Baśń i Bajka jako gatunek literacki

Pierwsze wspomnienia z mojego dzieciństwa odnoszą się do co wieczornego rytuału czytania bajek i baśni. Pamiętam jak dziś kiedy wskakiwałam do łóżka czekając na kolejną część kopciuszka czy czerwonego kapturka. Innym razem przypatruje się ziarnku grochu, które posadziłam z mamą na parapecie kuchennego okna, wszystkim mogło by się wydawać iż jest o zwykła roślina dla mnie jednak była ona niezwykłym i zaczarowanym ziarnkiem jednym z tych 7, które potoczyły się w różne strony świata. Bajki i baśnie zajmowały mój umysł od początku, choć dorosłam i przestałam odbierać je dosłownie nigdy nie umiałam całkowicie się z nimi rozstać. Teraz gdy jestem na przełomie dorosłości i dzieciństwa postanowiłam odkryć całą prawdę tej jakże niezwykłej materii jakimi są bajki i baśnie.

Bajka jest to krótki utwór fabularny, zwykle wiersz, którego podstawą jest parabola sugerująca praktyczne pouczenie, sąd moralny lub inny pogląd ogólny przez przytoczenie konkretnego przypadku. Charakterystycznym czynnikiem formującym układ fabularny bajki są dobitne przeciwstawienia zwłaszcza sytuacji (początku i końca) i ról bohaterów (wilk-owca) kształtują się także bajkowe antytezy dobro-zło mądrość-głupota

Bajki dzielimy na
- epigramatyczne
- narracyjne

Wyróżniamy również:
- bajki dla dzieci
- bajki dydaktyczne
- bajki publicystyczne
- bajki filozoficzne

Istnieją różne rodzaje bajek
Bajka komiczna – opowiadająca o pokonaniu głupiego potwora diabła, o zabawnych nieporozumieniach małżeńskich itd. Odznacza się zwięzłością skromną dozą cudowności, realizmem i często znakomitą pointą słowną.
Bajka łańcuszkowa – oparta na wiązaniu ogniw akcji za pomocą formułki powtarzanej niekiedy w formie pytania przy czym rozwiązanie następuje dopiero w ogniwie ostatnim
Bajka ajtiologiczna – związana z wierzeniami legendami, obejmują opowieści o powstaniu ziemi, zwierząt roślin i ludzi często przetwarzają wątki apokryficzne i mityczne
Bajka polityczna – dłuższe gawędy łączące patos z ostrą inwektywą przeciw wrogom politycznym
Bajka magiczna – zwana potocznie Baśnią, wyróżnia się obfitością elementów cudownych i fantastycznych (czarodziejskie przedmioty, nadludzkie umiejętności)
Bajka zwierzęca – najstarsza odmiana bohaterowie takiej bajki (zwierzęta obdarzone cechami ludzkimi ) przeżywają przygody wojują ze sobą lub przyjaźnią się

Największy wkład w dziedzinie bajek do literatury polskiej wniósł Ignacy Krasicki najpierw wydając Bajki i przypowieści osnute są juz na motywach spotykanych w zbiorze Ezopa jednak wzbogacił je czerpiąc z bajek wschodnich w przekładzie francuskim, nadał im nową wartość zamykając je w formie prostego, a niezwykle wymownego epigramu. Budował je tak iż z samej akcji wynikał zawarty w nich sens moralny. Powszechnie znane sploty wydarzeń a na ich tle nie ludzie a po ludzku myślące i postępujące zwierzęta. I sytuacje, i charaktery ludzkie służył wspólnemu celowi, wyrażeniu jakiejś prawdy, jakiejś nauki, jakiejś wskazówki praktycznego postępowania. Bajka epigramatyczna nie zadowoliła jednak samego Krasickiego i za przykładem La Fontaine'a próbował również bajek dłuższych przedstawionych w sposób epicki najbardziej chyba znana ale także która wywarła wrażenie na mnie i moim postępowaniu w życiu była o pastuszku, który kłamał..... umieszczonych w zbiorze Bajki nowe.... Wiele wyciągnęłam z tych króciutkich opowiadanek przyznam że dość późno bo dopiero w szkole jednak morały płynące z nich towarzyszą mi w podejmowaniu wyborów postacie i charaktery ukryte za maskami zwierząt spotykam dzisiaj na ulicy czy szkole dzięki tym bajka nauczyłam się jak się ich wystrzegać lub z nimi postępować.

Morał - uwaga, nauka umoralniająca; puenta końcowa o charakterze pouczającym, objaśniająca symbolikę zdarzeń przedstawionych w utworze literackim, zwykle w bajce.

Bajki były i są bardzo pouczające i zabawne na swój sposób jednak na naszą wyobraźnię a szczególnie na moją oddziałują baśnie. Rozbudzają wyobraźnie przenoszą nas w nieodkryte krainy naszego umysłu. Pierwszą taką podróż przeżyłam we wczesnym dzieciństwie następną w równej mierze fascynującą gdy zapoznałam się z literaturą romantyczną w szczególny zachwyt wprowadziły mnie ballady i romanse A. Mickiewicza, choć nie były one typową baśnią posiadają one elementy baśniowości nadprzyrodzone postacie czary a w to wszystko wpleciony wątek romansowy okres romantyzmu był tym czasem kiedy to kult baśni stał się jednym z podstawowych założeń epoki. Ballady i romanse to zbiór utworów, wyrastających z ludowych podań i opowieści. Pełne są baśniowej fantastyki, tajemniczości na wskroś romantyczne dzieło Mickiewicza Poeta wpuszcza do literatury zjawy rusałki, duchy ożywia naturę, karze zło, a nagradza dobro polecałabym je każdej młodej dziewczynie, która pragnie przeżyć niesamowitą romantyczną przygodę.

