Metodlogia w pracy socjalnej- pytania i odpowiedzi.

przeciwnych
1. Klasyfikacja i podział nauk.

Fizyczne i przyrodnicze:
Badaniem przyrody żywej bądź martwej zajumują się min nauki:
- Biologiczne
- medyczne
- rolnicze
- fizyczne
- chemiczne
- astronomiczne
- geologiczne.

Społeczne i humanistyczne:
Badaniem wszelkiej działalności ludzkiej zajmują się nauki:

- archeologia
- etnografia
- filozofia
- historia
- ekonomia
- prawo
- nauka o języku
- psychologia
- socjologia
- pedagogika

2. Nauki podstawowe i nauki stosowane.
a) Nauki podstawowe- teoretyczne, zajmują się tworzeniem teorii, odkrywaniem ogólnych praw, celem dostarczenia nowej wiedzy bądź wzbogacenia już istniejącej. Zadanie tych nauk jest obiektywne poznanie i wyjaśnienie rzeczywistości oraz przewidywanie zachodzących w niej zmian. Rezultatem badań są nowe twierdzenia, prawidłowości lub całe teorie będące odbiciem części istniejącej rzeczywistości. Zaliczamy tu: matematykę, fizykę, chemię, biologię, ekonomię.

b) nauki stosowane- praktyczne, zajmują się sposobami praktycznego wykorzystania metody teoretycznej. Opierając się na wiedzy zgromadzonej przez nauki podstawowe, formułują określone sposoby i normy postępowania.

3. Nauki nomotetyczne a nauki idiograficzne.
Nauki nomotetyczne- godnie z klasyfikacją nauk, dokonaną przez przedstawicieli szkoły badeńskiej: W. Windelbanda i H. Rickerta, nauki przyrodnicze zajmujące się prawidłowościami i związkami zachodzącymi między rzeczami, aby na ich podstawie dochodzić do praw ogólnych i niezmiennych, w przeciwieństwie do nauk idiograficznych, opisujących fakty jako niezależne od siebie i ze sobą nie powiązane.

Nauki idiograficzne- zgodnie z twierdzeniem W. Windelbanda i H. Rickerta zajmują się tym, co jest powtarzalne. Zadaniem ich jest opis indywidualizujący konkretnych przedmiotów i zjawisk oraz wyjaśnienie genetyczne i przyczynowe ich pojawienia się i funkcjonowania.

4. Charakterystyka pojęcia wiedza naukowa, wiedza potoczna.

Związki między wiedzą potoczną a naukową:
wiedza potoczna:
? nieostrość i niedokładność terminów
? język potoczny jest wieloznaczny
? twierdzenia i sądy nie stanowią spójnego systemu, mogą być oparte o autorytet osobisty

wiedza naukowa:
? rozwija nasze potoczne wyobrażenie o świecie
? cechuje się jednoznacznością terminów
? język jest ścisły
? twierdzenia muszą być sprawdzalne, powinny stanowić spójny system, powinny być logiczne i racjonalne, powinny być źródłem nowej wiedzy
? wiedza naukowa nie jest dogmatyczna, teorie i systemy się zmieniają, różne teorie mogą być zastępowane przez inne, lepsze

5. Funkcje nauki.

1) Funkcja wewnętrzna (opisowa deskryptywna), jej twierdzenia stanowią odpowiedź na pyatna co to jest?, jak to jest zorganizowane?- w ten sposób uzyskujemy uporządkowany obraz zjawisk w postaci rozmaitych klasyfikacji, typologii.
2) Wyjaśniająca (eksploracyjna) dotyczy próby wyjaśnienia natury zjawisk, ich powiązań z innymi, zależności przyczynowo skutkowych, w które są uwikłane. Twierdzenia ODPOWIADAJĄ NA PYATANIA Co od czego zależy? Jak do tego doszło?
3) Przewidująca (predyktywna)- twierdzenia pozwalają na przewidywanie pewnych właściwości poznawanego przedmiotu. Twierdzenia odpowiadają na pyt, W jakich warunkach wystąpi jaka czynność??
4) Praktyczna- umożliwia ona zastosowanie twierdzeń teorii w życiu codziennym np. ( teorie osobowości i motywacji wykorzystywane SA w leczeniu zaburzeń emocjonalnych) .

6. Zasady poznania naukowego.

- postępowanie badawcze- zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy.
- język,- pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wyników poznania.
- twierdzenia ? dostarczanie uzasadnienia
- twórczy charakter- dotyczy rezultatów poznania i możliwości ich praktycznego wykorzystania.
- wew. Niesprzeczność- twierdzenie logiczne uporządkowanie
- krytycyzm- postawa ustawicznej weryfikacji rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń.
7. Metodologia ogólna a metodologia szczegółowa.

Metodologia ogólna
- zajmuje się ogólnymi prawidłowościami rządzącymi procesem poznawczym wspólnymi do wszystkich nauk.
- formułuje ogólne warunki jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawniania działalności badawczej,
- zajmuje się sposobami wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadnienia twierdzeń, budową teori i modeli, zasadami formułowania problemów, weryfikacji hipotez.

Metodologia szczegółowa
- formułuje zalecenia odnoszące się do konkretnego procesu badawczego, stosowanych w poszczególnych dyscyplinach naukowych, jaki typowymi dla nich czynnościami badawczymi, planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik adekwatnych do przedmiotów i problematyki badawczej, budowa narzędzi badawczych.

8. Metodologia opisowa a metodologia normatywna.
Metodologia opisowa- zajmuje się opisem rzeczywistego toku postępowania badawczego stosowanego przez badacza w jakiejś nauce.

