posiadacz rachunku bieżącego może dysponować nie tylko środkami zgromadzonymi na tym rachunku, ale również może wystawiać zlecenia płatnicze przekraczające stan posiadanych środków do wysokości przyznanego limitu kredytowego. Kredyt w rachunku bieżącym charakteryzuje się dużym ryzykiem, dlatego banki udzielają go jedynie długoletnim, solidnym i wiarygodnym w ich opinii klientom .
W ramach kredytów w rachunku bieżącym rozróżnia się: kredyt otwarty (in blanco) i kredyt kasowy (płatniczy). Kredyt otwarty jest udzielany na okres 1-1,5 roku, a bank uruchamiając go zobowiązuje się do zapłaty w formie gotówki, czeków gotówkowych zwykłych, potwierdzonych, poleceń przelewu, akredytyw, w których bank jest wskazany do domicyliat, czyli osoba, u której dokument ma być płatny. W ramach kredytu otwartego, jeżeli jest to określone w umowie, banki mogą wykupywać również weksle trasowane, jeżeli bank jest wskazany na nich jako domicyliat. Za wszystkie wymienione dokumenty bank płaci do wysokości udzielonego w umowie limitu. Kredyt otwarty jest kredytem odnawialnym, tzn. po spłacie może być udzielony ponownie. Kredyt kasowy upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku. Kredyt jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie, na okres od kilku do kilkunastu dni, i spłacany z najbliższych wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy. Kredyt płatniczy jest nieodnawialny, co oznacza, że jego spłata nie powoduje możliwości ponownego wykorzystania .
Oprócz wymienionych kredytów w rachunku bieżącym realizacja pozostałych następuje przez rachunek kredytowy. Kredyty w rachunku kredytowym uruchamiane są przez otwarcie dla kredytobiorcy specjalnego rachunku, na którym bank ewidencjonuje każdą wpłatę i spłatę kredytu. Kredytobiorca może mieć kilka rachunków kredytowych w zależności od liczby kredytów, z których korzysta, ponieważ każdy z nich jest ewidencjonowany na oddzielnym rachunku. Kredyty w rachunku kredytowym są krótkoterminowe lub średnioterminowe. Mogą one zostać udzielane jako:
? kredyt docelowy,
? kredyt na pokrycie wymaganych zobowiązań,
? kredyt kasowy,
? kredyt sezonowy,
? linie kredytowe .
Kredyt docelowy przeznaczony jest na finansowanie jednej określonej transakcji. Jest on kredytem nieodnawialnym.
Kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań udzielany na okres kilku miesięcy w razie krótkotrwałych trudności płatniczych wywołanych przejściowym wzrostem stanu zobowiązań, zakłóceniami w sprzedaży itp. Nie powinien być kredytem odnawialnym.
Kredyt kasowy udzielany jest w związku z chwilowym brakiem gotówki w kasie. Od kredytu kasowego w rachunku bieżącym różni się tym, że jego uruchomienie następuje poprzez otwarcie rachunku kredytowego, w ciężar którego następuje wykorzystanie kredytu.
Kredyt sezonowy udzielany jest na finansowanie potrzeb z związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produktu lub świadczonych usług, np. kredyt na skup płodów rolnych, udzielany na okres do dwóch lat. Jest to kredyt nieodnawialny.
Linie kredytowe to taki kredyt, który finansuje wiele transakcji. Przedmiotem są sukcesywne i powtarzalne dostawy towarów czy świadczone na rzecz kredytobiorcy usługi, do wysokości określonego w umowie limitu kredytowego. Linia kredytowa jest udzielana bez określenia w umowie obowiązujących terminów i kwot wykorzystania kredytu w postaci transz i może mieć ona charakter kredytu odnawialnego, bądź nieodnawialnego .
Inną formą kredytów są kredyty wekslowe. Wśród nich można wyróżnić kredyty dyskontowe i akceptacyjne. Kredyt dyskontowy jest udzielany w formie wykupu (dyskonta) weksli przez bank przed terminem ich płatności. Bank przyjmując weksel do dyskonta udziela kredytobiorcy kredytu, który jest spłacany nie przez kredytobiorcę, ale przez głównego dłużnika wekslowego. Dopiero jeżeli główny dłużnik wekslowy weksli nie wykupi, bank domaga się spłaty kredytu przez osobę, która złożyła weksel do dyskonta ( kredytobiorcę). Zgodnie z umową, bank może udzielić kredytu dyskontowego w odniesieniu do każdego złożonego do dyskonta weksla lub w postaci linii dyskontowej, określając górną granicę linii dyskontowej, do wysokości której będą przyjmowane w określonym w umowie okresie weksla do dyskonta .
Według prawnej formy zabezpieczenia kredyty dzieli się na: lombardowe, hipoteczne i inne. Kredytu lombardowego banki udzielają pod zastaw papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Kredyt hipoteczny jest kredytem średnio- lub długoterminowym na cele inwestycyjne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Jest to forma kredytu wygodna dla banku, gdyż pozwala mu na zaspokojenie roszczeń w tej nieruchomości mimo zmiany właściciela i zapewnia bankowi pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości.
Zależnie od waluty, w jakiej udziela się kredytu, wyróżnia się kredyty złotowe i walutowe. Banki przeważnie uzależniają walutę kredytu od kraju, w którym mają być dokonywane płatności ze środków zaangażowanych przez banki. Kredyty dewizowe są to kredyty udzielane w walutach obcych: w dolarach USA, funtach brytyjskich czy EURO. Zasady i warunki udzielania kredytów określone są w regulaminach i znacznie różnią się w poszczególnych bankach. Atrakcyjność kredytów dewizowych polega na relatywnie niższej stopie oprocentowania. Spłata kredytu i odsetek następuje w złotych lub dewizach, według kursu obowiązującego w dniu spłaty rat i odsetek, co oznacza, że kredytobiorca ponosi ryzyko różnic kursowych .
Przedstawiona klasyfikacja kredytów obejmuje typowe rodzaje kredytów. Nie każdy bank udziela wszystkich rodzajów kredytów.
Specyficznym rodzajem kredytów bankowych są kredyty udzielane w ramach konsorcjum bankowego, w które angażuje swoje środki wiele banków. Takie umowy kredytowe zawierane są wtedy, gdy kredytobiorca stara się o duży kredyt. Cechą umowy kredytowej konsorcjalnej jest występowanie w niej wielu stron. Należą do nich:
? kredytobiorca,
? bank gwarant, który zabezpiecza spłatę kredytu, czyli zobowiązuje się do zapłaty należnych kwot w wypadku niewywiązania się kredytobiorcy z zobowiązań; dlatego najczęściej bank gwarant przyjmuje od klienta zabezpieczenie spłaty zaciągniętego kredytu,
? bank aranżujący jest to jeden z banków finansujących, który organizuje konsorcjum, negocjuje warunki umowy oraz formalnie ją przygotowuje,
? agent to jeden z banków finansujących wyznaczony do obowiązków techniczno-administracyjnych, czyli zbierania i przekazywania dokumentów, wpłat, wypłat, informowania pozostałych uczestników umowy o przebiegu transakcji itp.
Banki partycypujące w umowie kredytowej określają, oprócz ogólnej kwoty kredytu, także maksymalne kwoty, w jakich angażują się poszczególne banki w finansowanie umowy. Każda spłata kredytu zasila banki proporcjonalnie do ich udziałów w ogólnej kwocie kredytu. Wszystkie banki uczestniczące w umowie mają jednak prawa i obowiązki. Ponadto w umowie kredytowej zawartej w ramach konsorcjum występują elementy charakterystyczne dla zwykłej umowy kredytowej .
6. Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa
Kwestia ryzyka kredytowego w działalności banku, mimo burzliwych zmian zachodzących w sektorze bankowym, jest ciągle najważniejszym ich problemem. Mimo coraz doskonalszych technik jego rozpoznawania, szacowania i zarządzania pozostaje nadal aktualna a zarazem przysparza największych kłopotów, czego egzemplifikacją jest rosnący udział należności nieregularnych w portfelach kredytowych banków .
Pojęcia ryzyka kredytowego oraz zdolności kredytowej są utożsamiane ze sobą zarówno w potocznym użyciu, jak i nierzadko w literaturze przedmiotu. Pomimo, że pojęcia te są rzeczywiście ze sobą dosyć mocno powiązane, należy jednak wyraźnie je rozróżniać. Z ryzykiem kredytowym mamy do czynienia zawsze, gdy dany podmiot otrzymuje produkt lub usługę bez dokonania natychmiastowej zapłaty. Ryzyko to definiuje się jako niebezpieczeństwo, że kredytobiorca nie będzie w stanie z jakichkolwiek powodów spłacić zaciągniętego zobowiązania ani oddać pożyczonego produktu. Pojęcie zdolności kredytowej zostało z kolei zdefiniowane w art. 69 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.
W praktyce zagadnienie zdolności kredytowej dotyczy także innych produktów o charakterze kredytowym, takich jak np. pożyczki, gwarancje bankowe, factoring, itp. pomimo, iż formalnie w ustawie zapis dotyczy kredytów. W praktycznym rozumieniu zdolność kredytowa jest to umiejętność zgromadzenia środków pieniężnych w kwocie pokrywającej wszelkie zobowiązania. Prawo bankowe nie nakazuje bankom oceny poziomu ryzyka kredytowego, ale nakazuje ocenę zdolności kredytowej na podstawie dokumentów i informacji przedłożonych przez potencjalnego kredytobiorcę, przez co zdolność kredytowa nabiera praktycznego wymiaru. Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie określa sposobu dokonywania tej oceny, pozostawiając bankom swobodę w opracowaniu i stosowaniu metod, którymi będą się posługiwać. Jednakowoż, bez względu na indywidualne rozwiązania, banki udzielają kredytu wtedy, kiedy ocenią, że będą w stanie odzyskać zaangażowane środki. Ponadto warto dodać, iż ze względu na odmienną politykę i procedury kredytowe poszczególnych banków konkretne przedsiębiorstwo w jednym banku uzyskuje kredyt a w innym nie .
Porównując definicje zdolności kredytowej oraz ryzyka kredytowego można zaobserwować wyraźne różnice. Zdolność kredytowa dotyczy kredytobiorcy, a ryzyko kredytowe pozostaje zarówno po stronie banku, jak i kredytobiorcy, zdolność kredytowa odnosi się zawsze do pojedynczego podmiotu, a ryzyko kredytowe dotyczy również całego portfela kredytowego banku, zdolność kredytową można mieć lub nie, natomiast ryzyko kredytowe występuje zawsze, choć w różnym stopniu intensywności. Zdolność kredytowa jest niewątpliwie pojęciem węższym i najczęściej stanowi jeden z czynników branych pod uwagę przy określaniu ryzyka kredytowego.
W literaturze przedmiotu definiuje się ryzyko kredytowe jako ryzyko poniesienia straty na skutek słabszej kondycji finansowej klienta banku . Polega ono na tym, że klient nie będzie w stanie zapewnić wymaganych środków pieniężnych do przeprowadzenia transakcji, zwykle z powodu bankructwa lub problemów z płynnością finansową. Przedmiotem transakcji mogą być nie tylko środki pieniężne, ale również:
? własna zależność kredytowa, mówimy wtedy o kredycie analizowanym,
? krótkoterminowe finansowanie dostaw i usług przez bank ? factoring,
? zakup należności terminowych, będących rezultatem eksportu towarów i usług z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego wierzytelność ? mówimy wtedy o forfaitingu,
? udostępnione przez bank- leasingodawcy maszyny, urządzenia do odpłatnego korzystania, czyli leasingu .
Należy również pamiętać, że transakcje ?udostępniania? określonych wartości i związane z nimi ryzyko poniesienia straty, dotyczy nie tylko rynku kredytowego, ale również kapitałowego. Dlatego bardzo często ryzyko kredytowe wiąże się z wszelkimi transakcjami udostępniania wartości w pieniądzu lub towarze, w wyniku których powstają określone zobowiązania lub nie osiągnięta zostanie zakładana stopa zwrotu udostępniania.
W literaturze podkreśla się, że ryzyko kredytowe dotyczy także obligacji i papierów wartościowych i polega na tym, że kredytobiorca nie może zapłacić lub może zapłacić tylko część długu . Podobne stanowisko zajmuje również M. Wakuliński definiując ryzyko kredytowe, jako brak pewności co do spodziewanej stopy zwrotu lub zysku z zainwestowanych funduszy .
Innym rodzajem klasyfikacji ryzyka kredytowego jest stosowanie do podmiotu podziału na: ryzyko indywidualne lub ryzyko portfelowe.
Ryzyko indywidualne wynika z pojedynczej umowy kredytowej, zależne jest od wysokości możliwej straty i prawdopodobieństwa jej wystąpienia . Ryzyko portfelowe natomiast to łączne zagregowane ryzyka indywidualne .
