Barok

BAROK XVII-XVIIIw.
HIPERBOLA ? przsadnia, ukazanie jakiegoś zjawiska lub przedmiotu z zamierzona przesadą, wyolbrzymiają jego wygląd lub cechy, zaangażowanie twórcy emocjonalne i ma wywoła podobne u odbiorcy. W poezji barokowej hiperbola służy jako podkreślenie kontrastu np. w wierszu Niestatek Morsztyna ? przesadne nagromadzenie nieprawdopodobnych sytuacji służy uwydatnieniu przedstawionego nieprawdopodobieństwa, czyli stałości kobiety. METAFORA przenośnia, wyrażenie, w którym częściowo przenosi się znaczenie jednego wyrazu (grupy wyrazów) na drugi, charakterystyczne dla wypowiedzi poetyckiej. EUFENIZM wyraz lub wyrażenie używane zamiast wyrazów lub wyrażeń uznawanych za drastyczne, ordynarne, nieprzyzwoite, np. mijasz się z prawdą zamiast kłamiesz, puszysty zamiast gruby. PRZERZUTNIA sprzeczność między granicą wersu a granicą segmentu składniowego w wierszu; fragment pewnej całości składniowej zostaje ?przerzucony? do następnego wersu. (MIEDZY ZIEMIĄ, A NIEBEM, SONET Mikołaja Sępa Sarzyńskiego) PARAFRAZA ? omówienie, nie mówienie wprost. APOSTROFA uroczysty zwrot do osoby, idei, pojęcia lub rzeczy, wzmacniający podniosły charakter wypowiedzi. Odmianą a. jest inwokacja, otwierająca utwór epicki, bezpośredni zwrot do Muzy lub istoty nadprzyrodzonej. WYLICZENIE ? stawianie obok siebie różnych zwrotów. INWERSJA ? przedstawianie celowe szyku zdania. ELIPSA ? rezygnacja z jednego powiedzenia bez zmienienia jego sensu. SONET - kunsztownie skonstruowany wiersz liryczny, który składa się z 14 wersów, zwykle uporządkowanych w 4 strofy: 2 po 4 wersy (tetrastychy) o charakterze opisowym i 2 po 3 wersy (tercyny) o charakterze refleksyjnym ? przy czym ostatnia tercyna zawiera myśl uogólniającą. KONCEPT - ujęcie, pojecie, trafny pomysł, szczęśliwa myśl, wyszukany, zaskakujący pomysł, na którym jest oparty utwór poetycki, tak pod względem budowy jak i treści. Np. DO TRUPA Morsztyna, w którym podmiot liryczny, człowiek zakochany, zestawia się z tytułowym nieboszczykiem, aby dojść do wniosku, że dola nieszczęśliwie zakochanego jest stokroć gorsza od przypisanego zmarłemu wiecznego spokoju. SPECYFIKA MIKOŁAJA SĘPA SARZYŃSKIEGO: *swiat pełen pokus jest przeszkodą w twórczości *wiara, że Bóg dzięki łasce pozwala mu istnie *przedstawił człowieka który jest słaby. CZŁOWIEK BAROKU: *słaba jednostka *rozdarty *nie czyje w niczym oparcia *pokusy ciała *boi się śmierci *człowiek religijny. MORINIZM ? kierunek i zarazem styl poezji barokowej, zapoczątkowany przez włoskiego poetę Marini, polegający na skłonności do formalnej wirtuozerii, grze słowami, zdaniem Marino poezja powinna przede wszystkim zaskakiwać, opierała się na koncepcie, paradoksie, liczyła się dworska elegancja, wielbiąca uroda kobiecego ciała. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu jest Jan Andrzej Morsztyn ,,cuda miłości?. SARMATYZM - system wartości i charakterystyczna obyczajowość szlachty polskiej, dla której wzorcem osobowym był szlachcic-katolik, przywiązany do wolności (często mylonej z anarchią) i rodzimych tradycji (strój, duma rodowa). Nazwa wywodzona od starożytnego ludu znad Donu, w którym szlachta upatrywała swoich przodków. W literaturze od XVIII w. stał się synonimem konserwatyzmu i tradycjonalizmu narodowego. Np. Jan Chryzostom Pasek świadomy wizerunek typowego Sarmaty ukazują jego życie jak na wojnie i w