Metodologia normatywna- reguły metodologiczne stosuje się jako kryteria oceny danej nauki lub jako normy własnego postępowania badawczego bądź jako wzorce pożądanego kształtu jego wytworów.

9. Cele poznania naukowego.

a) wewnętrzne- związane są z poznawaniem prawdy o istniejącej rzeczywistości, są to cele poznawcze, wyrażające się w opisie badań empirycznych, które są przedmiotem zainteresowań badania.
b) Zewnętrzne- wynikają z funkcji jakie pełni nauka w społeczeństwie, dotyczą dostarczania wiedzy, która jest wykorzystywana do poprawy warunków życia ludzi. Nauka ma realizować oczekiwania społeczne dotyczące opisu wycinka badanej rzeczywistości, wyjaśniania, zrozumienia i przewidywania zmian jakie mogą w niej zajść w bliższej czy dalszej rzeczywistości.
c) Praktyczne- dostarczanie naukowo wykorzystanej wiedzy, niezbędnej do podejmowania określonych działań praktycznych w różnych dziedzinach życia społeczno- gospodarczego np. edukacji, medycyny, rolnictwa w celu wykorzystania poznanych prawidłowości, zasad oraz z myślą o bardziej racjonalnym i efektywnym działaniu

10. Dedukcja i indukcja w badaniu naukowym.
W dedukcji konkluzja wynika logicznie z przesłanek, odwrotnie w indukcji ? przesłanki wynikają logicznie z wniosków.
Dedukcja jest drogą przechodzenia z jakiejś racji ogólnej do konkretnej rzeczywistości. Podstawowe jej formy zawierają się w przechodzeniu od ładu ogólnego do szczegółowych przypadków zdarzeń, zjawisk, przechodzenie od pojęcia ogólnego do zawartych w nim pojęć szczegółowych, przekształcaniu danych wartości za pomocą zmienianego sposobu łączenia ich elementów.
Indukcja jest procesem prowadzącym do formułowania uogólnień. Istotnymi jej okolicznościami są: nieobecność danych niezgodnych z uogólnieniem, obfitość danych stanowiących podstawę uogólnienia, obecność danych niezgodnych z uogólnieniami konkurencyjnymi, różnorodność danych będących podstawą uogólnienia.

11. Cechy badania naukowego i badacza.
Badanie naukowe jest celowym, obiektywnym, dokładnym i wyczerpującym? poznawaniem wycinka rzeczywistości. Wynikiem badania jest określony obraz badanej rzeczywistości. W badaniu należy przestrzegać rygorystycznych szeregów warunków metodologicznych, które chronią nas przed subiektywnym postrzeganiem rzeczywistości Eliminacja działań czynnika subiektywnego zachodzi poprzez stosowania metod poznawania.
? Etapy badania naukowego
? Gromadzenie materiału faktograficznego
? Analiza i synteza danych
? Sprawdzanie poprawności wniosków
? Nauka jest systemem prawdziwych społecznie wypracowanych sądów o rzeczywistości.

12. Poprawność logiczna i językowa w badaniu naukowym.
13. Paradygmaty w metodologi badań pedagogicznych.
PARADYGMAT ? KONSEKWECJE
Stworzenie obowiązującego wzorca uprawiania danej dziedziny nauki; określa on zakres prawomocnych problemów i metod badań;?
- upadek dotychczasowych szkół;
odrzucenie alternatywnych teorii uznanych za sfalsyfikowane;?
- wytworzenie nowego sposobu widzenia świata;
uniformizm myślowy ? elementy dogmatyzmu?
stworzenie REGUŁ GRY?
- założenia quasi ? metafizyczne
- podstawowe nadrzędne prawa i pojęcia
- założenia wartościujące (etyczne)
- techniki i instrumenty badawcze
- reguły prawomocność i uzasadniania sądów

14. Badania ilościowe i ich rola w pedagogice.

Badania ilościowe polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. Pod tym względem nie różnią się istotnie od pomiaru. To, co różni je od czystego pomiaru, stanowi spełnienie przez nie takich stawianych im wymagań, jak np. teoretyczne uzasadnienie własnej koncepcji podejmowanych badań, precyzyjne sformułowanie celów badawczych i hipotez roboczych, operacyjne zdefiniowanie badanych zjawiskach oraz wyszczególnienie zmiennych i podzmiennych wraz z przypisywanymi im wskaźnikami. Dużą wagę przykłada się również do konstruowania narzędzi badawczych i do zestawień (uporządkowania danych) i obliczeń statystycznych zgromadzonego materiału badawczego.


15. Wady i zalety badań ilościowych.
Zalety
- Możliwość porównywania badanych zjawisk, tak w czasie jak i w przestrzeni oraz kształtowanie siły związków i określenie istotności różnic między zmiennymi,
- daje możliwość tworzenia wiedzy obiektywnej, która jest podstawą odkrywania praw i formułowania prawidłowości o badanej rzeczy.

