Sarmatyzm, sarmaci.

Sarmatyzm określa obyczajowość oraz kulturę duchową i umysłową Rzeczypospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI, aż po czasy rozbioru. Sarmatyzmowi przypisuje się również swoisty sposób bycia bujność obyczaju czy mentalność polskiej szlachty.

Sarmaci byli ludem koczowniczo-pasterskim. Tryb życia a także gospodarka Sarmatów związana była z pasterską hodowlą zwierząt. Prowadzili oni koczowniczy tryb życia, nie zakładali stałych osad, żyli na wozach mieszkalnych pasąc konie oraz krowy. Sarmaci doskonale władali mieczem, rzemiosło wprawiano im już od dzieciństwa.

Najpopularniejszym typem ubioru był długi żupan oraz kontusz. Noszono do tego pasy z tkanin, których sposób wiązania i układ na kontuszu był bardzo rozmaity, zależał, bowiem od rodzaju, sztywności a także grubości materiału, z którego był wykonany. Tkaniny żupanów przeważały w tonacji spokojnej - stłumione odcienie zieleni, szare oraz ciepłe, złamane barwy brązu i żółci. Okrycie głowy stanowiła czapka z futrzaną opuszką oraz czworokątną główką. Włosy sarmatów były równo sczesywane oraz podpinane na okrągło nad wierzchołkami uszu i w tyle głowy, a do tego noszono sumiaste wąsy. Obuwie wykonywano z żółtego i czerwonego safianu, zaś do ubiorów pospolitych z czarnej skóry.

Szczególną uwagę powinno zwrócić się na szlacheckie gesty powitalne. Doskonałym przykładem może być niski ukłon, który nie ma w sobie nic z uniżoności czy zamiatanie czapką przed kobietą lub kimś znacznie godniejszym a także padanie do nóg rodzicom czy magnatom. Wszystkie te uczynki składały się na sylwetkę, dzięki której odróżniano Polaków od przedstawicieli wszystkich innych nacji.

Obyczaje szlacheckie nie były jednak tak do końca pozytywne. Sarmatów cechował przepych. Wystawiali bowiem bogate uczty, ceremonialne zaślubiny czy niebywałe uroczystości pogrzebowe. Wszystko to bardzo zadziwiało przybyszów z innych krajów Europy, którzy z czasem byli przyjmowani z coraz większą niechęcią.

Doskonałym przedstawicielem średniej szlachty jest Jan Chryzostom Pasek. Był on podobnie jak każdy Sarmata rycerzem, rolnikiem, gospodarzem. Utwór ?Pamiętniki? zawiera wzorcowy portret dzielnego żołnierza, który nie szczędzi krwi w obronie kraju, szlacheckiej demokracji, króla a także poczciwego ziemianina. Inne akta zachowują Paska, jako awanturnika i warchoła. Porównanie to dowodzi, iż treść pamiętników mija się z faktami historycznymi. Oddają one wiernie postawy oraz poglądy ówczesnego szlachcica, przekazują wizerunek świata widziany jego oczami.

Główną cechą artysty jest przywiązywanie do ideałów wolności szlacheckiej oraz przekonanie o wyższości stanu szlacheckiego nad innymi. Innym z przedstawicieli jest Wacław Potocki. Poeta w dziele ?Transakcja wojny chocimskiej? zachowuje chronologię przebiegu przygotowań i bitwy polsko-tureckiej, co miało podkreślić dzielność polskiego rycerstwa.

Wskazuje jednak kilka uchybień jak np.: zaniedbanie rycerstwa oraz rzemiosła wojennego. Jego twórczość krytykuje również stosunki feudalne pomiędzy chłopem a szlachcicem.