Przedmiot i zakres badań socjologii

Mówiąc bardzo ogólnie mówimy, że przedmiotem badań socjologii są:
- zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi,
- struktury różnych form zbiorowości ludzkich,
- zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,
- siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości,
- zmiany i przekształcenia zachodzące w formach zbiorowego życia ludzi.

Działy zajmujące się badaniem poszczególnych dziedzin życia społecznego:
a) działy badające instytucje społeczne, zaliczamy do nich:
- socjologię rodziny
- socjologię wychowania
- socjologię polityki
- socjologię prawa
- socjologię wiedzy, ideologii, nauki i religii
- socjologię sztuki
- socjologię wojska i wojny
- socjologie przemysłu i pracy
b) działy badające specjalnie różne typy zbiorowości społecznych, takie jak np. badania nad małymi grupami, badania zbiorowości terytorialnych jak wieś, miasto, badania warstw i klas społecznych, kategorii zawodowych
c) działy badań wyspecjalizowanych nad procesami społecznymi jak np. zjawiska i procesy dezorganizacji społecznej : przestępstwa, alkoholizm, prostytucja; zjawiska i procesy masowej komunikacji - prasa, radio, telewizja, kino - oraz ich wpływ na tworzenie się tzw. Kultury masowej; procesy migracji i ruchliwości społecznej, tzn. przenoszenie się osób w przestrzeni geograficznej i przechodzenie do innych zbiorowości i kultur oraz procesy przechodzenia z jednej warstwy czy klas do innych warstw i klas.
Oprócz wyżej wymienionych działów socjologii można wymienić jeszcze inne działy badań wyspecjalizowanych takie jak np. badania nad społecznymi warunkami powstawania chorób i społecznymi warunkami skutecznego leczenia, badania nad stosunkami etnicznymi i rasowymi, badania społecznych aspektów procesów demograficznych i inne.

Wymienione działy socjologii szczegółowej stosują szereg wspólnych pojęć, starają się wykrywać pewne ogólne przebiegi i ustalić ich prawidłowości . Stąd zachodzi konieczność, aby nad tymi działami prowadzącymi badania, dążącymi do uogólnień stwierdzonych w postaci teorii "średniego zasięgu" (czyli teorii wyjaśniających zjawiska zachodzące w tych poszczególnych dziedzinach, stworzyć teorię bardziej ogólne, wyjaśniające zjawiska i procesy podstawowe, przedstawiające ważność dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Zadanie takie stoi przed socjologią ogólną.

SOCJOLOGIA OGÓLNA

Rozwijała dwie teorię o powszechnym zasięgu: teorie struktur społecznych i teorię rozwoju społecznego (lub też teorię zmian, czyli zarówno rozwoju jak i rozkładu zbiorowości). W późniejszych czasach do w/w teorii dochodzą jeszcze dwie teorię: teorię zachowania się społecznego jednostek i teoria zachowania się zbiorowości.
- Teoria struktur społecznych (zwana też teorią grup społecznych lub teorią społeczeństwa) stara się uogólnić wyniki badań nad różnymi typami i formami zbiorowego życia ludzi i ustalić jego ogóle prawa. Studiuje ona elementy składowe grup, zbiorowości wszelkiego rodzaju, zasady ich budowy, wzajemnego podporządkowania elementów składających się na zbiorowość i siły wyznaczające ich funkcjonowanie. Bada zjawiska spójności wewnętrznej grupy, siły wyznaczające spójność oraz siły i czynniki wywołujące ich rozkład.
- Teoria zmian - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami przemian zachodzących w różnych grupach i zbiorowościach. Znajdujemy tu ogólne teorie rozwoju i postępu społecznego ale także teorię wyjaśniające regresję i zanikanie zbiorowości (w skali mikrostruktur i makrostruktur)
- Teoria zachowania się jednostek - jest to dyscyplina rozwijana na pograniczu psychologii ogólnej, psychologii społecznej i socjologii. Rozwijana dla potrzeb praktyk. Teoria ta ma na celu ustalenie ogólnych zależności między sytuacjami społecznymi i reakcjami na te sytuacje, ustalenie stałych wzorów działania jednostek w różnych sytuacjach społecznych, ważnych dla prognozy przystosowania się jednostek do sytuacji, wykonywania zadań zlecanych im w różnych sytuacjach itp.
- Teoria zachowania się zbiorowości - jest również tak jak teoria zachowania się jednostek rozwijana pod naciskiem praktyki. Teoria ta ustala ogólne prawa zachowania się tłumów, wielkich mas ludzkich, w okresach nagłych i ostrych kryzysów, ustala ogólne prawa zachowania się klas społecznych, kategorii zawodowych itp. Teoria ta jest ważnym narzędziem dla racjonalnego kierowania i manipulowania wielkimi zbiorowościami, ponieważ jest w stanie przewidzieć zachowania polityczne, ekonomiczne, itp.