Wady:
? Brak szerszego kontekstu badanych zjawisk
? Niedosyt interpretacji wyników badań
? Pochopne wyciąganie wniosków
? Wadliwie skonstruowane techniki badań
? Niedokładność obserwacji ludzkich

16. Podstawowe metody badań ilościowych.

17. Pomiar w badaniu ilościowym i jego rola.
W przeprowadzaniu badań ilościowych zwykle zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć. Łatwo policzalne i mierzalne są zwłaszcza rzeczy, które można zobaczyć i dotknąć, np. książki, naczynia, meble. Trudniej policzyć i zmierzyć dają się takie zjawiska, jak ulewa, burza czy tornado, pomimo iż można je zobaczyć i osobiście doświadczyć. Jeszcze większe trudności nastręczają w tym np. zdolności czytania ze zrozumieniem lub umiejętności rozwiązywania zadań arytmetycznych albo stopień przystosowania czy nieprzystosowania społecznego. Tego rodzaju sposoby zachowania się są bowiem z reguły tylko pewnymi konstruktami hipotetycznymi czy teoretycznymi, a co za tym idzie pojęciami abstrakcyjnymi. Dlatego poznawanie ich za pomocą badań ilościowych wymaga zawsze dokładnego ich określenia co najmniej w formie definicji operacyjnych, bez których badania te wydają się bezużyteczne i pozbawione głębszego sensu.
Niemniej spełniając takie lub inne wymagania, okazują się bezsprzecznie celowe i potrzebne w badaniach pedagogicznych, dotyczących np. różnych cech osobowości czy charakteru uczniów, ich zainteresowań, postaw, uznawanych wartości lub panującej w klasie atmosfery wychowawczej.
Z powyższej charakterystyki badań ilościowych wynika niedwuznacznie ich ścisłe powiązanie z pomiarem badanych zjawisk. Pomiar rzeczywiście stanowi nieodłączną cechę badań ilościowych. Można powiedzieć, że jest ich cechą konstytutywną. Toteż bez ścisłego pomiaru badania ilościowe zatraciłyby swój charakter podejścia ilościowego, a na pewno byłyby niepełne i mało ścisłe. Niemniej jednak ? pomimo bliskości znaczeniowej badań ilościowych i pomiaru ? trudno byłoby utożsamiać je ze sobą, podobnie zresztą jak błędem byłoby nie dostrzegać różnic między badaniami jakościowymi a samym tylko ? związanym z nimi ? opisem jakościowym.

18. Badanie jakościowe w pedagogice.
Badania jakościowe łącznie z charakterystycznymi dla nich metodami polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementarnych części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji itp.
Nade wszystko umożliwiają one dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów. Odbywa się to głównie w formie narracyjnej lub eseistycznej, z wykluczeniem na ogół wszelkich zawiłych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. W tym znaczeniu badania jakościowe są oczywistym przeciwieństwem badań ilościowych. Ale bynajmniej się one nie wykluczają, lecz wzajemnie uzupełniają i dopełniają. Poza tym badania jakościowe są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej.

19. wady i zalety badań jakościowych.
Zalety:
- badacz nie narzuca z góry przyjętych przypuszczeń, schematów,
- nastawione SA na procesy, ciąg zdarzeń, a nie na ich rezultaty,
Całościowe podejście nastawione na indukcyjny opis kontekstu
Wady:
? Niedosyt otwartości, komunikatywności i naturalności
? Pobieżne przedstawienie wyników badań
? Błędna interpretacja materiału badawczego
? Ograniczanie się do kilku zaledwie przypadków
? Nadużywanie zaufania wobec osób badanych
? Tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego, polegająca na koncentrowaniu się na faktach stanowiących wsparcie dla zajmowanego przez badacza stanowiska w określonej kwestii

20. Podstawowe metody w badaniach jakościowych w pedagogice.
21. Hermeneutyka i fenomenologia w pedagogice.
Hermeneutyka:
Istotą hermeneutyki jest interpretacja tekstu, (przy czym tekst rozumiany jest nie wyłącznie jako zapis, tekstem jest także rzeczywistość społeczna) jest sztuką jego objaśniania, czynienia tekstu zrozumiałym. Interpretując tekst badacz musi nieustannie odwoływać się do historycznego kontekstu jego powstania, oraz specyfiki języka przekazu tekstu, a także do sytuacji autora. (K. Ablewicz). Hermeneutyka współcześnie rozumiana jest trojako:
1. Jako najbardziej fundamentalny sposób istnienia człowieka w świecie
2. Jako sposób poznawania świata i siebie, jako pewien proces, a zarazem postawa badawcza
3. Jako metoda interpretacji szeroko rozumianego tekstu
Fenomenologia:
Fenomenologia to skupienie się przy poznawaniu danej rzeczy na tym, co owa rzecz ?mówi? sama o sobie, przyjrzenie się temu, co jest dane do oglądu. Celem fenomenologii jest badanie zjawisk takimi, jakimi są. Dzięki badaniom fenomenologicznym możliwe staje się odkrycie tego, co wcześniej nie było dostrzegane. Postawa fenomenologiczna jest możliwie wolnym od uprzedzeń nastawieniem badacza do badanego przedmiotu. Dla fenomenologii ważne są subiektywne aspekty ludzkiego zachowania, próba zrozumienia, co i jak myślą inni, jak interpretują własne doświadczenia. Sposobem poznania są interakcje z innymi ludźmi. W pedagogice postępowanie fenomenologiczne oznacza przejście od świata teoretycznego, który jest punktem wyjścia dla badacza - do świata życia codziennego, który jest przedmiotem poznania, a następnie przejście od nastawienia naturalnego, do nastawienia refleksyjnego.


FENOMENOLOGIA - jest przeciwko metafizyce w nauce, odwołuje się do doświadczenia zmysłowo ? rzeczowego, przedmiotowego ? czym jest doświadczenie?, Czym jest przedmiot doświadczenia?
E. Husserl: ?Wracajmy do rzeczy samej?- twórca fenomenologii. Doświadczenie u Husserl?a jest przeżyciem całościowym. Obejmuje zmysły i rozum, uczucia i wolę. W tak pojmowanym doświadczeniu przedmioty fizyki są tylko schematami. Badanie powinno ująć istotę rzeczy, wydobyć sens jej prezentacji, zarówno fizyczność, jak i sens, wartość (ujmujemy tutaj związki znaczeniowe). Celem nie jest zbieranie faktu, lecz raczej dążenie do fenomenu.