Im mniejsza jest zależność między poszczególnymi kredytami, tym mniejsze jest ryzyko pojawienia się sytuacji, że czynniki powodujące niespłacenie jednego kredytu, będą jednocześnie wpływały na niespłacenie innych, zwiększając w ten sposób ryzyko łączne.
Uwzględniając aspekt czasowy w odniesieniu do terminu ?ryzyko kredytowe? trzeba uściślić, czy ryzyko to odnosi się do zjawiska nie wywiązania się ze spłaty zobowiązań, czy także do opóźnień w spłacie tych zobowiązań. Stanowisko pierwsze zajmuje M. Rajczyk definiując ryzyko kredytowe jako ?zagrożenie, że kredyt udzielony klientowi oraz należne bankowi odsetki nie zostaną spłacone? . Drugie stanowisko zajmuje W. L. Jaworski, który wyróżnia ryzyko aktywne i pasywne . Według niego ryzyko aktywne stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności (rat i odsetek) w ustalonej w umowie wysokości i terminie. Ryzyko to w dużej mierze kształtowane jest przez bank, jakkolwiek duża jego część ma charakter egzogeniczny (zewnętrzny) i nie daje się w pełni kontrolować. Należy również dodać, że ten rodzaj ryzyka dotyczy także operacji pozabilansowych typu: poręczeń, gwarancji, itp. Ryzyko pasywne natomiast oznacza zagrożenie wcześniejszego niż wynika z umowy wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenia nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych. W tym przypadku oddziaływania banku są ograniczone ? jest on strona pasywną, suwerenem decyzji dotyczących depozytów lub kredytów refinansowych są deponenci.
Bank udzielając kredytu musi mięć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz że w okresie korzystania z kredytu tej zdolności nie utraci. W przypadku utraty zdolności kredytowej przedsiębiorstwo powinno dysponować takim majątkiem płynnym, który pozwoliłby na pokrycie wszystkich zobowiązań .
Zdolność kredytowa posiadają przedsiębiorstwa, których efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Efektywność finansowa działalności gospodarczej powinna zapewnić prawidłowa działalność eksploatacyjną, a stan majątkowy powinien reprezentować taki stopień płynności składników majątkowych, aby mogły być one w razie potrzeby zamienione na pieniądz .
W celu określenia zdolności kredytowej trzeba dokonać szeregu analiz, ocen, obliczenia wskaźników. Badanie zdolności kredytowej jest procesem ciągłym, gdyż bank w każdym momencie powinien znać sytuację gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa, któremu pożyczył pieniądze.
Zakres oceny zdolności kredytowej powinien być uzależniony od okresu korzystania z kredytu, a mianowicie:
? w przypadku występowania o krótkoterminowy kredyt obrotowy na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań ocena zdolności kredytowej może polegać na ocenie bieżącej zdolności kredytowej,
? przy ubieganiu się o kredyt obrotowy lub inwestycyjny ? krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy ? należy ocenić oprócz aktualnej zdolności kredytowej także zdolność kredytową w całym okresie korzystania z kredytu .
Przy ocenie zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych podstawowe znaczenie ma analiza działalności gospodarczej, która może być analizą statystyczno ? porównawczą bądź analizą dokumentów źródłowych.
Analiza porównawcza powinna zaigrać podstawowe wskaźniki charakteryzujące działalność danej jednostki gospodarczej, tj.;
? dynamikę sprzedaży,
? poziom i dynamikę rentowności,
? poziom i dynamikę kosztów,
? wskaźniki płynności środków obrotowych (rotacja zapasów, długość cyklu rozliczeniowego należności),
? współczynnik zadłużenia,
? wielkość kapitałów,
? wielkość majątku trwałego i realizowanych nakładów inwestycyjnych .
O efektywności finansowej mówi się wówczas, gdy przedsiębiorstwo osiąga zysk, tzn. gdy przychody ze sprzedaży przewyższają koszty tej sprzedaży. Oceny efektywności finansowej dokonuje się poprzez analizę danych zawartych w bilansie oraz rachunku wyników przedsiębiorstwa. W ramach analizy efektywności finansowej dokonuje się analizy wyniku finansowego, tj. porównania wyniku osiągniętego z planowanym i również porównuje go z poziomem planowanym i uzyskiwanym w latach ubiegłych. Po przeprowadzeniu oceny efektywności finansowej można odpowiedzieć na pytanie, czy przedsiębiorstwo posiada bieżącą zdolność kredytową .
7. Uwagi końcowe
Uzyskanie kredytu nie jest rzeczą łatwą. Należy wypełnić dużo różnych dokumentów, dostarczyć do banku mnóstwo załączników, posiadać mocne zabezpieczenia. Niektórzy narzekają na wysokie oprocentowanie i prowizje. Mimo tego jednak kredyt bankowy jest jednym z przedstawionych źródeł finansowania podmiotów gospodarczych. W wielu firmach do 50% kapitałów, to kapitały pochodzące z długoterminowych kredytów bankowych.
Dla niektórych osób, jednostek gospodarczych kredyt jest sposobem na życie, co chwile zaciągają nowe kredyty. Inni korzystają z nich sporadycznie w sytuacjach wyjątkowych. Jednakże i dla tych pierwszych i dla tych drugich kredyt jest bardzo potrzebny. Dzięki niemu można zrealizować transakcje, które nie byłyby możliwe do zrealizowania ze względu na brak własnych środków finansowych. Kredyt powiększa się siłą nabywczą kredytobiorcy, co stwarza dla niego nowe możliwości nabywcze, a więc zwiększa jego udział w produkcie narodowym. Każde udzielenie kredytu zwiększa ilość pieniądza w obiegu, a każda spłata zmniejsza.
Rozdział II
Praktyka wykorzystania kredytu bankowego
1. Uwagi wstępne
Kredyt pochodzi od łacińskiego słowa ?credere? co znaczy wierzyć lub ufać odnoszącego się do zaufania jakim cieszy się osoba , która reguluje swe zobowiązania. Zdefiniował to po raz pierwszy w 1910r J Conrad.Dla niego mieć kredyt oznaczało możliwość otrzymania ,na podstawie tego zaufania , od kogoś , dobrowolnie w użytkowanie składników majątku lub usług w zamian za ekwiwalent .Uważał ponadto kredyt za czasowe nabycie siły nabywczej przez kredytobiorcę, który po ustalonym terminie ma obowiązek zwrócić go w uzgodnionej formie pieniądza i wysokości wraz z odsetkami za jego gospodarcze użytkowanie. Udzielenie kredytu jednostką gospodarczym i ludności jest podstawowa czynną operacją bankową. Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym miedzy bankiem a kredytobiorcą. Banki wiec pełnia w gospodarce rynkowej role wyspecjalizowanego pośrednika finansowego , który zapewnia bezpieczeństwo zwrotu lokowanych środków finansowych i alokację tych środków zgodna z zasadami dobrego gospodarowania.
W przypadku kredytu bankowego jako koszt traktuje się odsetki, prowizję bankową oraz odpisy amortyzacyjne.
Leasing zatem to z pewnością najbardziej efektywny sposób na pozyskanie środków finansowych na inwestycje. Często korzystniejszy niż kredyt. Okazać się jednak może, że zbyt krótki okres trwania umowy leasingu będzie niekorzystny z punktu widzenia obciążeń podatkowych .
2. Zawieranie umowy kredytowej
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji do udzielonego kredytu .
Uzgadnianie warunków umowy kredytowej rozpoczyna się już praktycznie od momentu wstępnej rozmowy w banku na temat ogólnych zasad ubiegania się o kredyt. Zwykle pierwsze kontakty z bankiem mają duży wpływ na dalszy proces negocjacji, a mianowicie służą do stworzenia dobrego klimatu współpracy.
Często zdarza się, że aby ostatecznie uzgodnić warunki umowy kredytowej, zachodzi potrzeba przeprowadzenia negocjacji pomiędzy przedstawicielami kredytobiorcy i banku. Zwykle przedmiotem negocjacji jest oprocentowanie kredytu, wysokość prowizji, prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, niekiedy okres kredytowania. Zaproponowane przez bank oprocentowanie jest funkcją ryzyka kredytowego związanego z klientem oraz czasu trwania kredytu i jego rodzaju. Ze strony banku minimalną granicę oprocentowania wyznacza konieczność zapewnienia dochodowości kredytu oraz możliwość alternatywnego zagospodarowania posiadanych środków, np. poprzez udzielenie kredytu innemu klientowi, zakup papierów wartościowych. Udane negocjacje to przede wszystkim umiejętność skoncentrowania się na wspólnych interesach obu stron, a nie na odmiennych stanowiskach .
Umowa kredytowa, niezależnie od kwoty, musi być zawarta na piśmie i zawierać takie niezbędne elementy jak:
1. oznaczenie stron umowy,
2. datę zawarcia umowy,
3. określenie podstawowych obowiązków stron, tzn. obowiązek banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, obowiązek kredytobiorcy do zwrotu kredytu,
4. kwotę i walutę kredytu,
5. termin postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,
6. terminy spłaty kredytu oraz terminy spłaty odsetek,
7. oprocentowanie kredytu i wysokość prowizji,
8. zakres uprawnień banku związanych ze sprawdzeniem sposobu wykorzystania udzielonego kredytu przez kredytobiorcę i zabezpieczeniem jego spłaty,
9. warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu .
Dodatkowo, oprócz wyżej podanych punktów, strony mogą w umowie kredytowej zawrzeć przykładowo następujące zapisy:
1. sposób wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę, np. przekazanie środków na rachunek bieżący,
2. dodatkowe prawne zabezpieczenie spłaty,
3. zobowiązanie kredytobiorcy do przedstawiania w banku informacji i dokumentów niezbędnych do oceny jego standingu w okresie kredytowania, np. miesięczne sprawozdania GUS, zestawienia należności, zobowiązań,
4. uprawnienia banku do badań inspekcyjnych,
5. sytuacje, w których bank może wypowiedzieć umowę kredytową,
6. uprawnienia kredytobiorcy do spłaty kredytu przed terminem,
7. postępowanie banku w sytuacji nieterminowego regulowania płatności odsetek lub kapitału .
Umowa kredytowa może być podpisana, podobnie jak wniosek, jedynie przez osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu kredytobiorcy.
Wszelkie zmiany w umowie kredytowej mogą być dokonywane w formie sporządzonego na piśmie aneksu, podpisanego przez kredytobiorcę i bank. Często podpisanie aneksu i zmiana warunków umowy pociągają za sobą konieczność uiszczenia dodatkowej prowizji.
3.Cechy charakterystyczne umowy kredytu
Umowa kredytowa jest umową nienazwaną i nie przewidzianą w przepisach kodeksu cywilnego. Pewne jej cechy charakterystyczne ujęte są w prawie bankowym. Umowa kredytowa jest umową:
1. konsensualną ? dochodzi do skutku już w momencie podpisania przez strony umowy, a nie w momencie wydania przez bank środków pieniężnych,
2. dwustronnie zobowiązującą ? bowiem bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy,
3. odpłatną ? bowiem bank pobiera od przyznanego kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego również odsetki .
Prawo bankowe nie przewiduje możliwości odstąpienia przez bank od umowy kredytowej. Należy jednak uznać, że bank ma prawo odstąpić od umowy kredytowej, jeżeli przed wykorzystaniem kredytu:
? kredytobiorca zmarł,
? ogłoszono upadłość kredytobiorcy,
? otwarto postępowanie układowe na wniosek kredytobiorcy.
4. Elementy umowy kredytu
Kredyt jest szczególnym towarem sprzedawanym przez bank na określonych warunkach i jak każdy towar ma swoją cenę. Składać się ona może z wielu elementów, takich jak:
1. Oprocentowanie kredytu:
? oprocentowanie stałe
? oprocentowanie zmienne: stawka bazowa, marża banku kredytodawcy.
2. Prowizje:
? prowizja przygotowawcza,
? prowizja od zaangażowania.
3. Inne koszty:
? prowizja administracyjna,
? odsetki od zadłużenia przeterminowanego,
? prowizja od wcześniejszej spłaty,
? premia, składka ubezpieczeniowa,
? opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczenia .
Wykorzystany kredyt musi zostać spłacony. Umowa kredytowa dokładnie precyzuje kwoty i terminy spłat kolejnych rat kredytu. W zależności od rodzaju kredytu (krótko-, średnio-, długoterminowy) spłaty te są miesięczne, kwartalne, półroczne, itd., przy czym bezpieczniejsze dla banku jest rozłożenie spłat na mniejsze raty, spłacane wcześniej. W przypadku kredytów średnio- i długoterminowych, głównie inwestycyjnych, może wystąpić karencja w spłacie rat kapitałowych. Karencja jest to początkowy okres trwania umowy kredytowej, w którym kredytobiorca nie spłaca kapitału kredytu, a tylko odsetki. Okres karencji może stanowić nawet 1/3 okresu kredytowania, ale w przypadku inwestycji daje możliwość spłaty kredytu z jej efektu .
Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt w banku, rozpoczyna się faza poprzedzająca ten fakt - faza wstępna negocjacji w której przyszły kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje dokument - wniosek kredytowy.
We wniosku kredytowym powinny znaleźć się następujące informacje:
- wysokość kredytu i jego przeznaczenie,
- sposób zabezpieczenia kredytu,
- proponowany termin postawienia przez bank środków do dyspozycji kredytobiorcy,
- źródła pozyskiwania środków dla spłaty kredytu,
- terminy spłat kredytu.
Wniosek może zawierać także inne informacje dotyczące kredytobiorcy i jego sytuacji finansowej oraz rodzaju przedsięwzięć, jakie on podejmuje. Zakres tych informacji określa bank kredytujący.
Do wniosku załączane są dokumenty obrazujące stan majątku i kondycje finansową obecną i przewidywaną kredytobiorcy, jak np. bilans, rachunek zysków i strat czy sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o wywiązaniu się z zobowiązań, a także inne dokumenty w tym dokumenty założycielskie ? zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacyjnego REGON. Bank ma prawo do żądania wszelkich innych dokumentów, których analiza zwiększy wiarygodność kredytobiorcy .
5. Strony umowy kredytu
Podstawowym i najważniejszym dokumentem, który określa warunki udzielenia i wykorzystania kredytu jest umowa kredytowa. Zawierana pisemnie, określa prawa i obowiązki zarówno banku jak i kredytobiorcy, które wynikają na przykład z prawa bankowego, kodeksu cywilnego, oraz regulaminu kredytowania.
Kredytobiorcą może być: osoba prawna, osoba fizyczna, podmiot gospodarczy nie posiadający osobowości prawnej, posiadająca zdolność kredytową po przedstawieniu dokumentów i informacji niezbędnych to weryfikacji tej zdolności. Bank może udzielić kredytu osobie prawnej nie posiadającej tej zdolności wówczas, gdy przedstawi ona program uzdrowienia gospodarki pozwalający na jej osiągnięcie.
Podstawowym uprawnieniem kredytobiorcy jest prawo do korzystania w określonej w umowie środków pieniężnych postawionych do jego dyspozycji na warunkach ustalonych w umowie. Kredytobiorca nie ma jednak obowiązku wykorzystania kredytu, o ile nic innego nie zostało zastrzeżone w umowie. Podstawowym obowiązkiem kredytobiorcy jest spłata kredytu w określonym w umowie terminie wraz z odsetkami i prowizją.
Kredytodawcą może być bank, lub spółka prawa handlowego nie będąca bankiem, która uzyskała zezwolenie na wykonywanie czynności kredytowych.
Podstawowym obowiązkiem banku jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych w wysokości określonej w umowie.
W okresie korzystania przez kredytobiorcę z kredytu bank ma szereg uprawnień przysługujących mu z mocy przepisów prawa bankowego. Bank może żądać przedstawienia niezbędnych dokumentów i informacji do oceny sytuacji gospodarczej i finansowej. Bank może w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu:
? wypowiedzieć umowę kredytową,
? żądać zabezpieczenia kredytu,
? żądać dodatkowego zabezpieczenia kredytu,
? żądać przełożenia przez kredytobiorcę programu uzdrowienia gospodarki.
Bank może wypowiedzieć umowę kredytową na skutek: nieterminowych spłat kredytu, przeznaczenia kredytu na inne cele niż przewiduje umowa, niedopełniania przez kredytobiorcę pozostałych warunków umowy. Bank ma prawo żądać spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie, gdy: kredytobiorca stał się niewypłacalny - jego majątek nie starcza na spłatę kredytu lub, gdy zawiesił on lub zaprzestał płacenia swoich zobowiązań, lub, gdy z winy kredytobiorcy zabezpieczenia kredytu uległo znacznemu zmniejszeniu. Zwyczajowo bank może odstąpić od umowy w przypadkach:
? Gdy zmarł kredytobiorca,
? Gdy ogłoszono jego upadłość,
? Gdy otwarto postępowanie układowe na wniosek kredytobiorcy,
? Gdy w okresie pomiędzy podpisaniem umowy a wykorzystaniem kredytu stan majątkowy kredytobiorcy uległ znacznemu pogorszeniu.
Kwota przyznanego kredytu stanowi limit, do wysokości, którego kredytobiorca może się zadłużać w określonym czasie, na jaki został on przyznany. Spłata kredytu może nastąpić w całości lub w ratach. Kredyt może być spłacony przez upoważnioną osobę trzecią. Od przyznanego kredytu bank pobiera prowizje i odsetki. Od kwoty kredytu nie spłaconej w terminie bank pobiera odsetki w wysokości podwyższonej, którą określa umowa lub są to odsetki ustawowe. Zmiany uzupełnienia i rozwiązanie umowy kredytowej wymaga formy pisemnej.
6. Rozwiązanie umowy kredytu
Rozwiązanie umowy kredytowej następuje po spłaceniu wszystkich zobowiązań lub po ich wygaśnięciu w inny sposób. Zabezpieczenia umowy kredytowej tracą wówczas swoją moc. W wypadku hipoteki lub bankowego zastawu rejestrowego bank zobowiązany jest wydać zaświadczenie o spłaceniu kredytu. Pozwala ono wykreślić wpis w księdze wieczystej bądź informacje o ustanowienie zastawu na samochodzie, a także poinformować towarzystwo ubezpieczeniowe o wygaśnięciu cesji praw, wynikających z polisy ubezpieczeniowej, dotyczącej ustanowionych zabezpieczeń.
W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Okres wypowiedzenia wynosi 30 dni (umowa może przewidywać dłuższy okres). Po upływie tego terminu kredytobiorca musi zwrócić wykorzystany kredyt wraz z odsetkami za okres korzystania z kredytu .
Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej lub zagrożenia jego upadłością nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego. W przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego.
7. Koszty kredytu
Na koszt kredytu mogą składać się różne elementy, w zależności od banku. Kosztem kredytu jest suma opłat, jaką musi ponieść kredytobiorca, aby bank umożliwił mu korzystanie z jego funduszy. Do opłat tych zaliczamy przede wszystkim:
1. oprocentowanie kredytu,
2. prowizje za udzielenie kredytu, wyrażone procentowo, przeważnie 1-3 % kwoty kredytu, pobierana z góry w momencie gdy bank uruchamia kredyt,
3. opłata za rozpatrzenie wniosku kredytowego ( najczęściej stosowana przy kredytach wymagających dużo formalności np. hipotecznych, czasami samochodowych),
4. cena ustanowienia zabezpieczenia, ponosi je zawsze kredytobiorca, może to być np. opłata za wpis zastawu do rejestru sądowego lub opłata za wpis do księgi wieczystej gdy zabezpieczeniem jest hipoteka,
5. cena ubezpieczenia nieruchomości, w przypadku gdy jest ona zabezpieczeniem kredytu,
6. koszt prowadzenia rachunku z którego będziemy spłacać raty kredytu i każdorazowy przelew raty; klienci spłacających kredyt za pośrednictwem rachunku osobistego w tym samym banku najczęściej nie płacą za przelew,
7. opłata za każdą zmianę w umowie kredytowej (przewalutowanie, zmiana planu spłaty rat),
8. prowizja rekompensacyjna, jest to opłata za wcześniejszą spłatę całości bądź części kredytu - banki tłumaczą tą prowizje tym, że rekompensuje im ona utratę odsetek jakie zaplanowały sobie podpisując z nami umowę kredytu; ustalana jest ona najczęściej jako procentowa wartość wcześniej spłacanej kwoty np. 1%; chociaż czasami sposób wyliczenia tej prowizji może być bardzo skomplikowany, a jej wysokość znaczna.
Przy zaciąganiu kredytu hipotecznego lub hipoteczno-budowlanego można spotkać się z dodatkowymi opłatami w zakresie:
? opłaty za inspekcję techniczną przedstawiciela banku (gdy hipoteka jest zabezpieczeniem), banki mogą dysponować listą licencjonowanych inspektorów, których mogą polecić klientowi, bądź współpracować z konkretną firmą),
? opłaty za wycenę nieruchomości (w banku lub poza bankiem, czasem w banku możemy otrzymać listę rekomendowanych rzeczoznawców majątkowych),
? honorarium dla doradcy, który pomoże nam wybrać odpowiedni dla nas kredyt (w przypadku kiedy zgłosimy się do pośrednika, w banku specjaliści powinni nam doradzać bezpłatnie) .
ROZDZIAŁ III
Metody zabezpieczeń stosowane w banku BPH i PBK S.A oddział Busko- Zdrój
& 1. System bankowy w Polsce.
Pierwsze zmiany dostosowujące działalność systemu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej nastąpiły na mocy ustawy o prawie bankowym57. Ustawa ta doprowadziła do: wyodrębnienia systemu bankowego z resortu finansów i stworzenia tym samym nowej struktury gospodarczej funkcjonującej na odmiennych warunkach i powiązania, uchwalania przez Sejm corocznie planu kredytowego i założeń polityki pieniężno - kredytowej, powołania Rady Banku, wprowadzenia umownych stosunków pomiędzy bankami a przedsiębiorstwami.
Można stwierdzić, że wiodącą funkcję w nowym systemie otrzymał NBP, który był centralnym bankiem państwa i miał uprawnienia emisyjne, kredytowe, rozliczeniowe i dewizowe58. Nie występował jednak w roli monobanku czy pozycji nadrzędnej w stosunku do innych banków. Oprócz NBP funkcjonowały BGŻ ., BH SA., PKO SA. oraz banki spółdzielcze. Jednak były one powiązane ściśle z poszczególnymi sektorami gospodarki lub nastawione na wąską specjalizację.
BGŻ zajmował się finansowaniem i kredytowaniem rolnictwa, przemysłu rolno ? spożywczego i leśnictwa, BH SA. obsługą rozliczeń towarowych i usługowych z zagranicą, a PKO SA. obsługą dewizową ludności oraz finansowaniem i kredytowaniem obrotów kredytowych z zagranicą przedsiębiorstw eksportu wewnętrznego handlu zagranicznego. W tej sytuacji nie mogło być mowy o konkurencyjności na rynku usług bankowych. Nowa ustawa dała jednak możliwość tworzenia nowych banków państwowych, spółdzielczych czy w postaci spółek akcyjnych.
______________________________________________
57 Ustawa z dn.29.VIII.1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. 2005.Nr 1, poz.2
58 Ustawa z dn. 29.VIII.1997r. o NBP, Dz. U.2005.Nr 1, poz.
Banki zagraniczne mogły rozpocząć działalność w oparciu o zezwolenie Ministra Finansów wydanego w porozumieniu z prezesem NBP. Nowa ustawa stworzyła strukturę gospodarczą , która była niezależna i podporządkowana w głównej mierze Sejmowi i Radzie Ministrów. Sejm powołuje prezesa NBP na wniosek Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, który odpowiada przed nim za działalność banku. Prezes NBP nie uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów.
Plany kredytowe czy założenia polityki pieniężno-kredytowej uchwalone -przez Sejm przyczyniły się do podniesienia ich rangi. Banki miały obowiązek uczestniczyć aktywnie w realizacji tych planów. Uzależniały one skalę kredytowania przedsiębiorstw od swych możliwości do gromadzenia środków finansowych i uzależniły wiele decyzji gospodarczych od posiadania przez przedsiębiorstwo odpowiednich środków pieniężnych. Szybko zauważono , że realizacja tych wszystkich planów i założeń wymaga skuteczniej działającego i bardziej wydajnego systemu bankowego co było przyczyną dalszych reform w oparciu o dalsze ustawy.
Powołana Rada Banku jako organ koordynujący i konsultacyjny wszystkich banków miała za zadanie usprawnić prowadzenie jednolitej polityki pieniężno-kredytowej przez aparat bankowy. W jej skład wchodzili Prezes NBP i jego pierwszy zastępca, prezesi banków o zasięgu ogólnokrajowym i przedstawiciele banków spółdzielczych.
Umowne stosunki pomiędzy przedsiębiorstwami a bankami stworzyły możliwość partnerstwa tych podmiotów w realizowaniu polityki pieniężno-kredytowej. Banki na mocy ustawy stały się osobami prawnymi działającymi w celu umocnienia pieniądza polskiego, a organizując kredytowanie czy rozliczanie przedsiębiorstw mogły zawierać dowolne umowy, ograniczone jedynie założeniami polityki pieniężno-kredytowej czy ustaleniami statutowymi.
Wszelkie kolejne zmiany w systemie bankowym przeprowadzone zostały na mocy przepisu którego celem było59:
stworzenie warunków do prowadzenia przez NBP aktywnej polityki emisyjnej zwiększenie samodzielności i przedsiębiorczości banków jak również ich odpowiedzialności w sferze ich uprawnień za realizowaną politykę pieniężno-kredytową,
wprowadzenie autentycznego partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami ,
oparcie działalności banków na rozrachunku ekonomicznym,
wprowadzenie zasady konkurencyjności.