SOCJOLOGIA I INNE NAUKI SPOŁECZNE

Socjologia musi być związana z innymi naukami społecznymi, choćby dlatego, że posiada wiele licznych działów. Nauka ta wiąże się m.in. z:
- Psychologią ogólną
- Psychologią społeczną
- Psychoanalizą
- Psychiatrią
- Ekonomią
- Prawem i prawoznawstwem
- Wynikami badań etnologów, etnografów, historyków (w tym historyków kultury)

Różnica między socjologią a innymi naukami społecznymi
Tym, co odróżnia socjologię od innych nauk społecznych, jest charakterystyczne tylko dla niej poszukiwanie praw zjawisk zachodzących "między ludźmi" , badanie struktur, tzn. praw wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach, praw przyporządkowania elementów składowych zbiorowości jako całość, poszukiwanie sił społecznych przejawiających się we wszystkich dziedzinach życia społecznego, sił obiektywnych, działających w małych i wielkich zbiorowościach, tworzących się spontanicznie oraz obok wszystkich celowych i zamierzonych działań jednostek i instytucji.

Główny przedmiot badań socjologii
Przedmiotem zainteresowania socjologa są zawsze zbiorowości ludzkie, całości tworzone ze wzajemnych oddziaływań ludzi dążących do zaspokojenia swoich potrzeb, niezależnie czy też wynikają z układu grup i sił społecznych, całości tworzone z jednostek, instytucji, wzorów kulturowych i tradycji.

Filozoficzne i metodologiczne założenia socjologii
Socjologia opiera się na pewnym zespole założeń podstawowych, dotyczących badanej rzeczywistości. Założenia te są najpierw natury ontologicznej (orzekają o tym, jaka jest istota rzeczywistości opisywanej przez socjologię). Z tych właśnie założeń ontologicznych wynikają pewne ogólne dyrektywy metodologiczne.

Przykład: w przeszłości w socjologii istniał prąd psychologizmu. Twierdził on, że istotę zjawisk i procesów społecznych stanowią psychiczne doznania i przeżycia ludzi wzajemnie na siebie oddziaływujących. Stąd wyprowadzona ogólna dyrektywę metodologiczną, że zjawiska społeczne powinno się badać metodami psychologii, natomiast podstawową jednostką obserwacji jest indywidualna psychika.

Bardzo ważna rzeczą jest uświadomienie sobie jakie przyjmujemy założenia ontologiczne (najczęściej są przyjmowane przez socjologów zupełnie lub częściowo nieświadomie), gdyż z nich wynikają ogólne dyrektywy metodologiczne leżące u podstaw różnych metod badawczych.

Francuski socjolog Durkheim stworzył własny wniosek o metodach socjologicznych. W swych badaniach zastosował założenia tzw. Socjologizmu, poglądu, że rzeczywistość społeczna jest swoistym rodzajem rzeczywistości niesprowadzalnym do zjawisk psychicznych, lecz również do zjawisk materialnych. Widział istotę zjawisk społecznych w "wyobrażeniach zbiorowych" wytwarzanych przez społeczeństwo jako całość. Fakty społeczne to takie fakty jak: moda, język, religie, obyczaje itp. , które nie są wytworem psychiki jednostki lecz całej zbiorowości. Z takich też poglądów Durkheim wyprowadził wniosek, że metoda socjologiczna polega na badaniu tylko takich zbiorowych wytworów, powinna ignorować wszelkie przejawy zachowania jednostkowego, wypowiedzi, postawy i opinie jednostek.

Podsumowując należy podkreślić jak ważną rolę odgrywają założenia ontodologiczne w socjologii. Wynikają z nich ogólne dyrektywy metodologiczne, z kolei z tych wyprowadza się założenia dla poszczególnych technik zbieranie materiałów.