Fenomen ? rzecz, jaka jawi się w doświadczeniu całościowym
Fenomenologia dostarcza szerokich kontekstów doświadczeń do badań empirycznych.

22. Pedagogika empiryczno- analityczna a pedagogika humanistyczna.
Pedagogika jako dyscyplina empiryczno-analityczna posługuje się metodami badań wzorowanymi na naukach przyrodniczych i społecznych, w których wykorzystywany jest pozytywistyczny model badawczy. Pedagogika ta przyjmuje, iż zachowania ludzi uwikłanych w zjawiska i procesy pedagogiczne, są powtarzalne, zatem użyteczny staje się tenże pozytywistyczny model nauki, a przez to empiryczne i eksperymentalne metody. Kluczową sprawą jest gromadzenie danych oraz procedura ich uogólniania oraz tworzenie systemu twierdzeń wyjaśniających. Są to więc przede wszystkim badania ilościowe: opisowe, diagnostyczne, wyjaśniające, weryfikujące, generalizujące, systematyzujące. W toku badań empirycznych stawiane są hipotezy, które są weryfikowane bądź falsyfikowane oraz formowane są konstrukty teoretyczne, również poddawane procesom weryfikacji bądź falsyfikacji.
Pedagogika ta ma też swoje ograniczenia:
- spełnia funkcję czysto techniczną,
- uogólnia procesy wychowawcze i proces kształcenia,
- tylko wyjaśnia pewne procesy,
- planuje wywołanie innych procesów edukacyjnych.

W pedagogice humanistycznej kategorią fundamentalną jest podejście rozumiejące, zwane też sztuką interpretacji, a realizowane w języku, który ma charakter symboliczny; interpretacja jest wykładnią rozumienia. W pedagogice humanistycznej stosowane są jakościowe metody badawcze. Oba kierunki są równie ważne i oba sposoby badań są niezbędne po to, aby opisać całą rzeczywistość edukacyjną. Decyduje tu natura badanych zjawisk i faktów: niektóre z nich poddają się obserwacji, pomiarowi czy eksperymentowi, inne natomiast wymagają ?stania na równi? z drugą osobą i analizowania rzeczywistości z jej pozycji. Dlatego aby poznać, wyjaśnić, zrozumieć, interpretować fakty i zjawiska pedagogiczne, należy wiązać oba modele badawcze i wykorzystywać badania jakościowe i ilościowe.
Trzy podejścia metodologiczne:
A. pedagogika jako nauka aplikująca do praktyki konstrukty teoretyczne stworzone w innych naukach (filozofii, socjologii, psychologii).
Takie podejście odbiera lub ogranicza pedagogice wartość autonomii naukowej. Jego wartość praktyczna to określanie ścisłych związków miedzy teoretyczną wiedzą pedagogiczną i praktyką pedagogiczną.
- pedagogika jako nauka tworzącą konstrukty teoretyczne:
- na podstawie analizy i uogólniania doświadczeń praktyki
B. na podstawie opracowania w formie modelowej koncepcji praktycznych
Takie podejście obniża wartość samodzielności naukowej pedagogiki, powinna być jednak
tylko jednym ze sposobów kreowania pedagogiki, ale nie jedynym.
C. pedagogika jako nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka w ciągu całego życia. Tak kreowana pedagogika posiada swoją autonomie naukową, odrębność teoretyczną i powiązania z praktyką. (S. Palka)

23. Badania triambulacyjne w pedagogice.

24. Etapy procesu badawczego w pedagogice w ujęciu wybranych autorów.
-postawienie i sformułowanie problemów: jaki ?jak? jakie?
-przyjęcie hipotez roboczych(przypuszczalne rozwiązania)
-wyłowienie zmiennych(czynnik przybierający):zależne, niezależne, leżne, pośredniczące
-zdefiniowanie wskaźników do każdej zmiennej np. umiejętności pisania
-wybór metody badań, wybór techniki, opracowanie procedury badań, osób terenu
-opracowanie wyników badań

T pilch, Bauman

FAZA KONCEPCJI:
- Określenie przedmiotu i celu badań
- Sformułowanie problemów badawczych
- Sformułowanie hipotez
-Wybór terenu badań lub dobór próby
- Opracowanie technik badawczych
- Badanie pilotażowe
- Opracowanie ostatecznej wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych

FAZA BADAŃ
- Przeprowadzenie badań właściwych
- Uporządkowanie materiałów badawczych oraz ich analiza:
- Uporządkowanie
- Kodyfikacja wg klucza
- Opracowanie statystyczne
- Analiza jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności
- Weryfikacja hipotez
- Opracowanie teoretyczne i uogólnianie wyników

25. Etap formułowania problemów i jego rola w badaniu naukowym.

I. ujęcie problemu w temat badań
II. Sformułowanie problemów badawczych, hipotez roboczych oraz zmiennych i wskaźników
III. Wybór terenu badań i doboru próby
VI. Dobór metod i technik i narzędzi badawczych oraz opracowanie harmonogramu badań.
26. Geneza i rodzaje problemów badawczych.

PROBLEM - to trudność praktyczna i teoretyczna, której rozwiązanie zawdzięczamy własnej aktywności badawczej. Jest sytuacją trudną, niepewną, zawiera niepełne dane. Jest to rodzaj zadania, sytuacji, której podmiot nie może rozwiązać przy wykorzystaniu dotychczasowego zasobu wiedzy. Problem ma najczęściej postać pytania lub zdania.

Pytania rozstrzygnięcia- rozpoczyna je partykuła czy? I w zasadzie domagają się one tylko potwierdzenia lub negacji, zawierają w sobie alternatywną możliwość poszukiwania odpowiedzi, można je nazwać pytania kierunkowymi.