Powyższa ustawa była punktem przełomowym w procesie jakościowych przeobrażeń systemu bankowego. Jeszcze w zasadzie przed jej uchwaleniem wyodrębniono z NBP powszechne kasy oszczędności i utworzono odrębny bank państwowy- PKO BP (1 I 1988r.). W oparciu o następne akty prawne60
rozpoczęła działalność 9-ka banków komercyjnych, która przejęła oddziały z
sieci NBP. Banki te są samodzielnymi i samo finansującymi się jednostkami organizacyjnymi. Mogą prowadzić tradycyjną działalność bankową jak również tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego; mogą tworzyć przedsięwzięcia gospodarcze czy świadczyć usługi konsultacyjno - doradcze w sprawach finansowych mogą podejmować każdą działalność gospodarczą nie przewidzianą ustawą, a określoną statutem; tworzyć i likwidować za granicą oddziały i inne placówki oraz być akcjonariuszem zagranicznych banków i osób prawnych działających w kraju. Na czele takiego systemu bankowego, mogącego działać w tak wielu dziedzinach stoi NBP jako bank banków.
Wprowadzenie partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami polegało na swobodnym nawiązywaniu stosunków kredytowych pomiędzy zainteresowanymi stronami. Wszystkie osoby fizyczne i prawne przy otwieraniu rachunku, zaciąganiu kredytu czy korzystaniu z innych usług bankowych mają prawo wyboru banku.
Działalność banku opierająca się na rachunku ekonomicznym polega na pokrywaniu z uzyskanych przychodów kosztów działalności, zobowiązań wobec budżetu państwa, zobowiązań z tytułu zawieranych umów czy wydatków na rozwój.____________________
59 Ustawa z dn.29.VIII.1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. 2005, Nr 1,poz.2.
60 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 11 IV 1988 roku. w sprawie banków komercyjnych.
Przyczyniło się to do ustanowienia nadzoru bankowego. Banki zostały zobowiązane do utrzymywania płynności płatniczej polegającej na prowadzeniu obsługi zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego, zwana dalej ?Komisją?. Decyzje i określone przez Komisję zadania wykonuje i koordynuje wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP-Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, a dokonuje go na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków. W ramach sprawowania nadzoru bankowego prezes NBP z własnej inicjatywy lub Ministra Finansów może przekazać bankowi określone zalecenia, a przypadku trudnej sytuacji finansowej cofnąć zgodę na prowadzenie dalszej działalności. Konkurencyjność w bankowości ? w myśl tej ustawy ? polega na tym, iż poszczególne banki wydzielone z NBP rozpoczęły działalność na własny rachunek stawiając na wprost stopy i masy zysku przy dopuszczalnym rynku. Chodziło o to by w oparciu o fundusze własne opanować jak największy segment rynku. Banki rozpoczęły w pierwszej fazie walki konkurencyjnej rozszerzenie swej działalności na obszary w których wcześniej nie działały.
Obecnie dominuje tendencja do modernizacji posiadanych oddziałów, komputeryzacja, dywersyfikacja produktu czy szkolenie pracowników.
Działalność NBP koncentruje się w oparciu o ustawę61 na wielu dziedzinach, począwszy od funkcji konsultacyjnych (np. odnośnie koncepcji
społeczno-gospodarczego rozwoju kraju) poprzez funkcje czysto techniczne (np. obsługę pewnych rozliczeń) po kształtowanie polityki finansowej państwa za pomocą kredytu dla systemu bankowego (oddziaływanie dla niego za pomocą limitu kredytowego, stopy rezerwy obowiązkowej, oprocentowania kredytu refinansowego czy operacji otwartego rynku).
Oprócz tych instrumentów oddziaływania banku centralnego na cały system bankowy w sferze wpływów NBP znajdują się decyzje o emisji i obrocie papierami wartościowymi, a także obsłudze pożyczek państwowych, które otrzymał na mocy obowiązujących
__________________
61Ustawa z dn. 3 II 1989 r. o NBP, Dz. U. 1989, nr 4, poz. 22.
przepisów62 . W oparciu o dalsze rozporządzenia63 NBP ma obowiązek a zarazem funkcje polegające na zapewnieniu zgodnego z przepisami i obowiązującymi zasadami działania banku w sprawach dewizowych. Powyższa ustawa dała możliwość zachowania nowo powstałym bankom państwowym uprawnień dewizowych. Odtąd takie uprawnienia w odniesieniu do banków nowo utworzonych miał nadawać prezes NBP, który ponadto posiadał uprawnienia nadzoru nad obrotem dewizowym. Obsługę dewizową oraz walutową ludności powierzono podmiotom bez osobowości prawnej (jak przedsiębiorstwa turystyczne, hotele). Wprowadzono też nowe uregulowania odnośnie gromadzenia rezerw obowiązkowych. Na ich podstawie rezerwą obowiązkową objęto wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, ale stopa rezerwy nie mogła przewyższać 30% sumy tych środków. Było to w pewnym stopniu zachętą dla banków do gromadzenia oszczędności w postaci lokat terminowych. Ustawa nie przewidywała oprocentowania środków na rachunku rezerw obowiązkowych w NBP. Naruszenie przez bank obowiązku utrzymywania rezerw na odpowiednim poziomie prowadziło do stosownych sankcji. Dalsze zmiany przystosowujące system bankowy do warunków gospodarki rynkowej miały miejsce poprzez pewne zmiany w Prawie bankowym64 . Polegały one głównie na przekształceniu banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych, określeniu szczegółowych sposobów na udzielenie zezwoleń na otwarcie nowych banków, sprecyzowaniu zasad działania nadzoru bankowego. Poruszały one kwestie możliwości zadłużania się budżetu państwa w NBP oraz zakresu działania instrumentów Banku Centralnego na system bankowy. Doprowadziły one też do likwidacji Rady Banków.
____________________
62 Ustawa z dn. 27.VII.2002 r. ? Prawo dewizowe, Dz. U. Nr 141, poz.1178
63 Ustawa o NBP z dn. 31 I 1989 r., Dz. U. z 1992 r., nr 72 poz. 360.
64 Ustawa z dn. 18 XII 1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o NBP, Dz. U. 1989 r., nr 74, poz. 439; Ustawa z dn.14 II 1992 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw, Dz. U. 1992 r., nr 20, poz. 78
.
Dla całego systemu bankowego istotne znaczenie miały dwa akty prawne:
o restrukturyzacji banków spółdzielczych BGŻ65,
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym66 ,
Banki spółdzielcze najgorzej wypadły z konfrontacji z nowymi realiami gospodarczymi . Działając w czasie kryzysu szczególnie silnie odczuwanym w rolnictwie i dysponując ludźmi o niskich kwalifikacjach popełniły wiele błędów i nie były w stanie spełnić wymagań NBP na wielu płaszczyznach (odnośnie wielkości kapitału, wskaźnika wypłacalności, funduszu ryzyka, obowiązkowej rezerwy). Nowa ustawa miała doprowadzić do lepszej sytuacji banków spółdzielczych i dostosowaniu ich do wymagań stawianych przez Unię Europejską Wprowadziła ona trzystopniową strukturę banków, którą tworzyły banki spółdzielcze, regionalne i BGŻ; został ograniczony zakres usług tych banków i teren ich działania; wprowadziła rozwiązania gwarantujące ich wypłacalność i płynność; upoważniła struktury banków spółdzielczych do sprawowania nadzoru bankowego , określiła źródła finansowania bankowego, określiła źródła finansowania strat tego sektora , wprowadziła solidarną
odpowiedzialność wszystkich banków zrzeszonych w banku regionalnym za płynność i ryzyko pojedynczych banków spółdzielczych; ustanowiła obowiązek przekazywania nieodpłatnie części funduszu i depozytów banków spółdzielczych bankom regionalnym co prowadziło do tego , że np: zysk mógł pojawić się na szczeblu regionalnym.
Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym poprawiła wizerunek systemu bankowego. Polepszyła sytuację banków ? zwłaszcza z kapitałem mieszanym . Objęła ona gwarancją depozyty osób fizycznych i prawnych. Jednak wprowadziła nierównomierność konkurencyjną na krajowym rynku finansowym, ponieważ utrzymano gwarancję państwa depozytów do pełnej
wysokości w PKO BP S.A, PKO S.A. i BGŻ. Do 3 tyś. EURO są gwarantowane depozyty w pozostałych bankach.
.___________________________________
65 Ustawa z dn. 24 VI 1994 r., Dz. U. 1994, nr 20, poz. 78.
66 Ustawa z dn. 14 XII 1994 r., o BFG Dz. U. 1995, nr 4.
Kwota gwarancji jest więc niewielka ok. 9,5tyś.PLN. Środki na ten cel są gromadzone przez banki. Ponadto ustawa wprowadza regulacje odnośnie wykorzystania zgromadzonych środków funduszu w formie pożyczek dla banków, które tracą chwilowo płynność i które są w stanie realizować pewne programy naprawcze przywracające im wiarygodność i zaufanie.
W ciągu kilku lat reform bankowości powstał dwupoziomowy system bankowy składający się z Banku Centralnego i banków komercyjnych, wprowadzono mechanizmy wielkości pieniądza i kredytu w gospodarce za pomocą instrumentów finansowych opartych na współdziałaniu NBP i pozostałych banków, stosunki ekonomiczne oparto na konkurencyjności, rachunku ekonomicznym oraz dwustronnym partnerstwie. Wprowadzono szeroką niezależność prezesa NBP od Ministra Finansów i rządu powiązując go ściśle z Sejmem. W zasadzie obecnie istnieją powiązania pomiędzy NBP a Ministrem Finansów i rządem w sferze stosowania instrumentów ekonomicznych w postaci stopy procentowej i podatkowej. Bank kreuje politykę kredytową za pomocą stopy procentowej, a budżet oraz polityka preferencji i ulg kredytowych znajduje się w sferze kompetencji rządu. Nie powinna się więc zdarzyć sytuacja w której podmioty gospodarcze nie korzystałyby z kredytu na inwestycje, ponieważ brak im środków na spłatę ze względu na nadmiernie wysokie płatności do budżetu państwa.
Tak więc potrzebna jest współpraca pomiędzy prezesem NBP a Ministrem Finansów i rządem na zasadach współdziałania, gdyż pozycja tych dwóch podmiotów jest równorzędna i nie ma między nimi stosunku podległości. W praktyce często występują naciski nieformalne podczas współpracy, o czym mogliśmy się przekonać w ubiegłym roku , kiedy Minister Finansów krytycznie wypowiadał się o polityce prezesa NBP odnośnie ustalania stóp procentowych.
Polski system bankowy powinien być dalej reformowany w kilku strefach67 :
powinno powstać kolegialne kierownictwo NBP powoływane przez parlament na wniosek prezydenta czy rządu i Rada Banków co uniemożliwiłoby podejmowanie decyzji w oparciu o preferowanie jednej opcji ekonomicznej lub politycznej,
wydaje się być celowe wprowadzenie nadzoru bankowego usytuowanego poza strukturą Banku Centralnego i wprowadzającego niezależność tej instytucji w stosunku do doraźnych interesów Banku Centralnego,
należy przyspieszyć konsolidację banków z priorytetem łączenia dużych
banków i ich prywatyzację z udziałem banku zagranicznego, który być ustawowo ograniczony do 10-12%.
Dopiero po tych reformach polski system bankowy będzie mógł spełnić podstawowe wymagania Unii Europejskiej (wymogi ostrożnościowe, likwidowanie dotacji i preferencji ze strony państwa, tworzenie nowych instytucji finansowych czy stworzenie infrastruktury instytucjonalnej systemu bankowego) i stawić czoła zagranicznej konkurencji międzynarodowych instytucji bankowych, które są silne, efektywne i cieszą się dużym zaufaniem na całym świecie.
____________________
67 W. L. Jaworski ? Bankowość ? Podstawowe założenia, SGH, Warszawa 2001r., str. 37
& 2. Rys historyczny
Bank BPH powstał w wyniku połączenia Banku Przemysłowo ? Handlowego Spółka Akcyjna z siedzibą w Krakowie z Powszechnym Bankiem Kredytowym Spółka Akcyjna w Warszawie( PBK).W rezultacie powstał trzeci co do wielkości, cechujący się wysokim potencjałem wzrostu, bank w Polsce.
Według stanu na dzień 30.09.2006, wartość jego aktywów oraz kapitałów własnych wyniosła odpowiednio 65,4 miliarda zł oraz 6,4 miliarda zł.