Schiller powiedział – W baśniach opowiadanych mi w dzieciństwie kryje się głębsze znaczenie niż w prawdach o których poucza życie.....
Opowiadane wciąż na nowo przez stulecia (tysiąclecia) baśnie wysubtelniały się, zyskując zdolność przekazywania znaczeń zarówno jawnych jak i ukrytych jednocześnie przemawiając do wszystkich warstw osobowości ludzkiej. Tu właśnie baśnie okazują są nieocenioną wartość, ofiarując nam takie obszary wyobraźniowe których nie odkrylibyśmy sami. Wielu psychologów i znawców kultury pracuje nad tym obszernym tematem, jakim są baśnie w życiu człowieka. Szczególnie świetnym przykładem są baśnie Braci Grimm które odbiły swoje piętno na większości naszego społeczeństwa Bruno Bettelheim uważa, iż Baśnie przygotowują nas do naszego przyszłego życia W dzisiejszej kulturze dorośli starają się uchronić nas szczególnie w dzieciństwie przed złem i problemami utwory takie jak Grimów pokazują nam, że życie to nie tylko piękna sielanka to są trudności które musimy pokonać problemy z którymi się borykamy jednakże znajdujemy tam również sens życia cele do których warto dążyć oraz piękne pozytywne zakończenie zmagań bohatera .

Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie.

Wartości pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są standardem integracji jednostki ze społeczeństwem, różnicują społeczną sferę osobowości ludzkiej.

Wartości w powszechnym pojmowaniu to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś.

Wracając pamięcią do mojego dzieciństwa muszę wspomnieć o jeszcze jednej bardzo ważnej osobie, która przyczyniła się do mojego rozwoju był nią mój dziadek nie wspominam o nim ze względu, iż on też mi czytał baśni tylko dla tego iż opowiadał mi historie niesamowite historie o dziejach mojej rodziny o walecznych przodkach mądrych i pięknych pra pra babciach te opowieści były dla mnie niesamowitą przygodą pod postacią często udoskonalonych i pozmienianych przez czas opowieściach często dodając do nich jakieś magiczne wątki dziadek uczył mnie poszanowania do rodziny tradycji patriotyzmu mówię to dla tego iż Kraszewski robił to samo co mój dziadek ukazując naszym oczom niesamowity świat legend Stara baśń opowiadająca o perypetiach naszych przodków słowiańskich polskie baśnie ludowe nazywamy w Polsce klechdami w naszej kulturze bardzo mocno zakorzeniona jest figura bajarza człowieka, który przekazuje historie cała magia polegała na tym iż historia przekazywana z ust do ust ulegała ciągłym zniekształceniom bajarze, pragnąc urozmaicić i zaciekawić słuchaczy dodawali wątki nadprzyrodzone do swych i tak już ciekawych opowieści.

Fantastyka – dziedzina literatury (a także filmu i innych dziedzin sztuki i kultury). Polega ona na kreowaniu istot, które są wytworem wyobraźni, części świata lub całej rzeczywistości zupełnie odmiennej od tej, którą znamy z życia. Pewnie zastanawiają się państwo dlaczego nagle zbaczam z toru i wspominam o fantastyce tak więc fantastyka a szczególnie fantasy czerpie z baśniowości sam Tolkien zastanawiał się nad tym w swym eseju o Baśni wykazywał on, iż wiele utworów fantasy można by spokojnie nazwać baśnią chociaż stricte swojej trylogii nie nazywał baśnią z wielu względów szczególnie iż poparł ją cała mitologia i powstaniem całkiem alternatywnego świata to uważał iż jego powieść aż tętni baśniowością nadprzyrodzone moce odwieczna walka dobra ze złem czy pokrzywdzone postacie które na koniec zostają wy nagrodzone to są typowe cechy baśni.
Lecz powróćmy jeszcze na moment do bajek chciałam tu wspomnieć o Bajkach robotów Lema i jego futurystycznej wizji świata wręcz zakochałam się w nowatorstwie tego autora który przenosi akcje swoich bajek w kosmos to niesamowite przeżycie czytelnicze przy zachowaniu wszelkich prawideł bajkowych Lem przenosi nas w przyszłość czytając te teksty zastanawiałam się czy te niesamowite wizje Lema coś, co dla mnie teraz jest futuryzmem dla moich dzieci będzie bajką o teraźniejszości?

Coraz większe możliwości techniczne rozwój nauki, lecz jednak wartości i prawdy życiowe te same. To jak postępowali ludzie co było dla nich ważne co moralne czy niemoralne nie zmieniło się od starożytności myślę, że w przyszłości tez się nie zmieni. Christian Andersen napisał Życie każdego człowieka jest baśnią napisaną przez Boga- myślę że Ci wszyscy autorzy mieli świadomość, iż uprawiany przez nich gatunek literacki jest kluczem do zbiorowej wyobraźni. Dlatego też będę z niecierpliwie wyczekiwać momentu kiedy moje dziecko co wieczór poznawać będzie historie kopciuszka a rano sadzić na kuchennym oknie ziarnko zaczarowanego grochu.