- Pytania dopełnienia- zaczynają się od jak jest?

Problemy główne
Problemy szczegółowe
27. Kryteria poprawności formułowania problemów

a) każdy problem badawczy musi być sformułowany precyzyjnie i możliwie dokładnie,
b) formułowane problemy badawcze powiny wyczerpywać zakres wiedzy zawartej w temacie badawczym, pokazać jakiego rodzaju dane mogą uzupełnić ten brak,
c) problemy badawcze powinny mieć wartość praktyczno- poznawczą.
d) Konieczność zawarcia w sformułowanym problemie badawczym wszystkich możliwych relacji między zmiennymi.
28. Etapy formułowania hipotez.
29. Geneza i rodzaje hipotez.

Hipoteza- tostwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu.
Podział hipotez ze względu na:
a) cel
- hipotezy podstawowe (mają wyjaśniać zasadniczy problem)
- hipotezy częściowe ( mają wyjaśniać fragmentyczne zagadnienia)
b) zasięg
- hipotezy ogólne ( dotyczą problemu głównego)
- hipotezy szczegółowe ( dotyczą problemów szczegółowych i na ukonkretnieniem hipotezy głównej)
c) stopień prawdopodobieństwa ( hipotezom przypinamy poziom:
- słaby, na którym buduje się hipotezy tzw. egzystencjonalne albo hipotezy o istnieniu.
- średni- gdzie orzeka się o warunkach zajścia zjawiska lub kierunku zależności, ale tylko kategoriach ogólnych.
- mocny, kiedy hipotezy mają postać propozycji twierdzeń.
30. Kryteria poprawności formułowania hipotez.

- hipoteza musi poddawać się sprawdzeniu
- hipoteza musi być sformułowana jasno i logicznie,
- musi być adekwatną odpowiedzią na problem,
- musi być najprostszą odpowiedzią na problem, gdyż im bardziej prostą przyjmie postać tym łatwiej będzie można ją sprawdzić,
- musi być sformułowana tak by łatwo można ją było przyjąć, względnie odrzucić.
- nie powinna przybierać postaci szerokiej generalizacji,
- Zaleca się aby hipoteza nie była zdaniem przeczącym oceniającym, postulującym lub pytającym,
- powinna być przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym mającym swoje uzasadnienie w literaturze przedmiotu, dotychczasowym dorobku naukowym,
- powinna być twierdzeniem wyrażonym w sposób jednoznaczny.

31. Etapy formułowania zmiennych.
32. Pojęcie i rodzaje zmiennych w badaniach pedagogicznych.
Obserwując każde zdarzenie, proces lub zjawisko, zauważa się kilka przynajmniej podstawowych cech konstytutywnych. Metodologia określa je jako zmienne.

a). ILOŚCIOWE ? CIĄGŁA I SKOKOWA- Jeżeli przedmiotem badania są mierzalne właściwości przedmiotu, wówczas mamy do czynienia ze zmiennymi ilościowymi. Najczęściej posługujemy się nimi w naukach ścisłych, w fizyce, matematyce, statystyce itp.
b). JAKOŚCIOWE- Zmienne jakościowe to takie zmienne, które nie poddają się ścisłemu pomiarowi, lecz można stwierdzić fakt ich występowania lub ich brak. Do zmiennych jakościowych można zaliczyć, np.: płeć badanych, pochodzenie społeczne, upodobania literackie, poglądy polityczne, sympatie, głębokość religijna, gusty artystyczne.
c). ZALEŻNE- Zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje.
d). NIEZALEŻNE ? GŁÓWNE I UBOCZNE ? KONTROLOWANE I NIEKONTROLOWANE- Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.
e). POŚREDNICZĄCA- Na zmienne zależne mogą oddziaływać inne zmienne niezależne, na które badacz nie ma wpływu, a które bądź sprzyjają bądź utrudniają występowanie danego zjawiska. Zmienne te zwracają uwagę, że istnieją inne ważne przyczyny nieuwzględnione w badaniach, a umożliwiające dodatkowe wyjaśnienie zależności między badanymi zmiennymi. Mogą nimi np. być: stan zdrowia ba danej osoby, nastawienie ucznia do szkoły, do nauczyciela czy określonego przedmiotu, cechy osobowościowe badanych itp. Zmienne te określamy mianem pośredniczących.
33. Etap operacjonalizacji zmiennych.
34. Dobór i rodzaje wskaźników.

- wskaźniki definiujące- dobór wskaźnika jest definiowaniem zmiennej np., przestępczość określa się liczbą popełnionych przestępstw, czytelnictwo liczbą przeczytanych książek, zmienne te mają charakter ilościowy,

- Wskaźniki empiryczne- kiedy zmienne jakiegoś faktu, zdarzeniaczy procesu opisujemy ocenami na podstawie empirycznej obserwacji cząstkowych zdarzeń wskazując na bezpośredni związek między innymi,

- wskaźniki inferencyjne- kiedy obserwujemy jakieś zjawisko, które jest wskaźnikiem czegoś czego się nie obserwuje, ale tylko się go domyśla szukając jego potwierdzenia w innych faktach, które potwierdziły by istnienie dominującej cechy.