Bank rozpoczął swoją działalność jako komercyjny bank państwowy z dniem 1 lutego 1989 roku Stało się to w chwili wyodrębnienia działalności komercyjnej i przekazaniu jej dziewięciu utworzonym bankom komercyjnym ( obok Banku Przemysłowo ? Handlowego w Krakowie funkcjonuje Bank Śląski w Katowicach, Bank Zachodni we Wrocławiu, WBK w Poznaniu, Bank Gdański w Gdańsku, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie, Bank Depozytowo- Kredytowy w Lublinie).
Obecnie bank posiada 112 jednostek i komórek organizacyjnych, w tym:
Centralę Banku
Biuro Maklerskie
58 oddziałów
33 filie
21 kas zewnętrznych
Bank BPH jest uniwersalnym , ogólnopolskim bankiem obsługującym 2,6 miliona klientów, posiadającym około 500 placówek zlokalizowanych we wszystkich województwach. Świadczy usługi kredytowe, depozytowe i rozliczeniowe dla klientów detalicznych i instytucjonalnych. Obsługuje zarówno duże przedsiębiorstwa, powiązane z rynkiem międzynarodowym, jak i małe i średnie firmy a także jednostki sektora publicznego. Obsługa klientów prowadzona jest w placówkach bankowych oraz przez alternatywne kanały dystrybucji. Coraz większe znaczenie w świadczeniu usług odgrywają kanały elektroniczne. Banki tworzą grupę kapitałową, której podmioty uzupełniają ofertę produktów Banku o m.in. bankowości hipoteczną, usługi ubezpieczeniowe, leasingowe oraz zarządzanie aktywami. Spółka zależna HypoVereinsbank Bank Hipoteczny SA jako pierwsza w Polsce uzyskała licencję NBP na prowadzenie działalności hipotecznej
Bank BPH jest spółką publiczna notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz w Londynie ( Globalne Kwity depozytowe notowane na the London Stock Exchange, depozytariusz ? tche Bank of New York ) z łączną kapitalizacją rynkową 24,6 miliarda zł ( 20.11.2006). Bank BPH ze spółkami zależnymi tworzy Grupę Kapitałową. Grupa nie prowadzi działalności za granica. Bank BPH posiada 485 własnych placówek oraz rozwija sieć na zasadzie franszyzy , która obejmuje już 445 jednostek na terenie całego kraju. Bank BPH zatrudnia 9812 pracowników, w tym 5 % stanowi kadra kierownicza ( stan na 30.09.2006 r) Udział Banku w rynku podstawowych produktów bankowych kształtuje się na poziomie 10% jednakże w rynku detalicznych kredytów mieszkaniowych wynosi on 17.1% ( 30.09.2006 r.)
Bank BPH cieszy się wizerunkiem instytucji społecznie odpowiedzialnej. Jest mecenasem kultury, wspomaga finansowo edukację, profilaktykę zdrowotną, jak również angażuje się w akcje charytatywne.
Zamiarem Banku BPH jest, by był on:
"bankiem pierwszego wyboru" dla zamożnych i średniozamożnych klientów indywidualnych oraz małych przedsiębiorstw;
"preferowanym partnerem" dla średnich i dużych przedsiębiorstw krajowych, jak i międzynarodowych, w tym klientów grupy HVB;
wiodącym bankiem w zakresie finansowania nieruchomości na rynku detalicznym i komercyjnym;
aktywną i innowacyjną instytucją na rynkach międzynarodowych i w zakresie operacji skarbowych;
liderem w zakresie działalności maklerskiej i zarządzania aktywami;
ukierunkowany na wzrost wartości dla akcjonariuszy;
a także, by charakteryzował się wysoką innowacyjnością i efektywnością obszarów zaplecza, w tym w szczególności: operacji, zarządzania finansowego oraz zarządzania zasobami kadrowymi, stymulującymi wzrost rentowności.
Rysunek 1. Placówki Banku BPH S.A.
Bank BPH zarządza trzecią pod względem wielkości siecią placówek w Polsce.
Ilość placówek:
482 placówki własne
476 placówek partnerskich
źródło: Rzeczpospolita, 29 stycznia 2006 r wg stanu na 31 lipca 2006 r.
Strategia zakłada, iż przewaga konkurencyjna Banku BPH wynikać ma z:
silnej orientacji na klienta: tworzenia długoterminowej lojalności oraz trwałych relacji z klientami docelowych segmentów rynku;
konkurencyjnej oferty: komplementarnej i dopasowanej do specyfiki docelowych segmentów rynku, cechującej się wysokim poziomem jakości i efektywności procesu świadczenia usług;
nowoczesnego systemu dystrybucji, ukierunkowanego na wzrost efektywności sprzedaży i zakładającego: ogólnopolski zasięg działania,
wykorzystanie głębokiej znajomości rynków lokalnych i zastosowania modelu "multichannel management", łączącego funkcjonalnie sieć placówek z kanałami alternatywnymi w ramach poszczególnych strategii konkurencyjnych;
systemu zarządzania i procesów zorientowanych na podniesienie efektywności operacyjnej i rentowności, wykorzystujących:
-zorientowaną na klienta i regionalną strukturę organizacyjną,
-zmiany organizacyjne, służące skróceniu procesów decyzyjnych,
-innowacyjne rozwiązania technologiczne w zakresie funkcji zaplecza,
-scentralizowane systemy informatyczne, umożliwiające dokonywanie operacji w czasie rzeczywistym, a także będące bazą dla ulepszania systemu informacji zarządczej oraz nowoczesnych narzędzi zarządzania ryzykiem finansowym;
modelu zarządzania zasobami kadrowymi, wspierającego realizację celów strategicznych i ukierunkowanego na:
-rozwój kultury sprzedaży,
-stabilizację i rozwój kadry,
-wdrożenie nowego systemu oceny pracowników i sposobu ich wynagradzania,
-redukcję kosztów zatrudnienia w związku z procesem połączenia Banków i centralizacji wybranych funkcji.
& 3. Przedmiot i zakres działalności
Do podstawowej działalności Banku należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych, przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wykonywanie czynności bankowych na podstawie ustawy Prawo bankowe.
Przedmiot działalności banku obejmuje w szczególności:
-otwieranie i prowadzenie rachunków bankowych,
-przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
-emitowanie własnych papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami, dokonywanie czynności zleconych związanych z emisją lub obsługą finansową papierów wartościowych oraz dokonywanie operacji kupna i sprzedaży papierów wartościowych w imieniu własnym i na rachunek własny lub na rachunek zleceniodawcy,
-udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek, pośredniczenie i współdziałanie w uzyskiwaniu kredytów,
-dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi, w tym skup i sprzedaż walut obcych i czeków papierów wartościowych, poleceń wypłat złota, platyny i monet,
-prowadzenie obsługi finansowej obrotu towarowego i usługowego z zagranicą, w tym dokonywanie rozrachunków i płatności w formach przyjętych w krajowych i międzynarodowych stosunkach bankowych,
-prowadzenie rozliczeń pieniężnych, operacji wekslowych i czekowych oraz przyjmowanie i udzielanie poręczeń gwarancji bankowych, jak również zaciąganie innego rodzaju zobowiązań,
-dokonywanie czynności inkasowych obejmujących dokumenty finansowe oraz dokumenty stwierdzające istnienie wierzytelności pieniężnej,
-zawieranie i wykonywanie umów z przedsiębiorstwami o akwizycję wpłat na rachunki bankowe oraz na zakup towarów i usług,
-dokonywanie płatności w ramach umów i porozumień międzybankowych,
-uczestniczenie finansowe i operacyjne w projektach i przedsięwzięciach międzynarodowych,
-przyjmowanie i dokonywanie lokat terminowych w bankach krajowych i zagranicznych,
-przyjmowanie do depozytu przedmiotów , dokumentów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
-wykonywanie czynności powierniczych,
-wykonywanie na zlecenie innych banków określonych czynności bankowych należących do zakresu działania banków zlecających,
-inna współpraca z krajowymi, zagranicznymi i międzynarodowymi bankami i instytucjami finansowymi w zakresie zadań banku,
-prowadzenie na zlecenie Ministra Przekształceń Własnościowych czynności związanych z prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych,
-przyjmowanie w zarząd akcji Skarbu Państwa niesprzedanych w terminie przewidzianym w Ustawie o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
-świadczenie usług leasingowych, factoringowych oraz innych usług finansowych dla osób fizycznych i prawnych,
-świadczenie usług w zakresie doradztwa ekonomicznego, organizacyjnego i finansowego,
- wykonywanie innych zadań do których uprawnione są inne banki na
podstawie odrębnych ustaw.
& Struktura organizacyjna
Struktura organizacyjna i zasady działania jednostek organizacyjnych Banku określa Regulamin Organizacyjny Banku. Realizacja statutowych zadań instytucji odbywa się poprzez Centralę, Odziały oraz inne jednostki organizacyjne (Biuro Maklerskie BPH). Centrala pełni rolę koordynującą i kontrolną dla całego Banku. W strukturze organizacyjnej centrali wyodrębnione są piony, realizujące następujące funkcje
-Pion Sieci Oddziałów - koordynuje pracę oddziałów,
-Pion Finansowy ? odpowiedzialny jest za przygotowanie planu finansowego i budżetu, za zarządzanie środkami finansowymi oraz za sporządzenie sprawozdań finansowych zarówno na potrzeby wewnętrzne jak i zewnętrzne,
-Pion Kredytowy ? nadzoruje i kieruje działalnością kredytową,
-Pion Trudnych Kredytów ? nadzoruje portfel kredytowy zaliczony do 3 i 4 grupy ryzyka, a także podejmuje działania restrukturyzacyjne wobec dłużników ,
-Pion Bankowości Inwestycyjnej ? zarządza portfelem inwestycyjnym oraz prowadzi analizy rynku kapitałowego. Osoba zarządzająca tym pionem nadzoruje działalność Biura Maklerskiego.
-Pion Operacji i Technik ? prowadzi operacje krajowe i zagraniczne, a także nadzoruje eksploatację systemów informatycznych i telekomunikacyjnych,
-Pion Komercji ? koordynuje działalność marketingową i promocyjną, a także zajmuje się pracami nad rozwojem nowych usług bankowych,
-Pion Usługowy ? zajmuje się pracami administracyjnymi oraz organizuje posiedzenia i prowadzi obsługę zarządu i Rady banku,
-Pion Zarządzania Zasobami Ludzkimi i Organizacji ? odpowiedzialny jest za działalność kadrową, płacowa, socjalną i szkoleniową oraz za budowę struktur organizacyjnych.
Rysunek 2. Schemat struktury organizacyjnej Banku Przemysłowo ? Handlowego S.A.
Źródło: Prospekt emisyjny Banku Przemysłowo ? Handlowego S.A.
W strukturze Centrali wyodrębnione są trzy departamenty podlegające bezpośrednio Prezesowi Zarządu. Do głównych zadań tych departamentów należy:
-Departament Prawny ? opracowanie wewnętrznych aktów prawnych, zapewnienie obsługi prawnej Centrali, nadzór nad obsługą prawną oddziałów, a także reprezentowanie Banku w sprawach sądowych , administracyjnych i przed innymi organami orzekającymi,
-Departament Rewizji ? prowadzenie działalności kontrolnej wewnątrz Banku,
-Departament Zagraniczny - współpraca z zagranicznymi instytucjami finansowymi oraz bankowa obsługa handlu zagranicznego.
Rysunek 3. Struktura organizacyjna Centrali, źródło ? opracowanie własne.
Ponadto w strukturze organizacyjnej funkcjonują trzy komórki o charakterze opiniodawczo-doradczo-decyzyjnym: Komitet zarządzania aktywami Pasywami ALCO, Komitet Kredytowy oraz Komitet Rozwoju Kadr Zarządzających.
Podstawową troską zarządu Banku jest dbałość o poziom kwalifikacji pracowników banku będących jego największym kapitałem. Obecnie BPH S.A.-PBK S.A. zatrudnia około 5,5 tys. pracowników o wysokich kwalifikacjach zawodowych, którzy uczestniczą we wszelkiego rodzaju szkoleniach w kraju i za granicą. Zarząd ma nadzieję, że efekty tych szkoleń widoczne będą w codziennej pracy banku, przede wszystkim w jego trosce o wysoki poziom i kulturę obsługi klientów.
& 4. Sposoby badania zdolności kredytowej przedsiębiorstw
Badanie zdolności kredytowej ma na celu określenie w każdorazowym postępowaniu stopnia ryzyka kredytowego na jaki narażony jest bank. Rodzaje ryzyka można podzielić na pasywne (niezależne od banku i zwykle skompensowane) oraz aktywne (wynikają z niepewności czy kredytobiorca jest zdolny do spłaty kredytu wraz z procentami).
