Sytuacja i miejsce żydów w pozytywistycznym społeczeństwie polskim na podstawie fragmentu utworu "Mendel Gdański" Marii Konopnickiej

Fragment utwóru Marii Konopnickiej pt. ?Mendel Gdański? przedstawia stosunek społeczeństwa dziewiętnastowiecznej Warszawy do narodowości żydowskiej obecnej wówczas licznie na ziemiach polskich. W epoce pozytywizmu możemy spotkać się z rosnącym niezadowoleniem lokalnych obywateli wobec judaistów, co przejawiało się w krwawych rozruchach antyżydowskich powstałych wskutek wyznawania ideii narodowej demokracji. Żydzi byli postrzegani jako osoby obce i w związku z tym byli represjonowani. Konopnicka epicko opisuje w swojej noweli losy żyda, tytułowego bohatera, Mendla Gdańskiego, warszawskiego
67-letniego introligatora, który próbuje znaleźć wytłumaczenie antysemickich postaw.
Z tekstu można wywnioskować, że sytuacja pomiędzy żydami a społeczeństwem jest napięta. Mendel jest człowiekiem, który pragnie poszanowania i wytłumaczenia powodu nienawiści. W rozmowie
z zegarmistrzem, który uważa, że żyd jako ?obcy? winien jest społecznego nieposzanowania, leciwy introligator odważnie prezentuje swoje racje. Nie znajduje on zrozumienia co do rzekomego bicia żydów czy tez innych represji. W filozoficzny, aczkolwiek bardzo praktyczny i rzeczowy sposób stara się wyjaśnić, że antysemickie nastawienie jest bezpodstawne. Mendel używa tutaj bardzo obrazowych metod: za pomocą porównań przedstawia brak różnic w pochodzeniu czy doli żyda (?co tu jak deszcz pada to un żyda nie umocy, bo un obcy??), jednak nie używa on tutaj postaci Polaka, czy ściślej mówiąc ?nie-żyda?. Konopnicka dzięki słowu ?OBCY? obrazuje obawy Polaków związane z semickim pochodzeniem. Wydaje się, że problem antysemityzmu i złego nastawienia do narodowości żydowskiej nie wynika z jakichkolwiek cech zewnętrznych, ale bezpostawnie, z pochodzenia żydów. Zegarmistrz nie ma argumentów, nie potrafi wyjasnić z czego głębiej biorą się obawy i uprzedzenia narodowościowe ? w myśl narodowej demokracji postrzega go jako wroga, gdyż nie pochodzi z tąd. Można tutaj mówić nawet o wpływie pewnej mody na poglądy, połączonej z brakiem rozsądku. Wobec ataku, mężczyzna odpowiada patetycznie, gubi się, ale mimo wszystko twardo utrzymuje swój stosunek. Uważa, że judaiści ze względu na pochodzenie etniczne są jednostkami społecznie niższymi, gorszymi, a zatem winni oni być potępiani. Mendel natomiast stara się wynaleźć argumenty, które obaliłyby poglądy przeciwnika: pokazuje, że jest człowiekiem uczciwym
ai ciężko pracującym na to, co zapewnia mu kraj; polemizuje, że we wspólnych sprawach nie pochodzenie jest ważne, ale ogólne dobro. Jego działanie polega na pokazaniu, że jest on takim samym człowiekiem jak zegarmistrz. Starzec stosuje zapytania i pytania retoryczne (?Nu, a ja tu z czego wyrosł? Z jakiego gruntu urósł??); dzięki nim w pretensjonalny i agresywny, ale bardzo skuteczny sposób żyd przedstawia swoje racje.
XIX-wieczne represje antysemickie charakteryzowały się głównie niezrozuminiem i złym poglądem dotyczącym rzekomego zagrożenia niesionego przez ?obcych?. Można tu zaobserwować znaczący wpływ filozofii narodowej demokracji i jej poglądów, można także wnioskować, że agresja wobec żydów wystąpiła wskutek dużej liczebności tej grupy etnicznej w tamtym okresie. Głównym i chyba najbardziej prawdopodobnym powodem, wobec którego nasiliły się ruchy antysemickie było szerzące się przeświadczenie i strach, jakoby zagrażali oni egzystencji narodu właściwego.