35. Dobór próby i jego rola w badaniu naukowym

Dobór próby- wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej liczby osób wchodzących w skład określonej zbiorowości , którą badacz jest zainteresowany. Jest to ważne ponieważ na tej podstawie wyciąga się wniosek o całej populacji
36. Rodzaje doboru próby.
a) dobór losowy
- gwarantuje uzyskanie próby reprezentatywnej,

37. Schematy losowania.
38. Podstawowe etapy badań pedagogicznych.
39. Typologie metod badań pedagogicznych w ujęciu wybranych autorów.
40. Charakterystyka metody obserwacji.
OBSERWACJA polega na niezauważalnym postrzeganiu jednostki badanej w naturalnych warunkach otoczenia. Obserwacja jest jedną z trzech metod zbierania danych pierwotnych, jest przykładem badania ciągłego, zazwyczaj bada się tu pewne procesy lub ludzkie zachowania.
41. Warunki poprawnej obserwacji.
42. Rodzaje obserwacji.
a) bezpośrednia i pośrednia- podział ze względu na dostęp badacza do badanych przez niego zjawisk.
Bezpośrednia- badający zbiera dane i ma możliwość sprawdzenia tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca- obserwator na okres badań stara się wejść do danej grupy by obserwować ją od wewnątrz (jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika. Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sam pisze sprawozdania.
Pośrednia- badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.

b) kontrolowana i niekontrolowana- dotyczy różnic w sposobach zbierania materiałów.
Kontrolowana- prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk.
Niekontrolowana (nieskategoryzowana)- prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku.

c) jawna i ukryta- dotyczy aspektu sytuacji badawczej- opiera się na kryterium jawności postępowania badawczego.
Jawna- badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzie są świadomi że są przedmiotem obserwacji, wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne- nabiera cech sztuczności co może przyczynić się do uzyskania w badaniu fałszywych danych.
Ukryta- obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań; nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowania.