Ocena zdolności kredytowej zarówno osób fizycznych jak i przedsiębiorstw jest podobna i polega na przetworzeniu odpowiednich informacji. Jednak w pierwszym przypadku większą rolę przypisuje się tzw. indywidualnej analizie osoby kredytobiorcy. By nie dopuścić do nieścisłości informacyjnych bank:
-korzysta z wielu źródeł informacyjnych,
-stosuje podział pracy przy dokonywaniu analizy i oceny klienta,
-wprowadza odpowiednie formy analizy i przymus ich stosowania,
-regularnie kontroluje sytuację kredytobiorcy na podstawie aktualnych materiałów,
-stosuje nieregularną kontrolę działania grup analizujących i oceniających.
Badanie zdolności kredytowej nie jest jednorazową analizą (na określony czas) i oceną przed udzieleniem kredytu, ale wielokrotnie powtarzanym procesem, który realizują różne działy banku. Konieczna jest ocena przeszłości na podstawie materiałów statystycznych w powiązaniu z analizą przyszłego rozwoju formy, przyszłej sytuacji danej branży. Przy dokonywaniu analizy zdolności kredytowej przedsiębiorstwa bank bierze pod uwagę następujące elementy:
-wyniki bilansu rocznego kredytobiorcy,
-dotychczasową działalność kredytobiorcy,
-dane otrzymane od osób trzecich.
W przypadkach uznanych przez bank za konieczne przeprowadza się dodatkowo analizę zabezpieczenia kredytu.
Można uznać, że podstawą wszystkich informacji gromadzonych przez bank jest analiza bilansu. Bank ma prawo i za razem obowiązek uzależnić udzielenie kredytu od przedstawienia przez kredytobiorcę rocznego bilansu.
Jego analiza powinna koncentrować się na trzech dziedzinach:
wyniku finansowym ? zainteresowanie banku powinno się tu skupiać na tym jak został osiągnięty wynik finansowy przedsiębiorstwa, co było źródłem tych osiągnięć, jak duże były płacone podatki, jak ten wynik kształtował się w stosunku do roku poprzedniego i do wyników osiągniętych przez podobne przedsiębiorstwo. Bank powinien zbadać jak wykorzystano osiągnięty zysk, jaka jego część pozostała w przedsiębiorstwie, a jaka została przejęta na prywatne potrzeby przedsiębiorcy, jak ten podział wyglądał w roku poprzednim i jak kształtował się w podobnych przedsiębiorstwach.
Strukturze bilansu ? bank ma w tym miejscu za zadanie zanalizować trzy dziedziny:
-strukturę majątku, który posiada kredytobiorca i czy jego kapitał odbiega od -struktury w przedsiębiorstwie tej samej branży,
-strukturę kapitału, a przede wszystkim wielkość udziału kapitału własnego w całości kapitału,
wzajemny stosunek pomiędzy aktywami i pasywami. U podstaw tej analizy stoi teza, że określone pasywa powinny finansować określone aktywa.
trendzie rozwojowym przedsiębiorstwa ? ten etap ma zasadnicze znaczenie zarówno dla oceny przedsiębiorstwa jak i banku, gdyż zakłada się, że rozwój banku jest pochodną rozwoju przedsiębiorstw. Analiza ta koncentruje się na trzech dziedzinach:
-wielkości i strukturze wzrostu majątku przedsiębiorstwa,
-strukturze wzrostu kapitału posiadanego przez przedsiębiorstwo,
-określeniu zmian majątkowych i kapitałowych w przedsiębiorstwie.
Bank do określania zdolności kredytowej przedsiębiorstw przeprowadza również analizę dotychczasowej działalności kredytobiorcy która obejmuje:
ocenę osobowości i prezentacji kierownictwa przedsiębiorstwa ? zwraca się tu uwagę na fachowe kwalifikacje kierownictwa, jego zdolności do negocjacji, umiejętność dążenia do celu, przedsiębiorczość, kreatywność czy skłonność do negocjacji itp; te cechy pozytywnie wpływają na wizerunek firmy i są najważniejszym elementem oceny przedsiębiorstwa, ocenę solidności partnera ? składa się na nią fachowość i punktualność w uzyskiwaniu wszelkich zaplanowanych i nieprzewidzianych informacji (danych) i ich dostarczaniu do banku, ocenę wiarygodności przewidywań finansowych i inwestycyjnych przedsiębiorstw ? chodzi tu o określenie stopnia płynności firmy, o ocenę dotychczasowego stanu wykorzystania konta; stałe przekraczanie bądź niewykorzystywanie przyznanego limitu może budzić zaniepokojenie banku,
ocenę solidności klienta na podstawie wpłat i wypłat z konta bankowego ? w tej części analizy bada się regularność i terminowość pokrywania zobowiązań, formy ich regulowania, płatności podatkowe, podział zysku, wydatki na cele osobiste; bank ma obowiązek zwrócić szczególną uwagę na odchylenia od przyjętych norm takich jak: odwołanie weksla, wystawienie nie pokrytych czeków, protest weksli, zapytania czy płatność na rachunkach już nastąpiła,
ocenę przestrzegania klienta ze strony osób trzecich ? chodzi tu o postrzeganie firmy przez takie instytucje jak banki (sygnał o konkurencji w udzielaniu kredytu), nowy partner kredytobiorcy (sygnał o trudnościach finansowych klienta), starzy partnerzy kredytobiorcy ( sygnał o trudnościach finansowych klienta).
Bank by zmniejszyć ryzyko przy udzielaniu kredytu musi też korzystać z danych otrzymywanych od osób trzecich. Są to przede wszystkim dane:
urzędowe ? o nieruchomościach z hipoteki, o przedsiębiorstwach z rejestru handlowego, z instytucji trudniących się gromadzeniem danych o przedsiębiorstwach (wywiadownie),od partnerów kredytobiorcy, referencje od innych banków, opinia głównych księgowych itp.
& 5. Prawne zabezpieczenie kredytów
Prawne zabezpieczenie kredytu powinno zapewnić bankowi zwrot udzielanego kredytu wraz z odsetkami i ewentualnymi kosztami. Stosuje się je po to, by przynajmniej częściowo otrzymać zwrot przyznanych środków, gdyby kredytobiorca nie uregulował wszelkich należności w terminach ustalonych umową. Do form prawnego zabezpieczenia zwrotu udzielonego kredytu zaliczamy:
1)gwarancję bankową,
2)blokadę środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,
3)poręczenie według prawa cywilnego,
4)weksel in blanco,
5)poręczenie wekslowe,
6)przelew wierzytelności,
7)przywłaszczenie na zabezpieczenie,
8)kaucja,
9)zastaw na zasadach ogólnych,
10) zastaw bankowy,
11) zastaw na prawach,
12) przystąpienie do długu,
13) przejęcie długu,
14) hipoteka (zwykła, kaucyjna, przymusowa),
15) inne przewidziane prawem cywilnym lub wekslowym.
Zabezpieczenie kredytu winno być ustanowione przed uruchomieniem kredytu lub najpóźniej w dniu jego uruchomienia. Bank może żądać zabezpieczenia kredytu w przypadku zagrożenia jego spłaty lub zmiany zabezpieczenia. Wszelkie koszty ustanowienia zabezpieczenia kredytu ponosi kredytobiorca.
Zabezpieczenie to majątek, który został zarezerwowany z przeznaczeniem na określony cel, a mianowicie na nieprzewidziane wydatki czy zobowiązania, których wielkość nie jest znana.
Jednym z warunków uzyskania kredytu jest zapewnienie przez kredytobiorcę odpowiedniego zabezpieczenia jego spłaty. Dotyczy to każdego rodzaju kredytu. Ustanowienie zabezpieczenia spłaty kredytu daje bankowi gwarancję odzyskania całości lub części udzielonych środków kredytowych, w przypadku gdy kredytobiorca z różnych przyczyn sam ich nie zwraca.
Bank może żądać zabezpieczenia spłaty kredytu przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym na podstawie art. 93 ust. l, art. 70 ust. 2 i art. 75 ust. l prawa bankowego zarówno przed udzieleniem kredytu, jak też w czasie korzystania ze środków kredytowych przez kredytobiorcę. W tym drugim przypadku bank z reguły wymaga dodatkowego zabezpieczenia oprócz już ustanowionego w umowie z uwagi na zły lub pogarszający się stan majątkowy kredytobiorcy.
Rozróżnia się materialne i prawne zabezpieczenia zwrotności kredytu. Zabezpieczenia materialne stanowi posiadany przez kredytobiorcę majątek, którego łatwe upłynnienie zapewnia bankowi możliwość szybkiego wycofania udzielonego kredytu. Prawne zabezpieczenie zwrotności kredytu zapewnia bankom uprzywilejowaną pozycję w dochodzeniu ich wierzytelności od kredytobiorcy w przypadku jego niewypłacalności lub likwidacji.
Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytu można wyróżnić:
? zabezpieczenia osobiste,
? zabezpieczenia rzeczowe.
Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się własnym zaangażowaniem osoby dającej zabezpieczenie, której odpowiedzialność za spłatę kredytu rozciąga się na cały majątek. Przy zabezpieczeniu rzeczowym wierzyciel egzekwuje swoje roszczenia z zastawionych rzeczy lub praw majątkowych. W przypadku ustanowienia zabezpieczenia na rzeczach bank domaga się zazwyczaj cesji praw z polis ubezpieczeniowych dotyczących tych rzeczy. Banki mogą żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia kredytu w jednej lub kilku formach prawnych zabezpieczeń. Zabezpieczenie może być ustanowione przed udzieleniem kredytu, a także w czasie jego wykorzystania.
Do zabezpieczeń osobistych zalicza się:
? gwarancję bankową,
? poręczenie,
? przelew wierzytelności,
? przystąpienie do długu,
? weksel,
? ubezpieczenie kredytu.
Do zabezpieczeń rzeczowych zalicza się :
? hipotekę,
? zastaw,
? przewłaszczenie na zabezpieczenie,
? kaucję,
? blokadę środków na rachunku bankowym.
Gwarancja bankowa jest szczególnym rodzajem operacji bankowych, nie będącym formą rozliczeń, lecz zapewniającą zapłatę lub wywiązanie się z zobowiązań.
Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem banku do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi poniesionymi kosztami bankowi, który udzielił kredytu, jeśli kredytobiorca nie wywiąże się z umowy kredytowej. Istotne jest by gwarancja dotyczyła okresu dłuższego niż okres kredytowania, gdyż pozwoli to na realizację praw banku po ostatecznym terminie spłaty kredytu. O gwarancję można ubiegać się w tym banku, który prowadzi rachunek podmiotu ubiegającego się o nią. Jej dodatkowym walorem jest zwolnienie z tworzenia rezerwy celowej na kredyty w sytuacji nieregularnej.
Gwarancja jest jednostronnym zobowiązaniem banku i nie może być odwołana , chyba że przewidziano to w jej treści. Treść gwarancji powinna zawierać informacje o transakcji, w związku z którą udziela się gwarancji oraz dokładne określenie przedmiotu gwarancji, wysokości zobowiązania banku gwarantującego, a także terminu ważności gwarancji.
Prawo bankowe (art. 40 ust.3) do gwarancji bankowej nakazuje stosować odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego, nie precyzuje jednak, jakie to są przepisy. Należy przyjąć, że poza przepisami części ogólnej prawa cywilnego (art. 1-125) i części ogólnej zobowiązań (art. 353-534) będzie miał zastosowanie przepis art. 391 k.c., dotyczący tak zwanej umowy o świadczenie przez osobę trzecią, tylko w nim bowiem można znaleźć podstawę do ustalenia cech gwarancji.
Poręczenie może być ustanowione według prawa wekslowego lub według prawa cywilnego.
Istota poręczenia wekslowego polega na tym, że zapłatę wystawionego przez kredytobiorcę weksla własnego in blanco poręcza osoba trzecia. Poręczyciel wekslowy ponosi taką samą odpowiedzialność jak wystawca weksla i jest to odpowiedzialność solidarna (bank może dochodzić swoich roszczeń albo od wystawcy weksla, albo od poręczyciela lub też od obu łącznie, w zależności od swojego uznania) z innymi osobami zobowiązanymi z weksla. Poręczenie wekslowe musi mieć charakter bezwarunkowy, bowiem zastrzeżenie warunku powoduje nieważność samego poręczenia. Może być dokonane przez każdą osobę posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych poprzez umieszczenie na blankiecie wekslowym słowa ?poręczam" wraz z podpisem poręczyciela. Poręczyciel powinien także, choć nie ma takiego obowiązku podobnie jak wystawca, podpisać deklarację wekslową, aby uniknąć wątpliwości, co do warunków uzupełnienia weksla gwarancyjnego.
Poręczenie według prawa cywilnego (art. 876-887 kodeksu cywilnego) polega na tym, że poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania tego nie wykonał w przewidzianym umową terminie. W każdym przypadku oświadczenie poręczyciela musi być złożone na piśmie. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność samego poręczenia. Natomiast oświadczenie banku może być złożone w dowolny sposób. Samo przyjęcie przez bank oświadczenia poręczyciela uznaje się za złożenie oświadczenia przez bank.