pokoju, gdy gospodarzył na swojej ziemi . z kart wydziela się osoba idealnego szlachcica: męża dzielnego, dumnego, oddanego tradycji. VANITAS VANITATUM ET OMISIA VANITAS ? o marność nad marnościami i wszystko marności. Kohlet pokazuje, ze życie to marność, wszystkie wartości jakie nas otaczają przenikną z czasem i nie trzeba zwracać na nie uwagi, trzeba poświeci się religii, nawiązanie do biblii, potęguje wymowę, mamy do czynienia z przesada czyli hiperbolą ? wyolbrzymienie w celu podkreślenia jakiejś danej wypowiedzi. Naborowski podaje receptę, żeby cieszyć się życiem, kocha, by uczciwym i pobożnym, czuć respekt do Boga, wtedy nadejdzie zbawienie i spowoduje, ze śmierć nie będzie wcale straszna, śmierć będzie momentem przełomowym. DANIEL NABOROWSKI ,,IMPREZA? życie ludzkie zostało porównane do żeglugi, morze-świat, okręt ?człowiek, wiatr ? szczęście, skały ? przygody, niepowodzenia. Sterem okrętu jest umysł, zdrowy rozsądek kieruje życiem człowieka -> człowiek jego los zależy od pogody, nie ma on wpływu na swoją egzystencje, życie jego jest niepewne. ZBIGNIEW MORSZTYN ,,TRENY ŻAŁOSNE? nawiązuje do teatru. Świat porównywany jest do sceny, a ludzie do bohaterów. Reżyserem spektaklu jest Bóg ? aktorzy podlegali decyzji boga, która wpływa na ich życie. Spektakl zaczyna się komedią, a kończy tragedią. W pierwszej części ludzie triumfują natomiast w drugiej popadają w nieszczęście. PORTRET TRUMIENNY: *charakterystyczny tylko dla polski *pokazywał status osoby zmarłej.

1. poetyka wiersza barokowego na przykładzie sonetu DO TRUPA Jana Andrzeja Morsztyna: wiersze Morsztyna reprezentują nurt dworskiej liryki barokowej. Są to lekkie, błyskotliwe utwory o tematyce miłosnej, towarzyskiej, salonowej, wzorowane na poezji Mariniego. Zasadą konstrukcyjną sonetu do trupa jest koncept polegający na zaskoczeniu czytelnika wyszukiwanym pomysłem (lepiej by trupem niż kochankiem). Charakterystyczna cechą poetyki barokowej było nagromadzenie w tekście paradoksów (zestawienie trupa i kochanka) wyszukanych metafor, epitetów, porównań. Sonet do trupa udowadnia iż w poezji barokowej często ważniejsze od przestania były gry językowe i zabawka z czytelnikiem. 2. obraz sarmackiego życia w pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska: pamiętniki Paska dzielą się na dwie grupy: pierwsza przedstawia służbę wojenna autora, druga ukazuję ziemskie życie staropolskiego Sarmaty (jest znakomitą panorama codziennego życia szlachty 2giej połowy XVII w. Autor prezentuje siebie jako sprytnego i energicznego gospodarza, skłonnego do bójki, poczciwego i dobrego ziemianina. Stara się przemilczę awantury jakie go spotykają, pobożny, typowy przedstawiciel szlacheckich Sarmaty, ze wszystkimi jej ujemnymi cechami, brak mu tolerancji dla innych narodów. 3. z czego wynika filozoficzny niepokój w wierszu Daniela Naborowskiego ,,Krótkość żywota?: w poezji Naborowskiego często spotykamy motyw marności i przemijania. Filozoficzny niepokój w wierszu Krótkość żywota wynika z przekonania o znikomości ludzkiego życia i próżnych starań człowieka o jego przedłużenie. Księga koheleta: vanitas vanitatum et omina vanitas (marność nad marnościami i wszystko marność) podmiot liryczny porównuje życie do krótkiej chwili, dźwięku blasku, punktu. Nieuchronność śmierci wzmaga poczucie absurdu istnienia i daremności dokonywanych w życiu wyborów.