d) uczestnicząca i nieuczestnicząca- bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym.
Uczestnicząca- odnosi się do takiej sytuacji badawczej, gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z je członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badanie zjawisk obserwowane są od wewnątrz życia grupowego.
Nieuczestnicząca- badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.
43. Techniki obserwacji.
Rozróżniamy trzy techniki obserwacji:
*osobistą (badacz osobiście obserwuje sytuację lub nawet jest to obserwacja uczestnicząca - jak np. korzystanie z produktów lub usług konkurencji),
*mechaniczną (za pomocą urządzeń mechanicznych),
* elektroniczną (urządzenia elektroniczne, jak fotokomórka, kamera).
44. Najczęstsze puenty w prowadzeniu obserwacji.
45. Metoda sondażu diagnostycznego- charakterystyka.
SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY ? to metoda charakterystyczna dla grupy nauk społecznych (psychologii, socjologii), w pedagogice obejmuje wszelkiego rodzaju zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla procesu wychowania. Ponadto bada stan świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych zbiorowości na problemy dotyczące przede wszystkim zjawisk edukacyjnych. Często nazywamy tę metodę SONDAŻEM ANKIETOWYM ? badanie prowadzi się za pomocą ankiety. Badania sondażowe sprowadzają się najczęściej do badania specjalnie dobranej grupy tzw. próby reprezentatywnej z populacji generalnej, od której doboru w dużym stopniu zależą wyniki naszych badań. Od rzetelności doboru próby zależy prawo rozciągania uogólnień na całą populację.
46. Podstawowe techniki sondażowe.
W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to ankieta, wywiad, analiza dokumentów osobistych, obserwacja, techniki statystyczne i inne.
Ankieta - to szczególny przypadek wywiadu. Jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej bez obecności ankietera. Jest ona zbiorem specjalnie sformułowanych pytań, na które osoba badana powinna dać odpowiedź.
Badania ankietowe mają charakter masowy. Są one przydatne przy rozwiązywaniu problemów związanych z działalnością wychowawczą. Stosowane są również w innych dziedzinach życia społecznego i kulturalnego. Ankieta jest użyteczna w badaniach pedagogicznych jako metoda poznawania cech zbiorowości, zjawisk, opinii o wydarzeniach. Jest pomocnicza w początkowym etapie badań.
Wyniki zebrane przy pomocy ankiety wymagają porównania z materiałem zebranym przy pomocy innych metod badawczych.
Pytania ankiety są zamknięte i zaopatrzone w tzw. Kafeterie czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Kafeterie bywają: zamknięte - oznacza to ograniczony zestaw możliwości odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może, lecz tylko wybiera wśród możliwości jakie daje sformułowany zestaw. Kafeterie mogą być także półotwarte - czyli mogą być zestawem możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają 1 punkt oznaczony słowem ?inne?, pozwalający na zaprezentowanie swojej odpowiedzi, jeśli nie mieści się w żadnym sformułowaniu, koniunktywne - pozwalają na wybranie kilku odpowiedzi, dając potem możliwość obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym tworzenia hierarchii, oraz dysjunktywne.
W ankiecie pytania mogą również mieć charakter pytań otwartych. Pytania otwarte pozostawiają badanym całkowitą swobodę odpowiedzi.
47. Zasady konstruowania kwestionariusza sondażowego.
a) postawienie problemu, jest to czynność niezbędna, trudno byłoby dokonać właściwego doboru pytań nie znając bliżej celu zamierzonych badań.
b) Formułowanie pytań, jest to etap integralnie związany z poprzednim. Im lepiej został dany problem sprecyzowany i uszczególniony, tym łatwiej o sformułowanie pytań.
c) Ułożenie instrukcji- polega ono na przygotowaniu wstępnego wyjaśnienia, poprzedzającego odpowiedzi badanych osób na postawione im pytania. W wyjaśnieniu tym badacz informuje min o: kto przeprowadza badania, jaki jest główny cel badań, jak należy odpowiadać na postawione pytania.
d) Badania próbne- są one rodzajem badań kontrolnych, mają dać odpowiedź na pytanie czy skonstruowana ankieta lub kwestionariusz stanowi wystarczająco zobiektywizowane narzędzie badań
e) Przygotowanie ostatecznej wersji formularzy kwestionariuszy- ma miejsce w oparciu o analizę wyników otrzymanych badań próbnych.
48. Warunki przeprowadzenia poprawnej ankiety i wywiadu.
Badania sondażowe jak wynika z samego sensu nazwy opierają się niemal zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej. Precyzyjne określenie problemu badawczego pozwala na uściślenie zasięgu terytorialnego badanego zjawiska i dokonanie wyboru odpowiedniej próby do badań. Technika doboru próby aby była ona reprezentacją populacji generalnej to inna, odrębna sprawa, w której bardzo wiele do powiedzenia ma statystyka. Ogólnie należy stwierdzić, że od rzetelności doboru próby zależy nasze prawo do rozciągania uogólnień na całą populację i budowania teorii oraz wstępnie chroni nas przed wyciąganiem błędnych i nieadekwatnych wniosków. Badający musi dążyć do wybrania takiej grupy do badań aby stanowiła ona możliwie najwierniejsze odbicie struktury, wszystkich elementów i wszystkich cech badanej populacji.
Sondaż diagnostyczny pozwala na nader dowolną selekcję zgromadzonych z jej pomocą danych, co może łatwo prowadzić do zafałszowania końcowych wyników badań, zwłaszcza w przypadku niskiego morale badacza.
W konstruowaniu pytań ankietowych rzeczą niebagatelną jest troska o odpowiednią ich formę i treść. Chodzi o to, aby:
? dotyczyły one wyłącznie spraw istotnych z punktu widzenia podejmowanych problemów badawczych,
? były jednakowo rozumiane przez wszystkie osoby badane,
? nie były zbyt trudne do odpowiedzi,
? pozbawione były nadmiernej sugestii,
? były wyrażone w grzecznościowej formie.
Nie bez znaczenia jest też prawidłowa kolejność zamieszczonych w ankiecie pytań. Przede wszystkim mają stanowić one pewną zwartą i logiczną całość, tj. zgodnie ze swoistym poczuciem logiki. W związku z powyższym zaleca się zadawanie pytań od prostych (łatwych) do coraz bardziej skomplikowanych (trudnych), od ogólnych do szczegółowych, od nie krępujących do nieco bardziej drażliwych (osobistych). Szczególnej staranności wymaga sformułowanie możliwych na zadawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyli tzw. kafeterii. Celowe wydaje się także odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane respondentom pytania. Zazwyczaj informuje się w niej o tym, kto przeprowadza badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiadać na poszczególne pytania ankietowe.
Wskutek błędnie postawionych pytań otrzymuje się odpowiedzi nieprawdziwe. Do tego rodzaju pytań zliczyć można m.in.:
? pytania alternatywne, pomimo że poprawna odpowiedź nie ogranicza się tylko do jednej z podanych w nim możliwości, np. ?Czy wolisz spędzać czas wolny od nauki w świetlicy, czy w domu?",
? pytania domagające się informacji w sprawach, o których badani nie mają nic lub niewiele do powiedzenia,
? pytania o zdecydowane stanowisko w określonej sprawie, gdy tymczasem osoba badana nie ma co do tej sprawy wyrobionego zdania,
? pytania sformułowane w sposób nieprecyzyjny, sugestywny lub zbyt trudne
49. Metoda dialogowa i jego rola w pedagogice.
50. Charakterystyczne metody badań w działaniu.
51. Charakterystyka metody heumerystycznej.
52. Eksperyment i jego rola w pedagogice.
EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY ?experimentum? ? rozpoznawanie, doświadczanie. To metoda, której podstawową częścią jest wywołanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków na ten proces, wpływających tak, by umożliwić jego dokładniejsze zbadanie (Wincenty Okoń)
Mieczysław Łobocki definiując eksperyment uważa, iż jest to obserwacja prowadzona w specjalnie zorganizowanych warunkach. Postawa eksperymentatora ma charakter interweniujący w badane zjawiska zaś postawa obserwatora jest bierna w stosunku do badanej rzeczywistości.
Władysław Zaczyński uważa, iż eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem.
53. Warunki prowadzenia eksperymentu.
54. Techniki eksperymentalne
1. Technika grup równoległych, która zakłada uwzględnienie dwojakiego rodzaju klas (równoległych i kontrolnych) określeniu czynników eksperymentu, uwzględnienie badań początkowych i końcowych.
2. Technika rotacji różni się od pierwszej tym, że wprowadza się rotację grup, czyli wymianę ich funkcji.
3. Technika jednej grupy ? przy stosowaniu tej techniki nie przewiduje się grupy kontrolnej. Uznaje się ją za najmniej skuteczną w prowadzeniu badań eksperymentalnych.
Metoda eksperymentu powszechnie stosowana była w latach 70 i 80. Dziś mało aktywna z uwagi na zbyt duże możliwości manipulowania badanymi.
55. Błędy w badaniu eksperymentalnym.
Brak związku pomiędzy badaniami eksperymentalnymi z jednej strony a określoną koncepcją teoretyczną z drugiej jest pierwszym podstawowym źródłem błędów, jakie często towarzyszą tym badaniom.
W związku z powyższym trudno wyobrazić sobie poprawnie przeprowadzony eksperyment, bez uprzedniego wglądu w dotychczasowy dorobek wiedzy (związanej z daną dziedziną), jak również bez dostatecznego uświadomienia sobie teoretycznych podstaw przeprowadzonych badań. W przeciwnym przypadku grozi nam zawężony praktycyzm, który z reguły stwarza jedynie pozory postępu naukowego.
Dużo większe jeszcze niebezpieczeństwo popełniania błędów w eksperymencie ma miejsce podczas badania zjawisk bardziej złożonych, niż proces dydaktyczny. Źródła tych trudności i zakres błędów są rozmaite. Oprócz niedostatecznego, teoretycznego uzasadnienia konkretnych badań eksperymentalnych i doboru właściwego ich przedmiotu ? źródłami tymi są często m. in.:
- niedostateczna kontrola zmiennych zależnych i niezależnych w trakcie przeprowadzanych badań
- brak odpowiednich ?układów odniesienia" celem obiektywnego orzekania o wynikach eksperymentu
- niewłaściwy dobór klas eksperymentalnych i kontrolnych oraz uczących w nich nauczycieli
- niedostateczny czas trwania eksperymentu i zbyt mała liczba klas porównawczych
- przesadny rozgłos eksperymentu
56. Charakterystyka metody socjometrycznej.
1. Polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. załogę statku, rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników itd.;
2. Pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej), niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki sympatii i empatii etc.;
3. wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci socjogramu;
4. szersze zastosowanie metoda ta znajduje w psychologii społecznej i pedagogice;
5. badacz rozprowadza kwestionariusz i stosuje jednocześnie obserwację kontrolowaną, aby jednak można było uznać ją za konsekwentnie przeprowadzoną badacz winien mieć codzienne relacje z członkami grupy;
6. twórcą socjometrii jest Jacob Levy Moreno (1892-1974) socjolog i psychiatra amerykański.
57. Techniki socjometryczne.
Techniki o wysokim stopniu standaryzacji
? Ankieta;
? Wywiad kwestionariuszowy;
? Ankieta pocztowa;
? Obserwacja kontrolowana;
? Ankieta prasowa;
? Ankieta dołączona do produktu;
? Ankieta telefoniczna.