Zobowiązanie poręczyciela powinno jasno wskazywać kredyt, którego spłatę bierze na siebie w sytuacji, gdy kredytobiorca tego nie uczyni oraz osobę kredytobiorcy. Nie jest natomiast konieczne określenie wysokości tego kredytu, czyli górnego limitu poręczenia.
Podobnie jak przy poręczeniu wekslowym, tak i przy poręczeniu według prawa cywilnego poręczyciel staje się dłużnikiem solidarnym banku obok kredytobiorcy. Jeżeli jest kilku poręczycieli, są oni również dłużnikami solidarnymi.
Jeżeli poręczyciel spłaci kredyt zamiast kredytobiorcy, może żądać od banku wszelkich dokumentów związanych z udzieleniem, w celu realizacji roszczenia regresowego (zwrotnego), jakie posiada wobec niesolidnego kredytobiorcy. To, że kredyt został spłacony, nie oznacza bowiem wcale, iż dług główny wygasa. Poręczyciel wstępuje z mocy prawa w prawa zaspokojonego banku i dlatego może żądać zwrotu kwoty zapłaconej bankowi od kredytobiorcy.
Gdyby bank nie wywiązał się z obowiązku przekazania dokumentów związanych z umową kredytową i zabezpieczeniem, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec poręczyciela (obowiązek banku w tym zakresie wynika z art. 887 k.c.).
Przelew wierzytelności (cesja) jest umową między kredytobiorcą a kredytującym go bankiem.
W umowie kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej na zabezpieczenie swojego zobowiązania wobec banku z tytułu udzielonego mu kredytu. Cesja może dotyczyć jednej wierzytelności lub kilku, co powinno być w umowie wyraźnie określone. Akt cesji wierzytelności powinien być dokonany w formie pisemnej, przy równoczesnym pisemnym powiadomieniu dłużnika przez kredytobiorcę o dokonanej cesji jego wierzytelności na rzecz banku. Bank jest zainteresowany tym, aby cedowane wierzytelności były realne i łatwo ściągalne bowiem kredytobiorca dokonujący cesji nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, a jedynie za faktyczne występowanie cedowanej wierzytelności.
Przedmiotem cesji może być każda wierzytelność (pieniężna i niepieniężna), chyba że zakazują tego przepisy ustawy, postanowienia umowy lub sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania.
Przystąpienie do długu jest zabezpieczeniem polegającym na tym, że obok dotychczasowego kredytobiorcy dłużnikiem banku staje się osoba trzecia, która odpowiada solidarnie za spłatę kredytu na warunkach określonych umową. Wykorzystywane jest w sytuacjach, gdy następuje przeniesienie majątku (jego części) lub działalności kredytobiorcy na osoby trzecie. Wtedy stają się one współodpowiedzialne za wykonanie dotychczasowych zobowiązań kredytobiorcy.
Weksel własny in blanco to taki rodzaj weksla, który w momencie wystawienia nie spełnia wszystkich wymogów, stawianych w przepisach ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe ( Dz.U. nr. 37, poz. 282).
Jest on bowiem opatrzony podpisem wystawcy ( kredytobiorcy), ale nie zawiera takich elementów jak suma wekslowa i data płatności. Z reguły weksle tego typu są wystawiane w chwili, gdy strony nie wiedzą jeszcze, jaka będzie wysokość roszczeń remitenta (banku kredytującego) oraz kiedy nastąpi ich realizacja. Z tego też względu wystawca podpisuje blankiet wekslowy, upoważniając jednocześnie remitenta do uzupełnienia pozostałych składników, w tym zwłaszcza sumy wekslowej i daty płatności. Uzupełnienie weksla powinno się odbyć w taki sposób, jaki strony uzgodniły w momencie wystawienia weksla. Do tego celu
służyć ma wystawiona deklaracja wekslowa ( porozumienie wekslowe), czyli umowa przewidująca warunki i sposób wypełnienia weksla przez jego posiadacza (bank). Wystawienie deklaracji wekslowej nie jest obowiązkowe, ale warto to uczynić ze względu na ewentualne spory, co do kwestii prawidłowości uzupełnienia weksla o brakujące składniki.
Na zabezpieczenie jednego kredytu może być wystawionych kilka weksli gwarancyjnych. Ma to dla banku duże znaczenie szczególnie w sytuacji, gdy na każdym z nich podpisze się inny poręczyciel lub też gdy każdy weksel ma innego wystawcę.
Ubezpieczenie kredytu jest dosyć nową formą zabezpieczenia kredytów. W celu ubezpieczenia ryzyka nie wywiązania się kredytobiorcy z umowy, kredytobiorca lub bank podpisują stosowną umowę z wybranym zakładem ubezpieczeń. W przypadku podpisania umowy przez kredytobiorcę, niezbędne jest sporządzenie umowy - cesji kwoty ubezpieczenia na rzecz banku w przypadku zaistnienia wypłaty odszkodowania.
Hipoteka polega na tym, że w celu zabezpieczenia wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel (bank) będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń (nie spłaconego kredytu) z tej nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Hipoteka może zabezpieczać tylko wierzytelności
pieniężne i dlatego powinna być wyrażona w oznaczonej sumie pieniężnej. Zabezpiecza ona obok wierzytelności głównej także świadczenia uboczne, np. nie przedawnione odsetki oraz przyznane koszty postępowania. Przedmiotem hipoteki może być:
? cała nieruchomość, stanowiąca własność kredytobiorcy lub osoby trzeciej,
? ułamkowa część nieruchomości, jeśli stanowi ona udział we współwłasności,
? użytkowanie wieczyste ~ wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasa również hipoteka,
? spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub użytkowego,
? prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
? wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Hipoteką można też obciążyć kilka nieruchomości jednocześnie w formie odrębnych hipotek dla każdej z tych nieruchomości. W takim przypadku dzieli się udzielony kredyt proporcjonalnie na każdą z nieruchomości w zależności od jej wartości.
Hipoteka nie ulega przedawnieniu, tzn. utrzymuje się na nieruchomości aż do całkowitego wygaśnięcia zabezpieczonej nią wierzytelności banku. Właściciel nieruchomości ma jednak możliwość dalszego obciążania, sprzedaży lub rozporządzania w inny sposób tą nieruchomością. Powstaje wskutek zawarcia umowy między bankiem udzielającym kredytu a właścicielem nieruchomości lub też w wyniku orzeczenia sądowego (hipoteka przymusowa)
albo z mocy samego prawa (hipoteka ustawowa). Do jej powstania wymagany jest również wpis w księdze wieczystej, który ma charakter konstytutywny, co oznacza, że dopiero z chwilą jego dokonania hipoteka powstaje. Z wnioskiem o dokonanie wpisu może wystąpić zarówno bank, jak i właściciel nieruchomości. Jeżeli czyni to właściciel, musi dołączyć do wniosku swoje oświadczenie dokonane w formie aktu notarialnego o obciążeniu nieruchomości hipoteką. Natomiast, jeżeli z wnioskiem występuje bank, dołącza do niego wystawione przez siebie zaświadczenie stwierdzające fakt udzielenia kredytu, jego wysokość, oprocentowanie, warunki spłaty.
Zaspokojenie roszczeń banku z nieruchomości obciążonej hipoteką następuje
najczęściej w drodze postępowania egzekucyjnego, określonego w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Podstawą prowadzenia egzekucji jest bankowy tytuł wykonawczy, opatrzony sądową klauzulą wykonalności. Zgodnie z art. 96 prawa
bankowego, bankowe tytuły wykonawcze są wystawione na podstawie ksiąg banków
lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych.
Najczęściej hipoteka wygasa z mocy prawa wraz z wygaśnięciem wierzytelności, czyli spłaceniem kredytu z należnymi odsetkami. Po wygaśnięciu hipoteki bank jest zobowiązany wydać właścicielowi nieruchomości odpowiednie oświadczenie , które będzie podstawą do dokonania wpisu o wykreśleniu hipoteki z księgi wieczystej.
Zastaw może występować w różnej formie i może być ustanowiony na zbywalnych rzeczach ruchomych kredytobiorcy lub osoby trzeciej. Na jego mocy bank może dysponować rzeczami ruchomymi bez względu na to czyją są własnością, z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami właściciela. Zastaw pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym przedmiot zastawu może ulec w toku przetwarzania. Także w razie połączenia rzeczy obciążonej zastawem z innymi rzeczami obejmuje on także te rzeczy. Wraz z umową zastawu bank wymaga ubezpieczenia i cesji z umowy ubezpieczenia. Zastaw może łączyć się z przeniesieniem na bank posiadania przedmiotu zastawu. Zaspokojenie banku z rzeczy obciążonej zastawem może nastąpić w postępowaniu egzekucyjnym lub pozasądowym. Ze względu na sposób powstania wyróżnia się następujące rodzaje zastawów:
? zastaw umowny - powstaje na podstawie umowy i łączy się z wydaniem rzeczy wierzycielowi,
? bankowy zastaw rejestrowy - jest ważny po sporządzeniu umowy w formie pisemnej, z zawarciem dokładnego spisu (opisu) podmiotów zastawu w sposób określający ich właściwości (cechy, numery i inne) i wpisania tej umowy do rejestru zastawów banku. Możliwe jest tu pozostawienie rzeczy ruchomych w posiadaniu kredytobiorcy,
? zastaw ustawowy - powstaje z mocy prawa.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie to przeniesienie własności przedmiotu stanowiącego zabezpieczenie, który należy do kredytobiorcy lub osoby trzeciej, na rzecz banku udzielającego kredytu. Przedmiotem przewłaszczenia mogą być tylko rzeczy oznaczone co do tożsamości.
Zazwyczaj umowa przewiduje, że przewłaszczający zatrzymuje przewłaszczone rzeczy w swoim posiadaniu. Bank zezwala na używanie przewłaszczonej rzeczy do czasu całkowitej spłaty kredytu wraz z odsetkami. Bez zgody banku przewłaszczający nie może oddać danej rzeczy osobie trzeciej do używania. Bank prowadzi rejestr rzeczy przewłaszczonych, a każda jest określona w treści umowy w sposób umożliwiający jej identyfikację. Jest to najwygodniejsza dla banku forma zabezpieczenia kredytów.
Kaucja to złożone w banku przez kredytobiorcę lub inną osobę środki pieniężne, wkłady na książeczkach oszczędnościo0wych, bony oszczędnościowe i obligacje na okaziciela, które mogą być przyjęte przez bank w przypadku opóźnienia spłaty kredytu i odsetek. Poprzez przejęcie i sprzedaż kaucji wierzyciel może zaspokoić wierzytelność do pełnej jej wysokości.
Blokada środków na rachunku bankowym i depozytów następuje przez ustanowienie nieodwołalnej blokady środków pieniężnych na rachunkach bankowych. Może j ą ustanowić jedynie posiadacz rachunku . Dotyczyć może też depozytu rzeczowego lub zawartości skrytki sejfowej.
Gdy kredytobiorca spłaci w pełni swój dług, bank wydaje pisemną zgodę na odblokowanie rachunku i zwolnienie depozytu.
Znaczenie zabezpieczenia kredytu jest tym większe, im większe jest ryzyko kredytowe związane z udzieleniem danego rodzaju kredytu. Ostateczne wymogi dotyczące zabezpieczeń określane są dopiero po zbadaniu zdolności kredytowej podmiotu i ryzyka kredytowego banku.
W praktyce kredytowej banki dokonują wyboru zabezpieczenia analizując:
? rodzaj kredytu, jego wysokość i okres kredytowania,
? status prawny i sytuację ekonomiczno finansową kredytobiorcy,
? dotychczasowe zobowiązania kredytobiorcy,
? cechy danego zabezpieczenia,
? realną wysokość kwoty możliwej do uzyskania i koszty postępowania,
? sytuację finansową i majątkową poręczycieli z uwzględnieniem stanu ich zobowiązań.
W okresie kredytowania mogą występować zmiany w liczbie i zakresie zabezpieczeń. Zgodnie z prawem bankowym, jeśli podczas realizacji umowy kredytowej posiadane przez bank zabezpieczenia stracą na wartości lub pogorszy się sytuacja finansowa kredytobiorcy, bank może żądać wzmocnienia zabezpieczeń pod rygorem wypowiedzenia umowy.
Zakończenie
Ryzyko jest nieodłączną cechą bankowości od zarania jej dziejów. Ze względu na wysokie koszty i inne konsekwencje mylnych decyzji kredytowych banki dążą do wykorzystania różnorodnych instrumentów, które redukują niepewność w podejmowanych decyzjach alokacyjnych. Naturalnym bodźcem rozwoju owych instrumentów jest zmierzania do polepszenia jakości portfela kredytowego, a w konsekwencji do generowania zysku z prowadzonej działalności. W miarę zwiększania się konkurentów na rynku usług kredytowych oraz wobec niekorzystnych zjawisk w gospodarce, banki stają wobec wyzwań kredytowania coraz większego segmentu podmiotów oraz przedsięwzięć ryzyka.
