Przedstaw w formie rozprawki (wykładu) proces kształtowania się praw człowieka.

Na wstępie mojego wykładu chciałabym wyjaśnić, co oznacza pojecie ?prawa człowieka?. Otóż jest to uprawnienie nadawane każdemu człowiekowi bez względu na jego narodowość, pochodzenie, kolor skóry, wykształcenie, wiek, płeć, zawód, itd. Jedyny warunek, jaki trzeba spełniać, żeby przysługiwało nam to prawo, to bycie człowiekiem. Ciekawe jest również to, że żaden władca nie może nam nadać owych praw, ani tym bardziej odebrać ich, jak również to, że nawet sami nie możemy się ich dobrowolnie pozbyć. Po prostu nabywamy je z chwilą urodzenia, a nawet rzekłabym poczęcia, i przysługują nam one do końca życia ? czy tego chcemy czy nie.

Zastanówmy się zatem - w jaki sposób powstały prawa człowieka? Jaką drogę przebyły, żeby się ukształtować do współczesnej postaci? Zacznę może od tego, że pierwsze wzmianki na temat godności człowieka i jego praw były już znane w starożytności. Pojęciem tym posługiwał się chociażby Cyceron, który słowami ?Etiam latrones suis legibus parent?
(?I zbóje mają swoje prawa?), podkreślał to, iż każdy ma swoje prawa. Sam Hammurabi w swoim kodeksie pisał, że władza jest po to by strzec sprawiedliwości i chronić słabych przed złymi uczynkami silnych. Jako inny przykład mogę przytoczyć greckich sofistów i stoików, którzy głosili naturalną wolność i równość ludzi.

Bardzo istotny wkład w klarowanie się idei praw człowieka, jak się okazuje, włożyło Pismo Święte. W Liście do Galatów św. Paweł wyraźnie napisał: ?Nie ma więcej ni Żyda, ni niewolnika, ni człowieka wolnego, ani mężczyzny, ani kobiety, ponieważ wszyscy jesteście w Jezusie Chrystusie?, dalej czytamy: ?Bo wy do wolności zostaliście powołani, bracia.? Jak słusznie można zauważyć, niemal w każdym słowie są tu zawarte prawdy dotyczące równości człowieka wobec innych, godności, znaczenia pokoju między władzą a poddanymi.

Wymienione wcześniej przeze mnie przykłady obrony praw ludzkich nie były jednak powszechnie praktykowane. Początkiem wewnątrzpaństwowej ochrony praw jednostki uważamy angielską Wielką Kartę Swobód. Była to karta wydana przez króla Jana bez Ziemi przyjęta w 1215 roku. Warto wiedzieć, że stała się ona podstawą swobód obywatelskich i konstytucyjnych. Zapisano w niej między innymi: prawo do sądu, wolność poruszania, prawo własności. Oznacza to, że władca tym samym gwarantował każdemu, że tylko wyrokiem odpowiedniego sądu lub na mocy prawa krajowego może nastąpić czyjeś uwięzienie, pozbawienie mienia czy też skazanie na wygnanie.

Jeżeli chodzi o nas ? Polaków ? zapewne, najbardziej jesteśmy zainteresowani rozwiązaniami i podejmowanymi działaniami w tym temacie w naszym kraju. Otóż zostały one wprowadzone początkiem XV w. Głównie mam tu na myśli zasadę ?Neminem captivabimus nisi iure victym? oznaczającą nic innego jak ?nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego? W tym też samym wieku tak zwanym rzecznikiem ochrony praw człowieka był Paweł Włodkowic. Wspominam o tym rektorze Akademii Krakowskiej, gdyż to On, podczas soboru w Konstancji wystąpił z ostrą krytyką podczas soborów chrystalizacji, stosowanych wobec pogan przez zakon krzyżacki. Był to przełom w latach 1414-1418.

