Michał Anioł

Michelangelo Buonarroti ur. 6 marca 1475 r. w prowincji Toskanii we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 r. w Rzymie. Malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki odrodzenia, jeden z najgenialniejszych artystów plastyków świata.

Autor między innymi fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietà i Dawid. Z dzieł architektonicznych - projekt kopuły bazyliki świętego Piotra.

Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494 – 1495), Florencją (1501 – 1505, 1517 – 1534) a przede wszystkim z Rzymem (1496 – 1501, 1505 – 1517, 1534 – 1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim.

Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Domenico Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanniego.

Michał Anioł urodził się w rodzinie Buonarroti Simoni należącej do starych florenckich rodów mieszczańskich. Gdy miał zaledwie kilka tygodni, jego rodzina przeniosła się do Florencji. Jego ojciec Lodovico, pełnił w tym czasie obowiązki burmistrza Chiusi i Caprese. Matka, Francesca di Neri di Miniato del Sera, zmarła 6 grudnia 1481 roku, kiedy artysta miał 6 lat. Z tego względu młody Michał Anioł był wychowywany przez spokrewnioną rodzinę kamieniarzy, co ukierunkowało jego późniejsze zainteresowania.

Od 1 kwietnia 1488 rozpoczął terminowanie w pracowni Domenica Ghirlandaia, uznanego florenckiego malarza. W okresie tym artysta poznał techniki malowania fresków, jednakże bardziej pociągała go rzeźba. Rok później przeszedł następnie do pracowni rzeźbiarza Bertolda di Giovanni, który, zarządzając zbiorem Medyceuszów, wprowadził on Michała Anioła w otoczenie Lorenza Medici, nazywanego il Magnifico (Wawrzyńca Wspaniałego), władcy Florencji. Przebywał na jego dworze w latach 1490-1492.

Z tego względu często odwiedzał ogrody pałacu Medyceuszów, tam też zwrócił na jego prace uwagę Wawrzyniec Wspaniały, głowa rodu Medyceuszów. Roztoczył opiekę nad młodym artystą zapewniając mu mieszkanie na terenie pałacu i stałą pensję. W okresie tym powstały takie dzieła jak : Madonna na schodach (1490-1492, (Florencja, Casa Buonarroti) i płaskorzeźba Bitwa centaurów (1491-1492). W roku 1494 przebywając w Bolonii wyrzeźbił świecznik w formie klęczącego anioła i posągi Świętych: Petroniusza i Prokulusa w San Domenico.

Po śmierci Wawrzyńca Wspaniałego Michał Anioł opuszcza pałac Medyceuszów i wraca do rodzinnego domu. Pracuje nad posągiem Herkulesa (dzieło zaginęło w XVIII wieku). W tym czasie studiuje też anatomię, wykonując potajemnie sekcje zwłok w szpitalu przy klasztorze Santo Spirito za cichą zgodą przeora. W dowód wdzięczności Michał Anioł wyrzeźbił dla klasztoru drewniany krucyfiks - jedyną w swoim dorobku polichromowaną rzeźbę w drewnie. W roku 1495 kuzyn Wawrzyńca Medyceusza zamówił wykonanie rzeźby śpiącego Kupidyna.

Dzieło tak dokładnie oddawało antyczne kanony piękna, że Wawrzyniec namówił Michała Anioła na spatynowanie rzeźby. Tak spreparowane dzieło zostało sprzedane handlarzom i dotarło do Rzymu, nabyte tam przez kardynała Rafaela Riario z San Giorgio. Jednakże szybko do uszu kardynała dotarła informacje, że dzieło zostało wykonane we Florencji. Dzięki temu zdarzeniu Michał Anioł pod koniec czerwca 1496 roku przyjechał do Rzymu, gdzie dzięki zdobytej sławie wykonał kilka zleceń (posąg Bachusa, inną wersję Kupidyna), w tym jedno ze swych najsławniejszych dzieł: Pietę Watykańską (1497—1500), która znajduje się w Bazylice św. Piotra w Rzymie. W roku 1501 na prośbę ojca powraca do Florencji, gdzie podejmuje się wyrzeźbienia posągu Dawida. Prace nad swym najsłynniejszym dziełem zakończył 25 stycznia 1504 roku. Posąg stanął przed pałacem florenckiej Signorii. Powstaje wówczas „Madonna" dla kościoła Natre-Dame w Brugii. We Florencji zajął się wykonaniem na zamówienie dzieł do katedry florenckiej Duomo: posągów do Ołtarza Piccolominiego oraz 12 posągów apostołów. W roku 1504 otrzymał zamówienie na dekorację ściany w Palazzo Vecchio, naprzeciw zaczętej bitwy przez Leonarda da Vinci. Tematem obrazu było zaskoczenie kąpiących się florenckich żołnierzy przez nieprzyjaciół w bitwie pod Cascina. Nie wykończył kartonu do tego dzieła, fragmenty kompozycji znane są tylko z rycin Markantonia i A. Veneziana.