W tych okolicznościach banki staja przed wyborem metod i technik, dzięki którym dbać będą o własny interes i jednocześnie przyczyniać się do bezpieczeństwa całego systemu bankowego. Pozyskanie solidnych, wiarygodnych i zdolnych do spłaty zobowiązań wobec banku kredytobiorców zmniejsz ryzyko towarzyszące pożyczaniu pieniędzy. Główna rola w tej grze o bezpieczeństwo i efektywność przypada właśnie owym metodom i technikom, które pozwalają określić zdolność kredytową danego przedsiębiorstwa .
Metody badania zdolności kredytowej i oceny ryzyka kredytowego muszą po-siadać wiele użytecznych cech. Do tych pożądanych atrybutów z pewnością należą: łatwość w uzyskaniu niezbędnych informacji do oszacowania ryzyka, sprawne przetwarzanie tych informacji, ograniczające i czas i koszty oceny, dostarczenie wyników do nadających się do precyzyjnej interpretacji i podjęcia jednoznacznej decyzji. Ponadto z praktycznego punktu musi posiadać jeszcze dwie okoliczności: masowość w kredytowaniu i powtarzalną naturę wielu aplikacji kredytowych oraz posiadanie fazy przygotowania wniosku kredytowego, jego oceny i wydania decyzji jako bardzo ważny atrybut walki konkurencyjnej o klienta. Credit-scoring, punktowa ocena ryzyka kredytowego, system scoringowy czy scoring kredytowy określające ta samą metodę oceny przyszłości dotyczącą kredytobiorców i ich przyszłej wypłacalności stanowi aktualnie najbardziej pożądaną przez banki jest to nowa forma zabezpieczenia.
System credit-scoringu definiuje się jako wprowadzony w rezultacie doświadczenia i uzasadniony przykładami, statystykami oraz oparty na danych zebranych dzięki empirycznemu porównaniu populacji rzetelnych i nierzetelnych kredytobiorców, którzy starali się o kredyt w pewnym okresie czasu. Rozwinięty w celu oceny zdolności kredytowej wnioskodawcy, przy respektowaniu interesu kredytodawcy, oparty na zaakceptowanych statystycznych zasadach i metodologii, okresowo weryfikowany poprzez użycie tych zasad i metodologii właściwie i modyfikowany w celu utrzymania zdolności oceny przyszłości. Definicja ta sztonowi jedyną określoną w akcie prawnym, a mianowicie w The Equal Credit Oppor-tunity Act (Sekcja 202.2), wprowadzonym w życie dzięki Regulacji B w Stanach Zjednoczonych.
W literaturze polskiej J. Supera określa scoring jako ?proces, metodę, w wyniku której informacje dotyczące ocenianego obiektu są w sposób obiektywny przekształcane na ciąg liczb, tzw. punktów, które po zsumowaniu stanowią miarę oceny?.
Zalążków credit ? scoring można by dopatrywać się w sformułowanej przez R. A. Fishera w 1936 r. metodzie, polegającej na rozpoznawaniu grup w populacji na zasadzie kojarzenia cech pokrewnych, którą zastosował do badania irysów i możliwości ich rozpoznania na tle innych roślin. W 1941 r. David Durand wskazał, że tę metodę można zastosować do odróżnienia tzw. dobrych kredytów od złych. Jednak jego badania prowadzone w ramach projektu badawczego nie zostały wykorzystane.
W tym samym czasie instytucje finansowe oraz firmy wysyłkowe miały po-ważne problemy z zarządzaniem ryzykiem kredytowym. Było to spowodowane nie brakiem wiedzy o udzielaniu kredytów czy wysyłaniu paczek, ale masowym poborem ludności do wojska, co spowodowało drastyczny spadek pracowników o wymaganych kwalifikacjach do oceny tego ryzyka. Firmy te zleciły analitykom opracowanie takich reguł, na podstawie których, możne by podjąć decyzję czy udzielić kredyt czy nie. W zasadzie chodziło tu o ułatwienie podjęcia decyzji kredytowych przez osoby o niskich kwalifikacjach. Opracowany system określono scoringiem liczbowym (numerical scoring system), opierał się na obliczeniach dokonywanych przez analityka , a nie przez komputer. Prawdziwy rozkwit credit-scoringu datuje się na około 1956 r., kiedy to powstała pierwsza firma konsultingowa Fair, Isaac and Company. Williama Faira i Earla Isaaca, założycieli Fair, Isaac and Company uważa się za ojców sukcesu credit-scoring. Wydawałoby się, że możliwość podejmowanie decyzji kredytowych w oparciu o zmienne ilościowe mające poparcie liczbowe, stanowi wielki postęp w pośrednictwie finansowym, to jednak metoda ta nie stała się tak od razu popularna. Dopiero rozwój techniki komputerowej na początku lat sześćdziesiątych spowodował intensywny rozwój punktowej oceny ryzyka za pomocą komputera, a wiodącym krajem w tej dziedzinie były i są nadal Stany Zjednoczone .
W początkowej fazie rozwoju metod scoringowych zainteresowane ich stosowaniem były głównie banki ze względu na ich dużą liczebność problemy w zarządzaniu ryzykiem kredytowym. Następnie firmy handlu detalicznego. Wśród pierwszych był Montgomery Ward and Co., Inc., główna firma wysyłkowa w Stanach Zjednoczonych. W późnych latach sześćdziesiątych emitenci kart kredytowych zdali sobie sprawę z korzyści i użyteczności punktowej oceny ryzyka. Okazało się, że oprócz minimalizacji kosztów obsługi klientów uzyskano skuteczniejszy mechanizm oceny przyszłości tak, że liczba klientów nie spłacających kredytów zmniejszyła się aż o 50%.
Pod koniec lat 70 ocena wniosków kredytowych przy wykorzystaniu credit-scoringu w Stanach Zjednoczonych stała się całkowicie powszechna. Ogromny wpływ na to miała wprowadzona w życie w 1974 ustawa ?The Equal Credit Opportunity?, zakazującą jakiejkolwiek dyskryminacji podmiotów przy udzielaniu kredytów.
Sukces zastosowania punktowej oceny ryzyka przekonał również firmy z innych państw. Sco-ring zaczęto stosować w Anglii, a następnie w innych krajach Europy Zachodniej, Japonii, Australii. . W latach 90 zaczęto wykorzystywać metodę punktowej oceny również w marketingu i ubezpieczeniach. Przy pomocy scoringu ocenia się na przykład reakcję klienta na nowy produkt albo prawdopodobieństwo, że klient będzie korzystał z produktu po zakończeniu okresu promocyjnego
Bibliografia
1. J. Adamczyk, Ocena firmy według kryteriów bankowych, Akapit, Kraków 1995.
2. A. Jaklik, B. Michereda, Zasady rachunkowości, AE w Krakowie 1992.
3. M. Wysocki, Poradnik inspektora kredytowego, Twigger S.A., Warszawa 1997.
4. A. Komosa, Ekonomika i organizacja firmy handlowej cz.3, WSiP, Warszawa 1997.
5. W. L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość, Podręcznik akademicki, Warszawa 2002.
6. E. Bogacka ? Kisiel, J. Karwowski, Bankowość (wybrane zagadnienia), skrypty AE we Wrocławiu, Wrocław 1991.
7. J. Głuchowski i J. Szambelańczyk, Bankowość, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999.
8. S. Dębski, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz.2, WSiP, Warszawa 1997.
9. I. Heropolitańska, E. Borowska, Kredyty i gwarancje, Zwinger SA, Warszawa 1992.
10. J. Grzywacz , Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2002.
11. Z. Dobosiewicz, Kredyt bankowy dla firm i osób fizycznych, Infor, Warszawa 1997.
12. Z. Dobosiewicz, Podstawy bankowości, PWN, Warszawa 1998.
13. J. Jóźwicki, Finanse, Oficyna Wydawniczo-Handlowa, Kielce 1997.
14. G. Borys, Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku, PWN, Warszawa 1996.
15. J. Wełdycz, T. Wyszomirski, Kredyty w Vademecum bankowca, Warszawa 1992, CIM .
16. P.F. Mayland, Ocena i kontrola ryzyka kredytowego bankowych usług, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, PWN Warszawa 1998.
17. G. Borys, Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku, PWN, Warszawa 1996.
18. P.Wyczyński, Ocena zdolności kredytowej klientów, ryzyka i ubezpieczenia kredytów, SGH 1992.
19. M. Wakuliński, Ryzyko kredytowe, Gazeta Bankowa 5/94.
20. W. L. Jaworski, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998.
21. M. Rajczyk, Interesy jednostek gospodarczych w bankach komercyjnych, Warszawa 1993.
22. W. Popławski, Jak i skąd pozyskać pieniądze dla małych i średnich przedsiębiorstw, LEGA, Włocławek 2003.
23. Strona internetowa, www. bankier.pl, Tarcza podatkowa w przypadku leasingu i kredytu
24. Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menadżera i Bankowca, Warszawa 1999.
25. A. Rymka, Kredyty- poradnik dla praktyków, Twigger S.A., Warszawa 1993.
26. K. Opolski, ABC Bankowości, Instytut Naukowo ? Wydawniczy OLIMPUS Cei RB, Warszawa 1998.
27. A. Komosa, Ekonomika i organizacja firmy handlowej cz.3, WSiP, Warszawa 1997.
28. Serwis Kredytowo ? Lokacyjny, www.hoga.pl
29. Z. Radwański, Zobowiązania część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 1998.
30. Strona internetowa, www.bankier.pl, Uczestnicy transakcji.
31. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin Warszawa 2002.
32. Prawo bankowe, ustawa z dn 29.08.1997r
33. Bernard & Colii ? ?Słownik ekonomiczny i finansowy?, Warszawa 1999r.
34. C.H Beck ? Twoje Prawo?Kodeks Cywilny? wyd .C.H. Beck 2005r.
35. Dobosiewicz Z.-? Bankowość? wyd.ekon. Warszawa 2003r.
36. Jaworski W.L- ? Bankowość? ,podręcznik akademicki, SGH, Warszawa 2000r.
37. Krzyzkiewicz Z.-?Banki- rynek, operacje, polityka?, Poltext, Warszawa 2000r.
38. Przybylska ? Kapuścińska W.- ?Kredyty i gwarancje bankowe? Poznań 2000r.
39. Rajczyk M.- ?Banki komercyjne?, FEE, Katowice 2000 r.
40. Rymek A.-? Kredyty?, poradnik dla praktyków, Twigger S.A Warszawa 1999r.
41. Talecka A.Niczyporuk P.- Bankowość- ?System bankowy i usług? Białystok 2004r.
42. Winiarski B.- ?Polityka finansowa? AE, Wrocław 1996r.
43. Wysocki M.- ?Poradnik inspektora kredytowego? Warszawa 1999r.
Wykaz aktów prawnych:
1) Ustawa z dnia 3.II 1989 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz.U.1989, Nr 4, poz.22,
2) Ustawa z dnia 18 XII 1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim, Dz. U. 1989 r., Nr 74, poz. 439,
3) Ustawa z dnia 22 III 1991 r. ? Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, Dz. U. Nr 35, poz. 155,
4) Ustawa z dnia 14.II 1992r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw, Dz. U. 1992, Nr 20, poz.78,
5) Ustawa z dnia 14.XII.1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym Dz.U.1995 Nr 4, poz. 33,
6) Ustawa z dnia 29.VIII.1997r.- o Narodowym Banku Polskim, Dz.U.2005.Nr 1, poz. 2 z późniejszymi zmianami
7) Ustawa z dnia 29.VIII.1997r.- Prawo bankowe Dz. U. 2005. Nr 1, poz. 2 z późniejszymi zmianami,
8) Ustawa z dnia 27.VII.2002r.-Prawo dewizowe, Dz. U.2002 Nr 141, poz.1178 z późniejszymi zmianami,
9) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11.IV.1988r. w sprawie utworzenia Banku Przemysłowo ? Handlowe Dz. U. Nr 21, poz. 140
Inne źródła:
1) Bank BPH, kredyt inwestycyjny, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
2) Bank BPH, kredyt lombardowy, broszura informacyjna BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
3) Bank BPH, kredyt dyskontowy, broszura informacyjna BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
4) Bank BPH, kredyt na inkaso czeku potwierdzonego, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007 r.
5) Bank BPH, kredyt na zakup samochodu, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
6) Bank BPH, kredyt na własny dom, broszura informacyjna, BPH S.A, Busko ? Zdrój 2007r.
7) http://www.bph.pl
8) http://www.bhp.pl- Misja Banku
9) http:// www.expander.pl-? słownik terminów finansowych?
Przeczytaj podobne teksty
Czas czytania: 100 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.