Technik o niskim stopniu standaryzacji
? Swobodny wywiad;
? Obserwacja uczestnicząca;
? Ankieta audytoryjna;
? Pamiętniki napisane na konkurs.
58. Warunki prowadzenia badań socjometrycznych.
59. Charakterystyka metody analizy dokumentów.
Dla badań naukowych dokumentem może być każda rzecz, która staje się przedmiotem specjalnych analiz i dociekań, a więc nie tylko "dokumenty urzędowe" gromadzone w archiwach szkoły, ale i różnorodne prace nauczycieli i uczniów. Analiza dokumentów w badaniach pedagogicznych umożliwia badanie takich zmiennych, jak: postawy, potrzeby, motywy, dążenia, zainteresowania, a także zdolności i uzdolnienia w zakresie poznania i myślenia. Stanowi też jedno z ważniejszych źródeł dotarcia do historii życia jednostki. Znaczną pomoc stanowi analiza dokumentów również w pedagogicznych badaniach środowiskowych. A analiza osobistych dokumentów młodzieży ma - według Łobockiego - niewątpliwą zaletę: Badacz styka się z autentyczną rzeczywistością dydaktyczno-wychowawczą, która w badaniach nadmiernie skategoryzowanych lub zmatematyzowanych wydaje się wymykać z pola widzenia.
Nie można, więc - jak wynika z powyższego - wymienić jednej czy jedynej metody nadającej się do badania kontekstu osiągnięć uczniów. Każda z nich ma wiele zalet, ale również mnóstwo niedoskonałości. Dopiero rozsądne wykorzystanie połączenia wielu metod daje gwarancję wszechstronnego poznania danego zjawiska.
60. Rodzaje dokumentów.
Mamy, więc do czynienia z dokumentami oficjalnymi o charakterze urzędowym (np. protokoły i sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych, protokoły powizytacyjne dyrektorów szkół, protokoły z posiedzeń samorządów uczniowskich, opinie i orzeczenia wychowawców klasowych i nauczycieli poszczególnych przedmiotów, orzeczenia lekarzy, psychologów, plany pracy szkoły, sprawozdania władz oświatowych, materiały prasowe, preliminarze budżetowe, księgi inwentarzowe, statystyki centralne i lokalne, opracowania statystyczne i liczbowe, którymi dysponują szkoły i in.) oraz dokumenty nieoficjalne, wyrażające osobisty stosunek jednostki do opisywanych w nich faktów i wydarzeń, zwane często dokumentami osobistymi lub wytworami działania.

61. Techniki analizy dokumentów.
Technika analizy treściowej dokumentów polega - jak sama nazwa wskazuje - na interpretacji zawartych w nich treści. Stosując ją, usiłujemy odpowiedzieć na takie m.in. pytania, jak:
co chciał powiedzieć lub ukazać autor analizowanego dokumentu;
jakie zawarł w nim treści;
czego mogą być one świadectwem;
na czym polega ich oryginalność.
W wyniku analizy treściowej np. zeszytów szkolnych można dowiedzieć się m.in. o zainteresowaniach ucznia, o jego sposobie wyrażania myśli lub innych przejawach rozwoju umysłowego.
Technika analizy formalnej dokumentów dotyczy zwłaszcza zewnętrznego opisu ich wyglądu, sposobu sporządzania, stopnia trwałości lub adekwatności z zamiarem, jaki przyświecał lub miał przyświecać w toku ich tworzenia. Analiza taka np. zeszytów uczniów pozwala bliżej poznać ich:
okładki (czy są obłożone, zabrudzone, podpisane);
wygląd kartek (czy są pozaginane, zatłuszczone, starannie zapisane, z marginesem);
kształt i formę pisma (czy jest staranne i czytelne);
zamieszczone tam rysunki, schematy, szkice (czy są wykonane czysto i schludnie) itp.
Na podstawie analizy formalnej można wnosić m.in. o zamiłowaniu ucznia do porządku, jego obowiązkowości, zdyscyplinowaniu i cechach tamtym