Michał Anioł został zaproszony w roku 1505 do Rzymu przez papieża Juliusza II. Papież Juliusz II, był pierwszym z siedmiu papieży dla których pracował w Rzymie. W Rzymie zaczął pracę nad grobowcem dla Juliusza II, który miał się składać z blisko 40 posągów. Musiał ją jednak przerwać, by wykonać kolosalny brązowy posąg papieża przed kościołem San Petronio w Bolonii, skończony w 1508 r., zniszczony r. 1511. Lata (1508—1512) poświęcił Michał Anioł sławnym freskom plafonowym kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie („Stworzenie świata", przedstawiając w 9 polach historię Stworzenia świata).

Dzieło to jest jednym z najdoskonalszych w dziejach sztuki malarskiej. Po czym prowadził dalej prace nad grobowcem Juliusza II, rzeźbiąc na nim postacie: "Mojżesza’’ (1513-1516), "Rachelę i Leę’’ (1542). Równocześnie zaś z nimi rozpoczął marmurowy posąg „Chrystusa zmartwychwstałego" dla kościoła Santa Maria sopra Minerva (1514). Zaczętej w roku 1516 z polecenia Leona X. budowy nowej fasady dla kościoła San Lorenzo we Florencji Michał Anioł również nie skończył, pracując od 1520 przy sławnej kaplicy Medycejskiej tamże. W roku 1523 wykonał klatkę schodową w Biblioteca Laurenziana we Florencji. Nad kaplicą Medycejską pracował z przerwami do roku 1534 zawiera ona grobowe pomniki Lorenza i Giuliana de Medici. W roku 1529 udał się do Wenecji, gdzie wykonał dla księcia Ferrary obraz „Leda z łabędziem" znany tylko z kopii. Po powrocie w roku 1534 do Rzymu, malował do 1541 sławny „Sąd ostateczny" na ścianie ołtarzowej kaplicy Sykstyńskiej. Powstały wtedy rzeźby: "Dzień’’, "Świt’’, "Zmierzch’’ (1520-1535). W latach (1542—1550) pracował nad freskami: „Ukrzyżowanie św. Piotra" i „Nawrócenie św. Pawła" w Cappella Paolina w Watykanie. W tym okresie ustawione zostały w kościele San Pietro in vincoli części przygotowane do kolosalnego pomnika Juliusza II., a wykończone na znacznie mniejszą skalę, wśród nich zaś sławny „Mojżesz" (1513-1516). Jednocześnie powstały grupy „Opłakiwanie Chrystusa" w katedrze florenckie i w Palazzo Rondanini w Rzymie. Od roku 1547 prowadził budowę Bazyliki św. Piotra w Rzymie, zmienił też całkowicie plany swego poprzednika Bramantego i Antonio da Sangallo. Plan jego stwarza budowlę centralną z kopułę, tylko część jednak planu zdołał wykonać. Praca nad Bazyliką św. Piotra w Rzymie przyniosła mu jeszcze większą sławę i uznanie. Pracował nad nią do końca życia, ale nie zdołał jej ukończyć. Dokończenie budowli nastąpiło dopiero przy końcu stulecia. Michał Anioł zajmował się też innymi budowlami w Rzymie, jak ukształtowaniem placu kapitolińskiego, budową kościoła S. Maria degli Angeli, Palazzo Farnese i fortyfikacjami, z których Porta Pia zaczęta była 1564 według jego planów. Z dzieł Michała Anioła wymienić jeszcze należy: figurę klęczącą „Amora" (Londyn), płaskorzeźbę: „Madonna z Chrystusem i św. Janem" (we Florencji i podobną w Londynie), 4 jeńców z grobowca Juliusza II. (Florencja dwóch w Paryżu), grupę: „Zwycięzcy" (Florencja), „Dawida" (Florencja) i okrągły obraz „Św. Rodzina" (w Uffiziach florenckich). Ostatnią Pietę jaką wykonał w latach (1550-1553) dla Katedry we Florencji, miała według ostatniej jego woli zostać postawiona na swym grobie.

Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens. Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów (nie licząc pracy przy sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie miał 13 pomocników). Zafascynowany kontrastem powierzchni surowej i wygładzonej dłutem, pozostawiał szereg prac niedokończonych.

Główne dzieła

Rzeźby
- Walka centaurów z Lapitami (1490-1492)
- Madonna na schodach (1490-1492)
- Pietà watykańska (1497-1500)
- Bachus (1497-1501)
- Madonna z Brugii (po 1501)
- Dawid (1501-1504)
- Mojżesz (1513-1516)
- Jeńcy (1513-1516) - (Umierający jeniec i Zbuntowany jeniec)
- nagrobki Giuliana i Lorenza Medyceuszów w kościele Santo Lorenzo we Florencji (1520-1535)
- Noc i Dzień, Poranek i Zmierzch (w kaplicy grobowej Medyceuszów)
- Zwycięstwo
- Rachel i Lea (1542)
- Pieta Florencka (1547-1553)
- Pietà Rondanini (ok.1555-1564)
- Niewolnicy

Freski
- freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej - Michał Anioł na zlecenie papieża Juliusza II pokrył sklepienie Kaplicy freskami przedstawiającymi sceny ze Starego Testamentu (m.in. stworzenie Adama, potop)
- fresk w Kaplicy Sykstyńskiej (1536-1541) - na zlecenie papieża Pawła III namalował wyobrażenie sądu ostatecznego na zachodniej ścianie Kaplicy Sykstyńskiej.

Obrazy
- Święta Rodzina (1503)

Architektura

Michał Anioł może się poszczycić kilkoma osiągnięciami architektonicznymi, m.in.
- kontynuacja budowy bazyliki św. Piotra w Rzymie w latach 1546 - 1564
- projekt placu na wzgórzu Kapitol w Rzymie
- sala i przedsionek biblioteki medycejskiej zw. biblioteką Laurenziana.

Michał Anioł zmarł 18 lutego 1564 roku w Rzymie. Śmierć, a właściwie pogrzeb Michała Anioła związany był z drobnym incydentem. Nastąpiła przepychanka między rzeźbiarzami a malarzami, których pierwsi nie chcieli wpuścić na uroczystość pogrzebu.

Dzieła Michała Anioła odzwierciedlają jego hamowaną siłę, wielką namiętność, potężne wstrząsy wewnętrzne. Wypowiada się on w doskonale plastycznej formie, operując z niesłychaną pewnością i znajomością anatomii. Mistrzostwo jego przejawiło się najwybitniej we freskach kaplicy Sykstyńskiej, gdzie ruchy i formy ciała są pełne wyrazu i przemawiają siłą. Budowle traktuje on jako żywy organizm. W kaplicy Medycejskiej stworzył niedościgły przykład genialnego związku między architekturą i rzeźbą. Przez ożywienie ruchem form architektonicznych stał się twórcą sztuki barokowej. To też, jakkolwiek miał bardzo niewielu uczniów (Daniele da Volterra i Sebastiano del Piombo), twórczość jego, jak żadnego innego artysty, wpłynęła na charakter sztuki włoskiej. Cech charakterystyczne dla Michała Anioła to: boskość i napięcie. W swych pracach umiał wyrazić przez nie stany duszy, uczucia i emocje. Jego prace charakteryzują się trójwymiarowością, bogactwem ruchów i gestów oraz dramatyzmem. Cechuje je walka, ruch, niepokój i cierpienie.

Michał Anioł na początku zajmował się malarstwem, później przez ostatnie 30 lat życia sławę zdobywał jako rzeźbiarz. Pod koniec życia zajmował się także poezją, wydając wiele sonetów i kanzan. Poezja Michała Anioła jest trudna, pełna zadumy filozoficznej nad światem i obraca się wokół spraw miłości i śmierci. Sławne są też jego sonety, pełne melancholii, wydane po raz pierwszy przez jego siostrzeńca M. Buonarrotiego w roku 1623 i tłumaczone później na liczne języki (polskie tłum. m.in. Lucjana Siemieńskiego, Edwarda Porębowicza). Jego ,„Poezje" przełożył ostatnio Leopold Staff (1922, z wstępem i przypisami). Polska monografia o Michale Aniele Władysława Kozickiego (1908; rozdział uzupełniający w tomie „W gaju Akademosa", 1912). Istnieje nadto przekład polski Romain Rolland: „Żywot Michała Anioła" (przetłumaczył Wacław Berent, 1924).

Michał Anioł był nadzwyczaj skromnym człowiekiem, pełnym ambicji, jednocześnie nietowarzyskim, gwałtownym i mściwym.