oświecenie 1740-1822
fazy: wczesna (1740-1764), dojrzala (1764-1795),schylkowa (1795-1822)
Filozofowie: Rene Descartes, Kartezjusz, F.Bacon, J.Locke, Wolter, Jan Jakub Rosseau (ojciec sentymentalizmu)
* racjonalizm - rozumowe podejscie do zycia i swiata. Cogito ergo sum – mysle wiec jestem.
* krytycyzm - postawa światlych ludzi oswiecenia krytykujaca wady instytucji panstwowych i koscielnych, a postolujaca reformy.
* empiryzm - poznanie rzeczywistosci odbwa się dzieki doswiadczeniu.
* deizm - prad uznajacy Boga za stworce, ale nie ingerujacego w losy swiata.
* ateizm - postawa nieuznajaca Boga za stworce swiata
* sensualizm - postawa uznajaca poznawanie swiata za pomoca zmyslow
* wolterianizm - prawo do wypowiadania wlasnych pogladow.
Nurty oświeceniowe:
- Klasycyzm - kier. w literat. i sztuce, nawiazujacy do wzorow antycznych. Okres najwiekszego rozkwitu – XVIIw. we Francji. Repr.:Wolter, La Fontaine, Krasicki, Molier.
- Sentymentalizm - tworca: Jan Jakub Rousseau (Nowa Helioza), repr.: Karpinski. Sentymentaliści kladli nacisk na czulosc, wewn. uczucia, ckliwosc.
- Rokoko - w sztuce najwazniejsza była elegancja.
Człowiek ośw. - mysliciel, filozof, wróg zacofania, udziela się spolecznie, etc.
Czasopisma ośw. – Merkuriusz Polski Ordynaryjny, Monitor, Zabawy przyjemne i pozyteczne, Gazeta Warszawska
Szkoly i uczelnie – Collegium, Nobilium, Szkola rycerska.
Udział literatury polit. w przygotowaniu reform:
* poglądy Staszica – postuluje zmiany w edukacji, jest za przywroceniem rzadkow prawa, ustanowienie wladzy wykonawczej, zniesienie wolnej elekcji, potepial magnatow, upomnial się o prawa chlopskie
* Poglądy Kołłątaja – upominal się o prawa chlopskie, domagal się wolnosci osobistej chlopow
* Poglady Jezierskiego – krytykuje ustroj Rzeczypospolitej, krytykuje niewolnictwo chlopow, mowi o braku czlowieczenstwa u szlachty
Bajki Krasickiego.
- Pierwszy cykl 1779 – bajki i przypowiesci o krtokiej, epigramatycznej formie.
- Drugi cykl – po smierci Krasickiego – bajki nowe – bajki narracyjne
Bajka - cel dydaktyczny i moralizatorski, gatunek na pograniczu epiki i liryki, krotki utwor – najczesciej wierszowany, poslugujacy się często bohaterem zwierzecym. Zdarzenia i postacie w bajkach maja najczesciej sens alegoryczny. Bajki koncza się pointa, moralem, nauka umieszczona na koncu utworu.