Obraz Polaków XVII wieku w "Potopie" Henryka Sienkiewicza.

?Potop? Henryka Sienkiewicza to narodowa epopeja powstała dla pokrzepienia serc Autor ukazuje w niej losy poszczególnych warstw społeczeństwa polskiego i jego dzieje. Poprzez zaprezentowanie kontrastu w wypowiedziach bohaterów wskazuje on jednocześnie drogę do uzdrowienia narodu.
?Potop? to powieść powstała w wyniku dziewiętnastowiecznych potrzeb po klęsce powstania styczniowego. Kontekst historyczny powieści wyraźnie nawiązuje do sytuacji politycznej Polski będącej pod zaborami trzech okupantów. Przedstawiona historia jest wykładnikiem umęczenia narodu polskiego w stuleciu wojen. Nękani przez Szwedów Polacy tworzą specyficzny obraz społeczeństwa, stawiający ich w różnym świetle.
Pierwszy fragment tekstu to moment, w którym Andrzej Kmicic podsłuchuje rozmowę Weyharda Wrzeszczowicza jeszcze przed oblężeniem Jasnej Góry. Według obcokrajowca, Polska to kraj pełen absurdu, chaosu i swawoli. Świadczą o tym słowa ?Król nie rządzi, bo mu nie dają... Sejmy nie rządzą, bo je rwą... Nie masz wojska, bo podatków płacić nie chcą... [...]?. Zarzuca Polakom anarchię, brak patriotyzmu, lekceważenie prawa (porwanie Oleńki, pochopne spalenie Wołmontowicz). Jest przekonany o przesądzonym losie narodu, wiszącym nad nim fatum, prowadzącym do upadku społeczeństwa. Jego zdaniem, zły wpływ na rozwój Polaków mają sarmanckie zwyczaje szlachty, a wszechobecne pijaństwo niszczy kraj od wewnątrz (np. uczta podczas oblężenia Warszawy, libacje w Lubiczu). Wrzeszczowicz prezentuje negatywny obraz Polaków, jest pełen nienawiści, a w komentarzu narratora wyraża postawę niewdzięcznika. Jest postacią patrzącą realnie na obraz Polaków, ale ze względu na szerzoną przez siebie nienawiść staje się zbyt surowy i wyolbrzymia niektóre wady. Kluczową rolę w tym fragmencie odgrywają zapytania i pytania retoryczne, stosowane przez mówcę. Ciągłość wypowiedzi podkreśla jego przekonanie.
Kolejną postacią, która występuje w dialogu jest Lisola, cesarski poseł udający się do króla szwedzkiego. Na podstawie opisów narratora dowiadujemy się, że stara się on być postacią neutralną. Lisola ulega słowom Wrzeszczowicza, nie dziwi się jego postawie, nie protestuje. Jest ?wytrawnym dyplomatą znającym świat i ludzi?. Wie, że skoro jego rozmówca nie potrafi wynagrodzić Polakom korzyści jakie osiągnął, ten bedzie próbował szukać w nim winy. Lisola przypomina pod tym względem niezdecydowanego i w zasadzie mało zainteresowanego słuchacza, stąd też zapewne jego udział w dialogu jest dosyć szczątkowy.
Trzecią osobą ukazaną w I fragmencie jest Kmicic, polski szlachcic i wojownik za ojczyznę. Wysłuchuje on rozmowy Lisoli i Wrzeszczowicza i w głębi duszy zdaje sobie sprawę, że jest to drastyczny, ale prawdziwy obraz Polaków. Andrzej jest zasmucony, nie może spać, nigdy wcześniej nie postrzegaś rodaków w ten sposób. Jest zły i rozgoryczony na Wrzeczowicza, ale ma świadomość tego, że mówił on prawdę. Kmicic został przedstawiony jako osoba podatna na czyjąś sugestię ale o charakterze silnie emocjonalnym.

Drugi fragment tekstu przedstawia scenę narady u Jana Kazimierza. Akcja dzieje się po oblężeniu Jasnej Góry. Postacią, która prezentuje swój stosunek do Polaków jest Królowa. Wyraża ona swoje pozytywne uczucia wobec obywateli, uważa, że Polacy to naród nieporównywalny do żadnego innego. Jej wnioski opierają się na zaprzeczaniu złych cech ? Królowa uważa, że brak zbrodni królobójstwa jest przejawem zasymilowania myśli ludzi z myślą przywódcy. Przedstawia ona przyczyny obecnego w społeczenstwie zła jako efekt lekkomyślności a nie zamierzenia - wybacza ona występki jako przejaw głupoty, impulsu. W oczach Królowej wielką zasługą Polaków jest gorliwa wiara i posiadanie cnót. Dostrzega ona także wolę poprawy i przyznania się do winy. Te cechy mają zapewnić przyszłe triumfy i zażegnanie klęsk, co ma być powodem moralnego zwycięstwa całego narodu. Królowa jest przykładem postaci pozytywnie nastawionej do Polaków, ale również bardzo stronniczej ? wyciąga ona zbyt pochopne wnioski, zbytnio zachwyca się pozytywami by zapomnieć o negatywach. W swojej wypowiedzi podobnie jak Werzeszczowicz używa pytań retorycznych, opiera się na przypuszczeniach i grze emocji. W opinii narratora jest ?bohaterską panią?, osobą pokrzepiającą serca, wyzwalającą wszelki, udzielający się narodowi optymizm.

W obydwu fragmentach mamy do czynienia z wyrazistym kontrastem. Dwie zupełnie skrajne opinie mają ukazać wady i zalety społeczeństwa. Jednocześnie funkcją tego kontrastu jest pokazanie indywiduum postaci, ich poglądów, myśli. Poprzez kontrast Sienkiewicz pokazał cechy charakterów postaci (stronniczość, zadufanie), które wpływają na końcowe odczucia czytelnika.
Niewątpliwie, głównym, aczkolwiek mało widocznym bohaterem tekstów jest narrator. To on poprzez jasne, subiektywne komentarze, narzuca obraz Polaków przedstawiony w ?Potopie?. Jest to pogląd pro-patriotyczny, zachęcający do walki o narodową tożsamość. Ukrycie patriotycznej myśli w słowach narratora ma skłaniać do głębszej, aczkolwiek sterowanej refleksji. Ten ?trzeci bohater? w debacie Królowej i Wrzeszczowicza jest sędzią ostatecznym, jurorem rozstrzygającym, kierującym czytelnika na patriotyczny trop myślenia.