Kontynuując wykład na temat praw każdego z nas, przejdę do doby oświecenia, kiedy to zaczęto spisywać pierwsze konstytucje. Jak chodzi o wcześniejszą epokę ? renesans, zapamiętajmy takie nazwiska jak Pico Della Milrandola, Jan z Trzciany oraz Thomas Morus, którzy wielokrotnie poruszali problem praw człowieka. Wtedy też przyczyniono się do powstania angielskiej ustawy, która obowiązuje do dziś. Była to ustawa zabraniająca aresztowania obywatela bez nakazu sądu, a nazwano ją: ?Habeas corpus act?. Wracając jednak do oświecenia, rozpoczną od ?Karty praw Wirginii? z 1776 roku. W dokumencie tym zostały przyjęte przez organy rządzące zapisy, których aktualności przetrwała do dnia dzisiejszego. Można tu wymienić na przykład to, że wszyscy ludzie z natury są wolni, równi i niezależni, albo to, że wolność prasy jest jednym z wielkich bastionów wolności i nie powinna być ograniczana, albo chociażby to, że wszyscy ludzie mają równe prawo do swobodnego praktykowania swojej religii. Podkreślę, że owa karta, wraz ze wzorowanymi na niej deklaracjami poszczególnych kolonii i stanów amerykańskich, weszła w skład konstytucji stanowych, których podłoże stanowiły przyrodzone prawa człowieka oraz teoria Johna Locke?a, według którego ochrona tych praw powinna być celem państwa. Należy obowiązkowo zapamiętać o powstałej 4 lipca 1776 roku. Oto fragment dokumentu: ?Uważamy za zrozumiałe same przez się te prawdy, że wszyscy ludzie zostali stworzeni równi, że zostali wyposażeni przez Stwórcę w pewne niezbywalne prawa, między którymi są: życie, wolność i dążenie do szczęścia. Że dla zabezpieczenia tych praw ustanowione zostały wśród ludzi rządy wywodzące swoją słuszną władzę z przyzwolenia rządzonych. Jeśli kiedykolwiek jakaś forma rządu stanie się niebezpieczna dla tych celów, prawem narodu będzie zmiana lub obalenie rządu i powołanie nowego, który oprze swoje podstawy na takich zasadach oraz zorganizuje swoją władzę w taki sposób, który naród uzna za najwłaściwszy dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa i szczęścia?.
Jak chodzi o inne ważne deklaracje z tego okresu to nie sposób, żebym nie wspomniała o znanej już chyba każdemu francuskiej ?Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela? z 26 sierpnia 1789 roku. Dokument ten głosił między innymi, że ludzie rodzą się wolni i równi, a jedynym wyznacznikiem różnic społecznych może tylko być użyteczność poszczególnych ludzi, że każdy człowiek jest niewinny dotąd, dopóki nie zostanie uznanym za winnego, że celem każdego stowarzyszenia politycznego jest zachowanie praw człowieka takich jak: wolność, własność i bezpieczeństwo, oraz opór przeciwko uciskowi. Oprócz tych trzech, jak sądzę najistotniejszych, postanowień owej deklaracji, jest jeszcze kilka innych, jednak pozwolę sobie na ominięcie ich.

Muszę jeszcze powiedzieć, że w proces kształtowania się praw człowieka przyczyniła się również Polska Konstytucja 3 maja z 1791 roku, która wprowadziła swobody wyznaniowe dla obywateli oraz nietykalność osobistą mieszczan. Oczywiście łatwo możemy wywnioskować, że słowo ?mieszczan? oznacza to, że jednak chłopów zostały tu nieco pominięte. O nich przypomniano sobie dopiero w 1807r., kiedy to dostali prawo do wolności osobistej na mocy Konstytucji Księstwa Warszawskiego nadanej przez Napoleona I.

Przejdźmy do współczesności. Dokumentem, który obecnie traktuje przestrzeganie praw człowieka, tak jak praw narodów, jako postawę pokoju, stabilizacji i dobrobytu jest ?Karta Narodów Zjednoczonych? podpisana 26 czerwca 1945 roku. Istnieją cztery dokumenty, które dziś tworzą kanon praw ludzkich. Zostały one uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Wymienić tu należy: ?Powszechną Deklarację Praw Człowieka? z 1948r., ?Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych? z 1966r, ?Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych? z 1966r. oraz ?Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i Politycznych? również z 1966r.

Jeżeli mówię już o prawach człowieka, muszę napomknąć również na trzy tak zwane generacje praw człowieka. Pierwsze z nich to ?Prawa pierwszej generacji?, co nie oznacza nic innego jak po prostu prawa do życia, wolności i własności. Traktuje się je jako prawa podstawowe, wynikające z natury ludzkiej. Drugie to ?Prawa drugiej generacji?, są to prawa ekonomiczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne. Trzecie, analogicznie nazywamy ?Prawami trzeciej generacji?, gdzie zaliczyć możemy prawa ekologiczne oraz prawa do korzystania z osiągnięć cywilizacji.

Chcąc podsumować krótko moją wypowiedź powiem tylko, żebyśmy propagowali prawa człowieka, gdyż może być bardzo istotne na drodze do osiągnięcia trzech globalnych celów: Pokoju, Rozwoju i Demokracji.

Dziękuję za uwagę